Simama ku tsaka loku u hlayisa munhu a babyako kutani a khosaheleko

1-2. Jehovha i va wonisa kuyini lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko? (Mavingu 19:17) (Wona ni mifota.)

A MAKABYE wo kari wa le Korea wa ku Jin-yeol, i wulile lezvi: “Ku hundza 32 wa malembe mina ni sati wa mina na hi chadhile. Kanilezvi ka ntlhanu wa malembe lawa yo gumesa ndzi kari ndzi khatalela lihanyo lakwe. I na ni mababyi ya hombe, lawa ma mahako ku zvi mu karatela ku ti hundzulusa. Ndza mu randza nguvhu sati wa mina niku zva ndzi tsakisa ku mu khatalela. Siku ni siku zvi lava ku a etlela ka mubhedhi wa cipitali laha kaya. Ndzi etlela kusuhani naye, na hi khomene mawoko.”

² U kari u hlayisa munhu u mu randzako, wo kota xaka, nuna kutani sati, n’wana kutani munghana? Loku zvi hi lezvo, handle ko kanakana wa gi nyika lisima a thomo lego ga ku mu vhuna hi ndlela leyo yo hlawuleka. Laha u mu hlayisako u komba ku wa mu randza Jehovha. (1 Tim. 5:4, 8; Jak. 1:27) Hambulezvo, u kumana ni zvikarato zva ku a kutala ka zvikhati a van’wani a va zvi woni. Ka zvikhati zvin’wani kuzvilava u ngaza u zvi wonisa ku khwatsi hi wena wece u xanisekako. U nga hlekelela loku u hi lomu ka vanhu, kanilezvi loku u hi wece u rila. (Lis. 6:6) Hambu loku a van’wani va nga zvi woni lezvi u kumanako nazvo, Jehovha contlhe cikhati wa zvi wona. (Fananisa na Eksodhusi 3:7.) A mihloti ya wena ni kutikarata ka wena zva lisima kakwe. (Lis. 56:8; 126:5) Jehovha wa zvi wona zvontlhe lezvi u mahako kasi ku vhuna loyi u mu randzako. Yena i ti wona na a hi ni mangava na wena niku i tsumbisa ku ku hakhela. — Lera Mavingu 19:17.

3. Zvikarato muni lezvi Abrahama na Sara va kumeneko nazvo a cikhati leci va nga khatalela Tera?

³ A Bhibhiliya gi na ni matimu yo tala ya vavanuna ni vavasati va khataleleko wokari a nga khosahele kutani a nga babya. Wona cikombiso ca Abrahama na Sara. A cikhati leci va nga suka tikweni ga Uri, Tera, a papayi wabye i wa hi kwalomo ka 200 wa malembe. Hambulezvo, i fambile navo. Va fambile cipimo ca 960 wa tikilometro kala Harani. (Gen. 11:31, 32) Handle ko kanakana, Abrahama na Sara va wa mu randza Tera, kanilezvi hi nga alakanyela zvikarato lezvi kuzvilava va kumeneko nazvo laha va nga kari va mu khatalela, nguvhunguvhu a cikhati leci va nga kari va endza. Zvi wonekisa ku khwatsi va wa famba hi makameli kutani timbongola, lezvi kuzvilava zvi mu karateleko nguvhu Tera loyi a nga khosahele. Zva zwisiseka loku ka zvikhati zvokari Abrahama na Sara va ti zwile na va karele, hambu ku mbhela ntamu. Kani va wa ti zwisa kuyini, Jehovha i va nyikile ntamu lowu va nga wu lava. Kota lezvi Jehovha a nga vhuna Abrahama na Sara, wenawu i ta ku vhuna ni ku ku tiyisa. — Lis. 55:22.

4. Zvini hi to bhula hi zvona ka ndzima leyi?

⁴ A litsako li nga ku vhuna ku timisela laha u hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko. (Mav. 15:13) A munhu wo tsaka i simama ku xalala hambu loku a hi ka ciyimo co karata. (Jak. 1:2, 3) U nga li kumisa kuyini litsako lelo? A yin’we ya tindlela ku tsumba Jehovha u khongela kakwe, u mu kombela ku a ku vhuna ku u nga mbhelelwi hi litsako. Ka ndzima leyi, hi ta bhula hi zvilo zvin’wani lezvi lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko va nga mahako kasi va simama va tsakile. Hi ta tlhela hi wona lezvi a van’wani va nga va vhunisako zvona. A kusangula, a hi bhuleni hi ku hikuyini lava va khatalelako wokari va faneleko ku simama va tsakile niku zvikarato muni zvi nga va yivelako litsako labye.

