Vatswari—Xana Mi Nga Wu ‘Aka’ Njhani Ndyangu Wa N’wina?
“Yindlu yi akiwa hi v̌utlhari, yi tiyisiwa hi ku twisisa.”—SWIVURISO 24:3.
1. Xana i nchumu wihi lowu lavekaka wa ndyangu lowu tiyeke?
MPOMPOLO wa sweswinyana wu vutise vatshila vo hundza 550 lava pembelaka eku pfuneni ka mindyangu leyi mikhuva ya yona hi ntolovelo yi kumekaka eka mindyangu leyi tiyeke. Ehenhla ka nongonoko: ku vulavurisana ni ku yingisela. Mutsari wa mpompolo, Dolores Curran, u hlamusele xivangelo: “I ntamu lowu kucetelaka nkhathalo, ku nyika, ku avelana ni ku tiyisa. Handle ko yingisela ka xiviri ni ku avelana ka hina, hi nga ka hi nga tivani. Hi va ndyangu wa lava tshamaka endlwini yin’we lava twisisaka ku ri na ku humesa swilaveko swa van’wana.” Ina, ku vulavurisana loku pfulekeke i nambu wa vutomi wa ndyangu lowu tiyeke.
2, 3. (a) I xiphiqo xihi xi xiyiwaka ni le ka makaya man’wana ya Vakriste? (b) Xana Swivuriso 24:3, 4 yi hlavutela yini leswi nga pfunaka ku aka ndyangu lowu tiyeke? (c) I swivutiso swihi swi lavaka ku hlamuriwa?
2 Kambe, ku pfumaleka ka vun’we ku nga va ni mimbuyelo yo chavisa. Hi xikombiso, rin’wana ra marhavi ya Sosayiti ya Watch Tower eAfrika ri vutisiwile leswaku ha yini vantshwa va Vakriste va tshika mahanyelo lamanene ya Bibele. “Ku tsana lokukulu loku vangaka xirhalanganya hi hinkwaxo,” ku ya hi nhlamulo, a ku ri “ku hluleka ka vatswari ku va vayingiseri lavanene ni ku tsandzeka ka vona ku anakanyisisa ni vana va vona. Kutani vatswari vo tala a va na vuxaka lebyikulu hi xiviri ni vana va vona.” Kavula, lexi ko va xivangelo xin’we ntsena xa xiphiqo—hambi loko xi ri xa nkoka. Ku yingisela ka munhu ni vukhongeri eka muntshwa, tanihi le ka un’wana ni un’wana, swa rhanga. (Varhoma 14:12; 1 Timotiya 6:6) Nakambe, xiya Swivuriso 24:3, 4. Yi ri: “Yindlu yi akiwa hi v̌utlhari, yi tiyisiwa hi ku twisisa; hi ku tiv̌a, makamera ya yona ma tala [hi] rifuwo ra risima leri ṭakisaka.”
3 Kambe xana u nga tirhisa vutlhari, ku twisisa ni ku tiva ku fikelela vuxaka lebyi lavekaka bya mintlhaveko hi ndlela yihi, ngopfu-ngopfu ni vana va kondlo-a-ndzi-dyi? Xana u nga papalata ku vumba swihinga swa ku vulavurisana u nga swi xiyi hi ndlela yihi? (Ringanisa Swivuriso 14:1, 12.) Ku tlula kwalaho, xana u nga aka ndyangu lowu tiyeke evugandzerini bya ntiyiso hi ndlela yihi? Hikwalaho ka swo tala leswi lavaka nkarhi wa wena ni nyingiso, u nga ha kanakana leswaku u ta sungula kwihi. Mfanelo yo sungula, vutlhari, byi nga ku pfuna ku vona leswi sungulaka.
