E Maua te Fakaolataga ne Tino Kolā e Filifili ki te Mainaga
“A [Ieova] ko toku mainaga mo toku fakaolataga; e seai se tino e mataku au i ei.”—SALAMO 27:1.
A IEOVA ko te Mafuaga o te mainaga telā e mafai ei o ola a mea i te lalolagi. (Kenese 1:2, 14) A ia foki ko te Māfuaga o te mainaga faka-te-agaga, telā e ave keatea ei a te pouliga tamate tino o te lalolagi a Satani. (Isaia 60:2; 2 Kolinito 4:6; Efeso 5:8-11; 6:12) A tino kolā e filifili ne latou te mainaga e mafai o fai atu fakatasi mo te fai-salamo: “A [Ieova] ko toku mainaga mo toku fakaolataga; e seai se tino e mataku au i ei.” (Salamo 27:1a) Kae e pelā mo mea ne ‵tupu i aso o Iesu, a tino kolā e filifili ki te pouliga e mafai fua o fakamoe‵moe ki se fakamasinoga sē fakafiafia.—Ioane 1:9-11; 3:19-21, 36.
2 I aso o Isaia, a te tokoukega o tino fai feagaiga a Ieova ne ‵teke atu ki te mainaga. E pelā me ko te ikuga, ne lavea ne Isaia a te fakamaofaga o te malo ki mātū o Isalaelu e pelā me se atufenua. Kae i te 607 T.L.M., ne fakamasei atu ei a Ielusalema mo tena faletapu kae ne ave fakapagota a tino Iuta. Kae ko tino kolā ne faka‵logo ki muna a Ieova ne fakamalosigina ke ‵teke atu ki te aposetasi i aso konā. I te fakasino atu ki te 607 T.L.M., ne folafola atu a Ieova me i tino kolā ne faka‵logo atu ki a ia ka faka‵sao. (Ielemia 21:8, 9) I aso nei, a tatou kolā e a‵lofa ki te mainaga e mafai o tauloto ne tatou a mea e uke mai i mea kolā ne ‵tupu i konā.—Efeso 5:5.
Te Fiafia o Tino Kolā e ‵Nofo i te Mainaga
3 “A te motou fa‵kai e malosi! Ko te Atua eiloa e puipui ne ia ona olo! Tala mataloa o te fa‵kai kae tuku mai te malo fakamaoni ke ulu mai, ko te malo tela e amiotonu a tino i ei.” (Isaia 26:1, 2) Konei eiloa a pati fia‵fia a tino kolā e tali‵tonu ki a Ieova. Ne ‵kilo atu a tino Iutaia fakamaoni i aso o Isaia ki a Ieova, kae e se ki atua ‵se o olotou taina, e pelā me ko te Mafuaga tonu fua e tasi o te tokagamalie. I aso nei, e maua ne tatou a te loto talitonu penā. E sili atu i ei, e a‵lofa tatou ki te “fenua” amiotonu o Ieova—ko “te Isalaelu a te Atua!” (Kalatia 6:16; Mataio 24:43) E alofa foki a Ieova ki te fenua tenei ona ko ana amioga fakamaoni. Fakatasi mo tena fakamanuiaga, a te Isalaelu a te Atua e isi sena “fa‵kai e malosi,” se fakapotopotoga e pelā me se fa‵kai telā e ‵lago kae puipui ei te mea tenā.
4 A tino kolā e ‵nofo i te “fa‵kai” tenei e iloa ne latou me “ko koe [ko Ieova] e avatu ne koe te tina filemu ki a latou kola e tausi mau ki olotou fakamoemoega, kae fakatuaga ki a koe.” E fesoasoani atu a Ieova ki tino kolā e fakatuaga ki a ia kae fakafetaui aka olotou olaga ki ana fakatakitakiga amio‵tonu. Tela la, a tino fakamaoni i Iuta ne faka‵logo ki te fakamalosiga a Isaia: “Fakatuaga ki [a Ieova] ki te se gata mai; e puipui faeloa ne ia [ko Ioa Ieova] tatou.” (Isaia 26:3, 4; Salamo 9:10; 37:3; Faataoto 3:5) A tino kolā e maua ne latou a te vaegā kilokiloga penā, e ‵kilo atu ki a “Ioa Ieova” e pelā me ko te Puipuiga mautakitaki fua e tasi. E maua ne latou a te “filemu” tumau mo ia.—Filipi 1:2; 4:6, 7.
