“Tiya Mbilu, U Tiya Swinene”

“Mi nga ṭhuki mi v̌a tšhav̌a, hikuv̌a Yehova, Šikwembu ša ṅwina, ši ta mi lwela ši ri šona.”—DEUTERONOMA 3:22.

1. (a) Xiyimo a ku ri xihi elsrayele eku heleni ka riendzo ra le mananga? (b) I ku khongotela kwihi loku Muxe manuku a ku nyikeke?

NKARHI a wu fikile wa swiendlakalo swa risima ematin’wini ya Israyele. Tiko ra Xikwembu ro hlawuleka sweswi ri fanele ku tilunghiselela ku nghena eTikweni leri Tshembisiweke! Hi malembe yo ringana 40, Muxe a a rhangele Vaisrayele emananga lamakulu ni lama chavisaka. Kambe sweswi, exifundzeni xa Nambu wa Yordani etikweni ra Moab, u vulavule ni vanhu va Xikwembu ro hetelela. Loko a ri na malembe ya 120 hi vukhale, “mahlo ya yena ma nga ṭananga, ni matimba ya yena ma nga helanga,” naswona matimba ya rito rakwe a ya ha huma. Yoxuwa, loyi a a ta n’wi siva, na Israyele hinkwayo va fanele va nyanyulekile ku twa ku paluxa ka Muxe nawu wa Yehova hi tinghitsi ni ku khongotela kakwe ka matimba ku va ni xivindzi loko va nghena ku ya teka ndzhaka ya tiko.—Deuteronoma 1:1-5, 19, 21, 29, 30; 3:22; 31:6, 7, 23; 34:7.

2.Hi swi tivisa ku yini leswaku rhekhodo ya swilo leswi i xitsundzuxo eka hina namuntlha?

² Xana swiendlakalo sweswo swa khale ngopfu a swi ri swa matimu ntsena? A swi tano! Muapostola Pawulo wa hi byela: “Hinkwaswo leswi tsariweke hi vakhale, swi tsariwile leswaku hi dyondza ha swona, ni leswaku hi va ni ku langutela, hikwalaho ka ku tiyisela ni ku chaveleriwa loku hi ku kumaka eMatsalweni.” (Varhoma 15:4) Rhekhodo yoleyo yi na ku fana ka manguva lawa. Namuntlha yi nga hi tiyisela nyimpi ya moya. Nakambe yi tirha tanihi ‘xitsundzuxo eka hina lava hi nga emasikwini ya ku hetelela ka minkarhi,’ yi hi pfuna ku papalata marhengu ya Sathana.—1 Vakorinto 10:11; 1 Petro 4:7.

Matimba Ya Yoxuwa—Ya Huma Eka Xihlovo Xihi?

3, 4. (a) Ha yini hi lava ku hlakulela xivindzi? (b) Hi nga swi endlisa ku yini leswi?

³ Hi ku anghwetla sweswi, vanhu va Xikwembu va ta khitikanela emafambiselweni lamantshwa ya swilo ya Yehova. Hi mhaka ya swiendlakalo leswi humelelaka emisaveni, hi fanele ku hlakulela xivindzi. Leswi hi nga swi endlisa ku yini? Tanihi leswi Yoxuwa a lunghiseleleke ku nghena eTikweni leri Tshembisiweke, Xikwembu xi n’wi lerisile xi ku: “Tiya mbilu, u tiya ŝinene, u hiseka e ku endla hi nawu hikwawo lowu Muxe, nanḍa wa mina, a ku leriseke wona; u nga ṭhuki u hambuka ka wona e šineneni, hambi ku ri šimaṭini, leŝaku u ta kateka e ŝilweni hikwaŝo leŝi u nga ta ŝi sungula. Buku ya nawu lowu yi nga ṭhuki yi v̌a kule ni nomu wa wena, kambe u yi anakanya v̌usiku ni nhlekanhi, u hiseka ku endla hikwaŝo le’ŝi ṭariweke kona, hi kona u nga ta kateka e tindleleni ta wena, u ta ṭaka.”—Yoxuwa 1:7, 8.

