Yehova–Xikwembu Xa Minkarhi Ni Tinguva
“Šilo šiṅwana ni šiṅwana ši ni nkari wa šona”—EKLESIASTA 3:1
1, 2. (a) Vanhu va khathalela nkarhi hi tindlela tihi? (b) I yini lexi a xi ta humelela hi vutomi byo tala namuntlha loko hi ri hava ndlela yo tiva nkarhi?
EVUTON’WINI bya siku na siku, hi khatalela nkarhi. Hi xikombiso loko wachi yi komba leswaku i madyambu ivi hi vona dyambu ri nyupela kutani mpfhuka wu va ni munyama, ha swi tiva leswaku nkarhi wa vusiku wu tshinele. Nakambe, eswiphen’wini swin’wana swa misava, loko khalendara yi komba leswaku hi le ku heleni ka xixikana kutani hi vona mahisele ma ehla vhiki na vhiki ivi matluka ya mirhi ya hlanhleka, ha tiyiseka leswaku vuxika byi tshinele. Kutani vumbhoni bya leswi nkarhi kumbe nguva swi nga swona byi komba leswi tiwachi ni tikhalendara swi hi byelaka swona.
2 Ku hluleka ku tiva minkarhi ni tinguva a swi ta hundzula vutomi byo tala namuntlha byi va lebyi nga lawulekiki. Hi xikombiso, anakanya hi madzana swihaha-mpfhuka leswi ringetaka ku phatsama erivaleni ra swihaha-mpfhuka leri nga bizi loko a ko va hava ndlela yo tiva nkarhi leswaku swi endleriwa swiyimiso! Kumbe anakanya hi timiliyoni ta yanhu lava va ringetaka ku tirha hi xiyimiso loko va ri hava ndlela yo tiva nkarhi!
3. I mani la simekeke minkarhi ni tinguva?
3 I mani la simekeke minkarhi ni tinguva? A ku ri Muvumbi wa vuako hinkwabyo, Yehova Xikwembu. Genesa 1:14 yi ri: “Kutani Šikwembu ši ku: Ŝo v̌oninga a ŝi v̌e kona e mpfhukeni; wa matilo, ŝi hambanyisa e nhlekanhi ni v̌usiku ŝi v̌a ŝikombiso ŝa tinguv̌a ni masiku ni malembe.”
Minkarhi Ni Tinguva Ta Nkoka Ngopfu
4-6. (a) I yini lexi nga xa nkoka ku tlula ku tiva minkarhi kumbe tinguva ta mintirho ya vanhu? Ha yini? (b) I swivutiso swihi leswi hi faneleke ku swi vutisa?
4 Hambi leswi ku tiva nkarhi kumbe nguva swi nga swa nkoka emintirhweni ya vanhu, ku ni nchumu wa nkoka swinene: I nkarhi kumbe nguva yihi emalangutelweni ya Xikwembu ke? Eklesiasta 3:1 yi ri: “Šilo šiṅwana ni šiṅwana ši ni nkari wa šona, kutani nkari wu kona wa hikwaso le’ŝi endliwaka e hansi ka tilo.” Leswi lowu wu nga ntiyiso emalangutelweni ya vanhu, i ntiyiso swinene emalangutelweni ya Xikwembu. Xi ni tinguva ni minkarhi leyi kongomeke yo hetisisa xikongomelo xa xona. Loko hi nga twananisi vutomi bya hina ni mhaka leyi, manuku ku lunghiselela hinkwako ka vutomi bya hina leswaku byi fambisana ni tiwachi kumbe ni khalendara eku heteleleni ku ta tikomba kuri ka hava.
5 Ha yini leswi swi ri tano? Hikuva Yehova u ni xikongomelo hi misava leyi ni swivumbiwa swa vanhu eka yona; loko a swi nga ri tano ingi a nga va vumbanga. Loko hi nga twananisi vutomi bya hina ni xikongomelo xexo, hi nga ka hi nga katsiwi eka xona. Kutani xikongomelo xa yena hakunene xi ta hetiseka hi ku ya hi xiyimo. U ri: “Ŝi tano ni rito ra mina, le’ri humaka e noṅwini wa mina: Ri nga ka ri nga tlheleri ka mina ri nga si tira ntšhumu, ri nga si endla ku ranḍa ka mina, ri nga si hetisa makungu ya mina.”—Esaya 55:11.