Te Fakamasiasiga o Fili o te Atua
5 Kae e a māfai ko logo‵mae a tino kolā e tali‵tonu ki a Ieova i fakalavelave? E se ‵tau o ma‵taku latou. E talia ne Ieova a vaegā mea penā mō se vaitaimi, kae fakamuli loa e aumai ne ia se fakatapūga, kae ko tino kolā e fakamāfua aka ne latou a te fakalavelave ka fakafeagai mo tena fakamasinoga. (2 Tesalonia 1:4-7; 2 Timoteo 1:8-10) Mafaufau ki te tala o se “fa‵kai malosi” e tasi. E fai mai penei a Isaia: “Ne fakaseaoga ne ia [Ieova] a tino fakamatamata; ne ofa ne ia a te fa‵kai malosi tela e nofo i ei latou, kae ofa ne ia ona pui ke siga ki lalo i te pefu. A tino kola ne pule fakasauagina ko sasale i luga i koga maofa kona, kae lakalaka ki olotou vae.” (Isaia 26:5, 6) A te fa‵kai malosi tenei e taku mai i konei kāti ko Papelonia. Ne fakapuapuaga ne te fa‵kai tenā a tino o te Atua. Kae se a te mea ne tupu ki Papelonia? I te 539 T.L.M., ne fakatakavale ne Metai mo Pelesia. Ko tafaga la te fakamasiasiga tenā!
6 I ‵tou aso nei, a pati fakavaloaga a Isaia e fakamatala faka‵lei mai i ei a te mea telā ne tupu ki ‘Papelonia te Sili’ talu mai te 1919. A te fa‵kai malosi tenā ne logo‵mae i se pakūga fakamasiasi i te tausaga tenā i te taimi ne faimālō ei ke fakasaoloto a tino o Ieova mai i te ‵nofo fakapagota i te feitu faka-te-agaga. (Fakaasiga 14:8) A mea kolā ne ‵tupu mai tua ifo i ei ne momea aka i ei tena masiasi. Ne “lakalaka” ne te vaega foliki o Kelisiano olotou fili mua. I te 1922, ne kamata latou o fakailoa atu e uiga ki te gataga o Lotu Kelisiano ‵Se, mai i te folafolaatuga o pu e fa kolā e ili ne agelu i te Fakaasiga 8:7-12 mo mala e tolu kolā ne ‵valo mai i te Fakaasiga 9:1–11:15.
“E Fakatoka ne Koe te Auala ke Gali mō Tagata Amio Lei”
7 E tuku mai ne Ieova a te fakaolataga ki tino kolā e ‵fuli atu ki tena mainaga, kae e puipui ne ia te lotou auala, e pelā mo te suā mea telā e fakaasi mai penei ne Isaia: “E fakatoka ne koe te auala ke gali mō tagata amio lei; a te auala e olo ei latou e laugatasi lei. A matou e tautali i mea e loto koe ki ei kae fakamoemoe ki a koe; ko koe e manako matou ki ei.” (Isaia 26:7, 8) A Ieova se Atua amiotonu, kae ko tino kolā e tapuaki atu ki a ia e ‵tau o tausi ki ana tulaga amio‵tonu. Kafai e fai latou penā, e puipui ne Ieova a latou, kae fakalaugatasi te lotou auala. Mai i te faka‵logo ki tena takitakiga, e fakaasi atu ne tino loto maulalo konei me e fakamoe‵moe latou ki a Ieova kae fakatāua mo te loto kātoa tena igoa—ko tena “fakamanatuga.”—Esoto 3:15, NW.
8 Ne fakatāua ne Isaia a te igoa o Ieova. E fakamaoni mai te mea tenā i ana nisi pati konei: “I te po, au e manako faeloa ki a koe mo toku loto katoa; kafai ko fakamasino ne koe te lalolagi mo tino i ei, kae ka iloa ei ne latou a te mea tonu.” (Isaia 26:9) Ne manako a Isaia ki a Ieova ‘mo tena loto kātoa’—mo tena ola kātoa. Mafaufau la ki te fakaaogāga ne te pelofeta o taimi sē logoā i te po ke ‵talo atu ki a Ieova, kae fakaasi atu ana mafaufauga ‵loto kae ‵sala atu faeloa ki te puipuiga a Ieova. Ko oko eiloa i te ‵lei o te fakaakoakoga tenā! E sili atu i ei, ne tauloto a Isaia ki te amiotonu mai i faifaiga o fakamasinoga a Ieova. I te feitu tenei, e fakamasaua mai a ia ki a tatou e uiga ki te manakoga ke mataala faeloa tatou, mai i te tumau i te matapulapula ke iloa aka a te loto o Ieova.
