E Aofia Koe i Tino Kolā e Alofa ki ei te Atua?

“So se tino e talia ne ia aku poloakiga kae tausi ki ei, ko ia tena e alofa mai ki a au; a ia foki tela e alofa ki a au, e alofagina ne toku Tamana.”​—IOANE 14:⁠21.

E ALOFA a Ieova ki tino kolā ne faite ne ia. A te ‵tonuga loa, e alofa a ia ki te lalolagi o tino telā “ne tuku mai ei ne ia tena Tama e tokotasi, ko te mea ke se malaia so se tino e fakatuanaki ki a ia, kae maua ne ia te ola se gata mai.” (Ioane 3:16) Ko pili mai te taimi ka fai ei te Fakamanatuga o te mate o Keliso kae e ‵tau mo Kelisiano ‵tonu o momea aka te lotou mafaufau ‵mafa me i a Ieova e “alofa mai ki a tatou, uga mai ei ne ia tena Tama ke fai mo auala e fakamagalo ei o‵tou agasala.”​​—⁠1 Ioane 4:⁠10.

² I te po 14 o Nisani, i te 33 T.A., ne maopoopo a Iesu mo ana apositolo e toko 12 i se potu o te falealuga i Ielusalema ke fakamanatu a te Paseka, ke fakamasaua atu i ei a te fakasaolotoga o te kau Isalaelu mai Aikupito. (Mataio 26:​17-20) Mai tua o te faiga o te fakamanatuga faka-Iutaia tenei, ne ‵tuli kea‵tea ne Iesu a Iuta te Isikaliota kae ne fai ne ia se ‵kaiga telā e ‵tau o fakamasaua faeloa, telā ne fai fakamuli mo fai te Fakamanatuga faka-Kelisiano o te mate o Keliso.a Mai te fakaaogāga o falaoa sē faka‵fete mo te uaina ‵kula e pelā me ne fakailoga o tena foitino mo tena toto, ne ‵kau fakatasi ei a Iesu mo te ‵toega o apositolo e toko 11 i te ‵kaiga tenei. E tuku mai a fakamatalaga likiliki ki te auala ne fai ei a te Fakamanatuga ne tino tusitala Evagelia ko Mataio, Maleko, mo Luka, mo te apositolo ko Paulo, telā ne taku ne ia ki te “‵kaiga a te Aliki.”​​—⁠1 Kolinito 11:20; Mataio 26:​26-​28; Maleko 14:​22-​25; Luka 22:​19, 20.

³ Se manatu tāua, me ne seki taku mai ne te apositolo ko Ioane a te fakasoloatuga o te falaoa mo te uaina, kāti ona ko te taimi ne tusi ei tena tala i te Evagelia (kāti ko te 98 T.A.), kae ko masani ‵lei a Kelisiano mua mo te faifaiga tenā. (1 Kolinito 11:​23-26) Kae e tiga eiloa te feitu tenā, ne fakaosofia fua a Ioane ke tuku mai ne ia a nisi fakamatalaga tāua e uiga ki pati mo mea ne fai ne Iesu mai mua pelā foki mo te taimi mai tua ifo o te Fakamanatuga muamua o Tena mate. A fakamatalaga fakafia‵fia konā e maua i loto i mataupu e lima o te Evagelia telā ne tusi ne Ioane. E fakaasi faka‵lei mai i ei a vaegā tino kolā e alofa ki ei a Ieova. Ke na iloilo aka ne tatou a te Ioane mataupu e 13 ki te 17.

Ke Fakaakoako ki te Alofa o Iesu

⁴ A te matua lauiloa i mataupu kātoa kolā e aofia i ei a pati polopoloki fakamavae a Iesu ki ana soko ko te alofa. A te ‵tonuga loa, e ‵sae mai faka-27 taimi a vaega kese‵kese o te pati ko te “alofa” i ei. E seai aka foki se isi tusi siki i tafa o mataupu konei e fakaasi mai i ei te ‵poko o te alofa o Iesu mō tena Tamana, ko Ieova, penā foki loa mo ana soko. E mafai o fakamaoni mai te alofa o Iesu mō Ieova mai tala katoa i tusi Evagelia e uiga ki tena olaga, kae ko Ioane fua ne fakamau ne ia ki lalo a pati kolā ne taku mai ne Iesu, penei: “Au e alofa ki te Tamana.” (Ioane 14:31) Ne fai mai foki a Iesu me e alofa a Ieova ki a ia kae ne fakamatala mai ne ia te pogai. Ne fai mai a ia, penei: “Au e alofa ki a koutou, e pela eiloa mo te alofa o te Tamana ki a au; ke tumau la koutou i toku alofa. Kafai e tausi ne koutou aku poloakiga, ka tumau koutou i toku alofa, e pela mo au ko oti ne tausi a poloakiga a toku Tamana, kae tumau i tena alofa.” (Ioane 15:​9, 10) E tonu, e alofa a Ieova ki tena Tama ona ko tena fakalogo kātoatoa. Ko tafaga la te ‵lei o te fakaakoakoga tenā mō soko katoa o Iesu Keliso!

