Agosto

U wona ku ci wa tava cihi a cigelo ca ku a mavito ya lava va wulawulako zvilo zvi kombako ku va na ni cichavo hi vito ga Jehovha va tlhela va ehleketa hi gona a ma tsala lomu ka ‘bhuku ga cialakanyiso’? Hi ku a magezu ya hina ma komba lezvi zvi nga lomu timbilwini ta hina. Jesu i te: “A nomu wu wulawula lezvi zvi teleko mbilwini.” (Mat. 12:34) Jehovha i lava lezvaku lava va mu randzako va ti buza hi wutomi kala kupindzuka misaveni yiswa cikhatini ci tako. Lezvi hi wulawulisako zvona zvi nga maha ku Jehovha a amukela kutani a nga amukeli a wukhozeli ga hina. (Jak. 1:26) A vokari va nga mu randziko Nungungulu, va wulawula hi ndlela ya tihanyi, yo tlhava, ni ya matshandza. (2 Tim. 3:1-5) Hina a hi zvi lavi a ku wulawulisa lezvo. Hi zvi lava nguvhu a ku tsakisa Jehovha hi lezvi hi wulawulisako zvona. Kanilezvi, a ku Jehovha a nga tsaka loku hi wulawula khwatsi kuchumayeleni ni mitlhanganweni ya bandla, hambulezvo hiva ni mawulawulela yo tlhava ni yo kala lirandzo ka zviro zva mingango ya hina loku hi nga woniwi hi van’wani? — 1 Ped. 3:7. w22.04 5 ¶¶4-5

Nungungulu i chelile timbilwini ta 10 wa timhondzo ni ka civandza maalakanyo ya kulovisa Bhabhuloni wa Hombe. Jehovha i ta kuca a mifumo lezvaku yi tirisa a civandza co pswhuka, ku nga ma Nações Unidas, lezvaku ci vhukela a wukhongeli gontlhe ga mawunwa ci gi lovisa. (Kuv. 18:21-24) Lezvo zvi wula yini ka hina? Hi fanele ku simama hi khozela hi ndlela yi ‘basileko ni yi nga solekiko mahlweni ka Nungungulu’. (Jak. 1:27) A hi faneli ku tshuka hi vhumela a kucetelo wa tigondzo ta mawunwa, mibuzo ya wukhongeli ga mawunwa, milayo yi nga hlazvekangiko ya mahanyela, ni zvilo zva wudhimoni zva Bhabhuloni wa Hombe. Niku hi fanele ku simama hi byela vanhu lezvaku va huma ka yena kasi va nga hlengeli a nandzu wakwe mahlweni ka Nungungulu. — Kuv. 18:4. w22.05 11 ¶17; 14 ¶18

Vapswali, hlotani tindlela ta ku gondzisa vana va n’wina xungetano hi Jehovha mu tlhela mu hlawutela a zvilo zvo tala zva zvinene lezvi a mu mahelako. (Deut. 6:6, 7) Lezvo zva lisima nguvhu, nguvhunguvhu loku ku hi ku hi kota ya lezvi mu hambanileko hi wukhongeli a wu zvi koti a ku gondza ni vana va wena hi kukhandzakanya laha kaya. A makabye wo kari wa ku hi Cristina, i wulile lezvi: “A mole wa ku ndzi bhula ni vana va mina hi zvilo zva moya wu wa kala, hikwalaho ndzi wa londzowota ni cihi cikhati zvi nga koteka.” A cin’wani kambe, wulawula zva zvinene xungetano hi hlengeletano ya Jehovha ni vamakabye. U nga solasoli madhota. Lezvi u zvi wulawulako xungetano hi wona zvi nga vhuna ku a vana va wena va bhula nawo loku va lava ku vhuniwa. Vhuvhumisa kurula laha ngangweni. Komba nuna wa wena ni vana va wena hi kukhandzakanya lezvaku wa va randza. Wulawula hi ndlela ya cichavo ni ya lirandzo ni nuna wa wena u tlhela u gondzisa a vana va wena a ku maha lezvo. Vhuvhumisa kurula loku ku to maha ku a vana va wena zvi va olovela a ku gondza xungetano hi Jehovha. — Jak. 3:18. w22.04 18 ¶¶10-11

A mahungu ya Jesu ka bandla ga le Efesusi ma komba lezvaku va wa timisela, va simama ku tirela Jehovha hambu lezvi va nga kumana ni zvikarato zvo tala. Hambulezvo, va wa tsikile a lirandzo leli va nga hi nalo kusanguleni. Va wa fanele ku vhuxa a lirandzo lelo hakuva loku va wa nga mahi lezvo, a wukhozeli gabye gi wa nga ta amukeleka. Hi kufanana, hinawu nyamutlha hi fanele ku maha zvo hundza ku timisela. Hi fanele ku timisela hi zvigelo zvi nene. A Nungungulu wa hina a nga khatali basi hi lezvi hi mahako, kanilezvi i khatala kambe hi ku hikuyini hi mahako lezvo. A zvigelo lezvi zvi hi mahako hi maha zvokari zva lisima kakwe hakuva i lava lezvaku a wukhozeli ga hina gi seketelwa ka lirandzo ni kubonga loku hi nga nako ha yena. (Mav. 16:2; Mar. 12:29, 30) Hi fanele ku simama hi khindlimukile. A zviro zva bandla ga le Sardhisi zvi wa hi ni cikarato co hambana. Hambu lezvi va nga tirele Jehovha hi ku hiseka cikhatini ci hundzileko, makunu va wa nga ha hiseki. Jesu i no va byela lezvaku va “vhuka”. (Kuv. 3:1-3) Hi lisine, Jehovha a nga ta rivala a ntiro wa hina. — Mah. 6:10. w22.05 3 ¶¶6-7

