Vantshwa—Xiphemu Xa N’wina eNdyangwini Lowu Tsakeke, Wa Vun’we
“Na mina a nḍi ri ṅwana wa šiv̌iri e ka tatana Ṅwana l’a nga yeše l’a ranḍiwaka hi manana.”—SWIVURISO 4:3.
1, 2. I xiphiqo xihi xi humelelaka emindyangwini yin’wana ya Vukriste?
SWI phyuphyisa swonghasi ku phofula mianakanyo ya wena eka un’wana loyi a ku khathalelaka, la ringetaka ku twisisa matitwelo ya wena, ni ku nyikela xitsundzuxo xa ntwelo-vusiwana! Kutani loko yoloye a ri mutswari, u katekile hakunene! Kambe xana u titwa u ri ekusuhi ko tani hi kwihi ni vatswari va wena?
2 Vana vambirhi lava nga ni vatswari va Vakriste va tsarile: “Xiphiqo xa hina lexikulu i ku vulavurisana. Hi tikomba hi nga vulavurisani ni vatswari va hina. Hinkwerhu ka hina hi rhandza vatswari va hina swinene ngopfu, kambe a hi tikombi hi vulavurisana. Ndzi khongerile hakanyingi hi mhaka leyi kambe a ndzi kumi nhlamulo.” Hikwalaho ka yini minkarhi yin’wana ku ri na ku pfumaleka ka ku vulavurisana lokunene ni le ka mindyangu ya Vukriste? Xana ku na ndlela yo huma eka xiyimo xo tano?
Lexi Vangelaka Ku Pfumaleka Ka Ku Vulavurisana
3, 4. Hlamusela swivangelo swin’wana swa ku kayivela ka ku vulavurisana exikarhi ka vatswari ni vana.
3 Vana khalenyana va tshahe ku ka va nga twanani ni vatswari va vona eku hlawuleni ka swo hungata ni vanghana. Ku nga twanani, loku hlanganisiweke ni matitwelo ya leswaku mavonelo ya wena ya honisiwa, ku nga pfala ku vulavurisana. Kambe hikwalaho ka yini ku hambana loku ku humelela? Swivuriso 20:29 yi humesa xivangelo xin’we. Yi ri: “Ku kwetsima ka la’v̌antŝha i matimba ya v̌ona, V̌ubombi bya ŝikoša i misisi le’yo basa.” Leswi “matimba” ya vuntshwa ma nga hungutiwiki hi maxangu ya malembe ya ntokoto, n’wina vantshwa mi nga honisa makhombo, mi vona onge ‘ku hava xo biha lexi nga humelelaka.’ Hambi swi ri tano, vatswari va n’wina hi vutlhari lebyi va byi kumeke hikwalaho ka vukhale—kumbe hambi ku ri eka ntokoto wa munhu hi xiyexe lowo biha—va tiva leswi hambaneke. Hambi leswi va twisisaka matitwelo ya n’wina, va nga ha vona makhombo ya vusukumbele lawa mi nga ya voniki.—Swivuriso 29:15.
4 Hi minkarhi yin’wana, ku nga ha va ni ku pfumaleka ka ku vulavurisana hikuva u kuma swi nonon’hwa ku vulavula hi mintlhaveko yin’wana leyi vavisaka. Hikwalaho ka madzolonga ni van’wana kumbe hikwalaho ka swihoxo swa wena n’wini, mbilu ya wena yi nga ha vaviseka. U nga ha endla hi laha Yobo a endleke ha kona, loyi a voneke onge hambi ku ri vamakwavo, vanghana vakwe lavakulu, ina, hambi ku ri vandyangu wakwe, va n’wi fularherile. (Yobo 19:13-19) Etimhakeni tin’wana, mukhandlo wu pfuleka hi ku va mutswari ‘a tisiva tindleve’ loko muntshwa a ringeta ku humesa leswi nga embilwini. (Swivuriso 21:13) N’wana un’wana wa xisati u vilerile: “Ndzi vaviseke ngopfu, a ndzi rila swinene kutani tatana a a ku ‘Ku rila ku nge ku pfuni,’ kutani ndzi fihla matitwelo ya mina. A ndzi humesanga mihloti emahlweni ka yena, naswona a ku nga ri na ku vulavurisana hi laha ku heleleke.”
