Ke “Molimau Maea Atu”

1. Se a te mea ne tali‵tonu ki ei a Paulo mo ana taugasoa, kae kaia?

A TE vaka telā e fakaigoa ki te “Fanau a Seu,” kāti se vaka tali kākō tai lasi loa, ne malaga mai i te fenua i te Tai Metitilani ko Melita o fano ki Italia. A te tausaga kāti ko te 59 T.A. Kae i luga i te vaka tenā ko te apositolo ko Paulo—telā ne tausi fakapagota—fakatasi mo ana taina Kelisiano ko Luka mo Alitako. (Galu. 27:2) E ‵kese mo kauvaka o te vaka, ne seki fakalago‵lago a tino talai konei ki se puipuiga mai i tama tāgata a te atua o tino Eleni ko Seu—ko te masaga ko Castor mo Pollux. (Galu. 28:11) Ne tavini atu eiloa a Paulo mo ana taugasoa konei ki a Ieova, telā ko oti ne fakailoa atu ne ia ki a Paulo me ka molimau atu a ia ki te munatonu i Loma, kae ka tu a ia i mua o Kaisala.—Galu. 23:11; 27:24.

2, 3. Ne ui atu ki fea a te vaka telā ne malaga atu ei a Paulo, kae se a te fesoasoani telā ne maua ne Paulo mai te kamataga o tena malaga?

² E tolu aso mai tua o te ‵saiga o te olotou vaka i Silakusa, se fakai gali i Sisili māfai e faka‵tusa ki Atenai mo Loma, ne toe fo‵lau atu latou ki Lekiuma se fa‵kai ki te mata i te feitu ki lalo o Italia. Ne fesoasoani malosi atu ki a latou a te matagi telā ne tu mai i te feitu ki saute, ne tele atu ei te lotou vaka i te ‵mao e 175 maila ki te taulaga e tasi o Italia ko Puteoli (e fakaigoa i aso nei ki a Naples), kae oko atu ei i te lua o aso.—Galu. 28:12.

³ Ko fanatu nei a Paulo i te vaega fakaoti o tena malaga tenei ki Loma telā ka tu atu ei a ia i mua o te tupu ko Nelo. I te malaga kātoa tenei ne fakatasi atu faeloa ki a Paulo a te “Atua o fakamafanafanaga katoa.” (2 Koli. 1:3) E pelā mo te mea ka lavea ne tatou, ne fakatasi atu faeloa a te Atua ki a ia, kae ne seki galo foki i a Paulo a tena loto finafinau e pelā me se misionale.

Ne Siki ne Paulo a Tena “Fakafetai ki te Atua, Malosi ei Tena Loto” (Galu. 28:14, 15)

4, 5. (a) Ne talimalo pefea a Paulo mo ana taugasoa i Puteoli, kae kaia ne lasi ei te saolotoga ne maua ne ia? (e) Kafai foki loa e ‵pei a Kelisiano i falepuipui, ne a mea aoga e maua ne latou mai i olotou uiga ‵lei?

⁴ Ne fetaui a Paulo mo ana taugasoa mo taina i Puteoli ‘kae fakamolemole mai ke ‵nofo latou i aso e fitu.’ (Galu. 28:14) Ko tafaga la te gali o te fakaakoakoga e uiga ki te talimalo ne fakaasi mai ne Kelisiano konei! E mautinoa eiloa me ne uke ‵ki a fakamalosiga faka-te-agaga ne maua ne taina konei mai i a Paulo mo ana taugasoa. Kae kaia la ne maua ei ne te pagota tenei se saolotoga lasi penei? Kāti ona ko te talitonu katoatoa o te leoleo Loma tenei ki te fakamaoni o te apositolo.

⁵ E penā foki i aso nei, ko oti ne maua ne tavini a Ieova kolā e ‵pei i falepuipui, a nisi saolotoga fakapito mo nisi tauliaga ona ko te ‵gali o olotou uiga e pelā me ne Kelisiano. E pelā mo te tala e tasi mai i Romania. Ne fakasala se tagata e tokotasi ki se 75 tausaga i te falepuipui ona ko te kaisoa. Ne kamata o fai tena akoga faka-te-Tusi Tapu kae ne fai ne ia a ‵fuliga ‵lasi ‵ki ki tena olaga. Ona ko ‵fuliga konā, ne talia ei ke fanatu sale a ia o ‵togi mai a mea o te falepuipui e aunoa mo sena leoleo! Kae e sili atu i ei, e avatu eiloa ne tatou a vikiga ki a Ieova e auala i ‵tou uiga ‵gali.—1 Pe. 2:12.