Solomoni i wulile ku a litsako leli hi li kumako hi ntiro wa hina ‘cinyikiwo ca Nungungulu’. (Mutsh. 5:18, 19.) Solomoni i wa zvi tiva ku lezvo lisine. I wa tira yi nga chayi! I akile mimiti, a byala zvivhina, a maha majardhim ni mativa. I no tlhela a aka madhoropa. (1 Tih. 9:19; Mutsh. 2:4-6) Leyo yi wa hi mitiro yo bindza niku a zvi kanakanisi ku lezvo zvi mu tisele litsako. Kanilezvi Solomoni i wa nga tsumbi ku a zvilo lezvo zvoce hi zvona zvi nga wa ta mu nehela litsako. I tlhelile a mu mahela zvilo zvo tala Jehovha. Hi cikombiso, i wonelele a ntiro wa ku aka tempeli yo saseka kasi ku khozela Jehovha, yi mbhetileko 7 wa malembe na yi akiwa! (1 Tih. 6:38; 9:1) Andzhako ka ku maha mitiro leyo yontlhe, ya nyama ni ya moya, Solomoni i wonile lezvaku a mitiro ya moya hi yona yi nga ya lisima nguvhu a ku hundza leyi yin’wani. I tsalile lezvi: ‘A hi nga zwani a magumo ya mhaka yontlhe: Chava Nungungulu, u hlayisa zvileletelo zvakwe’. — Mutsh. 12:13. w22.05 22 ¶8

A Bhibhiliya gi na ni zvikombiso zvo tala zva vanhu lava Jehovha a nga va tsetselela. Himani u mu alakanyako? Kuzvilava u alakanya Hosi Manase. A wanuna loye wo biha i wonhele Jehovha hi tindlela to tala to tshisa. I rangele wukhozeli ga mawunwa. A daya vana vakwe, a maha hi vona miphahlo ka vanungungulu va mawunwa. I zile a veka cifananiso ci kehlilweko lomu tempeleni yo basa ya Jehovha. A Bhibhiliya gi wula lezvi hi yena: ‘I no maha kubiha ko hundzeleta mahlweni ka Jehovha, a mu zangarisa.’ (2 Kro. 33:2-7) Hambulezvo, a cikhati leci Manase a nga kombisa kutisola ka lisine, Jehovha i no mu tsetselela. (2 Kro. 33:12, 13) Kuzvilava wa alakanya Hosi Dhavhidha kambe, loyi a mahileko zviwonho zvo tala mahlweni ka Jehovha, a ku patsa ni wubhayi ni kudaya. Hambulezvo laha Dhavhidha a nga kombisa kutisola ka lisine, Jehovha i mu tsetselele. (2 Sam. 12:9, 10, 13, 14) Hi lisine, hi nga tiyiseka lezvaku Jehovha i zvi lava nguvhu a ku hi tsetselela. w22.06 3 ¶7

A zvi olovi ku a kutsumba ka hina ku tshama na ku tiyile. Laha hi rindzelako Jehovha, hi nga tshuka hi mbhelelwa hi lihlazva-mbilu. Hambulezvo, lezvi Jehovha a nga kona contlhe cikhati, a mawonela yakwe hi cikhati ma hambene nguvhu ni lawa ya hina. Lezvi hina hi zvi wonisako ku khwatsi zvo hlwela, a ka yena a zvi se hlwela. (2 Ped. 3:8, 9) Lezvi a tsumbisako i ta zvi maha hi ndlela ya yinene; kanilezvi a nga tshuka a maha lezvo hi cikhati ca ku ne hi wa nga ci rindzelangi. Makunu, cini ci nga hi vhunako ku tiyisa kutsumba ka hina laha hi rindzelako hi lihlazva-mbilu a ku Nungungulu a maha lezvi a nga hi tsumbisa? (Jak. 5:7) Simama kuva ni wunghana go tiya na Jehovha, loyi ku nga yena a hi nyikako a kutsumba. Hi lisine, a Bhibhiliya gi komba ku a kutsumba ni ku kholwa ku Jehovha i kona niku i ta “chachazela lava va mu hlotako hi mbilu yontlhe” zva yelana. (Mah. 11:1, 6) Laha hi yako hi kholwa nguvhu lezvaku hakunene Jehovha i kona, hi taya hi kholwa nguvhu ku i ta hi mahela lezvi a hi tsumbisako. Kasi a kutsumba ka hina ku tshama ku tiyile hi fanele ku khongela ka Jehovha hi tlhela hi lera Bhibhiliya. Hambu lezvi zvi nga kotekiko ku hi mu wona Jehovha, hi nga maha wunghana ga hombe naye. Hi nga wulawula naye hi mukhongelo, na hi tiyiseka ku i ta hizwa. — Jer. 29:11, 12. w22.10 26-27 ¶¶11-13

Hi nga alakanyela Joba na a tshamile lomu khumeni, na azwa kubayisa ko kala ku nga hundzi. (Joba 2:8) A vanghana vakwe na va simama ku mu byela lezvaku i wa nga hi munhu wa munene niku a ci kona a nga maha ci nga hi ca lisima. A kubindza ka zvikarato zvakwe ku wa fana ni maribye yo bindza, lezvo a ku bayisa ka ku felwa hi vana vakwe na ka ha mu pandza mbilu. Kusanguleni, Joba i no miyela. (Joba 2:13) Loku ku hi ku a vanghana vakwe va wa alakanya lezvaku a kumiyela kakwe ku wa hi cikombiso ca lezvaku i lava ku fularela Muvangi wakwe, vo wo ti kalavela. Ka cikhati co kari, kuzvilava Joba na a tlakusile hloko yakwe a va cuwuka, i no va byela lezvi: ‘Kala ndzifa ndzi ta ti wula loyi a nga hiko na nandzu.’ (Joba 27:5) Cini ci vhunileko Joba a ku a tiya-hlanha a tlhela ava ni ntamu wa ku lwisana ni zvontlhe a zvikarato zvakwe? Hambu ka cikhati leci a nga mbhelile nguvhu ntamu, a nga tshukangi a mbhelelwa hi kutsumba ka lezvaku a Nungungulu wakwe wa lirandzo hi magumo i wa ta mu tlhatlhisa. I wa zvi tiva ku hambu loku ofa, Jehovha i wa ta mu vhuxa. — Joba 14:13-15. w22.06 22 ¶9