6 Xisweswo hi fanele ku vutisa hi ku: I nkarhi kumbe nguva yihi elangutelweni ra Yehova? Matiko ni vanhu va misava leyi va fambisana ni xiyimiso xakwe hi ndlela yihi? Kunene, wena u fambisana njhani na xona? Xana u kunguhate vutomi bya wena hi ku pfumelelana ni xikongomelo ni xiyimiso xa Xikwembu?
Xana Misava Leyi Yi Hetisisa Xikongomelo Xa Xikwembu?
7. I langutelo rihi leri vanhu vo tala va vukhongeri va nga na rona, kambe hikwalaho ka yini leswi swi ri hava masungulo?
7 Vanhu vo tala va vona onge va katseka exikongomelweni xa Xikwembu hikuva va vula leswaku va pfumela eka Xikwembu. Kambe ke, loko u va kombela ku ku komba eRitweni ra Xikwembu hi roxe leswi xikongomelo xexo xi nga swona, va hluleka ku swi endla. Va famba hi ndlela ya vona vini, kutani hambi swi ri tano va vona onge Xikwembu xi ta va amukela hi ndlela yo karhi. Vafumi vo tala va misava va ve ni langutelo leri fanaka hi malembe xidzana. Va vone onge Xikwembu a xi hetisisa xikongomelo xa xona hi ku tirhisa vona, ku nga khathariseki swiendlo swa vona. Kambe na vona, va hluleka ku vona lexi xikongomelo xa Xikwembu ku nga xona.
8. Hikwalaho ka yini swi nga twali ku anakanya leswaku Muvumbi a nga seketela vafumi ni vanhu va misava leyi?
8 Xana Bibele yi komba leswaku Xikwembu xi seketela misava leyi, ku katsa ni vafumi ni vanhu lava nga ni vukhongeri? Xiya leswi: Matimba ya Xikwembu ya chavisa. Xi vumbe vuako hinkwabyo, lebyi katsaka tibiliyoni ta swirimele, xin’wana ni xin’wana xi ri ni tibiliyoni to tala ta tinyeleti. (Psalma 147:4) Ku tlhandlekela, Xikwembu xi ni vutlhari lebyi nga heriki. Loko Xikwembu, ni matimba ni vutlhari bya xona, a xi seketela matiko, xana ingi ya hlangavetane ni vukari lebyikulu, nyimpi, vuhomboloki ni ku xaniseka hi malembe xidzana yo tarisa leswi? Xana Xikwembu a xi ta kongomisa varhangeri va matiko ni timiliyoni ta vanhu va wona leswaku va ya enyimpini kutani va dlaya varhangeri va matiko man’wana ni timiliyoni ta vanhu va wona lava na vona va tivulaka leswaku va kongomisiwa hi Xikwembu? Xana swa twala sweswo?
9. Rito ra Xikwembu ri vula leswaku xiyimo xa moya xa malandza ya xona ya ntiyiso xi fanele ku va xihi?
9 Bibele eka Vakorinto vo Sungula 14:33 yi hi byela leswaku “Xikwembu a hi Xikwembu xa mpfilumpfilu, kambe i xa ku rhula.” Nakambe, Yehova u byela lava va nga vanhu va yena hakunene a ku: “Twananani hinkwenu eku vulavuleni. Ku nga tshuki ku va ni ku avana exikarhi ka n’wina, kambe mi hlangana mi va van’we eku anakanyeni ne makungwini ya n’wina.” (1 Vakorinto 1:10) Loko un’wana exikarhi ka vanhu va Xikwembu a nga fambisani ni mpimanyeto lowu, manuku-ke? Varhoma 16:17 ya laya: “Mi tivonela eka lava pfuxaka ku avana . . . lava va mi humesaka etidyondzweni leti mi ti kumeke; hambanani na vona.” Kutani ku avana ka vutiko ni ka vukhongeri ni madzolonga i vumbhoni lebyinene bya leswaku Xikwembu a xi ma seketeli matiko yo tano, varhangeri va vukhongeri, ni valandzeri va vona.