⁵ Ne faka‵mafa mai a te alofa kātoatoa o Iesu mō ana soko i te kamataga o te tala a Ioane e uiga ki te ‵toe fakatasiga a Iesu mo ana apositolo. Ne fakamatala mai a Ioane, penei: “A te aso nei ko te aso mai mua o te ‵Kaiga o te Paseka. Ko iloa ne Iesu me ko oko ki te taimi ka tuku ei ne ia te lalolagi nei, kae fanatu ki tena Tamana. Ne lagona ne ia te alofa ki ona tino i te lalolagi, kae alofa foki eiloa a ia ki a latou ke oko ki te fakaotiga.” (Ioane 13:⁠1) I te afiafi po tāua tenā, ne tuku atu ne ia ki a latou se akoakoga e fui fakapuli e uiga ki te tavini atu mo te alofa ki nisi tino. Ne ‵fulu ne ia olotou vae. Ko te mea eiloa tenei telā ne ‵tau mo latou taki tokotasi o loto fia‵fia ke fai ki a Iesu mo olotou taina, kae ne seki fia fai ne latou. Ne fai ne Iesu te galuega fatauvā tenei kae oti aka, ne fai atu a ia ki ana soko, penei: “Ko au ko te otou Aliki mo te otou Faiakoga, kae ne fatoa oti atu eiloa ne mulumulu ne au otou vae. E ‵tau la mo koutou o fakatau mulumulu otou vae. Ko avatu ne au te fakaakoakoga mo koutou. Tela la, e ‵tau mo koutou o fai pela mo te mea ko oti ne fai ne au ki a koutou.” (Ioane 13:​14, 15) E ‵tau mo Kelisiano o loto finafinau kae fia‵fia o tavini atu ki olotou taina.​​—⁠Mataio 20:​26, 27, te fakamatalaga mai lalo, NW; Ioane 13:⁠17.

Ke Tau‵tali Atu ki te Fakatonuga Fou

⁶ A te tala a Ioane e uiga ki mea ne ‵tupu i te potu i se falealuga i te po 14 o Nisani, ko te tala fua e tasi telā ne taku manino mai i ei te fano keateaga a Iuta te Isikaliota. (Ioane 13:​21-30) Kafai e fakafetaui aka a tala i Tusi Evagelia katoa e fakaasi mai i ei me ne fai ne Iesu te Fakamanatuga o Tena mate mai tua ifo o te taimi ne fano kea‵tea ei te tino fakalata tenei. Oti aka, ne faipati fakalevaleva atu ei a ia ki ana apositolo fakamaoni, mai te faiatuga o pati fakamāvae mo akoakoga. I te taimi koi fakatokatoka ei tatou ke ‵kau atu ki te Fakamanatuga, e ‵tau o fia iloa malosi ne tatou a pati ne fai atu ne Iesu i te taimi tenā, kae maise eiloa ko te ma‵nako tonu o tatou ke aofia i tino kolā e alofa te Atua ki ei.

⁷ A te fakatonuga muamua eiloa ne tuku atu ne Iesu ki ana soko mai tua o te Fakamanatuga o tena mate se mea fou. Ne folafola mai a ia, penei: “E avatu ne au ki a koutou te poloakiga fou: ke fakatau a‵lofa koutou. E pela mo au e alofa ki a koutou; tela la, e ‵tau mo koutou o fakatau a‵lofa. Tena te mea e iloa ei ne tino katoa ko oku soko koutou, manafai e fakatau a‵lofa koutou!” (Ioane 13:​34, 35) Se a te mea fou e uiga ki te fakatonuga tenei? Ko tai leva malie atu te po eiloa tenā, kae ne toe fakamaina mai ne Iesu a te mea tenā, i ana pati konei: “Tenei taku poloakiga; ke fakatau a‵lofa koutou, e pela eiloa mo au e alofa atu ki a koutou. A te alofa tafasili e ‵tau o fakaasi ne te tino, ko te tuku atu o tona ola e sui ei a ola o ona taugasoa.” (Ioane 15:​12, 13) Ne fakatonu atu te Tulafono faka-Mose ki te kau Isalaelu ke ‘alofa ki olotou tuakoi e pela eiloa mo te lotou a‵lofa ki a latou eiloa.’ (Levitiko 19:18) Kae ne tai ‵loto atu te fakatonuga a Iesu. Ne ‵tau o fakatau a‵lofa a Kelisiano e pelā mo te alofa o Keliso ki a latou, mai te loto fia‵fia ke ofo atu olotou ola mō olotou taina.