E Filifili a Nisi Tino ki te Pouliga
9 Ne fakaasi atu ne Ieova a te alofa atafai sili ki tino Iutaia, kae se mea fakafanoanoa me e se ko tino katoa konā ne talia ne latou tena alofa. Ne filifili aka ne te tokoukega o tino i te ukega o taimi a te uiga ‵teke mo te aposetasi i lō te mainaga o te munatonu a Ieova. Ne fai mai penei a Isaia: “E ui eiloa e aga‵lei koe ki tino amio masei, kae e se mafai o fai ne latou te mea tonu. Ke oko foki eiloa ki te fenua tenei o tino amiotonu, e fai foki ne latou amioga se tonu; e se talia ne latou tou takutakua.”—Isaia 26:10.
10 I aso o Isaia kafai ne puipui ne te lima o Ieova te kau Iuta mai i ana fili, ne ita a te tokoukega o tino ke talia a te mea tenei. Kafai e fakamanuia ne ia a latou ki tena filemu, ne seki fakaasi atu ne te fenua tenā a te loto fiafia. Tela la, ne tiakina ne Ieova a latou ke tavini atu ki “nisi malo,” kae talia fakamuli ke ave fakapagota a te kau Iutaia ki Papelonia i te 607 T.L.M. (Isaia 26:11-13) E tiga eiloa te feitu tenā, ne toe ‵foki fakamuli atu se ‵toega o te fenua telā ko oti ne polopoloki faka‵lei, ki te lotou fenua.
11 Kae e a fenua kolā ne fakatakavale ne latou te kau Iuta? E tali fakavaloaga mai penei a Isaia: “A tino kona ko mate atu nei, kae ka se toe ola mai; a olotou agaga ka se toe tu ake, me ko oti ne fakasala kae ta fakapalele ne koe latou. Seai se tino e toe manatua ne ia latou.” (Isaia 26:14) Se manatu tonu me mai tua o tena takavalega i te 539 T.L.M., ne seki toe ai se fakamoemoega o Papelonia. Ne oko mai te taimi telā ne seki toe ai ei a te fa‵kai tenā. “Ka se toe ola mai” te fa‵kai tenā, kae ko te ikuga o tena emupaea lasi ko te tusiga fua o ana tala i tusi tala fakasolopito. Ko oko eiloa i te fakamataku o te fakailoaga tenā mō tino kolā e fakamoe‵moe ki tino ma‵losi o te lalolagi tenei!
12 E isi se fakataunuga o vaega o te valoaga tenei i te taimi ne talia ei ne te Atua ana tavini fakaekegina ke ‵nofo fakapagota i te feitu faka-te-agaga i te 1918 kae toe fakasaoloto mai latou i te 1919. Mai i te taimi tenā o vau ki mua, ne pouli tagataga a te fakamoemoega o tino kolā ne tausi fakapagota ne latou a tino konā, kae maise eiloa ne se ‵lei a fakamoemoega o Lotu Kelisiano ‵Se. Kae ne uke ‵ki eiloa a fakamanuiaga kolā e tausi mō tino o Ieova.
“Ne Fai ne Koe te Motou Malo ke Gasolo o Lasi”
13 Ne fakamanuia atu te Atua ki faifaiga salamō a ana tavini fakaekegina i te 1919 kae fakatokouke ne ia latou. Muamua la, ne ‵saga atu ki te fakamaopoopoga o tino fakaoti o te Isalaelu a te Atua, kae oti aka, ne kamata o fakamaopoopo a te “vaitino tokouke” o nisi “mamoe.” (Fakaasiga 7:9; Ioane 10:16) Ne ‵valo mai a fakamanuiaga konei i te valoaga a Isaia: “[Ieova], ne fai ne koe te motou malo ke gasolo o lasi, ne fakalasi ne koe a te kogā fenua i ona feitu katoa, ona ko te mea tena, ko ala ei o maua ne koe se tulaga fakaaloalogina. Te Aliki, ne fakasala ne koe ou tino, kae ne toe fuli atu mo olotou loto mafatia o talo atu ki a koe.”—Isaia 26:15, 16.