Hi na ni thomo ga hombe ga ku tshinela ka Mumahi wa tilo ni misava hi mukhongelo. Hi nga ehleketa hi lezvi: Hi nga chulula a timbilu ta hina ka Jehovha ni ka cihi cikhati ni hi lihi lirimi hi li lavako. Hi nga khongela kakwe na hi hi mubhedhini wa cipitali kutani lomu paxweni na hi tsumba lezvaku i ta hi ingisela. Ha ci bonga nguvhu a cinyikiwo leci. Hosi Dhavhidha i wa gi nyika lisima a thomo ga ku khongela. I yimbelele ka Jehovha, aku: “A mukombelo [wa mina] a wute mahlweni ka wena khwatsi libani.” (Lis. 141:1, 2) Masikwini ya Dhavhidha, a libani li nga tirisiwa ka wukhozeli go basa hi vapristi li wa longiselwa khwatsi. (Ekso. 30:34, 35) A kuva Dhavhidha a kumbukile libani zvi komba ku i wa lava ku ehleketa khwatsi hi lezvi a nga wa ta byela a Papayi wakwe wa le tilweni. Hi zvalezvo hinawu hi zvi xuvako nguvhu. Hi lava ku a mikhongelo ya hina yi tsakisa Jehovha. w22.07 20 ¶1-2; 21 ¶4

A kuphota ku lumba Jehovha. Jehovha a nga hi chusangi ku hi ti photela loku a wokari a hi wonhela. (Rom. 12:20, 21) Hi kota ya kugumelwa ka mawonela ya hina ni ku nga mbheleli, a hi nge zvi koti ku lamula khwatsi timhaka a ku khwatsi hi lezvi Nungungulu a nga lamulisako zvona. (Mah. 4:13) Ka zvikhati zvin’wani, a malamulela ya hina ma nga khumbiwa hi lezvi hi ti zwisako zvona. Jehovha i pimisele Jakobe a ku tsala lezvi: “A zanga ya munhu a yi mahi a kululama ka Nungungulu”. (Jak. 1:20) Hi nga tsumba lezvaku Jehovha i ta maha zvilo zva zvinene a tlhela a tiyiseka ku hi magumo ku mahiwa kululama. Loku hi tsetselela hi komba lezvaku ha tsumba a kululama ka Jehovha. Hi ku tsika timhaka mandleni ya Jehovha, hi komba lezvaku ha tsumba ku Jehovha i ta vhinya tiphanja tontlhe ti vangilweko hi ciwonho. Misaveni yiswa leyi Jehovha a tsumbisileko, a zvilo zvo bayisa lezvi hi zvi hanyileko ‘hi nga ta ha tshuka hi zvi alakanya ge hambu ku wuya lomu malangeni’. — Isa. 65:17. w22.06 10-11 ¶¶11-12

A kuza hi vengisiwa lezvo cikombiso co tiya ca lezvaku ha tsakelwa hi Jehovha. (Mat. 5:11, 12) Sathani hi yena a kucetelako a kuvhukelwa loko. Kanilezvi a nga kumi nchumu ka Jesu! Hi ku vhuniwa hi Jesu, a mahungu ya manene ma chumayelwa vanhu ka matiko wontlhe. A hi woneni cikombiso co kari. A cin’wani cikarato hi kumanako naco loku hi chumayela hi ku a vanhu va wulawula a tirimi to tala to hambana. Ka kuvhululelwa loku a nyikileko mupostoli Johani, Jesu i phrofetile lezvaku masikwini ya hina a mahungu ya manene ma wa ta hlula a cikarato leco. (Kuv. 14:6, 7) Hi ndlela muni? Hi nyika a vanhu vo tala hi laha zvi kotekako hi kona a lungelo ga ku amukela a mahungu ya Mufumo. Inyamutlha, a vanhu misaveni yontlhe va nga lera mahungu ma seketelwako ka Bhibhiliya lomu ka saite ya hina ya jw.org hakuva ku na ni mahungu hi tirimi ta ku hundza 1000! A Hubye yi Fumako yi vhumelele lezvaku ku hundzuluselwa a bhuku Ti buze hi wutomi kala kupindzuka!, ku nga citiro-tshinya hi ci tirisako kasi ku maha vapizani, hi tirimi to hundza 700! w22.07 9 ¶¶6-7

Jesu i wa va zwela wusiwana a vanhu. Mupostoli Matewu i tsalile lezvi: “Laha a nga wona citshungu, i no ci zwela wusiwana hakuva va wa xaniseka ni ku pepetseka a ku khwatsi tiyivhu to kala murisi.” (Mat. 9:36) Jehovha ke i ti zwisa kuyini? Jesu i te: “Papayi wa mina a nga le tilweni, a nga zvi lavi lezvaku ku lova ni mun’we wa lava vatsongwani.” (Mat. 18:14) A mhaka leyi ya khumba nguvhu! Laha hi yako hi mu tiva khwatsi Jesu, a lirandzo la hina hi Jehovha lo kula. A ndlela yin’wani ya ku yi nga ku vhuna a ku engetela kuva munhu wa lirandzo ni ku kula kota muKristu, ku tolovelana ni vamakabye vo buvha va bandla ga wena. Wona lezvi va tsakisako zvona. A va ti layi ne ni kutsongwani hi lezvi va hlawulileko ku tirela Jehovha. Va kombele va ku hlawutela a matshango yo kari va vileko nawo ntirweni wa Jehovha. Loku u lava ku maha ciboho ca lisima, va kombele wusungukati hakuva “loku masungukati ma tele a kupona ku kona”. w22.08 3 ¶¶6-7

