Ko Sulu Atu te Mainaga o Ieova ki Luga i Ana Tino
“Ko au [ko Ieova], ko te mainaga ki a koutou tela e tumau ki te se gata mai.”—Isaia 60:20.
“E FIAFIA te Aliki ki ana tino; e fakasili ne ia tino loto maulalo o tuku ki ei te manumalo.” (Salamo 149:4) Konā loa a pati a te faisalamo, kae ko oti ne fakamaoni mai ne tala fakasolopito a te ‵tonu o ana pati konā. Kafai e fakamaoni a tino o Ieova, e tausi, e fakamanuia, kae puipui foki ne ia latou. I aso mua, ne tuku atu ne ia ki a latou te manumalo i olotou fili. I aso nei, e tausi faka‵lei ne ia latou ke tumau te lotou ma‵losi i te feitu faka-te-agaga kae fakatalitonu atu foki ki a latou e uiga ki te fakaolataga e auala i te taulaga a Iesu. (Loma 5:9) E fai ne ia a te mea tenei me e ‵malu latou i tena kilokiloga.
2 E tonu, e fe‵paki eiloa a tino kolā e “ma‵nako o ola i te olaga atua” mo ‵tekemaiga mai te lalolagi pouli tagataga tenei. (2 Timoteo 3:12) Kae ui ei, e iloa ne Ieova a tino ‵teke konei, kae polopoloki mai a ia ki a latou, penei: “Ka ko malo kola e se tavini atu ki a koe ka ta fakamaseigina.” (Isaia 60:12) E uke ‵ki a vaegā ‵tekemaiga i aso nei. I nisi fenua, e taumafai a tino ‵teke o taofi aka te tapuakiga telā e avatu ne Kelisiano ‵tonu ki a Ieova. I nisi fenua, e fakasāua ne nisi tino loto finafinau va‵lea a tino tapuaki ki a Ieova kae ‵sunu olotou kope. Ke masaua la, me ko oti ne fai ne Ieova tena fakaikuga ki so se ‵tekemaiga i te fakataunuga o tena loto. Ka taka‵vale eiloa a tino ‵teke. Ka se mafai eiloa o manuia a tino kolā e taua atu ki Siona, telā e sui ne tama‵liki a te fafine i te lalolagi nei. Se fakatalitonuga fakamalosi loto eiloa tenā mai te Atua sili ko Ieova, i ne?
Fakamanuiaga Seki Fakamoemoegina
3 A te ‵tonuga loa, i aso fakaoti o te olaga masei tenei, ko oti ne fakamanuia ne Ieova ana tino i se auala seki fakamoemoegina. Kae maise eiloa te faka‵maluga o tena fale tapuaki mo tino kolā e tauave ne latou tena igoa. E ‵tusa mo te valoaga a Isaia, ne fai atu a ia ki Siona, penei: “A lakau mai i lakau ko paina, iunipa mo pelosi, a lakau tafasili i te lei mai i te vao o Lepanona, ka aumai ke fakaaoga mo toe atiake ki ei a koe, e Ielusalema, mo faite fakagaligali a toku faletapu, mo faite toku fa‵kai ke gali.” (Isaia 60:13) A mauga kolā e uke a lakau ola ‵lei i ei, e fai mo fai se fakailoga ‵lei o te gali mo te manuia o tino tapuaki ki a Ieova.—Isaia 41:19; 55:13.
4 Se a te “faletapu” telā e fakamatala mai i te Isaia 60:13? E fakauiga a te tugāpati tenei ki te koga ateatea i te faletapu faka-te-agaga sili o Ieova, telā ko te fakatokaga o te tapuakiga ki a ia e auala i a Iesu Keliso. (Epelu 8:1-5; 9:2-10, 23) Ko oti ne fakaasi mai ne Ieova tena fuafuaga ke faka‵malu tena faletapu faka-te-agaga, i te ‵takimaiga o tino mai fenua fakaa‵tea ke tapuaki atu i ei. (Hakai 2:7) Ko oti ne lavea atu ne Isaia, a te ua‵lolo atu o tino mai fenua fakaa‵tea ki te mauga maluga o te tapuakiga ki a Ieova. (Isaia 2:1-4) I te fia selau tausaga mai tua ifo i ei, ne lavea ne te apositolo ko Ioane i se fakaasiga a “te vaitino tokouke, ko se mafai eiloa o faitau a latou katoa ne se tino! Ne o‵mai katoa mai fenua katoa, matakaiga, tino valevale, ‵gana.” E ‵tu atu latou i “mua o te nofogaaliki o te Atua kae tavini atu ki a ia i te ao mo te po.” (Fakaasiga 7:9, 15) Ona ko te fakataunuga o valoaga konei i ‵tou aso nei, ko lavea atu ei ne tatou a te faka‵maluga o te fale o Ieova.