Ku Veka Leswi Sungulaka Hi Vutlhari
4. Xana nchumu wo sungula wa ndyangu wa Vukriste i yini?
4 “Ku tšhav̌a Yehova i ku sungula ka v̌utlhari,” ku tsale mupisalema. (Psalma 111:10) Xichavo xa wena lexikulu xo chava ku hlundzukisa Xikwembu, xikan’we ni ku rhangisa vugandzeri bya xona, i swa nkoka. Manana un’wana u hlamusele hi laha yena ni nuna wakwe hi laha ku humelelaka va kuriseke vana va vona vambirhi leswaku va tirhela Yehova: “Hi tate vutomi bya hina hi ntiyiso—hi ya emintsombanweni hinkwayo, hi lunghiselela ni ku va kona eminhlanganweni, ni ku endla leswaku vutirheli bya nsimu byi va xiphemu xa vutomi bya hina bya nkarhi na nkarhi.” Nuna wakwe u engeterile: “Ntiyiso a hi xiphemu xa vutomi bya hina, i vutomi bya hina. Xin’wana ni xin’wana xi le ka wona.” Xana hi ku fanana u veka vugandzeri bya Yehova tanihi nchumu wo sungula endyangwini wa wena?
5. Hikwalaho ka yini ku ringanisela ku laveka eka vatswari va Vakriste?
5 Ku tirha evutirhelini bya nsimu tanihi ndyangu swi ta mi endla lava nga ni vun’we, kambe swilaveko leswi hlawulekeke swa vana swi lava ku tirhisiwa ka nkarhi wa n’wina wa xihundla ni ntamu wa mintlhaveko. Hikokwalaho, ku ringanisela ka laveka ku vona leswaku i nkarhi wo tanihi kwihi u nga wu tirhisaka entirhweni wo chumayela kumbe mintirho ya bandlha u ri karhi u khathalela ‘va yindlu ya wena’ emoyeni, emintlhavekweni na le nyameni. U fanele ‘u rhanga u dyondza timfanelo ta vukhongeri endyangwini wa wena.’ (1 Timotiya 5:4, 8) Ku pfuna vatatana ngopfu-ngopfu ku vona ku ringanisela exikarhi ka mindzhwalo ya ndyangu ni mintirho ya malandza, nkandziyiso wa September 15, 1959, wa Xihondzo xo Rindza hi Xinghezi wu khutazile: “Ntikelo lowu faneleke a wu yisiwe etimhakeni ta ndyangu wa wena. Hakunene Yehova Xikwembu a nga ka a nga rindzeli leswaku munhu a tirhisa nkarhi wakwe hinkwawo entirhweni wa bandlha, eku pfuneni ka vamakwavo ni vaakelani leswaku va kuma ku hlayiseka, kambe a nga languti ku hlayiseka ka ndyangu wa yena n’wini. Nsati ni vana va munhu i vutihlamuleri byo sungula.”
6. I khombo rihi ri faneleke ku papalatiwa hi vatswari, naswona leswi swi nga endliwa hi ndlela yihi?
6 Vutihlamuleri lebyi a byi khathaleriwi hi ku heta maawara yo tala ni vana va wena, kambe i ku tirhisa nkarhi wolowo hi xitalo. Hi laha ku vavisaka, vatswari van’wana va ve lava khomekeke ngopfu eku khathaleleni ka timhaka ta bandlha, ntirho wa mphikamakaneta, kumbe swilo swa nyama, lerova hambi va ri ni vana va vona mianakanyo ya vona yi va eka nchumu wun’wana. Endzhaku ka khombo ra ndyangu ku va kona va xiyaka xilaveko xa ku tlhela va kambisisa swilo swa vona leswi faneleke ku rhangisiwa. “Kambe vutlhari byo ta hi le henhla . . . bya olova, ni ku yingisela.” (Yakobo 3:17) Vutlhari byo tano bya le tilweni byi ta ku pfuna ku avanyisa nkarhi wa wena ni mintlhaveko leyi katsekaka hi mfanelo leswaku u yingisela swileriso hinkwaswo swa Yehova.