⁸ A te vaitaimi o te Fakamanatuga se taimi ‵lei ke iloilo aka ne tatou a tatou taki tokotasi, e pelā foki te ‵tou fakapotopotoga, ke lavea aka me e maua eiloa ne tatou a te fakailoga ‵kese tenei o te Lotu Kelisiano tonu​​—⁠ko te alofa faka-Keliso. E mafai o iku atu te alofa tonu tenā, ki te mate o se Kelisiano me e se fia fakalata ne ia tena taina. E masani sāle o aofia i ei ‵tou loto fia‵fia ke se fakatāua ne tatou ‵tou manakoga totino ko te mea ke fesoasoani kae tavini atu ki ‵tou taina mo nisi tino. Ne fai a te apositolo ko Paulo mo fai se fakaakoakoga ‵lei i te feitu tenei. (2 Kolinito 12:15; Filipi 2:17) E lauiloa a Molimau a Ieova i te lalolagi kātoa ona ko te lotou uiga fia fesoasoani atu ki olotou taina mo olotou tuakoi kae e fakamāumāu olotou taimi ke fakaasi atu a muna‵tonu i te Tusi Tapu ki nisi tino.b​​—⁠Kalatia 6:⁠10.

Fesokotakiga Kolā e ‵Tau o Fakatāua

⁹ E seai aka foki eiloa se mea e sili atu tena tāua ki a tatou i lō te alofagina o tatou ne Ieova fakatasi mo tena Tama, ko Keliso Iesu. Kae ke maua kae lagona te alofa tenei, e ‵tau o fai ne tatou se mea mautinoa. I te ‵toe po tenā mo ana soko, ne fai atu a Iesu, penei: “So se tino e talia ne ia aku poloakiga kae tausi ki ei, ko ia tena e alofa mai ki a au; a ia foki tela e alofa ki a au, e alofagina ne toku Tamana, au foki e alofa ki a ia, kae ka fakaasi foki au ki a ia.” (Ioane 14:21) Ona ko te mea e fakatāua ne tatou ‵tou fesokotakiga mo te Atua fakatasi mo tena Tama, e faka‵logo eiloa tatou mo te fia‵fia ki lā fakatonuga. E aofia i te mea tenei a te fakatonuga fou ke fakaasi atu ne tatou te alofa sē kaiu mo te fakatonuga foki ne tuku atu ne Iesu mai tua o tena toetuga “ke folafola atu a te tala ‵lei ki tino, kae ke molimau tonu foki,” mai te taumafaiga ke ‘fai a soko’ mai tino kolā e talia ne latou te tala ‵lei.​​—⁠Galuega 10:42; Mataio 28:​19, 20.

¹⁰ Fakamuli ifo i te po tenā, i tena tali ki se fesili telā ne ‵sili atu ki a ia ne te apositolo fakamaoni ko Iuta (Tataio), ne fai atu penei a Iesu: “Kafai e alofa mai se tino ki a au kae tausi ne ia aku muna, ka alofa foki toku Tamana ki a ia, ka o‵mai foki maua mo toku Tamana ke ‵nofo fakatasi mo ia.” (Ioane 14:​22, 23) Ke oko foki eiloa ki te taimi koi ‵nofo ei i te lalolagi, e maua ne Kelisiano fakaekegina kolā e maua ne latou te kalaga ke pule fakatasi mo Keliso i te lagi, se fesokotakiga pili ‵ki mo Ieova mo tena Tama. (Ioane 15:15; 16:27; 17:22; Epelu 3:1; 1 Ioane 3:⁠2, 24) Kae ko olotou taugasoa, ko ‘nisi mamoe,’ kolā e maua te fakamoemoega ke ola ki te se-gata-mai i te lalolagi, e maua foki ne latou se fesokotakiga gali mo te lotou “tausi mamoe e tokotasi,” ko Iesu Keliso, mo te lotou Atua, ko Ieova, telā e faka‵logo katoatoa ei latou.​​—⁠Ioane 10:16; Salamo 15:​1-5; 25:⁠14.