5. Goza ro sungula hi rihi ro antswisa ku vulavurisana loku pfunaka?
5 Kambe, ku nga khathariseki langutelo ra vatswari va wena, ku na swo tala leswi wena u nga swi endlaka ku antswisa ku vulavurisana! Sungula hi ku pimanyeta vuxaka bya wena ni vatswari va wena hi ku tshembeka. Hi xikombiso, rixaka ra Israyele ri tiendle onge hi loko ri ri ekusuhi ni Tata wa rona wa le matilweni, ri ku: “Tatana, u nakulori wa v̌antŝha bya mina!” Kambe entiyisweni, a ku ri na vuxaka lebyi tsemekeke hikwalaho ka swiendlo swa rona swa vutiarisi. (Yeremia 3:4, 5) Xana vatswari va wena hakunene i ‘vanghana va wena va xihundla’? Xana u nga endla swilo leswi hinganyetaka ku vulavurisana, handle ko hlayisa xitsundzuxo? Xana u nga vula hi laha Solomoni a vuleke ha kona: “Na mina a nḍi ri ṅwana wa šiv̌iri eka tatana [na manana]”? (Swivuriso 4:3) Xana u nga endla yini leswaku u va ekusuhi na vona?
“V̌unene Ni Ntiyiso”
6. (a) Ku ya hi Swivuriso 3:3, i timfanelo tihi ti nga ta pfuna muntshwa ku ‘kuma tintswalo emahlweni ka Xikwembu ni ka vanhu’? (b) Xana munhu a nga ‘tsimba leswi enhan’wini yakwe’ hi ndlela yihi?
6 Hosi ya vutlhari Solomoni yi xiye leswi a swi laveka leswaku muntshwa a “kuma tintŝalo ni šitšhavo, E mahlweni ka Šikwembu ni ka v̌anhu [ku katsa ni vatswari va munhu].” Nhlamulo yakwe a ku ri yihi? “Ṅwana nga, . . . v̌unene ni ntiyiso ŝi nga ṭhuki ŝi av̌ana na wena; Tiṭimbe ŝona e nhaṅwini ya wena, U ŝi ṭala e mbilwini ya wena.” (Swivuriso 3:1-4) Vunene ni ntiyiso swi ta ku tshineta kusuhi ni vatswari va wena. Kambe timfanelo leti ti fanele ku va xiphemu lexikulu xa vumunhu bya wena, ‘ti tsimbiwile enhan’wini ya wena, ni ku tsariwa embilwini ya wena.’ Hakanyingi, eminkarhini ya Bibele, xingwavila xa ku tiyisa a xi bohiwa hi ntambhu enhan’wini. (Genesa 38:18) Xingwavila lexi a xi ri hava nxavo hikuva handle ko xi tirhisa, ku hava papila leri nga tiyisiwaka. Muambali wa xingwavila a a nga xi rivali naswona a a tsundzuxiwa nkarhi na nkarhi hi nkoka wa xona lowukulu. Kutani vunene ni ntiyiso swi fanele swi hlayisiwa emianakanyweni ni nkoka wa swona wu nga rivariwi. Kambe xana u nga komba timfanelo leti hi ndlela yihi?
7. Xana vunene byi nga kandziyisiwa hi ndlela yihi leswaku ku antswisiwa ku vulavurisana?
7 “Vunene,” ku ya hi mongo wa rito ro sungula ra Xiheveru, swi vula “nsovo lowukulu” naswona swi vula ku tiboha ka munhu hi xiyexe evuxakeni. Kutani xana u ni nsovo eka vatswari va wena naswona u tibohe ku hlayisa mintlhaveko yi ri kusuhi na vona? Eka Zakaria 7:9, 10, vunene byi tirhisana ni nsovo ni ntwelo-vusiwana. Xana u ni ntwelo-vusiwana mayelana ni mintshikilelo leyi vatswari va wena va hlangavetanaka na yona? Vunene bya vanhu van’wana byi “tani hi hunguv̌a ya v̌uša, ni mbera le’yi sukaka hi ku hatlisa.” (Hosea 6:4) Xana vunene bya wena bya nyamalala eku phikizaneni lokukulu kumbe loko van’wana va nga pfumeli ku endla leswi u swi vulaka? Loko u hlundzukile, xana u hlayisa ‘nawu wa vunene eririmini ra wena’? Nsovo ni ntwelo-vusiwana i swa nkoka eku vulavurisaneni.—Swivuriso 31:26.