Nhonga Ni Ku Tshinya Swi Nyika Vutlhari
7. Xana Swivuriso 29:15 yi nga va leyi tirhisiwaka kahle hi ndlela yihi?
7 Ku tiya eka milawu leyinene, loku kombiweke hi tintswalo, swi byela vana va wena leswaku u na mhaka. Ku tilawula ku tswala ku nga sirheleteki na ku lutla ka vana. “Nhonga ni ku tshinyiwa ŝi nyika munhu e v̌utlhari.” (Swivuriso 29:15; 22:15) Leswaku swi tirha, “nhonga ni ku tshinyiwa” swi fanele swi fambisana ni rirhandzu. Ku laya loku nga fanelangiki kumbe ka ku hlundzuka ku nga onha moya wa n’wana. “Vatatana mi nga hlundzukisi vana va n’wina, leswaku va nga ti hela mbilu.” (Vakolosa 3:21) “Nhonga” ya ku laya yi katsa ku ba loku faneleke, kambe loko u karhata swi nga fanelanga, u sola ngopfu ni ku tsongahata n’wana, i ku tirhisa ko biha ka “nhonga” leyi naswona swi nga onha ntshembo wa n’wana eka yena ni le ka wena. A nga ha “hela mbilu.”
8. Hlamusela leswaku ha yini ‘ku tshinya’ swi vula swo tala ku tlula ku ba?
8 Kambe hinkwaswo “nhongo ni ku tshinyiwa” swa laveka. Ku tshinya ku lava ku tlula ku ba; ku katsa ku andlala timhaka ku khorwisa.a Rito ra Xiheveru ra ku ‘tshinya’ nakambe ri vula ‘ku hlamulana.’ (Psalma 38:14) Hikokwalaho, hakunene ku tshinya swi vula ku swi rhandza ni ku kota ku andlala timhaka leswaku n’wana a vona xivangelo xa xiendlo xa wena. Tibuku ta Sosayiti ya Watchtower ti na timhaka, leti tin’wana ti tsaleriweke ngopfu-ngopfu vantshwa, leti nga ku pfunaka ku andlala swivangelo leswi twalaka eka n’wana wa wena leswaku ha yini ndlela yo karhi yi hoxile. Xana u ti tirhisa hi xitalo timhaka to tano?
Ku Twisisa Ku Tswala Ntwelo-vusiwana
9. Xana i yini ku twisisa, naswona hikwalaho ka yini ku ri ka nkoka?
9 Ku twisisa nakambe i vutshila bya nkoka bya ku vulavurisana. Rito ra Xiheveru ro sungula ri huma eka rito ra rimitsu leri vulaka “ku twisisa,” “ku hambanisa.” Ku xiyisisa ku hundza laha ku tolovelekeke, kutani hikwalaho ku fambelana ni ku twisisa, nsovo ni ntwelo-vusiwana.—1 Petro 3:8.
10. Ku xiyisisa ku tlula leswi tolovelekeke swi ku siverise ku yini ku hlundzuka eminkarhini ya Bibele?
10 Xikombiso xa Bibele lexi kombaka nkoka wa ku twisisa xi rhekhodiwile eka Yoxuwa 22:9-34. Tinxaka ta Rubeni, Gadi, ni hafu ya Manase, leti a ti nyikiwile ndzhaka ya tiko evuxeni bya Nambu wa Yordani, ti ake altari leyikulu etikweni ra tona. Tinxaka tin’wana, hi ku vona leswi ku ri vugwinehi, ti tilunghiselele ku khawurisa leswi swi tikombeke ku ri ku tshova nawu wa Xikwembu hi vomu. (Levitika 17:8, 9) Ti nga si teka goza ti rhumele ntsumi ku ya vulavurisana ni tinxaka timbirhi ni hafu. (Swivuriso 13:10) Mbulavurisano wu hlavutele leswaku altari a yi nga akeriwanga ku nyikela magandzelo kambe “va swi endlile hi ku chava.” Hi ku hambanisiwa ni tinxaka tin’wana hi Nambu wa Yordani, tinxaka timbirhi ni hafu a ti vilela swinene leswaku tinxaka ta vona leti a ti ta ta a ti ta susiwa eka vugandzeri bya Yehova. Altari a yi ta tirha tanihi xitsundzuxo xa minkarhi hinkwayo, “vumbhoni,” leswaku na vona, a va ri vanhu va Xikwembu. Oho ku hundzuka konghasi loku nhlamuselo leyi yi ku endleke! Nhlamuselo leyi hambaneke yi vekiwe eka leswi swi tikombeke ku ri xidyoho lexi tiyeke. Hi ku ‘hlwela ku kariha,’ tinxaka teto tin’wana ti endliwe ti kota ku vona xiyimo xa ntiyiso, kutani leswi swi vumbile ku twisisa.—Swivuriso 14:29.