6, 7. Ne fakaasi atu pefea ne taina i Loma a te lasi o te lotou a‵lofa?

⁶ Mai i Puteoli, ne sa‵sale atu a Paulo mo ana taugasoa ki Capua i se 30 maila i te auala ko te Apiasi telā e oko atu ki Loma. Ne takutakua malosi a te auala tenei me ne faite ki fatu pa‵pa ‵lasi kae ‵gali, kae e gali foki ki tino maimoa me e mafai o lavea ne latou mai i ei a tamā fakai o Italia, kae i nisi kogā koga ko ‵kilo atu loa latou ki te Tai Metitilani. E oko atu foki te auala tenā ki te Pontine Marshes, se koga pelapela telā e 40 maila te ‵mao mai Loma kae ko te koga foki telā e tu i ei a te Maketi o Apiasi. Ne tusi mai a Luka me i te taimi ne “‵logo a taina i a matou ko ‵nofo i konā,” ne olo atu eiloa a nisi tino ki te Maketi, a ko nisi tino ne faka‵tali i Fale Talimalo e Tolu, se koga e ma‵nava ei a tino telā e 30 maila te ‵mao mai i Loma. Ko tafaga la te lasi o te alofa ne fakaasi mai ne taina konei!—Galu. 28:15.

⁷ A te Maketi o Apiasi e sē se koga gali ke malolo i ei se tino mai te malaga fakafi‵ta ne malaga mai a ia i ei. Ne fai mai ne se tino ‵fatu kupu kae se tino tusitala foki ko Horace me i te Maketi tenā e “‵fonu i kauvaka mo tino tausi fale talimalo kolā e saua malosi.” Ne tusi mai foki a ia me “i te vai i te koga tenā e masei ‵ki” io me lailai. Ne seki talia foki ne ia ke kai a ia i te koga tenā! Kae faitalia eiloa a te se ‵lei o te koga tenei, ne faka‵tali eiloa i konā a taina mai Loma ki a Paulo mo ana taugasoa ke olo tasi latou i te vaega fakaoti tenei o te lotou malaga.

8. Kaia ne fakafetai atu ei a Paulo ki te Atua “i te laveaga” ne ia ana taina?

⁸ “I te laveaga ne Paulo” ana taina, ne “siki tena fakafetai ki te Atua, malosi ei tena loto.” (Galu. 28:15) E tonu, i te kilo atu fua ki taina pele konei, kāti e isi ne tino i a latou e iloa ‵lei ne te apositolo, ne fai eiloa a te mea tenā e pelā me se fakamalosiga mo se fakamafanafanaga ki a ia. Kaia ne siki atu ei te fakafetai a Paulo ki te Atua? Ne iloa ne ia me i te alofa se fuataga o te agaga. (Galu. 5:22) I aso nei, e fakamalosi ne te agaga tapu a Kelisiano ke fakatau a‵lofa latou kae ke fakamafanafana atu a tino kolā e ma‵nako ki se fakamafanafanaga.—1 Tesa. 5:11, 14.

9. E mafai pefea o fakaasi atu ne tatou se agaga tai ‵pau e pelā mo te mea ne fai ne taina kolā ne fetaui mo Paulo?

⁹ E pelā me se fakaakoakoga, e fakamalosi ne te agaga tapu a tino ke fakaasi atu ne latou a te uiga talimalo ki ovasia o te seketi, misionale mo nisi tavini kolā e ga‵lue i te taviniga tumau. Ne talia ne tavini e tokouke konei a mea faiga‵ta e uke ko te mea ke mafai o katoatoa a te lotou taviniga ki a Ieova. Ke fesili ifo ki a koe eiloa, penei: ‘E mata, e mafai o uke atu aku mea e mafai o fai ke ‵lago malosi atu ei ki te āsiga a te ovasia o te fenua, kāti mai te fakaasi atu o te uiga talimalo ki a ia mo tena avaga, māfai ko oti a ia ne avaga? E mata, e mafai o fai ne au ne fakatokaga ke ga‵lue mo lāua i te galuega talai?’ Ka mafai eiloa o maua ne koe mai ei a fakamanuiaga e uke ‵ki. E pelā mo te mea tenei, ke mafaufau ki te lasi o te fiafia ne maua ne taina i Loma mai te fakalogo‵logo ki tala fakamalosi loto ne fakamatala mai ne Paulo mo ana taugasoa.—Galu. 15:3, 4.