8. Xana muntshwa a nga kombisa ntiyiso hi ndlela yihi?
8 “Ntiyiso” wu vumba vuxaka, tanihi leswi ntshembo wu nga wa nkoka eka vuxaka byihi na byihi lebyi nga kusuhi. U nga fani ni “v̌anhu lav̌a ranḍaka v̌unwa” lava fihlaka muhlovo wa vanhu lava va nga vona. (Psalma 26:4) Entiyisweni, u nga ha ringiwa leswaku u hanya mahanyelo mambirhi—rin’wana loko u ri eka vatswari va wena va Vukriste ni rin’wana loko va nga ku voni. Ndlela yo tano yi nga yisa ekhombyeni, ngopfu-ngopfu loko u hlangavetana ni xiphiqo lexikulu kutani u hluleka ku xi tlhantlha hi wexe. Nakambe, anakanya hi ku hela ka ku tshembiwa loko vunwa byi tshuburiwa. “Vatswari va mina va tiva swo tala ngopfu ku tlula leswi ndzi anakanyaka leswaku va swi tiva,” ku vule muntshwa un’wana wa Mukriste. “Loko ndzi ringeta ku va tumbetela nchumu wun’wana, ndzo tixisa naswona ndzi ringeta ku xisa Yehova.” Ina, tiyimisele ku kurisa ku lulama ka le ndzeni. Kambe xana ku komba ntiyiso ku hikeriwe ntsena eku papalateni ka ku vulavula ko ‘homboloka’ ni mintirho?—Swivuriso 4:20, 24; 10:9.
‘Vulavula Swi Suka eMbilwini’
9. I xiphiqo xihi lexi vantshwa vambirhi va xi hluleke, naswona vuyelo a ku ri byihi?
9 Vantshwa van’wana a va tshembeki hi matitwelo ya vona eka vatswari va vona. Hi xikombiso, un’wana wa vantshwa lava boxiweke eka ndzimana 2 u pfumerile: “Ku hlayisa ku rhula, hi sungule ku vula leswi hi tivaka leswaku vatswari va hina va lava ku swi twa, kambe hi fihla matitwelo ya hina ya xiviri.” Vana lava a va lava mpfuno. Va khutaziwile hi nkulu ku tshinelela vatswari va vona ni ku entisa muntshwa Elihu, loyi a nga te: “Nḍi v̌ulav̌ula ŝi suka e mbilwini ya mina.” (Yobo 33:3, Beck) Endzhaku ko khongela hi matimba, eku heteleleni va paluxe swa timbilu ta vona eka vatswari va vona, va hlamusela matitwelo ya vona yo vava. (Ringanisa Swivuriso 12:18.) Hambi leswi a hlamaleke ku tiva leswaku vana vakwe a va titwa hi ndlela yoleyo, tatana loyi u va byele leswaku u hundzelete timhaka. A a tsakile hi leswi va swi vuleke. Wanhwana u hetelele hi ku: “Xiyimo xa ndyangu wa ka hina xi antswa hi ku nonoka. Loko hi sungule ku vulavurisana hi ku ntshunxeka, kutani hi vonile swivangelo swa milawu ya vona. Va tshike ku vulavula na hina onge hi loko hi ri swihlangi. Hi sungule ku twisisana ku antswa.”
10, 11. (a) Ku ya hi Swivuriso 27:19, i yini lexi nga engetelaka rirhandzu endyangwini wa Vukriste? (b) Xana vantshwa va nga tirhisa ndzimana leyi hi ndlela yihi?