A KU HLAYISA MUNHU A BABYAKO KUTANI A KHOSAHELEKO ZVI NGA LI KHUMBISA KUYINI LITSAKO LA WENA?

5. Hikuyini lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko va faneleko ku simama va tsakile?

⁵ Loku lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko va mbhelelwa hi litsako, zvi nga olova ku va karala. (Mav. 24:10) Loku va karele, va nga tshuka va nga ha mu kombisi khwatsi wunene va tlhela va nga mu hlayisi khwatsi. Zvikarato muni zvi nga mahako ku lava va hlayisako munhu va mbhelelwa litsako?

6. Hikuyini lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko va nga swirekako?

⁶ Va nga karala. A makabye wokari wa ku hi Leah, i ngalo: “A ku hlayisa munhu a babyako kutani a khosaheleko zva karalisa maalakanyo, hambu ka masiku ya manene. A kutala ka masiku gi phuma na ndzi nga ha lavi nchumu. Ka zvikhati zvin’wani ndzi vhumala ni ntamu wa ku hlamula ni mesaji yinene.” A vokari zva va karatela a ku humula zvi enela kutani ku kuma cikhatana ca ku koka moya. A makabye wo kari wa ku hi Inés i wula lezvi: “Zva ndzi karatela a ku etlela zvi enela. Ni wusiku, a kutala ka zvikhati zvi lava ku loku ku hundza tihora timbiri ndzita na ndzi khindlimuka ndzi khatalela n’wingi wa mina. Mina ni nuna wa mina hi na ni malembe na hi nga zvi koti ku suka hi famba hi hlakana.” A vokari va khatalelako munhu va ala tikovhinte to kari hambu ku tsika zviavelo zva hlengeletano hi lezvi a munhu loye a lavako ku khatalelwa cikhati contlhe. Hi cigelo leco, va ngazwa ciwundza va tlhela va ti wona na va bohilwe hi ciyimo cabye.

7. Hikuyini a vokari va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko va ti zwako nandzu kutani ku karateka?

⁷ Va nga tizwa nandzu kutani ku karateka. A makabye wo kari wa ku hi Jessica i wula lezvi: “Ndzi lwisana ni kugumelwa ka mina wutsumbu. Loku ndzi tshuka ndzi ti nyika cikhatana ca ku ti mahela zva mina, ndzi gumesa ndzi tizwa nandzu ni ku ti wona na ndzi hi ni makangwa.” A vokari va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko va tizwa nandzu hi lezvi va bindziwako ni ku zangara hi kota ya wutihlamuleli gabye. A van’wani va karateka va ku lezvi va mahako kasi ku vhuna loyi va mu randzako a zvi tati kombe. A van’wani kambe va tizwa nandzu hi lezvi ka cikhati leci va nga zangarile va nga mu byela zvilo zvo pandza mbilu loyi va mu hlayisako. (Jak. 3:2) A vokari va karateka hi ku wona munhu va nga mu tiva na a hanya khwatsi, na a babya zva hombe. A makabye wo kari wa ku hi Barbara i ngalo: “A cin’we ca zvikarato zva mina zva hombe, ku wona munhu ndzi mu randzako na afa hi kutsongwani-kutsongwani.”

8. Hlawutela tshango ga lezvi a magezu matsongwani ya ku bonga ma nga va khumbisako zvona lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko.