10, 11. Hi wahi matsalwa lama kombaka loyi a seketelaka vafumi ni vanhu va misava leyi?
10 Manuku i mani loyi kahle-kahle a va seketelaka? Yohane wo Sungula ndzima 3, tindzimana 10 ku ya eka 12, yi ri: “Ku hambana exikarhi ka vana va Xikwembu ni va Diyavulosi, ku nga vonaka hi ndlela leyi: Hi leswaku un’wana ni un’wana loyi a nga endliki leswo lulama, kumbe loyi a nga rhandziki makwavo, a hi wa Xikwembu. Hikuva ku lerisa loku hi ku tweke ku sukela eku sunguleni, hi leswaku hi fanele ku rhandzana. Hi nga fani na Kayini, loyi a a twanana na lowo biha, kutani ú dlele makwavo.” Nakambe, Yohane wo Sungula ndzima 4, ndzimana 20, yi ri: “Loko un’wana a ku: “Ndzi rhandza Xikwembu,” kambe a venga makwavo, i muhembi; hikuva la nga rhandziki makwavo la n’wi vonaka hi mahlo, a nge koti ku rhandza Xikwembu lexi a nga xi voneki.” Xisweswo Yesu u andlale nawu lowu wu kumekaka eka Yohane 13:35 a ku: “Hinkwavo va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.”
11 Xana u vona ku fana ko karhi exikarhi ka rirhandzu ni vun’we leswi faneleke ku va kona exikarhi ka malandza ya ntiyiso ya Xikwembu ni ndlela leyi varhangeri va misava ni vanhu hinkwavo va yi landzeleke hi malembe xidzana? Ku dlayiwa ka vanhu va vukhongeri hi vanhu van’wana va vukhongeri eka lembe xidzana ra hina ntsena, ku koxe makume ya timiliyoni ta vutomi. Hakanyingi lava va dlayanaka i va vukhongeri byin’we! Byebyo i vumbhoni lebyi tiyisekeke bya leswaku Xikwembu a xi va seketeli. Ematshan’wini ya sweswo, hi laha Rito ra Xikwembu ri kombaka ha kona, museketeri wa vona a ku na un’wana loko a nga ri Sathana Diyavulosi. Hi yona mhaka leyi muapostola Yohane a nga te: “Ha swi tiva leswaku hi va Xikwembu, ni leswaku misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha.” (1 Yohane 5:19) Ina, Sathana i “Xikwembu xa misava leyi.” (2 Vakorinto 4:4) Hi yena matimba lama susumetaka varhangeri ni vanhu va misava leyi lava swiendlo swa vona swi kombaka leswaku vanhu lava va nga ka va nga humi eka Xikwembu.
Xikongomelo Xa Xikwembu Xa Lavo Rhula
12, 13. Xikongomelo xa Xikwembu hi misava leyi ni vanhu hi xihi?
12 Hambi swi ri tano, loko Yehova a vumba vanhu, a a kunguhate leswaku misava hinkwayo a yi fanele ku va paradeyisi leyi fanaka ni ntanga wa Edeni, leyi akiweke hi vanhu lava hetisekeke, lava hlanganeke, lava tsakeke. (Genesa 1:26-28; 2:15; Esaya 45:18) Xikongomelo xexo a xi suriwanga hi vanhu lava xandzukeke ni swivumbiwa leswo biha swa moya. Nakambe, leswi Yehova a nga Xikwembu xa minkarhi ni tinguva, xikongomelo xakwe xi ta hetiseka enkarhini lowu vekiweke lowu a xi vekeleke wona. A nga ka a nga wu pfumeleli mfumo wa vanhu lowu ntshunxekeke eka yena ku hambeta wu Iwisana ni xikongomelo xa yena ku hundza nkarhi lowu vekiweke.