‘E se ne Tino o te Lalolagi Koutou’

¹¹ I te ‵toe taimi ne fakatasi ei a Iesu mo ana soko fakamaoni mai mua o tena mate, ne tuku atu ne ia se fakailoaga ke mafau‵fau faka‵lei ki ei, penei: Kafai se tino e alofagina ne te Atua, ka takalia‵lia ki ei a te lalolagi. Ne folafola mai penei a ia: “Kafai e takalialia a tino o te lalolagi ki a koutou, e ‵tau o manatua ne koutou me ne takalia‵lia muamua ki a au. Kafai koutou ne tino o te lalolagi, e a‵lofa foki a tino o te lalolagi ki a koutou. Ka ko filifili koutou ne au mai tino o te lalolagi, ka ko se kau koutou i ei; tenei te mea e takalia‵lia ei a tino o te lalolagi ki a koutou. Manatua taku pati ne fai atu ki a koutou penei, ‘E seai se tavini e sili atu i tona pule.’ Kafai ne fakasaua mai latou ki a au, ka fakasaua foki ki a koutou; kafai ne faka‵logo latou ki taku muna, ka faka‵logo foki latou ki otou muna.”​​—⁠Ioane 15:​18-20.

¹² Ne tuku atu ne Iesu te fakailoaga tenei ko te mea ke se loto vāi‵vāi a apositolo konei e toko 11 mo Kelisiano kolā ne ola mai tua ifo o te vaitaimi tenā ona ko te takalia‵lia o te lalolagi ki a latou. Ne toe fakaopoopo mai a ia, penei: “Ne faipati atu ne au a te mea nei ki a koutou, ko te mea ke se pa‵ku koutou. Ka tuli koutou ne latou ki tua mai i olotou fale tapuaki, kae e oko mai foki te aso ka tamate ei koutou ne se tino. E taofi te tino tena pela me i te faiga ne ia a te mea nei, ko te taulaga tena ki te Atua. Ka fai ne latou a mea konei ki a koutou, i te mea e seki iloa ne latou te Tamana pela foki mo au.” (Ioane 16:​1-3) E fakamatala mai ne se tikisionale e uiga ki te Tusi Tapu me i te vaega o te veape telā ne ‵fuli i konei ki te “pa‵ku” e fakauiga “ki te faiga o se tino ke kamata o se talitonu kae tiakina ne ia te tino telā ne talitonu kae fakalogo muamua a ia ki ei, te faiga ke tō atu keatea.” Ona ko te pili mai o te taimi e fai ei te Fakamanatuga, se mea ‵lei ke mafau‵fau tatou katoa ki te olaga o tino fakamaoni, i aso mua mo aso nei, kae tau‵tali atu ki te lotou fakaakoakoga i te ‵tu ‵mautakitaki mai lalo o tofotofoga. Ke mo a ma talia a ‵tekemaiga io me ko fakasauāga ke fai ei ke tiakina ne tatou a Ieova mo Iesu, kae ke tali‵tonu kae faka‵logo ki a laua.

¹³ I tena ‵talo fakaoti a koi tuai o tiakina ne ia te potu i te falealuga tenā i Ielusalema, ne fai atu a Iesu ki tena Tamana, penei: “Ne taku atu ne au tau muna, kae ne takalialia ki ei te lalolagi, me se ne muna o te lalolagi, i a au e se se tino o te lalolagi. Au e se ‵talo atu ke ave ne koe latou keatea mai te lalolagi, ka ko au e ‵talo atu ke tausi latou ne koe mai te Tino Masei. E se ne tino o te lalolagi latou, e penei foki mo au e se se tino o te lalolagi.” (Ioane 17:​14-16) E mafai o tali‵tonu tatou me e kilo mai a Ieova ki tino kolā e alofa a ia ki ei, ke fakamalosi aka latou i te taimi e tumau ei latou i te ‵vae kea‵tea mai te lalolagi.​​—⁠Isaia 40:​29-31.