⁸ Va zvi wona na zvi nga nyikiwi lisima lezvi va mahako. Hikuyini? Hakuva zva kala ku va bongiwa kutani ku dzundziwa hi ntiro wabye ni kutikarata kabye. A gezwana gin’we ga ku va bonga gi nga va tiyisa nguvhu. (1 Tes. 5:18) A makabye wo kari wa ku hi Melissa i wula lezvi: “Ka zvikhati zvo kari, a mihloti yiya hi ku mara-mara hi ku swireka. Kanilezvi, a cikhati leci lava ndzi va hlayisako va ndzi byelako ku: ‘Ndzi bongile hi kota ya zvontlhe lezvi u ndzi mahelako’, zvi tangalisa mbilu ya mina! A magezu lawo ma ndzi maha ndzi vhuka ka siku gi landzelako na ndzi longile ndzi tlhela ndzi zvi xuva nguvhu a ku mu vhuna kambe.” A makabye wo kari wa ku hi Ahmadu i tlhamusela lezvi a kuzwa magezu ya kubonga zvi mu khumbisako zvona. Yena ni sati wakwe va khatalela hlazvana yabye ya nhanyana va tshamako nayo, yi babyako hi nyokani. I wula lezvi: “Hambu lezvi kuzvilava a kalako a nga ku zwisisi hi kumbhelela a kutikarata loku hi ku mahako kasi ku mu khatalela, ndza tsaka nguvhu a cikhati leci a hi bongako kutani a bhobhorotelako a tsala ku: ‘Ndza ku randza.’”

LEZVI ZVI NGA KU VHUNAKO KU SIMAMA U TSAKILE

9. Lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko va nga zvi kombisa kuyini ku va tiva kugumelwa kabye?

⁹ Tiva kugumelwa ka wena. (Mav. 11:2) A hi contlhe cikhati hi nga ni ntamu kutani cikhati ca ku maha zvontlhe hi zvi lavako. Hikwalaho, zvi lava ku u tiva ku pima lezvi u nga mahako niku ka zvikhati zvo kari zvi lava ku u tiva ku ala. Lezvo a zvi bihangi! A ku ala zvi komba ku wa ringanisela. Loku a van’wani va lava ku ku vhuna, u nga ali. A makabye wo kari wa ku hi Jay i ngalo: “Siku ni siku hi ngo maha ntsena lezvi a ntamu ni cikhati ca hina zvi hi vhumelelako ku maha. Tiva kugumelwa ka wena niku a ku nga mahi zvo hundza lezvi zvi nga ntan’wini wa wena zvi ta ku vhuna ku simama u tsakile.”

10. Hikuyini zvi nga zva lisima ku lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko vava ni kupimisisa? (Mavingu 19:11)

¹⁰ Vana ni kupimisisa. (Lera Mavingu 19:11.) A kuva ni kupimisisa zvi ta ku vhuna ku ma nga khweli loku u vhukiwa. A munhu wa kupimisisa i zama ku zwisisa ku hikuyini a wokari a wulako kutani ku maha zvilo hi ndlela yo kari. A mababyi yo kari yo kala ma nga hundzi ma nga maha munhu a swireka. (Mutsh. 7:7) Hi cikombiso, a munhu wa ku hi mabeleko i rulile a tlhela a alakanyela van’wani a nga sangula kuva munhu wa tiholova kutani tihanyi. Kutani ku sangula ku ti karatisa, ku solasola zvi tlhela zvi karata ku mu tsakisa. Loku u khatalela wokari a babyako nguvhu, zvi nga vhuna nguvhu a ku ti karatela ku ma tiva khwatsi mababyi yakwe. Laha u yako u ma tiva khwatsi mababyi yakwe, zvi taya zvi ku olovela ku zvi zwisisa ku i maha zvilo hi ndlela yo kari hi kota ya mababyi na ku nga hi ku gova tshamela gakwe. — Mav. 14:29.

11. Zvilo muni zva lisima lezvi lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko va faneleko ku ti nyika cikhati ca ku zvi maha siku ni siku? (Lisimu 132:4, 5)

¹¹ Ti nyike cikhati ca ku tiyisa wunghana ga wena na Jehovha. Ka zvikhati zvokari, zvi ta lava ku u tsika ku maha mitiro yo kari kasi u khatalela zvilo zvin’wani zva “lisima nguvhu”. (Filp. 1:10) A cin’we ca zvilo lezvo zva lisima nguvhu ku tiyisa wunghana ga wena na Jehovha. Hosi Dhavhidha i wa rangisa ku khozela Jehovha. (Lera Lisimu 132:4, 5.) Hi kufanana, zva lisima ku u ti nyika cikhati siku ni siku ca ku lera Bhibhiliya ni ku khongela. A makabye wo kari wa ku hi Elisha, i ngalo: “Leci ci ndzi vhunako ku tshama ndzi tsakile ku khongela ni ku ehleketa hi magezu yo chavelela ma nga ka bhuku ga Tisimu. A ku khongela kuga ka mina! Ndzi khongela ka Jehovha makhati yo tala hi siku kasi ndzi simama ndzi rulile.”