13 Yesu a a ri na ntshembo lowu heleleke eka xikongomelo xa Yehova hi misava leyi. U byele mudyohi loyi a kombiseke ripfumelo eka yena a ku: “U ta va na mina eku sasekeni eparadeyisini.” (Luka 23:43) Yoleyo a yi ri paradeyisi ya laha misaveni leyi a yi ta ta. Eka xiendlakalo xa le mahlweninyana, Yesu u te: “Ku katekile lavo rhula, hikuva va ta dya ndzhaka ya misava.” (Matewu 5:5) Laha, hi ku fanana Yesu a a vulavula hi mianakanyo leyi nga eka Psalma 37:11, leyi nge: “V̌a musa v̌a ta fuma misav̌a, v̌a ta tiṭakela e ku ruleni lo’kukulu ka v̌ona.”
14. I vanhu va njhani lava nga ta dya ndzhaka ya misava?
14 I vamani lava va nga ta dya ndzhaka ya misava? Psalma 37:34 yi ri: “Ṭhemba Yehova, u hlayisa ndlela ya yena, o ta ku kurisa leŝaku u fuma misav̌a; kambe u ta v̌ona ku herisiwa ka la’v̌o biha.” Tindzimana 37 na 38 ta tlhandlekela: “Šiya l’a tengeke, u languta l’a lulameke; hikuv̌a munhu wa ku rula o ni v̌atukulu; kambe v̌alanḍuri v̌a ta hela hikwav̌o, rišaka ra la’v̌o biha ri ta herisiwa.” Xisweswo vanhu lava va nga ta dya ndzhaka ya misava va fanele ku tiva Yehova, va pfumela switshembiso swa yena, kutani va langutiwa hi yena va ri lava lulameke ni lava tengeke hikwalaho ka leswi va yingisaka milawu yakwe. Hi laha Yohane wo Sungula 2:17 yi vulaka ha kona yi ri: “Kutani misava ya hundza, ni ku navela ka yona, kambe loyi a endlaka ku rhandza ka Xikwembu, u tshama hi laha ku nga heriki.”
15. Leswaku ku hundzuka lokukulu loku pfunaka ka misava ku humelela, nchumu wun’we wa nkoka lowu faneleke ku humelela hi wihi?
15 Hambi swi ri tano, leswaku ku hundzuka koloko ku humelela ku ta laveka ku tlhentlhisiwa lokukulu ka xiyimo xa timhaka lexi xi nga kona sweswi. Hi xikombiso, swi nga ha vula ku susiwa ka vuhosi hinkwabyo bya sweswi bya misava, tanihi leswi mfumo wa vanhu wu nga swi tisangiki swiyimo leswi naveriwaka. Kambe ku hundzuka ko tano loku ninginisaka misava ku nga koteka hi vuswikoti bya Yehova. Hi xikombiso, Bibele yi ri: “Hi šona le’ši hunḍulušaka mikari ni tinguv̌a, le’ši susaka tihosi.”—Daniel 2:21.
Lexi Susaka Vakaneti
16, 17. (a) Yehova u tirhisane na Faro loyi a kaneteke kungu ra Yena hi ndlela yihi? (b) Rito ra Yehova ra vuprofeta ri tiyisiwe hi ndlela yihi?
16 Xiya leswi Yehova a swi endleke eka vafumi va matimba ni nxaxamelo wa tihosi enkarhini lowu hundzeke, ngopfu-ngopfu eka lava va ringeteke ku kavanyeta swikongomelo swakwe. Va hlanhliwile va hangalasiwa emoyeni ku fana ni ntshuri ntsena, tanihi mimfumo ya vona. Hi xikombiso, a ku ri na Faro wa Egipta loyi a a khotse vanhu va Xikwembu. Kambe Yehova a a ri ni kungu hi malandza ya yena, kutani u rhume Muxe ku ya byela Faro leswaku a va ntshunxa. Ematshan’wini ya sweswo, Faro hi ku tikurisa u te: “Yehova i mani leŝaku nḍi yingisa rito ra yena?” U tlhandlekerile a ku: “Yehova a nḍi ṅwi tiv̌i, na Israel nḍi nga ka nḍi nga ṅwi ṭhiki a famba.”—Eksoda 5:2.