Ke Tumau i te Alofa o te Tamana mo te Alofa o te Tama

¹⁴ I te taimi ne sau‵tala ei a ia mo ana soko fakamaoni i te po 14 o Nisani, ne fakatusa ne Iesu a ia eiloa ki “te vine tonu,” telā e ‵kese mai te ‘vine masei,’ ko tino Isalaelu sē fakamaoni. Ne fai mai a ia, penei: “Ko au ko te vine tonu, ka ko toku Tamana ko te tino galue i vine.” (Ioane 15:⁠1) I senitenali mai mua atu i ei, ne fakamau ne te pelofeta ko Ielemia a pati konei a Ieova ki ana tino ‵teke: “Ne toki ne au a koe e pela me se vine ne filifilia fakalei, . . . Kae kiloke ki te mea ko fua mai i a koe! A koe ko pela me se vine pala kae se aoga.” (Ielemia 2:21) Kae ne tusi mai penei a te pelofeta ko Hosea: “A tino Isalaelu e pela me se vine tela e pikitasi sale a fuaga vine. Ko te lasi o te mea e fua mai i te lotou laukele, ka sili foki ei te gali o pou fatu kola e tapuaki ki ei latou. A tino kola e masani o amio pelo.”​—⁠Hosea 10:​1, 2.

¹⁵ I lō te faiga ke maua a fuataga o te tapuakiga tonu, ne fai ne Isalaelu a amioga fakaaposetasi kae ne iku atu ki te mauaga o fuataga o olotou amioga konā. I te tolu o aso mai mua o tena toe fakatasiga mo ana soko fakamaoni, ne fai atu a Iesu ki takitaki lotu Iutaia ‵loi, penei: “Au e fai atu ki a koutou, i te Malo o te Atua e ave keatea mai i a koutou, kae tuku atu ki se fenua tela e fakaasi mai i ei ne fua ‵lei.” (Mataio 21:43) A te fenua fou tenā ko te “Isalaelu a te Atua,” telā e aofia i ei a te toko 144,000 o Kelisiano fakaekegina kolā ne fakatusa ki “kaula” o “te vine tonu,” ko Keliso Iesu.​—⁠Kalatia 6:16; Ioane 15:5; Fakaasiga 14: 1, 3.

¹⁶ Ne fai atu a Iesu ki apositolo e toko 11 kolā ne ‵nofo mo ia i te potu i te falealuga tenā, penei: “A kaula katoa kola e i a au kae e se fua, e kati ne ia keatea, ka ko kaula takitasi kola e ‵fua, e velevele faka‵lei ne ia, ko te mea ke gasolo o ‵fua malosi. Ke ‵nofo tumau koutou i a au, ka ko au i a koutou. E se mafai o fua mai ne fuaga o te kaula i a ia eiloa, seiloga ke ‵piki mau ki te vine. E pena foki koutou manafai e se ‵piki mau koutou i a au.” (Ioane 15:​2, 4) E fakaasi mai ne tala i aso nei o tino o Ieova me e tumau eiloa te ‵kau fakatasi o te ‵toega o Kelisiano fakaekegina mo te lotou Ulu, ko Keliso Iesu. (Efeso 5:23) Ko oti ne talia ne latou ke faka‵māgina latou kae ‵tuli kea‵tea a tino ma‵sei. (Malaki 3:​2, 3) Talu mai te 1919, ne fakaputu ei ne latou a fuataga o te Malo, ko Kelisiano fakaekegina muamua, kae talu mai te 1935, ne momea aka te uke o olotou taugasoa, ko te “vaitino tokouke.”​​—⁠Fakaasiga 7:9; Isaia 60:​4, 8-11.

¹⁷ E aogā a nisi pati a Iesu ki Kelisiano fakaekegina katoa mo olotou taugasoa, penei: “Tenei te auala e fakaasi atu ei te vikiga o toku Tamana: manafai e fua malosi mai koutou. Ko te auala foki tenei e fai ei koutou mo oku soko. Au e alofa ki a koutou, e pela eiloa mo te alofa o te Tamana ki a au; ke tumau la koutou i toku alofa. Kafai e tausi ne koutou aku poloakiga, ka tumau koutou i toku alofa, e pela mo au ko oti ne tausi a poloakiga a toku Tamana, kae tumau i tena alofa.”​​—⁠Ioane 15:​8-10.

¹⁸ E ma‵nako katoa tatou ke tumau i te alofa o te Atua, kae e fakaosofia tatou i ei ke fai pelā me ne Kelisiano kolā e ‵fua malosi mai. E fai ne tatou te mea tenei mai te fakaaogāga o so se avanoaga ke talai atu “te tala ‵lei o te Malo.” (Mataio 24:14) E fai foki ne tatou te ‵toe mea e mafai o fai ke fakaasi atu a “fua o te Agaga” i ‵tou olaga totino. (Kalatia 5:​22, 23) A te kau atu ki te Fakamanatuga o te mate o Keliso ka fakamalosi aka ei tatou ke fai te mea tenei, me ka fakamasaua mai i ei ki a tatou e uiga ki te alofa sili o te Atua mo Keliso.​​—⁠2 Kolinito 5:​14, 15.