12. Hikuyini lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko va faneleko ku ti nyika cikhati ca ku khatalela lihanyo labye?

¹² Ti nyike cikhati ca ku khatalela lihanyo la wena. A vanhu va ku tshama va khomekile — vo kota lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko — kuzvilava zvi nga va karatela kuga zvakuga zva mavhitamina, hakuva va na ni cikhati citsongwani ca ku xava ni ku longisela zvakuga. A kuga zvakuga zva mavhitamina ni ku maha maezersisio zva lisima kasi uva ni lihanyo linene hi tlhelo ga miri ni ga maalakanyo. Hikwalaho, zama ku ci tirisa khwatsi cikhatana ca wena kasi kuga zvakuga zvazvinene ni ku maha maezersisio hi kukhandzakanya. (Efe. 5:15, 16) Ahandle ka lezvo, zama ku humula zvi enela. (Mutsh. 4:6) A vakambisisi va wula ku a ku etlela zva susa zvitsongwatsongwani lomu ka wongo. A ndzima: “Lezvi a ku etlela ku nga khumbisako zvona kukarateka”, yi humesilweko hi Banner Health, yi wulile ku a ku etlela zvi enela zvi nga hungula kukarateka zvi tlhela zvi ku longisela ku lwisana ni kukarateka. Ti nyike cikhati kambe ca ku hlakana. (Mutsh. 8:15) A makabye wo kari i wulile lezvi zvi mu vhunako ku simama a tsakile. I te: “Loku a temperatura yi hi yinene, ndzi zama ku huma handle ndzi wora masani. Niku khati gin’we hi hweti, hi wutsongwani ga kona, ndzi ti vekela siku ga ku famba ndzi hlakana ni vanghana va mina.”

13. Hikuyini zvi nga zvi nene a ku hleka? (Mavingu 17:22)

¹³ Randza ku hlekisela. (Lera Mavingu 17:22; Mutsh. 3:1, 4) A ku hleka zvinene nguvhu kasi u hanya khwatsi hi tlhelo ga miri ni ga maalakanyo. A cikhati leci u khatalelako wokari ku nga tshuka ku humelela zvilo zva ku u wa nga zvi rindzelangi. Kanilezvi, loku u zvi kota a ku wula zvilo zvo hlekisa ka zviyimo lezvo zva ku swira, zvi ta ku olovela a ku yimisana nazvo. Ahandle ka lezvo, a ku hleka ni loyi u mu khatalelako zvi nga maha ku mu zwana.

14. A ku bhula ni munghana wo tsumbeka zvi nga ku vhunisa kuyini?

¹⁴ Bhula ni munghana wo tsumbeka. Hambu wo zamisa kuyini ku tshama u tsakile, u ta tshuka u mbhela ntamu. Ka zvikhati lezvo, zvi nga vhuna a ku phofula a kutizwa ka wena ka munghana wa munene wa ku a nga ta ku lamula kutani ku ku kana. (Mav. 17:17) A ku ku ingisela khwatsi ni magezu yakwe yo tiyisa zvi nga ku vhuna ku tlhela uva ni litsako. — Mav. 12:25.

15. A ku veka kupima ka kutsumba ka wena zvi nga ku vhunisa kuyini kuva ni litsako?

¹⁵ Ti alankayele na mu hi zvin’we paradhiseni. Zama ku alakanyela ku a ku hlayisa munhu a babyako kutani a khosaheleko zva cikhatana niku a zvi mahi cipandze ca mitiro leyi Jehovha a nga lava ku a vanhu va maha. (2 Kor. 4:16-18) A “wutomi legi hakunene gi nga wutomi” ga hata. (1 Tim. 6:19) Zvi ta ku olovela ku kuma litsako loku u bhula ni loyi u mu khatalelako hi lezvi mu to maha zvin’we paradhiseni. (Isa. 33:24; 65:21) A makabye wo kari wa ku hi Heather i ngalo: “Ndzi tala ku byela loyi ndzi mu khatalelako ku zvezvanyana hi ta runga zvin’we, hi tsutsuma zvin’we hi tlhela hi fambisa zvin’we mibhasikeni. Hi ta woca tipawa ni ku ma bhikela zvakuga a maxaka ya hina ma to vhuka. Andzhako ka lezvo, hi bonga Jehovha hi ku hi nyika kutsumba.”