17 Yehova u nyike Faro minkarhi yo tala yo cinca miehleketo yakwe. Kambe ke, nkarhi na nkarhi, hi laha Eksoda 11:10 yi vulaka ha kona, Faro ‘u ve la nonon’hwaka.’ Hambi swi ri tano, Yehova u ni matimba lama nga hluriwiki. Loko nkarhi wakwe lowu vekiweke wu fikile, u nwerisile Faro ni mavuthu yakwe eLwandle ro Tshwuka. Eksoda 14:28 yi ri: “A ku salanga munhu ni uṅwe.” Hi tlhelo rin’wana, malandza ya Yehova ma sirheletiwile kutani ya ntshunxiwa. Ku tlula kwalaho, leswi swi te hi nkarhi lowu kongomeke lowu rito ra Yehova ra vuprofeta ri wu vhumbeke, eku heleni ka nkarhi wa malembe ya 400 lowu byeriweke Abrahama la tshembekaka emahlweni ka malembe xidzana.
18. Yehova u endle yini hi Nebukadnetsar wa Babilona? Ha yini?
18 Manuku a ku ri na Hosi Nebukadnetsar wa Babilona. U sungule ku tikurisa ehenhleni ka matimba ni mintirho yakwe, onge hi loko a ri Xikwembu. Kambe Daniel 4:31 yi vula leswaku “e mhaka loko ya ha ri noṅwini wa hosi, rito ri šika e tilweni, ri ku: U tiv̌isiwa, hosi Nebukadnetsar, leŝaku v̌uhosi byi susiwile ka wena.” Yehova u n’wi byele leswaku a a ta tsongahatiwa ku fana ni xiharhi xa nhova ku kondza loko, hi laha ndzimana 32 yi vulaka ha kona, a tiva “leŝaku L’a-ngehenhla-henhla u ni ku fuma e henhla ka v̌uhosi bya v̌anhu, ni leŝaku a nga byi nyika loyi a ranḍaka ku ṅwi nyika byona.” Sweswo hi swona leswi humeleleke hi nkarhi lowu kongomeke lowu Yehova a a wu kunguhatele swona.
19. Hikwalaho ka yini ku avanyisa lokukulu ka Yehova ku ta ehenhla ka Babilona ni mufumi wa yona wo hetelela, Belšatsar ke?
19 Hosi yo hetelela yo fuma eBabilona a a ri Belšatsar. A ku ri wona nkarhi wa Yehova wa leswaku mfumo lowo biha wu wa. Ha yini? Hikuva Vababilona va yise vanhu va Yehova evuhlongeni ivi va sandza Yehova. Daniel ndzima ya 5 yi hlamusela leswaku Belšatsar u endle nkhuvo lowukulu wa gidi ra vatirhela-mfumo vakwe. Endzhaku Belsatsar a “lerisa leŝaku ku tisiwa minḍeko ya nsuku ni ya silver, leyi tata wa yena, Nebukadnetsar, i ngi a yi tekile tempeleni [ya Yehova] ya Yerusalema, . . . kutani hosi ni tihosana ta yena, ni v̌asati v̌a yena, ni ŝigangu ŝa yena, v̌a nwa hi minḍeko yoleyo.” (Daniel 5:2, 3) Xiya leswi va hambeteke va swi endla: “V̌a nwa vinyo, kutani v̌a ḍunisa ŝikwembu ŝa nsuku, ni ŝa silver, ni ŝa kopor, ni ŝa nsimbi, ni ŝa miṭanḍe, ni ŝa maribye.” (Daniel 5:4) Hi ku nwela eka swibya leswo kwetsima leswi a swi tirhisiwa evugandzerini bya Yehova, va vungunyile ni ku sandza Yehova. Hi ku gandzela swikwembu swa vona swa mavunwa, va gandzele Sathana.