“E Fakamaseigina Faeloa i Koga Katoa” (Galu. 28:16-22)

10. Ne a fakanofonofoga ne maua ne Paulo i Loma, kae ne a mea ne fai ne te apositolo mai tua o tena okoga ki Loma?

¹⁰ I te taimi ne oko atu ei te kaumalaga tenei ki Loma, “ne talia ke nofo a Paulo i a ia eiloa kae leoleo ne se sotia.” (Galu. 28:16) Kae ko pagota kolā e se ‵mafa malosi olotou sala, ne pikifao eiloa latou ki olotou leoleo ke mo a e ‵tele keatea. Kae faitalia te feitu tenā, a Paulo se tino talai o te Malo, kae e se mafai eiloa ne pikifao konā o taofi a ia mai te talai atu. E tolu aso mai tua ifo kae ne toe maua ne ia a te malosi, ne fakamaopoopo mai ei ne ia a takitaki Iutaia i Loma ke fakailoa atu ne ia a ia ki a latou, kae talai atu foki ki a latou.

11, 12. I tena faipatiatuga ki tino Iutaia i Loma, ne a taumafaiga ne fai ne Paulo ke fakaseai atu ei a te uiga fakailoga tino i a latou, māfai e isi?

¹¹ Ne fai atu a Paulo, penei: “Oku taina, e tiga eiloa e seai saku mea ‵se ne fai ki tino io me soli ne au a tuu mo aganuu a ‵tou tupuga, ko oti ne tuku atu au e pelā me se pagota mai i Ielusalema ki lima o te kau Loma. Kae i te otiga ne iloilo ne latou au, ne ma‵nako latou o fakasaoloto au me e seai se pogai e ‵tau ei au o mate. Kae i te taimi ne ‵teke mai ei a tino Iutaia ki te mea tenei, ne faimālōgina au ke toe tagi ki a Kaisala, e se ona ko te mea e isi se mea e fia ‵losi atu ne au ki toku fenua.”—Galu. 28:17-19.

¹² I te takuatuga ne ia ana tino Iutaia fakalogo‵logo e pelā me ne “taina,” ne taumafai a Paulo ke sau‵tala a latou ki se mataupu telā e lotoma‵lie fakatasi a latou ki ei, kae ke fakaseai atu a te uiga fakailoga tino i loto i a latou, māfai e isi. (1 Koli. 9:20) Ne fakamaina atu foki ne ia ki a latou, me ne seki fanatu a ia ke fakamasei ne ia a tino o tena fenua ko tino Iutaia, kae ke fai tena tagi i mua o Kaisala. Ne fai a te tagi a Paulo tenā e pelā me se tala fou ki tino Iutaia i Loma. (Galu. 28:21) Kaia ne seki ai ei ne tala ne maua ne latou mai i tino Iutaia i Iuta e uiga ki te mea tenei? E isi se fakamatalaga ne fai mai penei: “A te vaka telā ne faimalaga atu i ei a Paulo e fai pelā me ko te vaka muamua eiloa ke oko atu ki Italia mai tua o te ‵tau moko, kae ne seki ai ne sui o tino Iutaia pulepule i Ielusalema ne olo atu ki Loma i te taimi tenā, io me se tusi ne maua mai i a latou ke fakailoa atu e uiga ki te tagi tenei.”

13, 14. Ne fakaaoga pefea ne Paulo a tena mataupu e uiga ki te Malo, kae e mafai pefea ne tatou o fakaakoako ki a ia?