LEZVI A VAN’WANI VA NGA VHUNETELISAKO ZVONA

16. Hi nga mu vhunisa kuyini loyi a hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko laha bandleni ga hina? (Wona ni mufota.)

¹⁶ Va vhune lezvaku va kuma cikhati ca ku humula. A vamakabye lomu bandleni va nga vhunetela hi ku ti nyika cikhati ca ku tshama ni loyi u mu khatalelako. Lezvo zvi ta vhuna lava va khatalelako munhu a babyako kutani a khosaheleko a ku kuma cikhatana ca ku koka moya ni ca ku maha zva vona venyi. (Gal. 6:2) Ka longoloko wabye wa vhiki ni vhiki, a vahuweleli vo kari va ti vekela siku ga ku vhuna wokari. A makabye wo kari wa ku hi Natalya a khatalelako a nuna wakwe a womileko zviro, i ngalo: “Ku na ni makabye bandleni ga mina wa ku hi vhiki ita khati gin’we kutani mambiri a ta tshama ni nuna wa mina. Va chumayela zvin’we, va bhula niku ka zvikhati zvin’wani va sixtira zvin’we a filme. Lezvo zvi mu tsakisa nguvhu a nuna wa mina niku zvi ndzi nyika cikhati ca ku humula ni ca ku maha lezvi ndzi zvi randzako.” A vokari lomu bandleni va nga ti nyikela kasi ku khatalela loyi a babyako kutani a khosaheleko kasi loyi a mu hlayisako a zvi kota ku etlela khwatsi.

17. Hi nga va vhunisa kuyini lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko ndzeni ka mutlhangano?

¹⁷ Va vhune ndzeni ka mitlhangano ya bandla. Lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko va nga tshuka va nga vhuneki khwatsi ka mitlhangano ya bandla, mitlhangano ya cipandze ni migotsovanyano hakuva va tshama na va khomekile hi ku khatalela xaka gabye. A vamakabye lomu bandleni va nga va vhuna hi ku tshama ni loyi a babyako kutani a khosaheleko ka mitlhangano yo kari kutani ka zvipandze zvo kari. Loku a munhu loyi a khatalelwako zvi nga koteki ku a suka laha kaya, u nga ti nyikela ku u ya sala naye kasi loyi a mu hlayisako a kota kuya mutlhanganweni.

18. Zvini zvin’wani hi nga mahelako lava va hlayisako munhu a babyako kutani a khosaheleko?

¹⁸ Va dzundze u tlhela u va khongelela. A madhota ma fanele ku ti nyika cikhati hi kukhandzakanya ca ku tiyisa loyi a khatalelako wokari. (Mav. 27:23) Hambu loku a ciyimo ca hina ci tshamisile kuyini, hontlheni lomu bandleni hi fanele ku va dzundza hi kukhandzakanya lava va khatalelako wokari. Ahandle ka lezvo, hi fanele ku kombela Jehovha lezvaku a simama ku va tiyisa ni ku va vhuna ku simama va tsakile. — 2 Kor. 1:11.

19. Zvini hi faneleko ku zvi rindzela?

¹⁹ Zvezvanyana, Jehovha i ta kulula mihloti yontlhe tinghoheni ta hina yi vangiwako hi kubayisa. Ku nga ta hava ni mababyi ne kufa. (Kuv. 21:3, 4) “A zvilima zvi ta tlula a ku khwatsi i hlangu”. (Isa. 35:5, 6) Ka cikhati leco, hi nga ta hazwa hlomulo wu vangiwako hi kukhosahala ne kubayisa hi ku zwako hi ku wona munhu hi mu randzako na a babya. “A zvilo zva kale zvi nga ta ha alakanyiwa, ne hambu ku wuya lomu mbilwini.” (Isa. 65:17) Hambu lezvi ha ha rindzelako kutatiseka ka citsumbiso leco co tsakisa Jehovha a nga ta hi tsika. Loku hi simama ku tsumba ntamu wakwe i ta hi vhuna “ku timisela zvontlhe hi lihlazva-mbilu na [hi] tsakile”. — Kol. 1:11.