14 I aso nei, a tuakoi o te Isalaelu a te Atua ko oti ne salalau atu ki te lalolagi kātoa, kae ko te vaitino tokouke telā ko fakaopoopo atu nei, ko nofo pelā ki te toko ono miliona o tino ne ‵kau atu mo te loto finafinau ki te galuega ko te talaiatuga o te tala ‵lei. (Mataio 24:14) Ko tafaga la te fakamanuiaga mai i a Ieova! Kae se a te faka‵maluga e tuku mai ne te mea tenei ki tena igoa! Ko lagona atu a te igoa tenā i aso nei i fenua e 235—se fakataunuga fakaofoofogia o tena folafolaga.
15 Ne manako a Iuta ki te fesoasoani o Ieova ke fakasaoloto ei latou mai i te ‵nofo fakapagota i Papelonia. Ne seki mafai o fai ne latou eiloa a te mea tenei. (Isaia 26:17, 18) E penā foki eiloa, a te fakasaolotoga o te Isalaelu a te Atua i te 1919 ne fakamaoni mai i ei a te fesoasoani o Ieova. Ne seki mafai o tupu te mea tenā e aunoa mo tena fesoasoani. Kae ne tupu se ‵fuliga fakaofoofogia ki te lotou tulaga telā e fakatusa ne Isaia a te mea tenā ki se toetuga: “A tino o te tou fenua kola ne mate, ka toe ola mai! A olotou foitino ka toe ola mai. A tino katoa kola e moe i olotou tanuga ka ala aka ki luga kae usu pese mo te fiafia. E pela mo te sau tela e aumai ne ia te ola fou ki te lalolagi, e pena foki a tino kola ko leva ne mate, me ka toe fakaola ne te Aliki.” (Isaia 26:19; Fakaasiga 11:7-11) E tonu, a tino kolā ne toe‵tu mai ka toe ola mai latou ke fai se galuega fou.
Te Puipuiga i Taimi Fakama‵taku
16 E ma‵nako faeloa a tavini a Ieova ki tena puipuiga. E se leva, ka oko atu tena lima mō te ‵toe taimi ki te lalolagi a Satani, kae ka ma‵nako malosi ana tino tapuaki ki tena fesoasoani i te taimi tenā i lō taimi mua. (1 Ioane 5:19) E ‵tusa mo te taimi fakamataku tenā, e fakailoa mai penei a Ieova ki a tatou ke fakaeteete: “Toku fenua, olo ki loto i otou fale kae pono mai otou mataloa. Muni ke tai leva malie ke oko ki te taimi e gata ei te kaitaua o te Atua. A te Aliki ko vau mai i te lagi o fakasala a tino o te lalolagi ona ko olotou agasala. A tino kola ne tamate kae e se iloa i te lalolagi, ka fakaasi katoa ke iloa, mo te laukele foki ka se mafai o fakamuni ne ia a tino kola ne tamate.” (Isaia 26:20, 21; Sefanaia 1:14) Ne fakaasi atu ne te fakailoaga tenei ki tino Iutaia a te auala e ‵sao atu ei latou i te pakūga o Papelonia i te 539 T.L.M. A latou kolā e faka‵logo ki ei ka tumau i olotou fale, kae ka ‵sao latou mai i sotia kolā ne manumalo i te taua i auala.
17 I aso nei, ‘a koga ki loto o fale’ i te valoaga kāti e fakaata mai i ei a te fia sefulu afe o fakapotopotoga o tino o Ieova i te lalolagi kātoa. E fai a vaegā fakapotopotoga penā mo fai se puipuiga i aso nei, se koga telā e maua i ei ne Kelisiano a te tokagamalie i va o olotou taina, mai lalo i te tausiga alofa a toeaina. (Isaia 32:1, 2; Epelu 10:24, 25) E tonu eiloa a te mea tenei ona ko te pili mai o te gataga o te fakanofonofoga tenei o mea telā ka fakalagolago ei a te faka‵saoga ki te fakalogo.—Sefanaia 2:3.