⁴ Aha, xihundla xa kona hi xexo! Hlaya Bibele siku na siku. Yi hi khomele nawu wa Xikwembu. Anakanyisisa ha yona. Hlayisa switsundzuxo swa yona. U nga pfumeli ku hambukisiwa hi rifuwo, misava leyo biha leyi ku rhendzeleke. Eka xiyimo xihi na xihi lexi u tikumaka eka xona, endla hi vutlhari. Byi tirhise kahle vutivi lebyinene ni ku twisisa ka moya loku u ku kumeke hi dyondzo ya wena ya Rito ra Xikwembu. Vulavula ha swona eka van’wana. Hi ku endla tano na hi ku tshembela eka Yehova, hakunene u nga ‘tiya mbilu, u tiya swinene, kutani ndlela ya wena yi humelela.’—Ringanisa Psalma 1:1-3; 93:5; 119:165-168.

5. (a) Ku fana na Yoxuwa, vatirheli lavantshwa namuntlha va nga ma kuma njhani matimba? (b) I pakani yihi leyinene leyi vantshwa va Timbhoni va nga vaka na yona namuntlha?

⁵ Yoxuwa a a ri “nanḍa wa Muxe e ku sukela v̌uhlangini bya yena” ku ya emahlweni. (Tinhlayo 11:28) Handle ko kanakana xinghana lexi xikulu xi n’wi pfunile ku kuma matimba ya moya. Hi laha ku fanaka, namuntlha vatirheli lavantshwa va nga kuma matimba hi ku tirha ni vatswari lava tinyiketeleke, maphayona, lava ku nga khale va ri Timbhoni ni malandza man’wana lama tshembekaka ya Yehova. Ku veka vumbhoni hi yindlu na yindlu ni vanhu vo tano lava hisekaka ku nga va ntsako naswona ku nga pfuna ku aka ku vupfa ni ku navela ku ya emahlweni evutirhelini eka vantshwa va hina. (Mintirho 20:20, 21; Esaya 40:28-31) Mawaku pakani leyinene swonghasi leyi vantshwa va Timbhoni va nga vaka na yona entirhweni wa nkarhi hinkwawo malunghana ni Mfumo wa Yehova!—Psalma 35:18; 145:10-12.

6. Yoxuwa a a ri xikombiso eka hina mayelana ni tsima ra ku Iwa na Amalek hi ndlela yihi?

⁶ Loko Muxe a rhume Yoxuwa ku ya Iwa ni Vaamalek, ‘Yoxuwa u endle hi laha Muxe a n’wi byeleke ha kona.’ A a yingisela; kutani u kume ku hlula. Na hina, hi ta hlanganyela eku kuriseni ka Yehova loko hi yingisa swinene swiletelo swa nyimpi leswi hi swi kumaka hi nhlengeletano yakwe. Yehova u byele Muxe ku tsundzuka ku hlula ka Yena ehenhla ka Amalek hi ku swi tsala ebukwini ivi a ku hlamusela etindleveni ta Yoxuwa. Handle ko kanakana Yoxuwa u ye emahlweni ni ku kurisa ku hlula ka Yehova hi ku vulavula ha kona eka van’wana. Hi ndlela leyi fanaka, hina namuntlha hi nga tivisa swiendlo swa matimba swa Yehova Hosi Leyikulu, naswona hi nga twarisa ku tshinela ka ‘siku ra yena ra ku tirihisela’ eka lavo biha.—Eksoda 17:10, 13, 14; Esaya 61:1, 2; Psalma 145:1-4.

7, 8. (a) I ntshembo wihi lowu Yoxuwa na Kaleb va wu kombiseke loko va huma eKanana? (b) I xitsundzuxo ni xikhutazo xihi lexi hi xi kumaka eku tameleni ka Yehova ka timhaka enkarhini wolowo?

⁷ Loko Muxe a rhume vakulukumba va 12 ku ya kambela Tiko leri Tshembisiweke, u katse na Yoxuwa eka nhlayo ya vona. Loko ti tlhela, tinhlori ta khume ti kombise ku chava lokukulu ka vaaki-tiko va Vakanana ivi va khongotela vanhu ku endla tsima ro tlhelela aEgipta. Kambe Yoxuwa na Kaleb hi vurhena va ku: “Loko Yehova a tiṭakele ha hina, o ta hi nghenisa e tikweni leri, o ta hi nyika rona, ri nga tiko le’ri pfelelaka hi nṭwamba ni v̌ulombe. Ntsena mi nga ṭhuki mi pfukela Yehova; loko mi ri ṅwina, mi nga tšhav̌eni v̌anhu v̌a tiko leri, hikuv̌a ŝi ta v̌a ŝakudya ŝa hina, e nḍuti wa v̌ona wu sukile henhla ka vona, kasi Yehova o na hina; mi nga ṭhuki mi v̌a tšhav̌a.”—Tinhlayo 13:1-14:38.