11. Xana mutswari un’wana u kombe ku twisisa hi ndlela yihi?
11 Loko xiphiqo xi pfuxiwa hi n’wana wa wena, xana u ringeta ku xiyisisa? Hi xikombiso, un’wana wa vafana va mpatswa wa Vukriste u sungule ku vuya ekaya endzhaku ka xikolo ‘a hlundzukele vanhu hinkwavo.’ “U ale ku vula leswaku ha yini a hlundzukile,” ku hlamusela tata wa kona. “Eku sunguleni a ndzi anakanya leswaku o xandzuka, kambe manuku ndzi xiye leswaku a a miyela loko ndzi n’wi vutisa hi ta xikolo. Kutani, hi vulavurisana nkarhi wo leha, kutani ndzi kumile leswaku hikuva a a solekile ku tlula malembe yakwe, vana exikolweni a va n’wi sapatela. Endzhaku ka loko ndzi n’wi khorwisile leswaku ndzi twisisa hi laha ku xanisiwa loku a ku ri ha kona, ndzi n’wi nyikile swiletelo swin’wana leswi olovaka ku n’wi pfuna ku tirhisana na swona.” Xiyimo xa mufana hi ku hatlisa xi antswile.
12. Hikwalaho ka yini malembe ya kondlo-andzi-dyi ya nonon’hwa eka vantshwa vo tala, naswona ku laveka yini eka vatswari?
12 Xana ingi u kombisile ku lehisa mbilu loku fanaka eka n’wana wa wena? Vantshwa, ngopfu-ngopfu vana, va nga kuceteriwa swinene hi swilo swo tanihi xikolo, ku languteka ka miri, ku navela ka rimbewu ni ku tiveka. “Eka swiyimo hinkwaswo swa ku kula ka munhu, malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi hi wona lama nono’hwaka ngopfu,” Ku vule magazini wa Adolescence. “Vana va kondlo-a-ndzi-dyi, lava titsan’waka ni lava pfumalaka ntokoto, va titwa va kayivela emisaveni leyi nga ni xisiyamani ni leyi nga khathaliki. Ematshan’wini yo amukela ku tsongahatiwa ni ku hluleka, va endla hi mavila ni ku karhateka.” Swirhalanganya swo tano swa mintlhaveko swi nga khumba mahanyelo ya n’wana. (Ringanisa Eklesiasta 7:7a.) Hi ku kurisa ku vulavurisana ka le kusuhi ni n’wana wa wena ntsena u nga twisisa xiphiqo xa ntiyiso ivi u kota ku vona ndlela yo antswa yo pfuna.
13. (a) Xana swihinga swin’wana swa ku vulavurisana i yini? (b) Hikwalaho ka yini vatswari va fanele ku tirhisa Swivuriso 20:5 hi ku phikelela? Kombisa.