10 Ku byela vatswari va wena xin’wana ni xin’wana swi aka ku vulavurisana loku humaka embilwini. Loko u vulavula hi ndlela yo rhula ya xichavo, vatswari va wena va nga twisisa leswi swi nga embilwini ya wena. (Swivriso 29:11) Na wena u vona timfanelo etimbilwini ta vona. Ku vulavurisana loku ko tiya ni ka ntwelo-vusiwana ku ku pfuna ku tivambilu ya wena ku antswa. Swivuriso 27:19 yi ri “Ku kota ngohe le’yi v̌oniwaka e matini yi fana ni ṅwini wa yona, Mbilu ya munhu yi fana ni mbilu ya munhu-kulobye.”a Hi laha u vonaka ku kombisiwa ka nghohe ya wena exidziveni xa mati lama rhuleke ha kona, kutani hi ku vulavurisana loku sukaka embilwini ni vatswari va wena u nga ha vona leswaku mintlhaveko ni makungu ya vona a swi hambananga swinene ni swa wena. Ku cincana loku ku vumba ku twisisana ni ku khathalelana loku nga ka nkoka eka vun’we bya ndyangu.
11 Kutani rhandza ku vulavurisana ni vatswari va wena na hi timhaka leti vavisaka. Humesa minchavo ni ku hluleka ka wena kun’we ni mintsako ni ku humelela ka wena. Vulavula hi tipakani ta wena evuton’wini na swikhongelo. Alela nsusumeto wo ‘tihambanisa ni van’wana.’ (Swivuriso 18:1) Nkarhi na nkarhi ringeta ku heta nkarhi wun’wana wa xihundla ni mutswari, leswaku mi avelana vuxaka byo tano. Vantshwa van’wana va kume leswaku va nga endla leswi loko va tirha ni mutswari entirhweni wo chumayela loko va ri karhi va suka endlwini yin’wana va ya eka yin’wana, loko va famba mimpfhuka yo leha kun’we, kumbe loko va tirha eka swivumbeko swin’wana swa ku tirivatisa ka ndyangu.
12. I mintiyiso yihi yi faneleke ku langutiwa hi vantshwa?
12 Hambi loko matshalatshala ya wena yo kurisa ku vulavurisana loku pfunaka hakanyingi ku ri na mintirho leyinene, wena kumbe vatswari va wena a mi hetisekanga. Minkarhi yin’wana vatswari va nga ha endla hi ndlela yo biha, va pfumala musa eka matitwelo ya van’wana, kumbe va hluleka ku veka xikombiso lexi faneleke. Va nga ha va va nga ri vapfumeri kutani va nga tirhisani na wena ku ya hi milawu ya Bibele minkarhi hinkwayo. Van’wana va n’wina mi nga va mi tshama ekaya ra mutswari un’we kumbe eka ndyangu lowu un’wana wa vatswari a nga riki mutswari-xidzi, hinkwaswo ka swona swi na mintshikilelo leyi fanaka. Ku nga khathariseki leswaku u kusuhi ko tanihi kwihi ni vatswari va wena, minkarhi yin’wana u ta titwa u ri na xivundza. Xana khombo ro tano ri nga tiyiseriwa hi ku tshembeka hi ndlela yihi?
Dyondza Ku ‘Rhwala Joko Enkarhini Wa Vuntshwa’
13. Hikwalaho ka yini marito ya Yeremiya eka Swirilo swa Yeremia 3:27 ya tikomba ya nga tolovelekanga?
13 Loko a rhumiwile hi Yehova, muprofeta Yeremia u te: “A nḍi tiv̌i ku v̌ulav̌ula, hikuv̌a nḍa ha ri šihlangi”! Kambe Yehova u n’wi tshembisile ni ku n’wi tiyisa. Hikwalaho ka mahlomulo yakwe, minchavo ni ku hetiwa matimba minkarhi yin’wana a a twa a lava ku tshika, kutani u tshama a ku: “A ku rukaniwe siku leri nḍi v̌elekiweke ha rona!” (Yeremia 1:6, 19; 20:7-9, 11, 14) Endzhaku, u tsarile: “Ŝi lulamile ka munhu loko a rwala džoko ra yena e v̌untŝheni bya yena.” (Swirilo swa Yeremia 3:27) Kambe ku xiya ku rhwala joko ra maxangu swi na mbuyelo hi ndlela yihi? Xikombiso xa Yosefa xi ta kombisa leswi.