⁸ Hambi swi ri tano, nhlengeletano ya Israyele yi ye emahlweni yi n’unun’uta, kutani Yehova a nghenelela ivi a avanyisela Vaisrayele volavo vo chava malembe ya 40 va ri karhi va tsendzeleka emananga. Handle ka Kaleb na Yoxuwa, vavanuna va vona hinkwavo va nyimpi va file va nga ri vonanga Tiko leri Tshembisiweke. Mawaku xitsundzuxo xonghasi eka hina namuntlha! Hi nga tshuki hi dzumadzumela malunghiselelo ya Yehova. Hambi loko hi hlangavetana ni tinsimu ta ku veka vumbhoni to nonon’hwa, a hi tiyeni mbilu hi tiya swinene ehenhleni ka ku ya emakaya ya vanhu hi mahungu lama ponisaka vutomi ya Mfumo. Onge hi nga ka hi nga fani ni vagwinehi volavo va manguva lawa lava, ematshan’wini yo veka vumbhoni bya le rivaleni, va hlawulaka ku hembela vamakwavo ni ku tlhelela endzhaku eka tindlela ta misava—Egipta wo fanekisela.—Tinhlayo 14:1-4, 26-30; Luka 12:45, 46; ringanisa Mintirho 5:27-29, 41, 42.

Vito Ra Yehova Ri Tlakusiwa!

9. Yoxuwa u hanyele vito rakwe lerintshwa njhani?

⁹ Nxaxamelo wa Bibele wa tinhlori ta 12 wu vitana Yoxuwa tanihi Osea, leswi vulaka ‘Ku hlayiseka.’ Kambe eyinhleni leyi rhekhodo yi ri: “Muxe a thya Osea, ṅwana Nun, e v̌ito ra Yoxuwa [leri vulaka leswaku, ‘Yehova I Ku Hlayiseka’].” Hikwalaho ka yini Muxe xisweswo a kandziyisa vito ra Yehova? A ku ri hi leswi Yoxuwa ngopfu-ngopfu a tirheleke ku Iweriwa ka vito rolero. Yoxuwa u ve xikombiso lexi hanyaka xa ku yingisela xileriso lexi Muxe endzhaku a a ta xi kandziyisa eka Israyele: “U ta rhanḍa Yehova, Šikwembu ša wena, hi mbilu hikwayo ya wena, ni moya hikwawo wa wena, ni matimba hikwawo ya wena.” Hi ku endla tano, a a ri ni lunghelo ra ku kombisa leswaku ‘Yehova i ku hlayiseka.’—Tinhlayo 13:8, 16; Deuteronoma 6:5.

10. (a) Xana vito ra Yehova ri vula yini eka wena? (b) I matimba wahi lawa hi nga ma kumaka eka marito lama yaka emahlweni eka Yoxuwa?

¹⁰ Xana a hi languti vito ra Yehova ri ri leri vangamaka swinene ni ku lulameriwa hi ku vongiwa hinkwako? Vito ra Yena leri vangamaka ri vula leswaku “U Endla Swi Fanekela” malunghana ni ku hetisisa switshembiso swakwe. Swi tsakisa swonghasi switshembiso swa Mfumo wa yena! Hi ku hiseka loku fanaka ni lokuya ka Yoxuwa, hi fanele hi lava ku kurisa vito ni swikongomelo swa Yehova ni xikongomelo emahlweni ka hinkwavo lava va nga vaka ni ntshembo wa mafambiselo lamantshwa ya swilo yo tenga ni lama lulameke. Eminkarhini leyi yo nonon’hwa, hi nga kuma matimba eka marito lama yaka emahlweni ya Yehova eka Yoxuwa: “Šana a nḍi ku lerisanga, nḍi ku: Tiya mbilu, u tiya: u nga tšhav̌i, u nga ṭemeki nhlana; hikuv̌a Yehova, Šikwembu ša wena, ši na wena hikwako laha u nga ta ya kona.”—Yoxuwa 1:9.a

11. (a) Nhlamuselo ya vito ra Yesu yi kandziyisisiwe ku yini loko a nghena eYerusalema? (b) Yesu u langute vito ra Yehova njhani, naswona i yini leswi swi kombaka leswi?