Hontlheni hi ta kumana ni cikarato co kari. Hambulezvo, hi nga ta tshuka hi lwisana ni zvikarato lezvo hoce. A ku fana ni papayi wa lirandzo, Jehovha contlhe cikhati wa zvi wona lezvi hi kumanako nazvo. I tlhelweni ga hina; i longile ku ingisela mikhongelo ya hina ya ku lava ku vhuniwa niku i zvi lava nguvhu a ku hi vhuna. (Isa. 43:2) Ha kholwa lezvaku hi nga zvi kota ku lwisana ni zvikarato hakuva Jehovha i hi nyika zvontlhe hi zvi lavako kasi hi timisela. I hi nyika cinyikiwo ca mukhongelo, ni Bhibhiliya, ni zvakuga zvo tala zva moya ni vamakabye va lirandzo kasi va hi vhuna loku zvi laveka. A ho ku bonga nguvhu hi lezvi hi nga ni Papayi wa le tilweni, loyi a zvi wonako zvontlhe zvi humelelako! “A timbilu ta hina ta mu tsakela”. (Lis. 33:21) Hi nga komba Jehovha lezvaku ha bonga a kukhatala kakwe ka lirandzo hi ku londzowota zvontlhe lezvi a mahako kasi ku hi vhuna. Hinawu hi fanele ku maha cipandze ca hina kasi Jehovha a simama a hi khatalela. Hi magezu man’wani, loku hi simama ku maha zvontlhe hi zvi kotako kasi ku ingisa Jehovha ni ku maha lezvi a zvi wonako na zvi hi zvinene, i ta hi hlayisa kala kupindzuka! w22.08 13 ¶¶15-16

A vanhu vo tala nyamutlha a va zvi tivi ku himani va nga mu tsumbako. Va ti wutisa ku a vanhu lava va va kombisako cichavo vo kota vapolitika, ni titlhari ta siensia ni vanyamabhindzu, hakunene contlhe cikhati va zama ku maha zvontlhe va zvi kotako kasi ku va khatalela ke. A cin’wani kambe, a va kombisi cichavo hi varangeli va wukhongeli lava va nge maKristu. Hikwalaho, a zvi hlamalisi lezvi va kalako va nga hi na mhaka hi bhuku legi a varangeli lavo va nge va yimela gona — a Bhibhiliya. Kota malandza ya Jehovha, ha tiyiseka lezvaku Jehovha i “Nungungulu wa lisine” niku contlhe cikhati i hi xuvela zvazvinene. (Lis. 31:5; Isa. 48:17) Ha zvi tiva lezvaku hi nga zvi tsumba lezvi hi lerako lomu ka Bhibhiliya. Ha vhumelelana ni lezvi a tlhari yo kari ya Bhibhiliya yi nga tsala. Yi tsalile lezvi: “A ku na nchumu lowu Nungungulu a wu wulileko wu nga mawunwa kutani wu to kala ku tatiseka. A vanhu va Nungungulu va nga zvi tsumba lezvi a zvi wulileko hakuva va tsumba Nungungulu loyi a zvi wulileko.” w23.01 2 ¶¶1-2

Hi aka vamakabye va hina a cikhati leci hi tiyisako kukholwa kabye ka Jehovha. A vokari va tseketselwa hi lava va nga kholwiko. A van’wani valwa ni mababyi ya hombe kutani kubayisa ka mbilu. A van’wani kambe va na ni malembe yo tala na va rindzela a kugumesa ka tiko legi. A zviyimo lezvi zvi nga ringa kukholwa ka maKristu nyamutlha. A zviro zva bandla ga zana ga malembe go sangula zvi kumene ni zviyimo zvo nonoha zvo fana ni lezvo. Mupostoli Pawule i no tirisa Mitsalo kasi ku aka kukholwa ka vamakabye vakwe. Hi cikombiso, a maKristu ya maJudha kuzvilava ma wa nga tivi co hlamula a maxaka yabye ma nga kholwiko lawa ma nga wula lezvaku a wuKristu a gi kumi nchumu ka ciJudha. A zvi kanakanisi lezvaku a papilo ga Pawule ka maHebheru gi ma tiyisile nguvhu a maKristu lawo. (Mah. 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) Ma wa ta tirisa a maalakanyo yakwe ya ntamu kasi ku miyeta lava va nga va kaneta. w22.08 23-24 ¶¶12-14

Tikweni legi ga Sathani a vanhu a va zvi tivi ku va ta tsumba mani. A kutala ka zvikhati, lezvi zvi mahiwako hi vamahi va mabhindzu, ni varangeli va politika ni va wukhongeli zva va swira. A votala va tlhela va ti zwisa lezvo kambe hi vanghana vabye, ni vaakelani vabye, hambu hi maxaka yabye futsi. Lezvo a zvi faneli ku hi hlamalisa. A Bhibhiliya gi wa sina gi phrofetile, giku: ‘Masikwini yo gumesa a vanhu va wa nga ta tsumbeka, va hi valumbeti, va hi vatokometi’. Hi magezu man’wani, a vanhu va pimanyisa a matshamela ya nungungulu wa tiko legi, loyi a nga tsumbekiko ne ni kutsongwani. (2 Tim. 3:1-4; 2 Kor. 4:4) Hambulezvo, kota maKristu ha zvi tiva lezvaku Jehovha hi nga mu tsumba hi kumbhelela. Ha tiyiseka lezvaku wa hi randza niku a nga ta tshuka a ‘tsika’ vanghana vakwe. (Lis. 9:10) Kristu Jesu yenawu hi nga mu tsumba hakuva i nyikele a wutomi gakwe hi kota ya hina. (1 Ped. 3:18) A cin’wani kambe, hi zvi wonile hi hoce lezvaku a Bhibhiliya gi na ni wurangeli go tsumbeka.— 2 Tim. 3:16, 17. w22.09 2 ¶¶1-2