14, 15. (a) Xana ntokoto wa Yosefa a ku ri wihi tanihi muntshwa? (b) Xana u ‘ringiwile hi rito ra Yehova’ hi ndlela yihi?
14 Loko a ri na malembe ya 17, Yosefa u amukele xitshembiso xa Xikwembu enorhweni leswaku u ta kuma xiyimo lexi tlakukeke. Kambe, Yowee, vamakwavo va mavondzo va n’wi xavisile evuhlongeni! U hetelele a ri aEgipta naswona endzhaku u bohiwile hi tinketana ekhotsweni hi ku hehleriwa ku pfinya. (Genesa 37:2, 4-11, 28; 39:20) Muntshwa loyi wa xikombiso ni mudyandzhaka wa xitshembiso xo vangama a a boheleriwe emakhumbini lama phirhwaka ya khotso! Tanihi muluveri etikweni rimbe, a a nga ri na munghana wo n’wi twela vusiwana kumbe ku n’wi Iwela.
15 “V̌a manya milenge ya [Yosefa] hi khoṭo, A hanyisa ŝeŝo e tinsimbini, Ku fikela nkari lowu timhaka leti a ti v̌uleke ti humelelaka, Kutani rito ra Yehova ri ṅwi ringa.” (Psalma 105:17-19) Hi malembe ya 13, Yosefa u xanisekile tanihi hlonga ni mubohiwa ku fikela loko xitshembiso xa Yehova xi hetiseka. Hi ntokoto lowu u ringiwile. Hambi leswi Yehova a nga vangeriki makhombo, u ma pfumelele hi xikongomelo. Xana Yosefa a a ta hlayisa ntshembo wakwe eka “rito ra Yehova” ku nga khathariseki ku va a ri ekhombyeni lerikulu? Xana a a ta hetisisa timfanelo takwe letinene, a kurisa xivindzi, ku titsongahata, ku tiya ka moya ni ku tiyimisela loku lavekaka ku hlangavetana ni xiavelo xo nonon’hwa? Yosefa u hume tanihi nsuku eka ndzilo wa varingi—a tengile ni ku vangama swinene eka Xikwembu, lexi n’wi tirhiseke hi ndlela yo hlamarisa endzhaku ka kwalaho.—Genesa 41:14, 38-41, 46; 42:6, 9.
16. Xana muntshwa u fanele ku languta maxangu hi ndlela yihi?
16 Hinkwavo Yosefa na Yeremiya va xanisekile va nga ri na nandzu vona vini. A va se va hlakulerile timfanelo to chava Xikwembu. Hambi swi ri tano, va ringiwile ku ya emahlweni loko va hlangavetana ni maxangu. Ku ringiwa ko tano ku laviwa swonghasi hi vantshwa lava dyoheke! Xitsundzuxo, lexi swi nga ha nonon’hwaka ku xi amukela, xi humesa vululami loko u leteriwile hi xona. (Vaheveru 12:5-7, 11) Xiletelo lexi xi nga kurisa matimba ya le ndzeni ku fana ni nsimbi leyi hlanganisiweke ni ku hisa. Tanihi leswi ‘Yehova a veke na Yosefa a n’wi endla hi nsovo,’ kutani U ta mi nyika matimba lama tlulaka ya ntolovelo ni ku hakela ku tiyisela ka n’wina hi laha ku fuweke.—Genesa 39:21; 2 Vakorinto 4:7.