¹³ Ne fakaaoga ne Paulo a te Malo e pelā me ko tena matua i ana fakamatalaga, kae ne fai ei ke fia fakalogo‵logo malosi a tino fakalogo‵logo Iutaia ki ei. Ne fai mai a ia, penei: “Tela la, ona ko te mea tenei ne fakatagi atu ei au ke fetaui kae ke faipati atu au ki a koutou, me ko saisai au ki filifili ona ko te mea telā e fakamoemoe ki ei a Isalaelu.” (Galu. 28:20) A ko te fakamoemoega tenā e fakavae eiloa ki te Mesia mo tena Malo, telā e talai ne te fakapotopotoga Kelisiano. “E mafau‵fau matou me se mea ‵lei ke fakalogo‵logo matou ki ou manatu,” ko te ‵tali mai i toeaina Iutaia, “me e iloa ne matou i te potukau fakalotu tenei e fakamaseigina faeloa i koga katoa.”—Galu. 28:22.

¹⁴ I te taimi e maua ei ne tatou se avanoaga ke talai atu te tala ‵lei, ke fakaakoako tatou ki a Paulo mai te fakaaogaga o fakamatalaga ma‵goi io me ne fesili kolā e mafai o fakamalosi atu ki te fia‵fia o ‵tou tino fakalogo‵logo. A manatu fesoasoani ma‵goi e mafai o maua mai i tusi pelā mo te Reasoning From the Scriptures, Benefit From Theocratic Ministry School Education, mo te Ke Atamai i te Faitau mo te Akoako Atu. E mata, e fakaaoga faka‵lei ne koe i se auala magoi a tusi fesoasoani konei kolā e fakavae ki te Tusi Tapu?

Ke “Molimau Maea Atu”—Se Fakaakoakoga mō Tatou (Galu. 28:23-29)

15. Ne a mea e fa, ne faka‵mafa mai ne Paulo i te taimi ne molimau atu ei a ia?

¹⁵ I te aso telā ne filifili ne latou, ne olo atu a tino Iutaia “e tokouke” ki te koga e nofo ei a Paulo. Ne fakamatala atu ne Paulo ki a latou a mea “mai te tafataeao ke oko ki te afiafi . . . mai te molimau maea atu e uiga ki te Malo o te Atua ke fakatalitonu atu ki a latou e uiga ki a Iesu, mai te Tulafono a Mose mo tusi a te kau Pelofeta.” (Galu. 28:23) E fa a mea tāua e maua ne tatou mai te molimau a Paulo. Muamua la, ne saga tonu atu a Paulo ki te Malo a te Atua. A te lua o mea, ne taumafai a ia ke maua ne ia a loto o ana tino fakalogo‵logo mai te fakatalitonu atu ki a latou. A te tolu o mea, ne fakavae eiloa ana fakasakosakoga ki te Tusi Tapu. A ko te fa, ne fakaasi atu ne ia me ne seki fakatāua ne ia a ia eiloa, kae ne talai a ia “mai te tafataeao ke oko ki te afiafi.” Mafaga o fakaakoakoga gali mō tatou! Se a te ikuga? “Ne kamata o tali‵tonu a nisi tino,” kae ko nisi tino ne seki tali‵tonu eiloa. Ne sae aka i ei se kinauga, “kamata ei o fakatau olo” a tino, ko te fakamatalaga a Luka.—Galu. 28:24, 25a.

16-18. Kaia ne seki poi ei a Paulo i te se fia ‵saga mai o tino Iutaia i Loma, kae e ‵tau o pefea a ‵tou lagonaga māfai e se talia ne tino a te fekau telā e talai atu ne tatou?

¹⁶ Ne seki poi a Paulo i te mea tenei ne tupu, me e fetaui ‵tonu loa mo valoaga mai te Tusi Tapu, e pelā foki mo mea kolā ne masani a ia ki ei. (Galu. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Kae ne fai atu a Paulo ki ana mālō kolā ne seki fia fakalogologo kae ne ‵tu aka o olo, penei: “Ne faipati ‵tonu atu te agaga tapu ki otou tupuga e auala i te pelofeta ko Isaia, ana muna, ‘Fano ki tino konei kae fai atu: “Ka lagona eiloa ne koutou kae ka se malama‵lama; kae ka ‵kilo atu eiloa koutou kae ka se lavea ne koutou. Me i tino konei e loto ma‵keke.”’” (Galu. 28:25e-27) A te uiga tonu o te pati “loto ma‵keke” i te ‵gana Epelu e fakauiga loa ki te loto telā ne “fakamatolu” aka io me ne “fakaputaputa” ke se mafai o ulu atu a te fekau o te Malo ki loto i ei. Ko tafaga la te fakamataku o te mea tenei!

