Se Molimau Lēmū e Uiga ki Valoaga ‵Tonu

A te Mā o Titus telā e faite ki ‵pui ‵lasi e lua e fakamatala mai i ei te tala fakasolopito lauiloa i te atufenua. Kae e isi se mea telā e se na ko lauiloa, ko te sokoga fakaofoofogia o te mā tenei mo te Tusi Tapu. A te Mā o Titus e fai pelā me se molimau lēmū ki te ‵tonu o valoaga faka-te-Tusi Tapu.

SE FAKAI LASI TELĀ NE FAKAMASEIGINA

I te kamataga o te senitenali muamua T.A., ne pule atu a te Emupaea o Loma mai Peletania ki Gaul (telā ko Falani i aso nei) ki Aikupito, kae ne fia‵fia eiloa a kogā koga konei ki te lotou puipuiga mo te maumea. Kae e tasi fua te koga ne fai pelā me se koga faka‵mae loto ki Loma—ko te fakai ko Iuta.

E fai mai te Encyclopedia of Ancient Rome: “E mu‵tana fua a koga kolā ne ‵nofo mai lalo i te pulega a Loma ne isi i ei ne uiga pelā mo te  takalialia, mai i feitu talua, e pelā mo tino Iutaia. Ne takalia‵lia a tino Iutaia ki tino pule mai i nisi fenua kolā e se fakatāua ne latou a olotou tuu, kae ne lavea ne tino Loma a te loto ma‵keke o tino Iutaia telā ne fakamāfua aka i ei a te faigata ke kufaki i vaegā tino penei.” Ne fakamoe‵moe a tino Iutaia me ka maua ne latou se mesia fakapolitiki ke ave kea‵tea i ei a tino fakatakalia‵lia konei ko tino Loma kae ke toe fakafoki mai te olaga gali kae tokagamalie mō tino Isalaelu. Kae i te 33 T.A., ne fakailoa atu ne Iesu Keliso me e isi se mea fakamataku ka oko ki Ielusalema.

Muna Iesu: “Me ka oko mai eiloa a aso ka faite fakatamilo ei ne ou fili se ‵pui ki lakau ko oti ne fakamakai‵kai kae ka nikoi ne latou a koe kae oso atu ki a koe mai i feitu katoa. Ka tuki palapala ne latou ki lalo i te laukele a koe mo au tama‵liki i loto i a koe, kae ka se tiaki ne latou se fatu i luga i te suā fatu.”—Luka 19:43, 44.

Ne ‵numi masei a soko o Iesu i ana pati konei. I se lua o aso mai tua, ne ‵kilo atu latou ki Ielusalema mo tena faletapu, kae ne fai atu se tokotasi o latou, penei: “Te Faiakoga, onoono aka la ki te ‵gali o fatu mo fale konei!” E tonu, a nisi fatu o te faletapu ne fakailoa mai me silia mo te 11 mita (36 futu) te ‵loa, 5 mita (16 futu) te lauefa, kae 3 mita (10 futu) te ma‵luga! Kae ne toe tali atu a Iesu: “E pelā mo mea konei e lavea ne koutou, ka oko mai a aso ka seai eiloa se fatu ka ‵toe i luga i te suā fatu kae e se ‵pei ki lalo.”—Maleko 13:1; Luka 21:6.

Kae ne toe fai atu a Iesu ki a latou: “Kafai e lavea ne koutou a Ielusalema ko nikoi ne kautau, ka iloa ei ne koutou me ko pili mai tena fakamaseiga. Tela la, ko latou kolā e ‵nofo i Iuta ke na kamata o ‵tele ki luga i mauga, ko latou kolā e ‵nofo i loto i ei ke na olo kea‵tea, kae ko latou kolā i tua ke se toe ulu ki loto i ei.” (Luka 21:20, 21) E mata, ne taunu ‵tonu loa a pati a Iesu?

TE FAKASEAIGA O SE FAKAI LASI

Ne ‵teka atu a tausaga e tolu sefulutolu, kae koi nofo loa a Iuta mai lalo o te pulega a Loma. Kae i te 66 T.A. i te taimi ne puke ei ne te ofisa pule o Loma i Iutaia, ko Gessius Florus a koloa tāua o te faletapu, ne seki toe ‵kafi eiloa ne tino Iutaia o fa‵ki i te olotou faifaiga tenei. Tela la, ne ualolo atu ei ki loto i Ielusalema a tino taua o te kau Iutaia, tamate ei ne latou a sotia leoleo Loma i ei, kae fakailoa atu foki me ko maua ne tino Iutaia a te olotou saolotoga ke tu tokotasi latou mai i Loma.