17. I vuyelo byihi lebyi maxangu ya veke na byona eka muntshwa un’wana wa xisati? Xana u dyondza yini eka leswi?
17 Tanihi xikombiso, wanhwana lontsongo loyi tata wakwe wa muundli a tikombeke a n’wi rindza ngopfu ni ku nga khathaleli matitwelo yakwe hikwalaho ka rifu ra tata wakwe la rhandzekaka, u vone swi antswa leswaku a baleka. Hi ku anakanya leswaku leswi a swi ta vanga swiphiqo swin’wana, u tshamile—a tiyisela. Sweswi, endzhaku ka kwalomu ka malembe ya 13, u heta hi ku: “Xitsundzuxo xa tata wa mina wa muundli, xi ndzi endle munhu wo antswa. Loko ndza ha tshama ndzi ri ndzexe ni mana wa mina, a ndzi onhiwile ni ku tiarisa. Nkarhi na nkarhi a ndzi lava ku va na swilo hi ndlela ya mina n’wini. Ndzi dyondze ku anakanya van’wana. Nakambe Yehova u hlamurile swikhongelo swa mina swo tala swa matimba swo rivala rifu ra tata wa mina ni ku va kusuhi ni tata wa mina wa muundli.” Ina, ku dyondza ku hanya hi maxangu swi ta ku tshineta kusuhi na Yehova. Xisweswo a nga va Munghana wa wena, ‘ntshembo wa wena ku suka evuntshweni.’—Psalma 71:5.
18. (a) I yini lexi nga ta kombisa leswi vutomi bya vantshwa byi nga ta va swona? (b) Hikwalaho ka yini vantshwa va fanele ku teka vatswari va vona tanihi va nkoka?
18 U nga rivali leswaku mbango wa le kaya ka wena wu ri woxe a wu ku kombi nkoka wa wena hi xiwexe kumbe leswi vutomi bya wena byi nga ta va swona. Ku ri na sweswo, “ŝi ṭanḍa ni wanḍisanyana [kumbe wanhwana], o tiv̌iwa hi ku endla ka yena loko mafambela ya yena ma ta saseka ni ku lulama.” (Swivuriso 20:11) Mafambelo ya wena n’wini yo lulama ya ta ku endla la rhandziwaka hi Xikwembu naswona ya endla leswaku vutomi bya wena byi va ni xikongomelo ni nkoka. Ku hava ndyangu lowu hetisekeke, kambe lava timfanelo letinene endyangwini wa ka n’wina. Anakanya hi ku tinyiketela loku vatswari va wena va ku endleke ku ku lunghiselela swakudya, swo ambala, yindlu, swilaveko swa miri ni leswi fanaka. Ku ri na ku hakela hi ku sola, “u va ni xichavo eka tata wa wena ni mana wa wena.” Va teke tanihi lava vangamaka, va nkoka lowukulu.—Vaefesa 6:1-3; Swivuriso 16:20; 17:13.
19. I tihakelo tihi ti taka hi ku va munhu a yingisa vatswari hi mbilu hinkwayo?
19 Ku vulavurisana lokunene ni vatswari va wena ku ta entisa rirhandzu ra wena eka vona. Kutani ku yingisela ku ta huma embilwini. “Ṅwana nga, u nga riv̌ali nawu wa mina, Mbilu ya wena a yi hlayise ku lerisa ka mina,” ku khutaza tatana wo tlhariha, loyi kutani a kombisaka tihakelo ta kona, “hikuv̌a ŝi ta engetela masiku ya wena, ni malembe ya ku hanya ka wena, ni ku rula ka wena.”—Swivuriso 3:1, 2.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Xivulavuri A. Cohen xi ri mayelana ni ndzimana leyi: “Embilwini ya munghana wa hina hi vona xivumbeko xa hina xi kombisiwa. . . . Hi le ku hlanganeni loku tiyeke ni ka ntwelo-vusiwana ka xinghana laha i hakunene hi titivaka, ni ku vona leswi nga eka hina.” (Proverbs, Nkandziyiso wa Soncino) Ku hundzuluxela ka Bibele ka W. F. Beck ku vulanyana leswi: “Kutani u nga tivona u kombisiwa embilwini ya munhu un’wana.”
Wa Tsundzuka Xana?
◻ I yini lexi nga vangaka ku pfumaleka ka ku vulavurisana?
◻ Xana muntshwa a nga kombisa vunene hi ndlela yihi?
◻ Xana ntiyiso wu nga antswisa ku vulavurisana ka ndyangu hi tindlela tihi?
◻ Xana ku rhwala joko ra maxangu ku ta hetisisa yini eka muntshwa?
[Xifaniso eke tlula 18]
Tanihi laha joko ra maxangu ri ringeke vumunhu bya Yosefa ha kona, kutani ku tiyisela maxangu tanihi muntshwa ku ta ringa vumunhu bya wena