¹⁷ E se pelā mo tino Iutaia fakalogo‵logo, a tino o “fenua fakaa‵tea; ka faka‵logo eiloa,” ko pati fakaoti a Paulo. (Galu. 28:28; Sala. 67:2; Isa. 11:10) E tonu, e mafai ne te apositolo o fai atu a pati konā mo te loto talitonu, me ko oti ne lavea ne ia te fia‵fia o tino mai Fenua Fakaa‵tea e tokouke ki te fekau o te Malo! —Galu. 13:48; 14:27.

¹⁸ E pelā mo Paulo, ke mo a eiloa e kaitaūa tatou ki tino kolā e se talia ne latou a te tala ‵lei. A te tonuga loa, e iloa ‵lei ne tatou, me mu‵tana fua a tino ka maua ne latou a te auala ki te ola. (Mata. 7:13, 14) E se gata i ei, kafai ko kamata o puke ‵mau a tino loto ‵lei ki te tapuakiga tonu, ke fia‵fia fakatasi tatou kae ke talia ne tatou a latou mo ‵tou loto kātoa.—Luka 15:7.

“Talai Atu te Malo o te Atua” (Galu. 28:30, 31)

19. Ne fakaaoga faka‵lei pefea ne Paulo tena fakanofonofoga ki te toe mea telā e mafai ne ia o fai?

¹⁹ Ne fakaoti ne Luka a tena tala i se auala fakamalosi loto i ana pati, konei: “Ne nofo a [Paulo] i tena fale ‵togi i tausaga e lua, kae talimalo faka‵lei atu a ia ki tino katoa kolā ne āsi atu ki a ia, kae talai atu te Malo o te Atua ki a latou kae akoako atu a mea e uiga ki te Aliki ko Iesu Keliso mo te saolotoga lasi ‵ki, e aunoa mo se mea e fakalavelave atu ki a ia.” (Galu. 28:30, 31) Mafaga o fakaakoakoga gali o te talimalo, te fakatuanaki, mo te loto finafinau ne fakaasi mai ne Paulo!

20, 21. Ke taku mai ne fakaakoakoga o tino kolā ne maua ne latou a mea aoga mai i te talaiga a Paulo i Loma.

²⁰ E tokotasi mai i tino kolā ne talimalo faka‵lei ne Paulo ko Onosemu, se pologa mai Kolose. Ne fesoasoani atu a Paulo ki a Onosemu ke fai pelā me se Kelisiano, kae ne fai eiloa a Onosemu e pelā me se “taina fakamaoni kae pele” ki a Paulo. I te suā feitu, ne taku ne Paulo a Onosemu e pelā me ko “taku tama . . . telā ko oti ne fai au mo fai tena tamana.” (Ko. 4:9; File. 10-12) Kāti ne fakamalosi atu eiloa a te tala o Onosemu ki a Paulo!a

²¹ Ne aoga foki ki nisi tino a te fakaakoakoga gali tenei a Paulo. Ne tusi atu a ia ki te kau i Filipi, penei: “I mea kolā ne ‵tupu ki a au ne fai ei ke gasolo atu ki mua a te tala ‵lei, ko te mea ke iloa ne tino katoa mo Sotia Leoleo a te Tupu me i a au ne falepuipui ona ko Keliso. Nei la, ko oti ne maua ne te tokoukega o taina i te Aliki a te loto malosi ona ko taku ‵peiga ki te falepuipui, kae ko fakaasi mai ne latou a te loto ‵toa o fai‵pati atu a te muna a te Atua e aunoa mo te ma‵taku.”—Fili. 1:12-14.

22. Ne fakaaoga faka‵lei pefea ne Paulo a tena ‵lokaga i Loma?

²² Ne fakaaoga faka‵lei ne Paulo a te avanoaga ne maua ne ia i tena ‵lokaga i Loma ke tusi ne ia a tusi tāua kolā ko fai nei e pelā me ne vaega o te Tusi Tapu i Tusitusiga Eleni.b Ne aoga a tusi konā ki Kelisiano i te senitenali muamua kolā ne tusi atu ki ei a tusi konā. E maua foki ne tatou a mea aoga mai i tusi a Paulo, me i pati fakatonutonu i ei kolā ne tusi ne ia koi ‵pau eiloa te lotou aoga i aso nei mo te taimi ne tusi i ei.—2 Timo. 3:16, 17.