¹¹ Vito ra Xigriki leri fanaka ni ra Yoxuwa, kumbe Yehoxuwa, i Yesu, leri na rona ri vulaka leswaku ‘Yehova I Ku hlayiseka.’ Yehova u lunghiselela ku pona ka vanhu ha Yesu Kriste. Hi 33 C.E. loko Yesu a nghena eYerusalema hi ximbhongolwana, ntshungu wu hambetile wu huwelela wu ku: “Hozana! A ku dzunisiwe la taka hi vito ra [Yehova]!” (Marka 11:9; Zakaria 9:9) Yoxuwa a a fanisela Yesu hakunene, loyi ‘a hi boxeleke ntila leswaku hi ta wu landza hi le ndzhaku.’ (1 Petro 2:21) Ku fana na Yoxuwa, Yesu u hlayise vito ra Yehova ri vangama, naswona u kurise vito rolero. Kambirhi exikhongelweni xakwe xo hetelela ni vadyondzisiwa va yena, u kandziyise vito ra Xikwembu, a ku: “Ndzi ku tivisile eka vanhu lava u ndzi nyikeke vona va ri lava hlawuriweke emisaveni; . . . Ndzi ku tivisile eka vona; ndza ha ta ku tivisa, leswaku rirhandzu leri u ndzi rhandzeke ha rona, ri va ka vona, na mina ndzi va ka vona.” (Yohane 17:6, 26) Mawaku lunghelo leronghasi hi nga na rona ro twarisa vito rolero eka van’wana!

12. I swiendlo swihi swa matimba leswi hi swi rindzeleke namuntlha, naswona ha yini?

¹² Tanihi loko hi hlaya rhekhodo ya Bibele ya ku rhangela hi vutshembeki ka Yoxuwa, hi nga tsundzuka leswaku Yoxuwa Lonkulu, Yesu Kriste, u rhangela vanhu va Xikwembu namuntlha. “Siku ra Yehova” ro tilwela sweswi ri tshinele. Hi ku rindzela hi ku chivirika swonghasi ku hetiseka ka xitshembiso xa xona xa mafambiselo lamantshwa yo lulama ya swilo lawa ya nga ta landzela hi siku rolero! (2 Petro 3:10-13, 17, 18) Kutani, hi languta emahlweni eka swiendlo swa matimba swa Yehova hi ntshembo, swa matimba yo tlula lawaya a ya endleke ha Yoxuwa.

Singita Ra Yehova eYordani

13. (a) I xiyimo xihi lexi vonakaka xi nga koteki lexi xi hlangavetaneke na Israyele etlhelo ra le vuxeni ka Yordani? (b) Ku yingisela ka Israyele ku hakeriwe njhani?

¹³ A ku ri nkarhi wa ku tshovela hi lembe ra 1473 B.C.E., naswona Nambu wa Yordani a wu khapa. Xana mimoya ya miliyoni yo hambana-hambana, leyikulu ni leyintsongo, vavanuna, vavasati ni vana, a yi ta tsemakanya nambu wolowo wu kariheke hi ndlela yihi? Kambe Yehova u lerise Yoxuwa a ku: “Pfuka, u ya pela Yordan loyi, wena, ni tiko hikwaro leri.” Masala-ndzhaku, vanhu va byele Yoxuwa va ku: “Hi ta endla hikwaŝo leŝi u hi leriseke ŝona.” Israyele u fohlile. Vaprista va sungule va huma, va rhwele areka ya ntwanano, leyi a yi phutseriwe hi vukheta naswona leyi yimeleke ku va ka Yehova na vona. Kutani Yehova u sungule ku ‘endla mahlori exikarhi ka vona,’ hikuva “loko v̌aprista la’v̌a rwalaka areka va fika Yordan, ni loko mikonḍo ya v̌ona yi nghena e matini . . . hi kona mati la’ma relelaka, la’ma humaka e henhla, ma yima.” Mati lama nge hansi “ma hungutiwa hikwawo,” leswaku ya khulukela eLwandle-ra-ku-fa, “kutani tiko ri pela.” (Yoxuwa 1:2, 16; 3:5-16) I singita lerikulu hakunene!