5 Ko oko eiloa te gali o te ‵fuliga tenei ki Siona! Ne fai mai a Ieova, penei: “Ka se toe fai koe mo fa‵kai ne tiakina, ka se toe itagia foki koe, ka se toe fai koe mo fa‵kai lavaki kae seai ne tino e nofo i ei, ka fai ne au a koe ke takutakua kae gali, ke fai mo koga o te fiafia ki te se gata mai, se gata mai eiloa.” (Isaia 60:15) I te fakaotiga o te taua muamua a te lalolagi, ne oko tonu atu eiloa se vaitaimi fakafanoanoa ki “te Isalaelu a te Atua.” (Kalatia 6:16) Ne “tiakina” katoatoa atu eiloa te fenua tenā, me ne seki maina ana tama‵liki i te lalolagi nei i te loto o Ieova. Kae i te 1919, ne ‵toe fakamalosi aka ne Ieova ana tavini fakaekegina, kae ne fakamanuia ne ia latou i te feitu faka-te-agaga talu mai te taimi eiloa tenā. E a, e se fakafiafia atu ki a koe te folafolaga gali i te fuaiupu tenei? E kilo atu a Ieova ki Siona e pelā me se mea “takutakua kae gali.” E tonu, ka fia‵fia malosi eiloa a tama‵liki a Siona fakatasi mo Ieova ki te gali o Siona. Ka fai tou fafine e pelā me se mea ‘fakafiafia’, ko te mafuaga o te fiafia tumau. Kae ka se fai fua penā mō se taimi toetoe. Ka tumau eiloa a te tulaga fiafia i Siona, telā e sui ne ana tama‵liki i te lalolagi nei, “ki te se gata mai.” Ka se mafai eiloa o gata.
6 Ke na fakalogo mai nei ki te suā folafolaga a te Atua. Ne fai atu a Ieova ki Siona, penei: “A malo mo tupu ka tausi faka‵lei ki a koe, e pela mo te matua tela e onoono fakalei ki tena tama. Ka iloa ne koe me ko au, te Aliki ne fakasao ne au a koe, ko te Atua malosi o Isalaelu ne fakasaoloto ne ia a koe.” (Isaia 60:16) E ‘tausi faka‵lei’ pefea ne ‘malo mo tupu’ a Siona “e pela mo te matua tela e onoono fakalei ki tena tama”? E fakaaogā ne Kelisiano fakaekegina mo olotou taugasoa ko nisi “mamoe” a koloa tāua mai i malo ki te faiga ke gasolo atu ki mua te tapuakiga ‵mā. (Ioane 10:16) E fesoasoani malosi atu a meaalofa tupe kolā e tuku atu mo te lotomalie ke fai ei te galuega talai mo te faiga o akoga faka-te-Tusi Tapu i te lalolagi kātoa. A te fakaaogāga faka‵lei o masini ‵fou e fakafaigofie i ei a te ‵lomiga o Tusi Tapu mo tusi faka-te-Tusi Tapu i te fia selau o ‵gana. I aso nei, e avanoa a te Tusi Tapu ki tino e tokouke i lō aso mua. E tau‵loto a tino e tokouke mai fenua valevale me i a Ieova, telā ne fakasaoloto ne ia ana tavini fakaekegina mai te ‵nofo pologa, ko te lotou Fakaola eiloa.