A litsako la lisine a hi litsakonyana leli a munhu a li zwako hi cikhati co kari li guma li hundza. Litsako la ku a ngava nalo wutomini gontlhe. Hi ndlela muni? Jesu i tlhamusele ka kanelo yakwe ya le Citsungeni, aku: “Va katekile lava va nga ni tora ga ku tiva Nungungulu hakuva a Mufumo wa matilo wabye.” (Mat. 5:3) I wa zvi tiva ku a vanhu va vangilwe na va hi ni kuxuva ka hombe ka ku lava ku tiva Muvangi wabye, Jehovha Nungungulu, va tlhela va mu khozela — ku nga “tora [ga hina] ga ku tiva Nungungulu”. Kota lezvi Jehovha a nga “Nungungulu wo tsaka”, lava va mu khozelako va ngava ni litsako. (1 Tim. 1:11) A ku hi ngo kuma litsako wutomini ga hina ntsena loku hi nga hi na zvikarato? Ahihi. Ka kanelo yakwe ya le Citsungeni, Jesu i wulile lezvaku hambu “lava va rilako” va ngava ni litsako. Jesu i wulile zvo fana hi “lava va xanisiwako hi kota ya kululama”. (Mat. 5:4, 10, 11) Jesu i wo gondzisa lezvaku hi nga li kuma litsako hambu loku hi kumana ni zvikarato wutomini, hi kuva hi tima tora ga hina ga ku lava ku tiva Nungungulu ni ku tshinela kakwe. — Jak. 4:8. w22.10 6 ¶¶1-3

A kupimisisa ku vhuna a muKristu a ku a tiva ‘a cikhati ca ku miyela, ni cikhati ca ku wulawula’. (Mutsh. 3:7) A magezu lawa ya ku: “A ku wulawula i prata kanilezvi a ku miyela i ouro” ma tolovelekile nguvhu ka midhawuko yo kari. Hi magezu man’wani, ku na ni zvikhati zvi nga zvinene a ku miyela a ku hundza ku wulawula. Hi cikombiso, a dhota go kari go buvha gi tolovela ku kombeliwa a ku vhunetela man’wani mabandla ka zvikarato zva wona zva hombe. Mhakeni leyi, a dhota gin’wani gi wulile lezvi xungetano hi dhota lego: “Contlhe cikhati a gi tshuki gi hlawutela timhaka ta cihundla ta mabandla man’wani.” A kupimisisa ka dhota lego ku mahile ku gi kombisiwa cichavo hi vamakabye lava va tirako zvin’we ka hubye yabye ya madhota. Va tiyiseka lezvaku a nga ta tshuka a hlawutela van’wani a zvihundla zvabye. A kuva vanhu va lisine i tshamela gin’wani gi lavekako kasi hiva vanhu vo tsumbeka. A munhu wa ku wulawula lisine ha mu tsumba hakuva ha zvi tiva lezvaku a nga ta tshuka a hi hembela. — Efe. 4:25; Mah. 13:18. w22.09 12 ¶¶14-15

A votala va ti vhala tindleve a cikhati leci a wutlhari ga lisine gi ‘bangulekako lomu ruweni’ gi vitana. (Mav. 1:20) Hi kuya hi Bhibhiliya, ku ni mitlawa yinharu ya vanhu va alako wutlhari, ku nga “lava vo kala wutlhari,” ni “vatseketseli,” ni ‘zvipumbu.’ (Mav. 1:22-25) “Lava vo kala wutlhari” hi lava vo matha ni vo khudzehela, lava va ku a zvi karati ku va kalavela. (Mav. 14:15) Hi cikombiso, ehleketa hi vanhu vo tala nguvhu va belwako sakweni hi varangeli va wukhongeli ni va politika! A vokari a vo ku dzuka a cikhati leci va polako ku vo kalavelwa hi varangeli lavo. Kanilezvi, lava va kumbukiwako ka Mavingu 1:22, vo zvi lava ku tshamisa zvezvo na va nga hi na wutlhari. (Jer. 5:31) A va lavi ku gondza lezvi a Bhibhiliya gi wulako hi ku nyenya kuva ni nandzu wa ku zvi tiva va guma va nga mahi. Handle ko kanakana, a hi lavi ku fana ni vanhu lavo va mahako ha womu, va hlawula ku tshama na va nga tivi nchumu! — Mav. 1:32; 27:12. w22.10 19 ¶¶5-7