Kāti i se tolu masina mai tua ifo, e silia atu mo te 30,000 kautau Loma, mai lalo i te takitakiga a Cestius Gallus, ne ulu atu ki loto i Ielusalema o fakaseai atu a te kau ‵teke i ei. Ne ulu fakavave atu a te kau Loma ki loto i te fakai kae kamata o ofa ne latou ki lalo a te ‵pui ki tua o te faletapu. E aunoa mo se pogai, ne ‵toe foki atu latou. A tino ‵teke Iutaia ne fia‵fia ‵ki eiloa kae ne ‵tele atu o afuli te kautau Loma. Ona ko te mea ko ‵galo atu a te kautau, ne tau‵tali a Kelisiano faka‵logo ki te faka‵pulaga ne fai ne Iesu, ne ‵tele kea‵tea latou mai Ielusalema ki mauga i te suā feitu o te vaitafe ko te  Iolitana.—Mataio 24:15, 16.

I te tausaga mai tua, ne fakafou ne Loma ana taumafaiga o ‵teke atu ki Iuta, mai lalo i te takitakiga a te Takitaki kautau ko Vespasian mo tena tama tagata, ko Titus. Kae mai tua o te mate o te Tupu ko Nero i te 68 T.A., ne toe foki a Vespasian ki Loma ke maua ne ia a te pulega, kae tuku atu tena tama tagata ko Titus i Iuta, fakatasi mo se 60,000 i te kautau.

I a Iuni 70 T.A., ne fakatonu ne Titus ana sotia ke ‵kati katoa ki lalo a lakau i tafatafa o te fakai o Iuta, kae ke faite ki ei se ‵pui lakau makai‵kai telā e 7 kilomita (4.5 maila) te loa kae ke faite fakatamilo i tua o Ielusalema. I a Setema, ne fakatakavale kae ‵sunu ne te kautau Loma a te fakai mo tena faletapu kae tapale takita‵tasi a fatu, e pelā eiloa mo te mea ne ‵valo mai ne Iesu. (Luka 19:43, 44) Ne tuku taumate ne latou me kāti e nofo i loto i te “vasia o te kuata ki te āfa miliona o tino ne ‵mate i Ielusalema ke oko atu foki loa ki te fenua kātoa.”

TE MANUMALOGA O SE TAKITAKI

I te 71 T.A., ne foki atu a Titus ki Italia kae ne tali a ia ne tino o te fenua o Loma. Ne ‵kau atu a te fakai kātoa o fakamanatu kae ne fai foki ne latou a te ‵toe māti lasi ‵ki i tala fakasolopito ke fai i luga i te laumua.

Ne ofo masei a tino e tokouke ki mea tāua ne maua mai te taua kolā ne fakaasi i loto i auala ‵lasi o Loma. Ne ‵kilo atu latou ki vaka kolā ne puke, mo ata ‵lomi e fakaasi mai i ei a te faiga o te taua, mo mea i ei kolā ne maua mai i te faletapu i Ielusalema.

Ne sui ne Titus a te pulega a tena tamana ko Vespasian i te 79 T.A. Kae i se lua tausaga fua mai tua ifo, ne mate fakapoi a Titus. A Domitian, tena taina, ne fai mo pule mai tua o ia, kae ne faite ne ia se mā lasi ‵ki ke fakaaloalo atu i ei ki te manumaloga o Titus.

TE MĀ I ASO NEI

I aso nei, e fia selau afe o tino mata‵mata ne olo atu o maimoa ki te gali o te Mā o Titus i Loma. E ‵kilo atu a nisi tino ki te mā tenei e pelā me se mea fakaofoofogia ne faite, e fai ne nisi tino e pelā me se fakamanatuga ki te taimi ne fai ei a Loma mo malo pule, kae ko nisi e fai pelā me se mā e fakaasi mai i ei a te fakatakavalega o Ielusalema mo tena faletapu.

Kae e ‵kilo atu a tino kolā e fia‵fia o fai‵tau ki te Tusi Tapu ki te Mā o Titus e pelā me tāua ‵ki eiloa. E fai eiloa e pelā me se molimau lēmū telā e fakamaoni mai i ei a te fakatuagagina mo te ‵tonu o valoaga i te Tusi Tapu, me ne māfua mai eiloa i te Atua.—2 Petelu 1:19-21.