Te Gasolo Atu ki Mua o Fakatokaga i te Fakapotopotoga
7 E isi se suā auala ne faka‵malu ei ne Ieova ana tino. Ne fakamanuia ne ia latou ki te gasoloatuga ki mua o fakatokaga i te fakapotopotoga. E fai‵tau tatou i te Isaia 60:17, penei: “Ka aumai ne au ki a koe a te aulo kae se ko te palasi, te siliva mo te palasi kae se ko te fiti mo te lakau, te fiti kae se ko te fatu. A ou tino pule ka se toe pule fakasaua ki a koe; ka fai ne au latou ke pule mo te fai mea tonu mo te filemu.” A te fesuiakiga o te palasi ki te aulo se fakailoga o te gasolo atu ki mua, kae penā foki loa a nisi mea aka kolā e fakamatala mai. E ‵tusa mo te mea tenei, ko oti ne gasolo atu ki mua a fakatokaga a te Isalaelu a te Atua i aso fakaoti konei. Ke onoono tatou ki nāi fakaakoakoga konei.
8 Mai mua o te 1919, ne takitaki a te fakapotopotoga a te Atua ne toeaina mo tiakono, kolā ne palota ki ei te tokoukega o tino i te fakapotopotoga. I te tausaga eiloa tenā, ne filifili aka ne te “tavini fakamaoni kae poto,” se tino pule i te galuega talai i fakapotopotoga takitasi ke takitaki ne ia a te faiga o te galuega talai. (Mataio 24:45-47) Kae ui ei, ne seki aogā malosi a te faifaiga tenā ki fakapotopotoga e uke me ne seki ‵lago malosi atu a nisi toeaina kolā ne filifili aka, ki te galuega talai. Kae i te 1932, ne fakatonu atu ki fakapotopotoga katoa ke taofi aka a te palota ki toeaina mo tiakono. I lō te fai penā, e ‵tau o palota latou ki tāgata kolā e mafai o ga‵lue i te komiti mō te galuega talai fakatasi mo te takitaki o te galuega talai. E fai a te mea tenā e pelā me se “palasi” kae se ko te “lakau,” se matugā ‵fuliga lasi ‵ki eiloa!
9 I te 1938, ne lotoma‵lie a fakapotopotoga i te lalolagi kātoa ki te suā fakatokaga, telā e tai fetaui tonu mo mea kolā ne fakaasi mai muamua i te Tusi Tapu. Ne takitaki a te fakapotopotoga ne te company servant fakatasi mo nisi tavini, mai lalo i te pulepulega a te tavini fakamaoni kae poto. Ko se toe ai ne palota e fai! Tela la, ne fai a te ‵tofiga o tino i te fakapotopotoga i se auala telā ne fakatoka ne te Atua. Ne fai a te mea tenā e pelā me se “fiti” kae se ko “fatu” io me ko te “aulo” kae se ko te “palasi.”
10 Talu mai te taimi tenā, ne tumau eiloa a te gasolo atu ki mua o te fakapotopotoga. E pelā mo te 1972, ne lavea atu me kafai e tausi a te fakapotopotoga ne se potukau o toeaina kolā ne ‵tofi aka ne te Atua, e seai se toeaina tokotasi e maluga atu i a latou, ne tai ‵pau eiloa mo mea ne fai ne fakapotopotoga Kelisiano i aso o te kau apositolo. E se gata i ei, i te lua tausaga ko ‵teka atu nei, e isi foki se suā faifaiga tai ‵lei atu. Ne fai se fakamafuliga ki fakatokaga i mea tau tulafono, ko te mea ke mafai ne te Potukau Pule o ‵saga tonu atu ki manakoga faka-te-agaga o tino o te Atua i lō te ‵saga atu faeloa ki mea tau tulafono.
11 Ko oi e pogai mai ei te gasoloatuga ki mua tenei? E seai aka foki kae na ko Ieova te Atua fua. Ko ia telā ne fai mai, penei: “Ka aumai ne au ki a koe a te aulo.” Kae toe fai mai foki a ia, penei: “Ka fai ne au latou ke pule mo te fai mea tonu mo te filemu.” E tonu, e tausi eiloa ne Ieova ana tino. A te gasoloatuga tenei ki mua o te fakapotopotoga telā ne ‵valo mai ko te suā auala e tasi telā e faka‵malu ei ne Ieova ana tino. Kae ko oti ne fakamanuiagina a Molimau a Ieova i auala e uke. I te Isaia 60:18, e fai‵tau tatou, penei: “A te leo o te fakasaua ka se toe lagona atu eiloa; ka se ofa fakamasei foki eiloa a te otou fenua. Ka puipui kae pulu ne au a koe e pela au me se pui; ka tavae mai ne koe a au me ne fakasao ne au a koe.” Ko oko eiloa te ‵gali o pati konā! Kae ne fakataunu pefea a pati konā?