A hlengeletano ya Nungungulu ya hi nyika zvileletelo kasi ku hi vhikela. Hi alakanyisiwa hi kukhandzakanya lezvaku hi fanele ku nyikela a tinumero ta hina ka madhota kasi ma hi kuma hi tona loku ku humelela mhango yo kari. Kuzvilava hi nga tlhela hi nyikiwa zvileletelo zva lomu hi nga tsutsumelako kona, lezvi hi nga humisako zvona ka wutshamu legi gi nga ni mhango, ma kumela ya zvakuga ni zvin’wani kutani xungetano hi ku hi rini niku hi nga va vhunisa kuyini a van’wani. Loku hi nga ingisi a zvileletelo lezvo, hi nga veka mhangweni a wutomi ga hina ni ga madhota lawa ma hi hlayisako. (Mah. 13:17) A vamakabye vo tala va nga tsutsuma mitini yabye hi kota ya khombo go kari kutani hi kota ya gujeguje ya politika va maha zvontlhe va zvi kotako kasi ku ti zwananisa ni ciyimo cabye ca ciswa va tlhela va tekela ku tlhelela ka mitiro yabye ya moya. A ku fana ni maKristu yo sangula lawa ma nga hangalakile hi kota ya kuxanisiwa, va simama “va chumayela mahungu ya ma nene ya mhaka ya Nungungulu”. (Miti. 8:4) A kuchumayela ku va vhuna ku va veka kupima ka Mufumo wa Nungungulu na ku nga hi ka zvikarato lezvi va kumanako nazvo. Kota wuyelo ga lezvo, va simama vava ni litsako ni kurula. w22.12 19 ¶¶12-13

Jehovha wa mu nyika lisima a mun’we ni mun’wani wa hina. A cikhati leci Jesu a nga lava ku ruma vapizani vakwe lezvaku va ya chumayela, i no ranga hi ku va vhuna ku va nga chavi ku vhukelwa. (Mat. 10:29-31) I mahile lezvo hi ku wulawula hi cinyanyani co tiveka nguvhu le Izrayeli, a cinjingiri. Masikwini ya Jesu, a cinyanyani leco ci wa nga hi na lisima. Kanilezvi, i byelile vapizani vakwe, aku: “Ci hava ni cin’we ci wako lahasi a Papayi wa n’wina a nga zvi tivi.” A guma a tlhavinyeta, aku: “N’wina mu va lisima nguvhu a ku hundza zvinjingiri zvo tala.” Hi ndlela leyo, i no tiyisekisa vapizani vakwe lezvaku a mun’we ni mun’wani wabye wa lisima ka Jehovha. Hikwalaho, ku wa nga hi na cigelo ca ku chava ku vhukelwa. Handle ko kanakana, laha a vapizani va Jesu va nga kari va chumayela lomu madhoropeni ya hombe ni ya matsongwani, va wa ma alakanya a magezu yakwe loku va wona zvinjingiri. Contlhe cikhati u wonako cinyanyani ca citsongwani, alakanya lezvaku Jehovha wa ku nyika lisima hakuva wenawu u wa “lisima nguvhu a ku hundza zvinjingiri zvo tala.” Hi ku vhuniwa hi Jehovha, u nga zvi kota ku tiya loku u vhukelwa. w23.03 18 ¶12

A ka zvikhati zvin’wani ha kumana ni zvikarato zvo kota kuvhukelwa hi maxaka kutani ku mbhelelwa hi ntiro. Loku hi timisela cikarato hi cikhati co leha, kuzvilava hi nga mbhelelwa hi kutsumba hi tlhela hi karateka nguvhu. Sathani i londzowota a ciyimo co khwatsi hi leco a zama ku hi maha hi kanakanela ku Jehovha wa hi randza. Sathani i lava lezvaku hi alakanya ku hi Jehovha kutani hlengeletano Yakwe va hi mahako hi xaniseka. A zvilo zvo fana ni lezvo zvi humelele vaIzrayeli vo kari le Gibhite. Kusanguleni va wa kholwa lezvaku Jehovha i wa yimisile Mosi na Aroni kasi va va tlhatlhisa wukhumbini. (Ekso. 4:29-31) Kanilezvi a cikhati leci Faro a nga va bindzisela wutomi, va no mu nyika nandzu Mosi na Aroni hi kota ya zvikarato zvabye. (Ekso. 5:19, 20) Va no ma nyika nandzu a malandza yo tsumbeka ya Nungungulu. A hi ku bayisa ka zvona! Loku u timisela zvikarato hi cikhati co leha, chulula a mbilu ya wena ka Jehovha hi mukhongelo, u mu kombela lezvaku a ku vhuna. w22.11 15 ¶¶5-6

Jehovha hi yena Munyiki wa Wutomi niku i na ni ntamu wa ku vhuxa vafileko. I mu nyikile ntamu muphrofeti Elija wa ku a vhuxa a n’wana wa noni ya le Zarefate. (1 Tih. 17:21-23) Andzhako ka lezvo, hi ku vhuniwa hi Nungungulu, muphrofeti Elixa i vhuxile a n’wana wa wasati wa muXuname. (2 Tih. 4:18-20, 34-37) A zvikombiso lezvi ni zvin’wani zva kuvhuxiwa ka vafileko zvi komba lezvaku Jehovha i na ni ntamu wa ku vhuxa vanhu hi ka vafileko. A cikhati leci Jesu a nga hi laha misaveni i kombile lezvaku a Papayi wakwe i mu nyikile a ntamu lowo wa ku vhuxa vafileko. (Joh. 11:23-25, 43, 44) Zvezvi Jesu i le tilweni niku i nyikilwe “ntamu wontlhe le tilweni ni laha misaveni”. Hikwalaho, Jesu i ta tatisa a citsumbiso ca ku “vontlhe lava va nga zvilahleni” va ta vhuxiwa va hanya na va hi ni kutsumba ka ku simama va hanya kala kupindzuka. — Mat. 28:18; Joh. 5:26-29. w22.12 5 ¶10

