Bibele—Ya Tirha eSikwi Ra Hina Xana?

MISAVA leyi yi cince swinene eka lembe xidzana leri hundzeke. Ku hundzuka ku suka emasikwini ya khale ku ta fika exivandleni xa manguva lawa ku hluvuke hi xihatla lerova tibuku ta vuthekiniki hakanyingi ti heleriwa hi ntirho hi ku hatlisa endzhaku ka loko ti gandlisiwile. Eku sunguleni ku vile ni ku ya ehansi ni le henhla eswivandleni swa sayense ni swa vuthekiniki. Hambi leswi mianakanyo yo tirha hi tinhlayo yi tirhisiweke eku sunguleni eka malembe ya 150 lama hundzeke, hi le malembeni ya sweswinyana ntsena laha tikhomphyuta ti tirhisiweke hinkwako-nkwako, ti lawula xin’wana ni xin’wana leswaku xi nga lahleli tisatelite ni mano ya le mpfhukeni yo ringanisa mimpimanyeto ya ndyangu. Swi vile leswi hlamarisaka hakunene! Munhu a nga ka a nga swi tivi hinkwaswo!

Ku hundzuka ko tala ku ve loku pfunaka. Exikarhi ka leswi ku ve ni minhluvuko exivandleni xa mabulo, vutleketli, marhengu yo hlayisa ntirho ni mirhi. Hi xikombiso, xandla lexi vavisekeke kumbe rintiho, leswi tshameke swi langutiwa swi ri leswi nga pfuniki nchumu, hakanyingi swi nga tlhela swi pfuxetiwa swi tirha hi vuhandzuri byintsongo (microsurgery). Hi nga hahela etlhelweni rin’wana ra misava ya hina hi xiphemu xa siku ntsena, hi hlayisa tin’hweti ta nkarhi wo famba-famba. Loko ku ringanisiwa ni dzana ra malembe lama hundzeke—enkarhini lowu a ku ri hava mimovha, swi-ya-ni-moya, swititimerisi, michini yo hlantswa, tivhitamini, minsivelo, minsawutiso ni madzana ya swilo swin’wana leswi amukeriwaka swinene namuntlha—hakunene hi hanya enguveni leyintshwa.

Kambe a hi hinkwaswo leswi swi hi endleleke leswinene. Hi xikombiso, ku kula ka matimba ya nyutliya, ku vange nxungeto lowukulu evanhwini hi nyimpi kumbe hi matimba lamakulu. Nthyakiso wa mirhi lowu hangalakeke swinene, vuyelo bya vuthekiniki byerhu bya vumaki, ni ku engetela nxungeto wolowo. Swidzidzirisi leswo biha ni muxaka wa xidzidzirisi xa manguva lawa swi koxa vutomi byo tala.

Lexi xi xiyekaka ngopfu ku ve ku hundzuka evuton’wini bya vanhu. Vumaki ni ku suka evuton’wini bya le makaya ku ya eka bya le madorobeni swi hambanise ndyangu. Ku tlula hambi ku ri rini—naswona ngopfu-ngopfu exikarhi ka vavasati ni vana—vanhu va titwa va ntshunxekile ni ku tilawula. Ku ntshunxeka eka minsivelo ya mimpfilungano leyi khomiweke eku sunguleni ku vange mahanyelo lamantshwa naswona ku cince timhaka ta ntirhisano, leswaku leswi manuku swi va leswi hambaneke swinene eka leswi misava yi swi tiveke hi magidi ya malembe.

Bibele A Yi Cincanga

Manuku ke, munhu u hundzulukela kwihi leswaku a kuma vuleteri? I xitsundzuxo xihi lexi tirhaka namuntlha? Vadyondzisi va manguva lawa nkarhi na nkarhi va pfuxeta tindlela ta vona ni tibuku leswaku va fambisana ni misava yerhu leyi cincaka. Vafundhisi ni vatshila van’wana va tlhela va vumba xitsundzuxo xa vona ehenhleni ka leswi swi tolovelekeke ni leswi amukeriwaka hi vanhu hinkwavo.

Bibele, hi tlhelo rin’wana, a yi cincanga hi magidi ya malembe. Hakunene, yi ni switsundzuxo leswi tiyeke leswi nga laviki ku tlhandlekeriwa kumbe ku hunguta marito lama tsariweke eka yona. (Swivuriso 30:5, 6; Nhlavutelo 22:18, 19) Xana Bibele yi nga amukeriwa tanihi vukongomisi lebyi tirhaka bya siku ra hina ra manguva lawa?

Van’wana va ri doo. “Ku hava loyi a nga twarisaka ku tirhisiwa ka nkandziyiso wa 1924 wa buku ya sayense leswaku wu tirhisiwa entlaweni wa sayense wa manguva lawa—ku dyondziwe swo tala ehenhleni ka sayense ku sukela kwalaho,” ku tsala Dr. Eli S. Chesen ebukwini yakwe leyi nge Religion May Be Hazardous to Your Health. U hambeta a ku: “Hi ndlela leyi fanaka, ku dyondziwe swo tala ehenhleni ka ntivo-mahanyelo, eka filosofi ni ntivo-miehleketo eka malembe ya magidi yo talanyana lama hundzeke; hambi swi ri tano, Bibele (leyi nga ni swo tala ku swi vula ehenhleni ka timhaka leti) yi tirhisiwa tanihi leyi nga ni matimba naswona yi pfuxetiwa hi xiwelo.”

Wa tlhandlekela: “Minkarhi hinkwayo ndza hlamala loko ndzi twa munhu a vulavula hi ‘singita’ ra ndlela leyi Bibele yi kombaka nkarhi ha yona ni ndlela leyi yi twisisekaka ha yona namuntlha hi laha a yi ri ha kona loko yi tsariwa. Lowu i nchumu lowu pfumelelanaka ni ku hlamarisiwa ka munhu malunghana ni ‘ntiyiso’ wa ku hlayiwa ka tinyeleti. Bibele yi ve ni matimba yo tano lamakulu lerova va nga ri vangani va khathalela ku yi pfuxeta kumbe ku yi herisa.”

Hambi swi ri tano, xana Bibele a ya ha ri enkarhini emisaveni ya hina ya manguva lawa? Kumbe xana xitsundzuxo lexi yi xi nyikaka xa ha tirha ni ku twisiseka enkarhini wa hina?