18 E uiga ki te taimi tenā, e ‵valo mai penei a Isaia: “I te aso tena, ka fakaaoga ne te Aliki a tena pelu fakamataku o fakasala te talako e igoa ki a Leviatana, tela e masani o fitifiti sale kae fakagavalivali tena foitino pela me se gata. E tamate foki ne te Aliki ki te pelu tena a te manu fakamataku tela e nofo i te tai.” (Isaia 27:1) Se a te “Leviatana” i aso nei? E foliga mai me ko “te gata taumua,” ko Satani eiloa, fakatasi mo tena fakanofonofoga masei tenei o mea, telā e fakaaogā ne ia ke taua atu ki te Isalaelu a te Atua. (Fakaasiga 12:9, 10, 17; 13:14, 16, 17) I te 1919, ne seki mafai o pule atu a Leviatana ki tino o te Atua. E oko mai te taimi ka galo katoatoa atu i ei. (Fakaasiga 19:19-21; 20:1-3, 10) Tela la, ka ‘tamate ne Ieova a te manu fakamataku o te tai.’ I te taimi tenā, ka se tumau so se taumafaiga telā e fai ne te Leviatana ki tino o Ieova. (Isaia 54:17) Ko tafaga la te fakamafanafana loto o te mea tenā!
‘Se Togāvine o Uaina ‵Gali’
19 I te kilo atu ki te mainaga tenei mai i a Ieova, e mata, e maua ne tatou i ei a pogai ‵lei ke fia‵fia? Ao, e maua eiloa! E fakamatala fakagaligali mai ne Isaia a te fia‵fia o tino o Ieova i te taimi ne tusi mai ei a ia penei: “I te aso tena, ka faipati aka te Aliki e uiga ki tena togāvine gali, ‘Ne tausi fakalei ne au, kae fakasusu faeloa ne au. Ne leoleo faka‵lei ne au i po mo ao, ko te mea ke seai se tino e vau o fakamasei.’ ” (Isaia 27:2, 3) Ne tausi faka‵lei ne Ieova tena “togāvine,” ko te ‵toega o te Isalaelu a te Atua, mo olotou taugasoa ga‵lue malosi. (Ioane 15:1-8) Ne maua i ei a fuataga kolā e aumai i ei a te ‵malu ki tena igoa kae fai ei ke maua ne ana tavini i te lalolagi nei a te fiafia.
20 E mafai o fia‵fia tatou me ko oti ne gata atu a te kaitaua muamua o Ieova ki ana tavini fakaekegina—kae ona ko te kaitaua tenā ne talia ei ne ia ke ‵nofo fakapagota latou i te feitu faka-te-agaga i te 1918. E fai mai eiloa penei a Ieova: “Au nei ko se kaitaua ki te togavine. Moi ne isi ne vao makaikai mo lakau talatala ke fakasaga tau au ki ei, e penei e sunu fakapalele katoa ne au. Kafai a fili o toku fenua e manako ki taku puipuiga, ke o‵mai la o fakatoka se va filemu mo au. Ao, tuku ke o‵mai o fai te va o latou mo au ke filemu.” (Isaia 27:4, 5) Ke fakamautinoa aka me e tumau ana vine i te ‵fua mai ki ‘uaina ‵gali’ kolā e lava kae ‵toe, e fakamasei kae ave keatea ne Ieova so se fakamalosiga pelā me ne mouku kolā e mafai o fakamasei i ei a mea konā. Tela la, ke mo a ma talia so se tino ke fakamasei ne ia te ‵lei o te fakapotopotoga Kelisiano! Ke na “puke ‵mau ki te puipuiga a Ieova,” mai i te ‵sala atu ki tena taliaga mo tena puipuiga. Kafai e fai penā, e fai ei ke maua te filemu i te va o tatou mo te Atua—se mea tāua ‵ki telā e taku fakalua mai ne Isaia.—Salamo 85:1, 2, 8, NW; Loma 5:1.
21 E tumau eiloa a fakamanuiaga: “I aso mai mua nei, a tino Isalaelu tela ko te gafa o Iakopo, ka mau olotou aka pela me se lakau, kae ka matala olotou pula kae kamata o ola. A te lalolagi ka fonu i fuagā lakau mai i ei.” (Isaia 27:6) Ne fakataunu a te fuaiupu tenei talu mai te 1919, kae e tuku mai i ei a fakamaoniga fakaofoofogia o te ‵mana o Ieova. Ko oti ne faka‵fonu ne Kelisiano fakaekegina a te lalolagi ki “fuagā lakau,” ko mea‵kai ‵lei i te feitu faka-te-agaga. I loto i se lalolagi matagā, e tumau eiloa latou mo te fia‵fia i te tau‵tali atu ki tulaga ma‵luga o te Atua. Kae e tumau a Ieova i te fakamanuia atu ki a latou ke gasolo aka eiloa o tokouke. Ona ko te mea tenā, e lau i miliona olotou taugasoa, ko nisi mamoe kolā e “tavini atu ki [te Atua] i te ao mo te po i tona faletapu.” (Fakaasiga 7:15) Ke mo a eiloa ma galo atu i a tatou a te tauliaga tafasili i te gali o te ‵kai ki “fuagā lakau” kae ke tuku atu foki a fuagā lakau konā ki nisi tino!