13 Ku vula leswi va swi ehleketaka swa nonon’hwa eka vantshwa vo tala. Hikwalaho, loko n’wana wa wena a sungula ku ku byela hi ku ntshunxeka, papalata mianakanyo leyi ‘tlhavaka,’ yo tanihi ku: ‘Hi swona sweswo ntsena? A ndzi ehleketa leswaku a ku ri nchumu wun’wana wa nkoka.’ ‘Xiphiqo xa wena i . . .’ ‘Xana u nga swi endlisa ku yini leswi eka mina?’ ‘Kasi ke, xana u rindzela yini? Kavula wa ha ri n’wana.’ (Swivuriso 12:18) Minkarhi yin’wana muntshwa u ta lava ku kambisisa, ngopfu-ngopfu loko a ri na xiphiqo lexikulu. “Wa ku twisisa” u ta ringeta hi ku phikelela ku ‘humesa’ matitwelo yo tano. (Swivuriso 20:5) Mpatswa wun’wana wa Vukriste wu xiye leswaku nhwana wa vona a a sukela mintirho ya ndyangu. Vatswari va kambisisile kambe a swi pfunanga nchumu. Va phikelela. “Eku heteleleni, siku rin’wana ndzi tshamile na yena emubedweni, ndzi n’wi vukarha, kutani ndzi n’wi vutisa nakambe leswaku xirhalanganya a ku ri yini,” ku vike mana wa kona. “Hi ku khapa mihloti u ndzi byele leswaku u titwa onge hina ni van’wana a hi n’wi rhandzi, kutani u ve ekule na hina hi laha a nga swi kotaka ha kona. Marito ya mina yo sungula a ku ri ku, ‘sweswo swi vavisa hi laha ku heleleke,’ kambe ndzi tikhomile ivi ndzi yingisela loko a karhi a vula leswi nge mbilwini yakwe.” Vatswari va n’wi tiyisekisile hi laha va n’wi khathalelaka ha kona kutani endzhaku va endla leswaku a titwa a ntshunxekile ekaya. U hlurile xiphiqo kutani sweswi u tirha tanihi muchumayeri la tsakeke wa nkarhi hinkwawo.
14. Hikwalaho ka yini ku va ni ndyangu lowu nga ni vun’we emintlhavekweni swi nga anelanga
14 Ku aka ndyangu lowu nga ni vun’we i swa nkoka, naswona hambi ku ri mindyangu yin’wana ya misava yi swi kotile swoleswo. Kambe i mhaka yin’wana ku aka ndyangu lowu nga ni mianakanyo ya swa moya lowu tshamaka wu ri kusuhi na Yehova ni lowu nga ni vun’we eka Rito ra yena. Ku hetisisa leswi, swo tala swa laveka ku ri na ku va kusuhi ka mintlhaveko ni vana va wena ntsena.
Ku Tiyisa Vutivi
15. I vutivi bya muxaka muni byi nga bya nkoka, naswona ha yini?
15 “Hi ku tiv̌a, makamera ya yona ma tala [hi] rifuwo ra risima leri ṭakisaka.” (Swivuriso 24:4) Swilo leswi swa risima leri tsakisaka a hi rifuwo ra swilo leswi vonekaka kambe swi katsa ku hlayiseka ka moya, rirhandzu ra ku tinyiketela, ku chava Xikwembu ni ripfumelo leri sekeriweke hi vutivi bya Xikwembu. Leswi swi vumba vutomi bya ndyangu lowu fuweke. (Swivuriso 2:5; 15:16, 17; 1 Petro 1:7) Vutivi lebyi byi ta nyika vana matimba leswaku va ta hlula marhengu ya Sathana, hambi ya ri ya mano, hikuva Swivuriso 24:5 yi ri: “L’a tlhariheke o ni matimba, ni munhu wo dyonḍeka wa tiyisa matimba ya yena.” Kambe u fanele ku nghenisa vutivi byo tano etimbilwini ta vona.—Deuteronoma 6:6, 7; 1 Yohane 2:14.
16. (a) I yini xi lavekaka leswaku u nghenisa vutivi bya Xikwembu embilwini ya n’wana wa wena? (b) Leswaku vana va pfuneka hakunene, ku laveka yini?