Hi ku ala ku ingisa Ezekiyeli, va wo ala ku ingisa Jehovha. A magezu ya mutsalo wa nyamutlha ma tiyisekisile Ezekiyeli lezvaku a kungaingisi ka vanhu ku wa nga wuli ku i wa nga ci mahi khwatsi ciavelo cakwe kota muphrofeti. Jehovha i tlhelile a tiyisekisa Ezekiyeli lezvaku a cikhati leci a kulamula loku a nga ku chumayela ku nga wa tatiseka a vanhu va wa ta zvi ‘tiva lezvaku ku wa hi ni muphrofeti cikari ka vona’. (Ezek. 2:5; 33:33) A zvi kanakanisi lezvaku a magezu lawa yo tiyisa ma nyikile Ezekiyeli a ntamu lowu a nga wu lava kasi a maha ntiro wakwe wa kuchumayela. Hinawu hi kuma ntamu hi ku tiva lezvaku hi rumilwe hi Jehovha. I hi nyika wudzundzo hi ku hi vitana ku hi ‘vakustumunyu’ vakwe. (Isa. 43:10) Hi nga wona thomo lego! A ku khwatsi hi lezvi Jehovha a byelileko Ezekiyeli, aku: “U nga chavi”, Jehovha wa hi byela hinawu, aku: “Mu nga chavi”. (Ezek. 2:6) Hikuyini hi kalako hi nga hi na cigelo ca ku chava lava va hi vhukelako? Hi ku a ku fana na Ezekiyeli, hi rumilwe hi Jehovha niku wa hi vhuna. — Isa. 44:8. w22.11 3-4 ¶¶4-5

Nyamutlha ha ma bonga nguvhu a madhota ni malandza yo vhunetela hi lezvi va nga vanhu vo tsumbeka. Ha khatalelwa khwatsi hi vamakabye lavo vo tsumbeka, niku ha mu bonga nguvhu Jehovha hi kota ya vona! Makunu, hi nga kombisa kuyini lezvaku hi vanhu vo tsumbeka? Ha va randza a vamakabye va hina niku ha khatala hi kutshamiseka kabye. Hambulezvo, hi fanele ku ringanisela ni ku kombisa cichavo hi zvihundla zvabye. A vokari bandleni ga wuKristu ga zana ga malembe go sangula va wa hi ni “dekele, va nghenela zva vambe, va wulawula hi zvilo va nga faneliko ku wulawula hi zvona.” (1 Tim. 5:13) Handle ko kanakana, a hi zvi lavi ku fana navo. Kanilezvi a hi zvi veke laha ka ku a wokari i hi byela mahungu ya yena wutsumbu a gumesa a hi byela ku a hi faneli ku byela van’wani. Hi cikombiso, a makabye wo kari wa cisati i hi bhulela a mababyi yo kari a nga nawo kutani cikarato cin’wani a kumanako naco, a gumesa a hi kombela ku hi nga byeli van’wani. Hi fanele ku maha lezvi a nga hi kombela. w22.09 10 ¶¶7-8

A gezu ga ciGreki gi hundzuluselweko ku “muva ni kupima kuswa” gi nga wula kambe ku “mu chukwatisa a kupima ka n’wina”. Hikwalaho, lezvo a zvi wuli ku hi fanele ku maha zvilo zva zvinene basi. Wutshan’wini ga lezvo, hi fanele ku hlola a munhu wa hina wa le ndzeni hi tlhela hi cica ni cihi ci lavekako kasi hi ingisa matshinya ya milayo ya Jehovha hi laha hi zvi kotako hi kona. A hi faneli ku zvi maha khati gin’we basi, kanilezvi hi fanele ku tshama hi ku zvi maha. A cikhati leci hi tova vanhu vo mbhelela, contlhe cikhati hi ta zvi kota ku tsakisa Jehovha ka zvontlhe lezvi hi to maha. Zvezvi, hi fanele ku simama hi ti karata kasi hi tsakisa Jehovha. Wona lezvaku ka Va Le Roma 12:2, Pawule i wulile lezvaku hi fanele kuva ni kupima kuswa kasi hi ta tiva kurandza ka Nungungulu. Wutshan’wini ga ku pimanyisa a matshamela ya tiko legi, a kuranga hi fanele ku ti hlola kasi hi wona lezvi hi tsikisako zvona a maalakanyo ya Nungungulu, na ku nga hi lawa ya tiko, ma rangela makungo ni zviboho zva hina. w23.01 8-9 ¶¶3-4

Zvini hi nga gondzako ka matimu ya Josefa? A ku ka zvontlhe a zviyimo hi kumanako nazvo Jehovha wa zvi nghenela? A ku Jehovha wa maha ku a zvilo zvontlhe zva kubiha zvi humelelako wutomini ga hina hi magumo zviva makatekwa? Ahihi, a Bhibhiliya a gi seketeli a mawonela lawo. (Mutsh. 8:9; 9:11) Hambulezvo, ha zvi tiva ku loku hi kumana ni cikarato Jehovha wa zvi wona a tlhela azwa a kurila ka hina ka ku lava ku vhuniwa. (Lis. 34:15; Isa. 59:1) A ku hundza lezvo, Jehovha a nga hi vhuna ku hi zvi kota a ku timisela zvikarato. Hi ndlela muni? A yin’we ya tindlela leti Jehovha a hi vhunako hi tona ku hi chavelela ni ku hi tiyisa, a kutala ka zvikhati hi cikhati leci hi zvi lavako nguvhu. (2 Kor. 1:3, 4) Wa alakanya a khati go kari wutomini ga wena, legi Jehovha a ku vhunileko hi ku ku chavelela ni ku ku tiyisa ka cikhati leci u nga zvi lava nguvhu? A kutala ka zvikhati, ntsena andzhako ka loku a cikarato ci hundzile hi kona hi zvi wonako lezvaku Jehovha i hi vhunile ka cikarato leco. w23.01 17-18 ¶¶13-15