14. I ku fana kwihi loku nga kona esikwini leri, naswona vuyelo ku ve byihi eka vumbhoni lebyi nyikeriweke?

¹⁴ Yordani lowu kariheke wu fana ni vunyingi bya vanhu lava sweswi va tsutsumelaka eka ndzoviso wa Armagedoni. (Ringanisa Esaya 57:20; Nhlavutelo 17:15.) Namuntlha, tanihi leswi vanhu va nga eku sunguleni ka vukari byo hetelela, Yehova u tiyisa vanhu vakwe, lava sweswi va hundzaka 3 000 000—nhlayo leyi fanaka ni liya ya vanhu va Xikwembu lava tsemakanyeke na Yoxuwa.—Ringanisa Habakuk 2:3.

15. (a) I yini eminkarhini ya manguva lawa lexi faniselaka xiendlo xa vurhena xa vaprista kwale ndzhaku? (b) “Ntshungu lowukulu” wu yimeriwa njhani eka xifaniso lexi?

¹⁵ Loko timiliyoni ta Vaisrayele ti hundza hi le xikarhi ka nambu, “v̌aprista la’v̌a rwalaka areka ya ntwanano wa Yehova, v̌a yima v̌a tiyile hi milenge laha ku omeke e šikari ka Yordan,” ku yimela ku kavanyetiwa ka timhaka hi Yehova Xikwembu. (Yoxuwa 3:17) A ku ri hi 1919 laha ntlawa lowuntsongo wa Timbhoni leti totiweke wu yimeke wu tiyile emahlweni ka “mati” ya vanhu. Hi 1922 hi xivindzi va hlamule xirhambo lexi nge ‘twarisani, twarisani, twarisani, Hosi ni Mfumo wa yona,’ va vula hi laha ku humelelaka va ku: “Hi mina loyi, nḍi rume.” Yehova wa va tiyisekisa: “Loko u pela mati, nḍi ta v̌a na wena, ni milambu yi nga ka yi nga ku nwerisi.” Hi 1931, u va xiximile hi ku va nyika vito ra Timbhoni ta Yehova. (Esaya 6:8; 43:2, 12) Exikarhi ka lava tsemakanyeke Yordani a ku ta va ni Vaisrayele lava nga riki Valevhi ni vatukulu va “lavo tala va matiko” lava va nga riki Vaisrayele lava sukeke aEgipta na Muxe. Hi laha ku fanaka, “ntshungu lowukulu” namuntlha wa hlanganyela eku tsemakanyeleni emafambiselweni lamantshwa ya Xikwembu, loko lava va masalela ya ntlawa wa vaprista va moya va yima va ‘tiyile swinene, va nga tsekatseki,’ va ri xikombiso eripfumeIweni ra vona.—Eksoda 12:38; Nhlavutelo 7:9; 1 Vakorinto 15:58.

Ku Tsundzuka Singita

16. (a) Singita ra Yordani ri tsundzukiwe njhani? (b) Xana leswi swi vula yini hi swiendlo swa matimba swa Yehova namuntlha?

¹⁶ Yehova u ye emahlweni a tsundzuka singita leri ra Yordani, a lerisa leswaku vavanuna va 12, lava yimelaka tinxaka ta Israyele, va teka maribye ya 12 exikarhi ka nambu ivi va ma yimisa evupela-dyambu bya ribuwa eGilgal. Maribye wolawo a ya ta yima kwalaho tanihi xitsundzuxo xa hi laha ku nga heriki eka vito ra Yehova ni swiendlo swakwe swa matimba. Vana va nkarhi lowu taka va Israyele a va ta byeriwa leswaku xitsundzuxo lexi a ku ri “leŝaku matiko hikwawo ya misav̌a ma tiv̌a leŝaku v̌oko ra Yehova ri ni matimba; mi ta tšhav̌a Yehova, Šikwembu ša ṅwina, hi laha ku nga heriki. ” (Yoxuwa 4:1-8, 20-24) Eminkarhini ya manguva lawa, swiendlo swo hlamarisa swa Yehova eku hlayiseni ka vanhu vakwe, ku nga khathariseki minhlaselo yo homboloka hi varhangeri va politiki ni va vukhongeri, swi yima tanihi xitsundzuxo xa leswaku u na vanhu va yena. A swi kanakanisi leswi mintirho ya yena leyikulu ya manguva lawa eku Iweleni ka vito ra yena yi nga ta tsundzukiwa nkarhi hinkwawo emafambiselweni yakwe lamantshwa ya swilo.—Nhlavutelo 12:15, 16; Psalma 135:6, 13.