16 Wun’wana wa mimpfuno leyinene yo nghenisa Rito ra Xikwembu evaneni va wena i ku fambisa dyondzo ya ndyangu ya nkarhi na nkarhi leyi va khutazaka ku endla leswaku ntiyiso wu va wa vona. “Dyondzo ya ndyangu yi veka matitwelo lamanene, leswaku mianakanyo ya n’wana wa wena yi kota ku amukela xiletelo,” ku hlamusela mutswari un’wana la humeleleke wa vana va mune. U engeterile: “Loko u sungula ku lulamisa vana, hi ntumbuluko u va ni ‘vayingiseri lava hlundzukeke.’ Kambe loko u nga vulavula mhaka hi nkarhi lowu ku nga riki na ku hlundzuka, tanihi le dyondzweni ya ndyangu, ku na nkarhi wo tala wa leswaku tinhla leti u lavaka ku ti vula ti nghena.” Kambe leswaku hakunene vana va vuyeriwa, u fanele ku entisa muapostola Pawulo, loyi a tsaleke: “Hikuva ndzi navela ngopfu ku mi vona leswaku ndzi mi avela nyiko yin’wana ya moya, mi ta tiyisiwa hi yona.” (Varhoma 1:11) Nyiko yi tlangeriwa ngopfu-ngopfu loko ku ri nchumu lowu muamukeri a nga wu tirhisaka naswona wu ri wa nkoka lowunene eka yena. Kutani humesa nchumu lowu khumbaka vutomi bya un’wana emhakeni ya kona.
17. (a) I yini xi nga pfunaka ku endla dyondzo ya ndyangu yi va leyi tsakisaka ni ku pfuna? (b) Xana u na switsundzuxo leswi engetelekeke?
17 Nakambe vatswari va fanele ku tiyiseka leswaku hinkwavo endyangwini va tiva nkarhi wa dyondzo, kun’we ni leswaku i mhaka yihi yi nga ta dyondziwa. Van’wana va tirhisa mimpfuno leyi voniwaka, yo tanihi mimepe ni tichati, ku olovisa mhaka. Vatswari van’wana va katsa swakudya emahlweni kumbe endzhaku. Endzhaku ka dyondzo va nga ha vulavula hi swiphiqo swa siku kumbe swa vhiki. (Vona bokisi leri nga kwala ku kuma swiletelo swin’wana.) Kutani ke, fambisa dyondzo leyi nkarhi na nkarhi! Vatswari vo tala va boheka ku endla matshalatshala yo tala ku kuma swakudya ni ndhawu yo tshama ya vana va vona; kambe i swa nkoka lowukulu ku nyikela “ntswamba lowu tengeke wa moya, leswaku ha wona [vana va wena va ta kula va] ya eku ponisiweni.”—1 Petro 2:2; Yohane 17:3.
18. I yini xi nga ta pfuna ku ‘aka’ ndyangu wa wena?
18 Ku aka ndyangu lowu tiyeke emoyeni swi lava vutshila ni nkarhi. Tiyimisele ku kurisa vutshila bya ku vulavurisana loku lavekaka leswaku u tshama u ri kusuhi na mintlhaveko ya vana va wena. U nga pfumeleli nchumu ku ku sivela ku endla nkarhi lowu faneleke ku tirhisa nkarhi ku tiyisa ndyangu wa wena hi vutlhari, ku twisisa ni vutivi. Khongelela vana va wena ni ku khongela na vona, u tiva leswaku i Yehova ntsena la nga ta endla leswaku matshalatshala ya wena yo ‘aka’ ya humelela.—Psalma 127:1.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Ku ya hi The Hebrew and English Lexicon, hi John Parkhurst, rito ra “ku tshinya” ri huma eka riendli leri vulaka ‘ku komba erivaleni, ku kombisa hi timhaka, ku kombisa, ku komba hi swivangelo leswi nga ni vumbhoni leswi khorisaka kumbe ku hlamulana.’ Old Testament Word Studies, hi William Wilson, yi ri hi riendli leri fanaka: “ku kombisa.”