22 I aso faiga‵ta konei, i te taimi e ufi ei a te lalolagi ne te pouliga mo atufenua ne te pouli tagataga, e mata, e loto fakafetai tatou me ne fakamaina mai ne Ieova a te mainaga faka-te-agaga ki luga i ana tino? (Isaia 60:2; Loma 2:19; 13:12) Ka maua ne tino katoa kolā e talia ne latou te vaegā mainaga tenā a te filemu o te mafaufau mo te fiafia nei kae e sili atu la i ei ko te ola se-gata-mai i aso mai mua. Ona ko te pogai tenā, a tatou kolā e a‵lofa ki te mainaga ka fakaosofia ‵tou loto ke tavae atu ki a Ieova kae fai atu pelā mo pati a te faisalamo: “A [Ieova] ko toku mainaga mo toku fakaolataga; e seai se tino e mataku au ki ei. Talitonu ki te Aliki [ko Ieova]. Fakatuanaki ki a ia kae sa loto vaivai.”—Salamo 27:1e, 14.
E Masaua ne Koe?
• Se a te fakamoemoega i aso mai mua mō tino kolā e fakapuapuaga ne latou a tino o Ieova?
• Se a te fanakaga telā e ‵valo mai i te Isaia?
• Ne a ‘koga i loto o fale’ e ‵tau o tumau tatou i ei, kae kaia?
• Kaia e tuku atu ei ne fakanofonofoga o tino o Ieova a tavaega ki a ia?
[Fesili mo te Sukesukega]
1. Ne a fakatokaga kolā e maua i ei a te ola ne fai ne Ieova?
2. I aso mua, ne a mea ne ‵tupu ki tino kolā ne ‵teke atu ki te mainaga o Ieova mo tino kolā ne faka‵logo ki tena muna?
3. I aso nei, se a te loto talitonu e mafai o maua ne tatou, se a te “fenua” amiotonu e a‵lofa tatou ki ei, kae se a te “fa‵kai” malosi e maua ne te fenua tenā?
4. Se a te kilokiloga telā e ‵tau o fakamalosi aka ne tatou?
5, 6. (a) Ne fakamasiasigina pefea a Papelonia mua? (e) Se a te auala ne fakamasiasigina ei a ‘Papelonia te Sili’?
7. Se a te puipuiga e maua ne tino kolā e ‵fuli atu ki te mainaga o Ieova, kae e fakamoe‵moe latou ki a ai, kae se a te mea e fakatāua ne latou?
8. Se a te kilokiloga ‵lei ne fakaasi mai ne Isaia?
9, 10. Ne a faifaiga o te alofa atafai ne fakaasi atu ne Ieova ki tena fenua sē fakamaoni, kae ne ‵saga atu pefea latou ki ei?
11, 12. (a) Se a te fakamoemoega mō tino kolā ne fakatakavale ne latou a Iuta? (e) I te 1919, se a te fakamoemoega mō tino kolā ne fakatakavale ne latou a tavini fakaekegina a Ieova i aso mua?
13, 14. Ne a fakamanuiaga ‵gali ne maua ne tavini fakaekegina a Ieova talu mai te 1919?
15. Se a te toe‵tuga fakatusa telā ne tupu i te 1919?
16, 17. (a) I te 539 T.L.M., ne a mea ne ‵tau o fai ne te kau Iutaia ko te mea ke ‵sao atu ei latou i te fakatakavalega o Papelonia? (e) Kāti, ne a ‘koga ki loto o fale’ i aso nei, kae e maua pefea ne tatou a mea aogā mai i ei?
18. Ka “tamate” pefea ne Ieova a te ‘manu fakamataku o te tai’?
19. Se a te tulaga o te ‵toega i aso nei?
20. E puipui pefea ne Ieova a te fakapotopotoga Kelisiano?
21. Se a te auala e faka‵fonu aka ei a te lalolagi ki “fuagā lakau”?
22. Ne a fakamanuiaga ka maua ne tino kolā e talia ne latou te mainaga?
[Ata i te itulau e 29]
Ne ‵sala atu a Isaia ki a Ieova “i te po”
[Ata i te itulau e 31]
E puipui ne Ieova tena “togāvine” kae fai ne ia ke fua malosi mai te togāvine tenā