1:14

Сүз кеше булды: Гайсә тууыннан алып үлеменә кадәр кеше булган. Гайсә үзенең кеше булып китүенең максатын болай дип аңлаткан: «Шул икмәк — ул минем тәнем. Мин аны дөнья яшәсен өчен бирәчәкмен» (Ях 6:51). Өстәвенә, Гайсә кеше булганга күрә генә кеше кичергәнне кичерә алган һәм шулай итеп кеше хәленә керүче Баш рухани булып китә алган (Ев 4:15). Гайсә бер үк вакытта кеше дә, илаһи зат та була алмаган; Изге Язмаларда ул «фәрештәләрдән чак кына түбәнрәк куелган» дип әйтелә. (Ев 2:9; Зб 8:4, 5; бу шигырьдәге кеше сүзенә аңлатманы кара.) Әмма кайберәүләр Гайсәнең кеше булып килгәне белән килешми. Мәсәлән, белемне (грекча гно́сис) мистик юл белән алып була икәненә ышанган гностиклар грек фәлсәфәсен һәм көнчыгыш мистицизмны христиан ышанулары белән берләштергән. Алар бөтен физик нәрсә явызлык дип санаган. Шуңа күрә, алар өйрәткәнчә, Гайсә кеше булып килә алмаган, ә аңарда кеше тәне булган кебек кенә күренгән. Б. э. I гасырының ахырында, күрәсең, гностицизмның башлангыч төре киң таралган булган, шуңа күрә Яхъя, «Сүз кеше булды» дип язып, моңа аерым басым ясагандыр. Яхъя үзенең хатларында Гайсә «кеше булып» килмәгән дигән ялган тәгълимат турында кисәткән (1Ях 4:2, 3; 2Ях 7).

кеше: Сүзгә-сүз «тән». Грек сүзе саркс монда тәне булган физик, тере зат мәгънәсендә кулланыла. Гайсә, кеше булып тугач, инде рух булмаган. Ул, үткәндә фәрештәләр кебек, үзенә кеше тәнен алып кына тормаган, ә кеше булган (Яр 18:1—3; 19:1; Йш 5:13—15). Шуңа күрә Гайсә үзен тиешенчә «Адәм Улы» дип атый алган. (Ях 1:51; 3:14; Мт 8:20 гә аңлатманы кара.)

яшәде: Сүзгә-сүз «чатырда яшәде». Кайберәүләр уйлавынча, Сүз «безнең арабызда яшәде [сүзгә-сүз «чатырда яшәде»]» дигән сүзтезмә Гайсә чын кеше түгел, ә кеше тәнен алган рухи зат булган дигәнне аңлата. Әмма Петер, үзенең тәне турында вакытлыча яшәү урыны буларак әйткәндә, «кеше тәнендә [сүзгә-сүз «чатырда»]» дип тәрҗемә ителгән тамырдаш исемне кулланган (2Пт 1:13, иск.). Петер үзенең үлеме якын булганын һәм үзенең кеше булып түгел, ә рух булып терелтеләчәген белсә дә, ул үзе турында кеше тәнен алган рухи зат булган дип әйтмәгән. (2Пт 1:13—15; шулай ук 1Кр 15:35—38, 42—44; 1Ях 3:2 кара.)

Без аның данын күрдек: Гайсәнең тормышында һәм хезмәтендә Яхъя һәм башка рәсүлләр дан, шөһрәт һәм бөеклекне күргән. Боларга Йәһвә сыйфатларын камил рәвештә чагылдырган шәхес кенә ия була алган. Өстәвенә, рәсүл Яхъя, Ягъкуб һәм Петер белән бергә, Гайсә кыяфәтенең үзгәрүен үз күзләре белән күргән (Мт 17:1—9; Мк 9:1—9; Лк 9:28—36). Шуңа күрә Яхъя монда, бәлки, Гайсәнең Аллаһы сыйфатларын чагылдырганын гына түгел, ә шулай ук 60 елдан артык вакыт элек булган шул күренешне дә күздә тоткандыр. Бу вакыйга рәсүл Петердә дә көчле тәэсир калдырган; ул үзенең хатларын Яхъя үзенең Яхшы хәбәрен язганга кадәр якынча 30 ел элек язган булган. Петер Гайсәнең кыяфәте үзгәрүен «пәйгамбәрлек сүзенең» үтәлүенә гаҗәеп дәлил итеп күрсәткән (2Пт 1:17—19).