20, 21. I rungula rihi leri Daniyele a ri nyikeke Belšatsar, naswona ri hetiseke hi
20 Hambi swi ri tano, enkarhini wolowo nchumu lowu nyanyulaka wu humelerile. Tintiho ta voko ti voniwile erirhangwini ra yindlu ya hosi! Swi tshukise hosi ngopfu lerova “mombo wa hosi wu hunḍuka v̌ala kutani meehleketo ya yona yi yi rurumerisa; masenge ya šisuti ša yona ma lungalunga, ni maṭolo ya yena ma gunḍagunḍa.” (Daniel 5:6) Ku hava ni un’we wa vatsundzuxi va Belšatsar va vukhongeri loyi a swi koteke ku twisisa leswi tsariweke hi voko, kutani Daniyele nandza wa Yehova u vitaniwile leswaku a ta swi hlamusela. Daniyele u tivisile hosi leswaku rungula leri a ri huma eka Yehova, kutani a ri ku: “Šikwembu ši hlayile ku fuma ka wena, ši ku ṭemile. . . . U ringanisiwile hi šikalo, kutani u kumiwe l’a v̌ev̌ukeke. . . . Vuhosi bya wena byi av̌anyisiwile, byi nyikiwile v̌a Mede ni v̌a Persia.”—Daniel 5:26-28.
21 Evusikwini byebyo, mavuthu ya MedoPersia ya hlasele muti ya siya tinyangwa ti pfulekile hi vusopfa. Hi laha Daniel 5:30 yi hetelelaka ha kona yi ri: “Hi byona v̌usiku byebyo, Belšatsar . . . a dlawa.” Ku wa ka Babilona ku pfumelele vanhu va Yehova ku tlhelela etiko-xikaya ra vona hi malembe ya 70 lama kongomeke ku sukela eku sunguleni ka vuhlonga bya vona. Hi laha ku kongomeke sweswo a swi ri hi ku ya hi xiyimiso xa Yehova, hi laha xi hlavuteriweke ha kona eka Yeremiya 29:10.
22, 23. Yehova u tirhisane na Hosi Heroda Agrippa I, loyi a kaneteke Vakriste eka lembe xidzana ro sungula hi ndlela yihi?
22 Eka lembe xidzana ro sungula, Hosi Heroda Agrippa I a a ri mufumi wo hetelela wa Palestina, xiyenge xa Mfumo wa Rhoma. Heroda u endle leswaku muapostola Petro a khotsiwa, ni ku xanisa Vakriste van’wana. U endle ni leswaku muapostola Yakobo a dlawa. (Mintirho 12:1, 2) Nakambe Heroda u lunghiselele matsima ya mavuthu lama dlayaka lama leteriweke ni minkombiso yin’wana ya vuhedeni. Leswi hinkwaswo swi paluxe vunwa eku tivuleni kakwe ka leswaku a a ri mugandzeri wa Xikwembu.
23 Manuku ke, kambe nkarhi wa Yehova lowu faneleke wo herisa mukaneti loyi wu fikile. Mintirho 12:21 ku ya eka 23 ya hi byela: “Kutani hi siku leri vekiweke, Heroda a ambala tinguvu ta vuhosi, a tshama exiluvelweni xa yena, a vulavula na vona. Kutani vanhu va huwelela, va ku: Rito leri a hi ra munhu, i ra Tilo!” I yini lexi landzeleke? Bibele yi ri: “Hi nomu lowu, ntsumi ya [Yehova] yi ba Heroda, hikuva a nga dzunisanga Xikwembu; kutani a dyiwa hi swivungu, a fa.” Lexi a xi ri xikombiso xin’wana xa ‘ku susa ka Yehova tihosi,’ hi laha Daniel 2:21 yi hlamuseleke ha kona.
24. Timhaka to tano ta vurunguri ti veka vumbhoni bya yini?
24 Swiendlakalo swo tano swa vurunguri swi veka vumbhoni bya leswaku Yehova u ni minkarhi ni tinguva takwe ta makungu ya yena. Nakambe swi komba leswaku hakunene u ni vuswikoti ni matimba yo hetisisa xikongomelo xakwe xo hundzula misava leyi yi va paradeyisi laha “ku lulama ku tshameke kona.”—2 Petro 3:13.
Wa Tsundzuka Xana?
◻ Hikwalaho ka yini swi ri swa nkoka ku tiva minkarhi ni tinguva ta Yehova?
◻ Hikwalaho ka yini Xikwembu xi nga seketeli vafumi ni vanhu va misava leyi?
◻ I vanhu va njhani lava nga ta dya ndzhaka ya Paradeyisi leyi taka emisaveni?
◻ Yehova u kombise vuswikoti byakwe byo tsongahata vafumi lava n’wi kanetaka hi ndlela yihi?
ndlela yihi?