¹⁹ Mai tua o te faiga o te Fakamanatuga, ne folafola mai a Iesu me ka tuku mai ne tena Tamana ki ana soko fakamaoni se “Fesoasoani, ko te Agaga Tapu.” (Ioane 14:26) Ka iloilo aka ne tatou i te mataupu telā e ‵soko mai, a te auala e fesoasoani atu ei te agaga tenei ki te kau fakaekegina mo nisi mamoe ke tumau i te alofa o Ieova.

[Fakamatalaga mai lalo]

Fesili ke Toe Mafau‵fau ki ei

• Se a te akoakoga aogā e uiga ki te tavini atu mo te alofa ne tuku atu ne Iesu ki ana soko?

• Kaia e ‵lei ei te vaitaimi o te Fakamanatuga ke iloilo ifo ei tatou ki a tatou eiloa?

• Kaia e se ‵tau ei o loto vāi‵vāi tatou i te fakailoaga a Iesu e uiga ki te takalialia mo fakasauāga kolā ka tuku mai ne te lalolagi?

• Ko oi “te vine tonu”? Ko oi a “kaula,” kae ne a mea e ‵tau o ‵fua mai i ei?

[Fesili mo te Sukesukega]

1, 2. (a) Ne fakaasi mai pefea ne Ieova tena alofa mō tino katoa? (e) Se a te mea ne fai ne Iesu i te po 14 o Nisani i te 33 T.A.?

3. E ‵kese pefea te tala a Ioane e uiga ki toe itula o Iesu mo ana soko i se potu i te falealuga mai tala a nisi tino?

4. (a) Ne faka‵mafa mai pefea ne Ioane a te matua lauiloa o te fakatasiga a Iesu mo ana soko i te taimi ne fai ei ne ia te Fakamanatuga? (e) Se a te pogai tāua e tasi e alofa ei a Ieova ki a Iesu?

5. Ne fakaasi atu pefea ne Iesu tena alofa ki ana soko?

6, 7. (a) Se a te fakamatalaga tāua ne tuku mai ne Ioane e uiga ki te faiga o te Fakamanatuga? (e) Se a te fakatonuga fou ne tuku atu ne Iesu ki ana soko, kae se a te mea fou i ei?

8. (a) Se a te mea e aofia i te alofa tonu? (e) E fakaasi atu pefea ne Molimau a Ieova a te vaegā alofa tenā i aso nei?

9. Ke fakatumau te ‵tou fesokotakiga gali mo te Atua mo tena Tama, se a te mea e fia‵fia tatou o fai?

10. Ne a fesokotakiga ‵gali kolā e avanoa mai ki te kau fakaekegina mo ‘nisi mamoe’?

11. Se a te fakailoaga ne tuku atu ne Iesu ki ana soko telā e ‵tau o mafaufau faka‵lei tatou ki ei?

12. (a) Kaia ne fakailoa atu ei ne Iesu ki ana soko me ka takalia‵lia te lalolagi ki a latou? (e) Se a te mea ‵lei ke mafau‵fau ki ei a tino katoa me ko pili mai te Fakamanatuga?

13. Se a te mea ne fakamolemole atu a Iesu e uiga mō ana soko i se ‵talo ki tena Tamana?

14, 15. (a) Ne fakatusa ne Iesu a ia ki te ā, kae se a te ‘vine pala kae se aoga’ telā e ‵kese mai te vine tenā? (e) Ko oi a “kaula” o “te vine tonu”?

16. Se a te mea ne fakamalosi atu ne Iesu ke fai ne ana apositolo e toko 11, kae se a te mea e mafai o fai atu e uiga ki te ‵toega fakamaoni i te taimi tenei o te gataga?

17, 18. (a) Ne a pati a Iesu e fesoasoani atu ki te kau fakaekegina mo nisi mamoe ke tumau i te alofa o Ieova? (e) Ka fesoasoani mai pefea ki a tatou te ‵kau atu ki te Fakamanatuga?

19. Se a te fesoasoani tai lasi atu ka sau‵tala ki ei i te mataupu telā e ‵soko mai?

[Ata i te itulau e 20]

E faka‵logo a soko o Keliso ki tena fakatonuga ke fakaasi atu te alofa tonu