12 E ‵kilo atu a Kelisiano ‵tonu ki a Ieova ke takitaki kae puipui ne ia latou, kae ne ‵valo mai ne Isaia a te ikuga, penei: “Ko au eiloa ka akoako ne au ou tino, kae tuku atu ki a latou te maumea mo te filemu.” (Isaia 54:13) E se gata i ei, e galue foki a te agaga o Ieova i luga i ana tino, kae ko te fua e tasi o te agaga tenā ko te filemu. (Kalatia 5:22, 23) A tulaga filemu o tino o Ieova e fai pelā me se koga telā e faka‵lafi ki ei i te lalolagi tenei mai i amioga fakasauā. A te lotou tulaga filemu, telā e fakavae ki te fakatau a‵lofa o Kelisiano ‵tonu, se ata foliki fua o te olaga telā ka maua i te lalolagi fou. (Ioane 15:17; Kolose 3:14) E mautinoa eiloa me e fia‵fia tatou taki tokotasi ke maua kae fakamalosi aka te filemu tenā, telā e avatu i ei a vikiga mo tavaega ki te ‵tou Atua kae fai foki e pelā me se vaega tāua o te ‵tou palataiso faka-te-agaga!—Isaia 11:9.
Ka Tumau Eiloa te Mainaga o Ieova
13 E mata, ka tumau eiloa a te sulu atu o te mainaga o Ieova ki ana tino? Ao! E fai‵tau tatou i te Isaia 60:19, 20, penei: “Ka se toe fai te la mo mainaga ki a koe i te ao, a te masina foki ka se toe fai mo mainaga ki a koe i te po; ko au, te Aliki, ka fai mo mainaga ki a koe ki te se gata mai; a mainaga o toku malu katoatoa ka maina atu ki a koe. A otou aso fanoanoa ko pili o gata. Ko au, te Aliki, ko te mainaga ki a koutou tela e tumau ki te se gata mai, e tumau atu i lo te la mo te masina.” I te taimi ne oti atu ei a “aso fanoanoa” o tino kolā ne ‵mate i te feitu faka-te-agaga i te 1919, ne sulu atu i ei te mainaga o Ieova ki a latou. Mai tua o tausaga e 80 tupu, ne tumau eiloa latou i te taliaga a Ieova me ne sulu atu faeloa tena mainaga ki a latou. Kae ka tumau eiloa a te mainaga tenā. E se fai te ‵tou Atua e pelā mo te “la mo te masina” kolā e maina mai fua i nisi taimi ki ana tino. Ka sulu atu ne ia a te mainaga ki ana tino ki te se gata mai. Ko tafaga la te gali o te fakatalitonuga tenei mō tatou kolā e ola i aso fakaoti o te lalolagi pouli tagataga tenei!
14 Ke faka‵logo nei tatou ki te suā folafolaga a Ieova e uiga ki sui o Siona i te lalolagi nei, ko te Isalaelu a te Atua. E fai mai a te Isaia 60:21, penei: “A otou tino katoa ka fai ne latou a te mea tonu, kae ka fai mo latou a te fenua ki te se gata mai. Ne toki ne au latou pela me ne lakau, ne faite ne au latou ko te mea ke lavea ne tino katoa a toku takutakua.” I te 1919, ne toe gasue‵sue a Kelisiano fakaekegina e pelā me se potukau tu ‵kese ke toe kamata aka a te galuega. E tiga eiloa e ‵nofo atu latou i se lalolagi fai agasala, ne “takuamiotonugina” latou ona ko te ‵mau takitaki o te lotou fakatuanaki ki te taulaga togiola a Iesu Keliso. (Loma 3:24; 5:1) Tela la, e pelā mo tino Isalaelu kolā ne fakasaoloto mai te ‵nofo pologa i Papelonia, ne maua ne latou se fenua, se fenua io me se tofiga faka-te-agaga telā ka ‵nofo i ei latou i te palataiso faka-te-agaga. (Isaia 66:8) E se pelā mo Isalaelu mua, ka se matafi eiloa a foliga ‵gali faka-palataiso o te fenua tenā, me ka tumau eiloa a te Isalaelu a te Atua i te fakamaoni. Ka se gata atu eiloa te lotou fakatuanaki, te loto kufaki, mo te lotou loto finafinau ke faka‵malu te igoa o te Atua.