17. (a) I xitsundzuxo xihi lexi yaka emahlweni lexi Yoxuwa a xi vekeke? (b) Vanhu va hluleke ku veka vumbhoni byihi lebyi fanaka namuntlha?

¹⁷ Xitsundzuxo lexi yaka emahlweni xi simekiwile: “Yošua a yimisa ni maribye ya 12 e šikari ka Yordan, laha ku nga yima mikonḍo ya v̌aprista la’v̌a rwalaka areka ya ntwanano, kutani ma yimile kona e ku fika namuntlha.” Loko vaprista va huma exikarhi ka nambu ivi Yehova a ntshunxa mati lama endleke switsunga, wona ya khuluke ya huma eka maribye ya 12 ya vumbhoni. (Yoxuwa 4:9) Hikwalaho ke, mati wolawo a ya nga ta pona eka vukona bya maribye wolawo. Hi laha ku fanaka namuntlha, vanhu va tsutsumela eka “Lwandle-ra-ku-fa” ra Armagedoni hi ku anghwetla. Kambe va nga ka va nga poni eka vumbhoni lebyi Timbhoni ta Yehova ti byi vekeke emisaveni hinkwayo tanihi loko va yima va ‘tiyile emoyeni wun’we, va lwa swin’we hi mbilu yin’we, va Iwela ku pfumela loku tisiwaka hi Evangeli.’ (Vafilipiya 1:27, 28) Tirhekhodo leti nga kona ti komba leswaku, enkarhini wa malembe ya 67 ku fikela lembe leri ra 1986, Timbhoni ti hangalase tibuku to tlula 570 000 000 ni tikopi ta timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Awake! to tlula 6 400 000 000, kun’we ni timiliyoni ta swikhokhelo swa timagazini emakaya ya vanhu emisaveni hinkwayo, hi tindzimi to tlula 200—vumbhoni lebyi tsundzukekaka hakunene!

18. (a) I timfanelo tihi leti ntlawa wa vaprista wu ti kombiseke namuntlha? (b) Vanhu hinkwavo va Xikwembu va phyuphyisiwe hi ndlela yihi?

¹⁸ Hi nga tsaka leswi vumbhoni byi yeke emahlweni ku fikela lembe leri ra 1986. Ku endla ku rhandza ka Xikwembu a ku ri ntirho wo nonon’hwa, tanihi loko un’wana ni un’wana wa vavanuna va 12 a tirhise ribye ra yena ra xitsundzuxo ivi a ri rhwala ku ya fika eGilgal. Kambe moya lowunene wa vuphayona wu hlanganise vanhu va Xikwembu va manguva lawa, minkarhi hinkwayo wu va phyuphyisela ku ‘tiya mbilu, ni ku tiya swinene.’—Psalma 27:14; 31:24; Sofonia 3:9.

19. Eku pfuxeteni ka swiendlakalo leswi yaka emahlweni swa siku ra Yoxuwa, i ntshembo wihi hi nga vaka na wona?

¹⁹ Swiendlakalo swin’wana esikwini ra Yoxuwa swi fanele ku hi khutazela ku ya emahlweni, hi tshemba leswaku Yehova u ta endla masingita lama engetelekeke mayelana ni vanhu vakwe. Nhloko-mhaka ya hina leyi landzelaka yi ta pfuxeta swin’wana swa leswi.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Ku Tsundzuka Swiendlakalo eSikwini Ra Yoxuwa—

◻ Ha yini leswi swi fanele ku langutiwa swi ri leswi tlulaka matimu ntsena?

◻ Hi nga hlakulela xivindzi ni ku tiya ka moya hi ndlela yihi?

◻ I ntila wihi lowunene lowu Yoxuwa a hi siyeleke wona?

◻ I tindlela tihi leti Yoxuwa a yimelaka Yesu ha tona?

◻ I swiendlakalo swihi namuntlha leswi fanaka ni leswiya swa le Yordani?