Wa Tsundzuka Xana?
◻ Xana ndyangu wu tiyisiwa njhani hi vutlhari, naswona i yini swi nga pfunaka vana ku byi kurisa?
◻ Hikwalaho ka yini ku twisisa ku pfuna ku vumba ku vulavurisana lokunene ka ndyangu?
◻ Hikwalaho ka yini vutivi bya Xikwembu byi ri bya nkoka?
◻ Xana dyondzo ya ndyangu yi nga endliwa leyi tsakisaka ni ku pfuna hi ndlela yihi?
[Bokisi eka tluka 24]
DYONDZO YA NDYANGU LEYI HUMELELAKA
Xana dyondzo yi fanele ku fambisiwa hi ndlela yihi?
Hlayisa moya lowu ntshunxekeke, kambe wa xichavo. Papalata mukhuva wo sindzisa, wa xivutiso ni nhlamulo. Vutisa swivutiso leswi engetelekeke ni ku tirhisa swikombiso ku leswaku pfuxa miehleketo ni ku endla hinkwavo va katseka. Olovisa mhaka loko swi fanela. Swa antswa ku nga tirhisi nkarhi wa dyondzo ku holovela vana. Kumbexana ku tshinya kwihi na kwihi loku fanelaka ku nga endliwa exihundleni.
I yini swi faneleke ku dyondziwa?
Hlawula ku ya hi swilaveko swa ndyangu. Cinca-cinca. Kumbexana ku nga ha va ku lunghiselela dyondzo ya vhiki na vhiki eka Xihondzo xo Rindza. Ku nga ha va ni timhaka to karhi leti nga kaneriwaka, tanihi swiphiqo leswi vantshwa va hlangavetanaka na swona exikolweni, ku tolovelana, mintirho yo engetela etidyondzweni, mintlangu na mikhuva ya mahanyelo yo biha. Tirhisa tinhloko-mhaka kumbe tibuku leti vulavulaka hi leswi. Mi nga avanyisa nkarhi edyondzweni ku hlanganisa timhaka to hambana-hambana.
Yi fanele ku endliwa rini naswona hi nkarhi wo tanihi kwihi?
Nhloko ya ndyangu yi nga vona endzhaku ko vulavula hi minongonoko ya swirho swa ndyangu kun’we ni ku xiya lomu matimba ya vona ma fikaka kona. U fanele ku bumabumela malembe ni mpimo wa ku yingisela ka vana. Swi nga ha lava ku va ni xiyenge lexi komisiweke minkarhi yo tala exikarhi ka vhiki loko vana va ri vantsongo. Van’wana va ve ni swiyenge swo tano etafuleni ra swakudya swa ninhlikanhi hi ku hatlisa endzhaku ka swakudya. Mhaka ya nkoka a hi ku leha kambe nkoka wa nkarhi lowu hetiwaka kun’we.
Xana u nga tiyiseka hi ndlela yihi leswaku u fikelela mbilu ya n’wana?
Khutaza n’wana ku veka tinhlamulo hi marito yakwe. Hi vutshila tirhisa swivutiso swa malangutelo ku vona hi laha n’wana hakunene a titwaka ha kona hi mhaka. U nga ha vutisa: “Xana vana le xikolweni va titwa njhani hi mhaka leyi? Xana u vona va tiyisile?” Kumbe, “Xana u nga n’wi hlamusela njhani munghana wa wena wa xikolo leswaku ha yini hi nga endli vumbhisa? Xana u vona onge leswi hakunene swo endleriwa ku ku pfuna? Hikwalaho ka yini?” Tivonele leswaku u nga vavisiwi hi tinhlamulo leti nyikeriwaka ku hlamula swivutiso swa mavonelo, leswaku n’wana a ta titwa a ntshunxekile ku humesa hi vutshembeki. Heta nkarhi ku pfumelela un’wana ni un’wana a vulavula, ku tiyiseka leswaku u twisisa tinhla tankoka kahle.