15 Ko oti ne aofia a sui ‵fou o te fenua tenā i te feagaiga fou. Ko oti ne tusi a tulafono a te Atua i olotou loto, kae ko oti foki ne fakamagalo ne Ieova olotou agasala e auala i te taulaga togiola a Iesu Keliso. (Ielemia 31:31-34) E takuamiotonugina ne ia latou pelā me ne “tamapuke” kae e kilo atu foki ki a latou e pelā me ne tino ‵lei katoatoa. (Loma 8:15, 16, 29, 30) Ko oti foki ne fakamagalo a agasala a olotou taugasoa, ko nisi mamoe e auala i te taulaga a Iesu. E pelā mo Apelaamo, e taku foki latou e pelā me ne taugasoa fakamaoni o te Atua e auala i te fakatuanaki. “Ne ‵ta olotou gatu, kae ne faka‵kena foki ne latou ki te toto o te Tama Mamoe.” E fakamoe‵moe eiloa a nisi mamoe konei ki te suā fakamanuiaga gali. Kafai ko ‵sao atu latou i te “fakalavelave lasi” io me mai tua o te lotou faka‵tuakaga, ka lavea atu ei ne latou a te fakataunuga o pati i te Isaia 60:21 māfai ko ‵fuli a te lalolagi kātoa mo fai se palataiso. (Fakaasiga 7:14; Loma 4:1-3) I te taimi tenā, “ko latou kola e loto malalo, ka fai mo latou te fenua, kae ka maua ne latou te manuia mo te filemu katoatoa.”—Salamo 37:11, 29.
E Tumau Eiloa te Gasoloakaga
16 I te fuaiupu fakaoti o te Isaia 60, e fai‵tau tatou ki te ‵toe folafolaga a Ieova. E fai atu a ia ki Siona, penei: “Ke oko foki eiloa ki kaiga tafasili i te foliki kae malalo i te otou fenua ka takutakua. Kafai ko oko mai te taimi tonu, ko fakataunu fakavave ei ne au a te mea tena. Au ko te Aliki!” (Isaia 60:22) I ‵tou aso nei, ko oti eiloa ne fakamaoni a Ieova ki ana pati. E mu‵tana fua te aofaki o Kelisiano fakaekegina kolā ne toe fakamalosi aka ke fai a te galuega i te 1919—se aofaki “foliki” fua. Ne gasolo aka o lasi te lotou aofaki i te taimi ne ‵kau atu ei a nisi tino Isalaelu faka-te-agaga. Kae ne kamata ei o ua‵lolo atu a nisi mamoe. A te tulaga filemu i va o tino o te Atua, ko te palataiso faka-te-agaga telā e maua atu i te lotou fenua, ko oti ne fai ei ke tosina atu a tino loto fakamaoni e tokouke telā ne fai ei a te “kaiga tafasili i te foliki” mo fai se “fenua . . . takutakua.” I te vaitaimi nei a te “fenua” tenei—ko te Isalaelu a te Atua mo “tino fakaatea” kolā e sili atu i te ono miliona—ko takutakua atu i lō nisi malo o te lalolagi. (Isaia 60:10) E fakamaina atu ne latou katoa a te mainaga o Ieova, kae fai ei ke ‵malu latou i tena kilokiloga.
17 E tonu, se mea fakamalosi loto ke mafau‵fau ki manatu tāua i te Isaia mataupu e 60. Se mea fakamafanafana loto me ne lavea ‵mao ne Ieova a te ‵nofo fakapagota o ana tino i te feitu faka-te-agaga kae ne toe faka‵tu aka ne ia latou. Kae se mea fakaofoofogia foki ke iloa atu me ko leva ne iloa ne Ieova a te gasoloakaga o te aofaki o tino tapuaki ‵tonu i ‵tou aso nei. Kae sili atu i ei, se mea fakamafanafana loto ke masaua me e se mafai o tuku tiakina tatou ne Ieova! Ko oko eiloa te gali ke fakatalitonu aka me e ‵tala faeloa a mataloa o “te fakai” ke talimālō faka‵lei mai ei a tino “kola ko oti ne filifilia mō te ola se gata mai”! (Galuega 13:48) Ka tumau eiloa a te maina mai o Ieova ki luga i ana tino. Ka tumau eiloa a Siona i te fai mo fai te pogai o te fiafia i te taimi e sulu atu ei ne ana tama‵liki a te mainaga. (Mataio 5:16) Ke na fatuaki nei ‵tou loto ke tumau eiloa tatou i te fakapili‵pili atu ki te Isalaelu a te Atua kae ke fakatāua faeloa te ‵tou tauliaga ke fakamaina atu te mainaga o Ieova!