23, 24. E pelā mo Paulo, ne fakaasi atu pefea ne Kelisiano e tokouke i aso nei a te lotou kilokiloga ‵lei, faitalia te ‵pei o latou ki falepuipui e aunoa mo ne pogai ‵tonu?

²³ I te taimi ne ‵tala mai ei a ia, telā e se maua a fakamatalaga i ei i te tusi ko Galuega, ne tausi fakapagota a Paulo i se fa tausaga—e lua tausaga i Kaisaleia kae lua tausaga i Loma.c (Galu. 23:35; 24:27) Ne tumau loa a tena kilokiloga ‵lei mai te faiga o toe mea ‵lei i tena taviniga ki te Atua. E penā foki a tavini e tokouke a Ieova i aso nei, e tiga eiloa e ‵pei latou ki falepuipui e aunoa mo pogai ‵tonu ona ko te lotou fakatuanaki, ne tumau eiloa te lotou fia‵fia kae talai atu faeloa. Ke mafau‵fau ki te fakaakoakoga o Adolfo, telā ne ‵pei ki te falepuipui i Sepania ona ko tena tulaga faka-Kelisiano. “E ofo masei matou i a koe,” ko pati a se ofisa e tokotasi. “Ne fakafaigata ne matou a tou olaga, kae ko te uke o omotou mea ma‵sei e fai ki a koe, ko te lasi foki o tou mata fiafia kae faipati faeloa mai koe mo te alofa.”

²⁴ I te gasologa o taimi, ne tali‵tonu a leoleo o Adolfo ke tuku faeloa ke matala a te mataloa o te potu telā e ‵loka a ia i ei. Ne olo atu ki a ia a sotia o fai olotou fesili e uiga ki te Tusi Tapu. Kae e tokotasi te leoleo e fanatu sāle ki te potu o Adolfo o faitau ki te Tusi Tapu, kae onoono a Adolfo ke mo a e lavea a ia ne nisi leoleo. Tenā ne fai ei a te pagota e pelā me se “leoleo” o te leoleo tenei! Ke na fai eiloa a fakaakoakoga ‵lei a Molimau fakamaoni konei, e pelā me ne fakamalosiga ki a tatou ke fakaasi atu “a te loto ‵toa o fai‵pati atu a te muna a te Atua e aunoa mo te ma‵taku,” ke oko foki eiloa ki tulaga faiga‵ta.

25, 26. Mai mua o katoa te 30 tausaga, se a te valoaga fakaofoofogia ne lavea ne Paulo ko fakataunu, kae e tai ‵pau pefea a te mea tenā mo ‵tou aso nei?

²⁵ Se apositolo a Keliso telā ne ‵loka i se fale “kae talai atu te Malo o te Atua” ki tino katoa kolā ne āsi atu ki a ia—mafaga o fakaotiga fakamafanafana loto ki te tusi tenei ko Galuega! I te mataupu muamua, ne fai‵tau tatou ki te fakatonuga telā ne tuku atu ne Iesu ki ana soko i ana pati, konei: “Ka maua ne koutou a te ‵mana māfai e oko atu te agaga tapu ki luga i a koutou, kae ka fai koutou mo molimau ki a au i Ielusalema, i Iuta kātoa mo Samalia, ke oko eiloa ki toe koga ‵mao i te lalolagi.” (Galu. 1:8) Nei la, toeitiiti ko kātoa se 30 tausaga mai tua kae “ko oti ne talai atu ki tino katoa mai lalo o te lagi” a te fekau e uiga ki te Malo.d (Ko. 1:23) Mafaga o fakamaoniga ki te malosi o te agaga o te Atua! —Saka. 4:11.

²⁶ I aso nei, e fakamalosi eiloa ne te agaga foki eiloa tenā a te toega o taina o Keliso, fakatasi mo olotou taugasoa ko “nisi mamoe,” ke tumau latou i te “molimau maea atu e uiga ki te Malo o te Atua” i fenua e 240! (Ioa. 10:16; Galu. 28:23) E mata, e lasi tou tusaga e fai i te galuega tenei?