бердәнбер угылга: Гадәттә «бердәнбер» дип бирелгән грек сүзе моногене́с «үзенә күрә бердәнбер; үзенә күрә бер генә; уникаль» дигәнне аңлата. Изге Язмаларда бу төшенчә угылларга карата да, кызларга карата да кулланыла. (Лк 7:12; 8:42; 9:38 гә аңлатмаларны кара.) Рәсүл Яхъя язган язмаларда бу төшенчә Гайсәгә карата гына кулланыла (Ях 3:16, 18; 1Ях 4:9). Яхъя бу төшенчәне беркайчан да Гайсәнең тууына һәм кеше булып яшәвенә карата кулланмый, ә Гайсәне җиргә килгәнчегә кадәрге тормышында Сүз буларак сурәтләр өчен куллана; Сүз «башлангычта», хәтта «дөнья яратылганга кадәр», «Аллаһы белән булган» (Ях 1:1, 2; 17:5, 24). Гайсә Йәһвәнең Беренче угылы булганга һәм Аллаһы аны үзе барлыкка китергәнгә, ул — «бердәнбер угыл». Башка рухи затлар шулай ук «Аллаһының уллары» дип аталса да (Яр 6:2, иск.; Әп 1:6; 2:1; 38:4—7), бар бу угылларны Йәһвә шул беренче Угыл аша барлыкка китергән булган (Кл 1:15, 16). Шулай итеп, моногене́с дигән төшенчә Гайсәнең «үзенә күрә бер; уникаль; тиңдәшсез» булуын да һәм аның Аллаһы үзе барлыкка китергән бердәнбер угыл булуын да аңлата (1Ях 5:18).

Аллаһы мәрхәмәте: Яки «юмарт игелек». Монда кулланылган грек сүзе ха́рис Мәсихче Грек Язмаларында 150 дән артык тапкыр очрый, һәм, контекстка карап, аның мәгънәсе төрле төсмерләргә ия. Аллаһының кешеләргә күрсәткән юмарт игелеге турында сүз барганда, бу сүз Аллаһының юмартлыктан чыгып бирелгән ниндидер бүләген аңлата һәм аның моның өчен бернәрсә дә көтмәве күздә тотыла. Бу Аллаһының мул итеп бирүен, юмарт мәхәббәтен һәм игелеген белдерә, һәм кеше боларга лаек булыр өчен бернәрсә эшләмәгән; андый игелек юмартлыктан чыгып кына бирелә (Рм 4:4; 11:6). Бу төшенчә кешенең игелек алырга лаеклы булмаганына һәрчакта да басым ясамый; менә ни өчен Гайсә Аллаһының мәрхәмәте, ягъни игелеге, белән тулы иде дип әйтелә. Гайсә турында сүз барганда, бу төшенчә тиешенчә «Аллаһы мәрхәмәте», «Аллаһы... хуплавы» яки «илтифат» дип бирелгән (Лк 2:40, 52). Башка контекстларда бу грек төшенчәсе «илтифат», «хуплау», «юмарт бүләк» һәм «бүләк» дип тәрҗемә ителгән (Лк 1:30; Рс 2:47; 7:46; 1Кр 16:3; 2Кр 8:19).

Аллаһы мәрхәмәте һәм хакыйкать белән тулы: «Сүз», ягъни Гайсә Мәсих, Аллаһының мәрхәмәтенә ия булган һәм һәрчак хакыйкатьне сөйләгән. Әмма, контекст күрсәткәнчә, бу сүзтезмә үз эченә күбрәкне ала; Йәһвә үзенең юмарт игелеген һәм хакыйкатен тулысынча аңлатыр һәм күрсәтер өчен махсус үз Улын сайлаган (Ях 1:16, 17). Аллаһының бу сыйфатлары Гайсәдә шулкадәр тулы чагылган ки, Гайсә: «Мине күргән кеше Атаны да күргән була»,— дип әйтә алган (Ях 14:9). Аллаһы үзенең юмарт игелеген һәм хакыйкатен, теләп кабул итүче һәркемгә Гайсә аша биргән.