Ke Fakamatala Mai Aka
• E ‵tusa mo ‵tekemaiga kolā e fe‵paki mo tatou, se a te mea e ‵tau o tali‵tonu tatou ki ei?
• E ‘tausi’ pefea a tama‵liki a Siona ‘ne malo mo tupu’?
• Ne aumai pefea ne Ieova a palasi i lō lakau?
• Ne a uiga e lua kolā ne faka‵mafa mai i te Isaia 60:17, 21?
• Ne fai pefea se fenua “foliki” mo fai se “fenua takutakua”?
[Fesili mo te Sukesukega]
1. E fakamanuia pefea ne Ieova ana tino fakamaoni?
2. E ui eiloa e fe‵paki latou mo ‵tekemaiga, se a te mea e ‵tau o tali‵tonu ki ei a tino o te Atua?
3. E fakamatala mai pefea a te gali mo te manuia o tino tapuaki ki a Ieova?
4. Se a te “faletapu,” kae ne faka‵malugina pefea?
5. Se a te ‵fuliga gali ne maua ne tama‵liki a Siona?
6. E fakaaogā pefea ne Kelisiano ‵tonu a koloa mai malo?
7. Se a te gasoloatuga tu ‵kese ne oko atu ki tama‵liki a Siona?
8-10. Ke fakamatala mai a auala ne gasolo atu ei ki mua a te fakapotopotoga talu mai te 1919.
11. Ko oi ne pogai tonu mai i ei a ‵fuliga i te fakapotopotoga a tino o Ieova, kae ne a mea ne iku mai i ei?
12. Ne maua pefea a te filemu i va o Kelisiano ‵tonu?
13. Kaia e ‵tau ei o tali‵tonu tatou me ka tumau eiloa i te sulu mai ne Ieova tena mainaga ki luga i ana tino?
14, 15. (a) E “takuamiotonugina” pefea a tino katoa o te Atua? (e) E ‵tusa mo te Isaia 60:21, se a te fakataunuga tāua e fakamoe‵moe ki ei a nisi mamoe?
16. Se a te folafolaga gali ne fai ne Ieova, kae ne fakataunu pefea te folafolaga tenā?
17. Ne aogā pefea ki a koe a te fakamatalaga tenei ki te Isaia mataupu e 60?
[Pokisi/Ata i te itulau e 28]
Te Tusi ko te
ISAIAH’S PROPHECY—Light for All Mankind
A mea kolā e maua atu i mataupu konei, ne fai i lauga o te Fono Lasi i te 2001 ko te “Faiakoga o te Muna a te Atua.” I te otiga o te lauga, ne tala mai ei ne te failauga a te tusi fou ko te Isaiah’s Prophecy—Light for All Mankind, Te Lua o Tusi, i fenua e uke. I te tausaga mai mua atu i ei, ne tala mai ei te tusi ko te Isaiah’s Prophecy—Light for All Mankind, Te Tusi Muamua. Ona ko te ‵talamaiga o tusi ‵fou e lua konei, ko mafai ei o maua ne tatou a fakamatalaga ‵fou ki fuaiupu takitasi o te tusi ko Isaia. Ka aogā malosi eiloa a tusi konei ke momea aka ei te ‵loto o ‵tou malamalama mo ‵tou loto fakafetai mō te tusi fakavaloaga a Isaia telā e fakamalosi aka ei te fakatuanaki.
[Ata i te itulau e 25]
‘E faka‵malu ne Ieova ana tino ki te fakaolataga’ faitalia a ‵tekemaiga fakasauā kolā e fe‵paki mo latou
[Ata i te itulau e 26]
E fakaaogā ne tino o te Atua a koloa tāua mai malo ke gasolo ki mua te ‵lei o te tapuakiga ‵ma
[Ata i te itulau e 27]
Ko oti ne fakamanuia ne Ieova ana tino ki te gasolo atu ki mua o te fakapotopotoga mo te filemu