A civandza leci ci fana nguvhu ni leci ca 7 wa tihloko, ntsena lezvaku leci co pswhuka. Ci vitaniwa ku “cifananiso ca civandza” niku ci tlhamuselwa kota “hosi ya wu 8”. (Kuv. 13:14, 15; 17:3, 8) Ku wuliwa lezvaku a “hosi” leyi yi vile kona yi gumesa yi nga havi kona, hi ndzhako ka cikhati yi tlhela yi humelela. Lezvo zvi tlhamusela khwatsi a hlengeletano ya ma Nações Unidas, leyi yi vhuvhumisako a zvilaveko zva politika zva misava yontlhe. Kusanguleni ma vile kona kota Liga das Nações ma gumesa ma nga havi kona yimpini ya wumbiri ya misava. Hi ndzhako ka cikhati ma tlhela mava kona kota ma Nações Unidas. A zvivandza kutani mifumo yi tirisa mawunwa kasi ku kucetela vanhu lezvaku va vhukela Jehovha ni vanhu vakwe. Hi ndlela yo fananisa, va hlengeleta “a tihosi ta misava yontlhe” yimpini ya Armagedhoni, leyi ku nga “siku ga hombe ga Nungungulu wa Ntamu Wontlhe”. — Kuv. 16:13, 14, 16. w22.05 10 ¶¶10-11

A cikhati leci Jesu a nga gondza ku lera hi yece a Mitsalo yo Basa i yi tivile khwatsi a Mitsalo, a yi randza a tlhela a maha zvilo hi kuya hi lezvi yi wulako. Hi cikombiso, alakanya lezvi zvi nga humelela tempeleni a cikhati leci a nga hi ni 12 wa malembe basi. A vagondzisi, lava va nga wu tiva khwatsi Nayo wa Mosi, va no “hlamaliswa hi wutlhari gakwe ni mihlamulo yakwe.” (Luka 2:46, 47, 52)Laha hi lerako a Mhaka ya Nungungulu hi kukhandzakanya, hinawu hi nga yi tiva khwatsi hi tlhela hi yi randza. Hi nga gondza cokari ka lezvi Jesu a nga byela lava va nga wu tiva a Nayo wa Mosi, a kupatsa ni vatsali, Vafarisi ni Vasadhusi. A varangeli lavo va wukhongeli va wa tolovela ku lera Mitsalo, kanilezvi va wa nga vhuneki hi lezvi va nga kari va lera. Jesu i khanyisile zvilo zvinharu, lezvi a vavanuna lavo va nga fanele ku maha kasi va vhuneka nguvhu hi Mitsalo. Lezvi a nga va byela zvi ta hi vhuna 1) a ku zwisisa lezvi hi lerako, 2) a ku kuma titshomba ta moya, 3) ni ku hanya hi lezvi hi lerako. w23.02 8-9 ¶¶2-3

A timhango to kari hi faneleko ku ti potsa ti patsa ku hlakana hi lirandzo, kunwa nguvhu, kuga nguvhu, ku wulawula zvilo zvi bayisako van’wani, ku sixtira zvilo zva tihanyi, pornografia ni zvin’wani zvo fana ni lezvo. (Lis. 101:3) Sathani, contlhe cikhati i hlota tindlela ta ku wonha a wunghana ga hina na Jehovha. (1 Ped. 5:8) Loku hi nga ti woneli, Sathani a nga byala timbilwini ta hina a mbewu ya matshoho, kukanganyisa, wunavenave, livengo, matshandza ni civiti. (Gal. 5:19-21) Loku hi nga tekeli ku maha cokari kasi ku zvi tsuwula, zvi ta simama ku kula a ku fana ni byanyi go daya nguvhu zvi tlhela zvi hi vangela zvikarato. (Jak. 1:14, 15) A yin’we ya timhango yi nga wonekiko hi faneleko ku yi potsa vanghana vo biha. Hi fanele ku alakanya lezvaku lava hi hlawulako ku hlakana navo, hi ta guma hi fana navo. (1 Kor. 15:33) Loku hi ti wonela, hi nga ta maha wunghana ni lava va kalako va nga hanyi hi matshinya ya milayo ya Jehovha. (Luka 21:34; 2 Kor. 6:15) Hi ta zvi wona a ku zvi na ni mhango, hi tlhela hi yi potsa. w23.02 16 ¶7; 17 ¶¶10-11

Laha u ngaya u gondza zvotala hi Jehovha, a lirandzo la wena hi yena li no kula. A zvi kanakanisi lezvaku u lava kuva munghana wakwe zvezvi ni kala kupindzuka. U nga zvi kota. Hi wunene i ku kuca ku u tsakisa a mbilu yakwe. (Mav. 23:15, 16) U nga maha lezvo hi mitiro, na ku nga hi magezu ntsena. Lezvi u hanyisako zvona zvi ta komba ku hakunene wa mu randza Jehovha ke. Leyo hi yona mixuvo ya yinene ka yontlhe wutomini, leyi u nga ti vekelako. U nga kombisisa kuyini lezvaku wa mu randza Jehovha? Co sangula, maha mukhongelo wo hlawuleka, u ti nyikela ka Nungungulu mun’we wa lisine. (Lis. 40:8) Hi ku landzela, kombisa ka vontlhe lezvaku u ti nyikele ka Jehovha hi ku bhabhatiswa. A siku ga kubhabhatiswa i siku go tsakisa nguvhu ni ga lisima ka wontlhe wutomini ga wena. U sangula wutomi giswa, u nga ha ti hanyeli, kanilezvi u hanyela Jehovha. (Rom. 14:8; 1 Ped. 4:1, 2) Zvi nga tshuka zvi wonekisa ku khwatsi i zambo go karata ku giba, niku zva karata futsi. Kanilezvi gi vhulula a mole wa ku kuma wutomi go tsakisa nguvhu. w23.03 5-6 ¶¶14-15