Te Olaga Mativa​—Te Faka‵leiga Tumau ki ei

FAITALIA te sē ‵lei o lipoti i te lalolagi e uiga ki te olaga mativa, e maua ne nisi tino se kilokiloga mautinoa me e mafai o faka‵lei aka te fakalavelave tenei. E pelā mo te nusipepa ko te Manila Bulletin, ne lipoti mai i ei ne te Asian Development Bank me “e mafai ne Asia o fakaseai katoatoa atu a te olaga mativa i se 25 tausaga mai mua nei.” Ne mafau‵fau a te pagike me i te auala e tasi ke fakaseai ei te olaga mativa ko te faiga ke gasolo aka te maumea o te atufenua ki luga.

Ko oti ne fai ne nisi fakapotopotoga mo malo se fakasologa o manatu ke mafai ei o faka‵lei aka te fakalavelave tenā. E aofia i ei ko: fesoasoani mai te malo, te faka‵leiakaga o akoakoga, te fakaseaiga o kaitalafu a fenua ma‵tiva i fenua mau‵mea, te fakaseaiga o tiute o mea kolā e aumai ki loto i te atufenua ko te mea ke faigofie o ‵togi atu ne tino ma‵tiva olotou mea ki tua, mo te fakatūga o fale sē ‵togi ‵mafa.

Ne fakatoka ne Malo ‵Soko i te 2000 ne fakamoemoega ke fakataunu i te 2015. E aofia i ei te fakaseaiga o te tulaga masei o te mativa mo te fiakai pelā foki mo te faiga ke tai ‵pau te aofaki tupe e maua i loto i te atufenua. Faitalia me pefea te ma‵luga o vaegā fakamoemoega konā, e fakalotolotolua a tino e tokouke ki te fakataunuga o mea konā i te lalolagi nofo mavae‵vae tenei.

Faifaiga Aogā ke Fakaseai ei te Mativa

Ona ko te sē mautinoa o fakamoemoega konā i te lalolagi kātoa, ko oi e ‵tau o ‵saga atu ki ei mō se fesoasoani? E pelā mo mea ko oti ne fakaasi atu, e isi eiloa se auala aogā telā ka mafai o fesoasoani mai ki tino i te vaitaimi nei. Se a te mea tenā? Ko te Muna a te Atua, ko te Tusi Tapu.

Se a te mea e ‵kese ei te Tusi Tapu mai nisi tusi aka? Me ne maua te Tusi Tapu mai te ‵toe tino maluga eiloa, ko te ‵tou Atua. E aofia i ei a vaega tāua o te poto mo fakatakitakiga kolā e aogā ki tino katoa i koga mo taimi kese‵kese. Kafai e tau‵tali faka‵lei ki fakatakitakiga konei, ka fesoasoani atu i ei ki tino ma‵tiva ke maua ne latou se olaga fakamalie loto i aso nei. Ke onoono aka tatou ki ne nai fakaakoakoga.

Ke maua se kilokiloga ‵lei ki mea tau tupe. E fai mai te Tusi Tapu, penei: “E mafai ne te poto o fai tou olaga ke tokagamalie; e pelā eiloa mo te mea e mafai ne te tupe o fai. A te poto e tausi ne ia koe ke saogalemū, tenā te mea e aogā ei te poto ki te tino.” (Failauga 7:12) Se a te uiga o te tusi siki tenei? E sē fakalagolago a mea katoa ki tupe. E tonu, e maua ne tatou mai i ei se puipuiga. E ‵togi ne tatou ki ei a mea kolā e ma‵nako tatou ki ei, kae e isi sena tapulā. E isi ne mea tāua e sē mafai o ‵togi ki ei te malosi o te tupe. Kafai e maina tatou i te ‵tonu o te mea tenei ko iloa ei ne tatou o fakapaleni aka te tulaga o mea faka-te-foitino kae ‵kalo keatea mai fakalavelave kolā e fe‵paki mo tino kolā e fakamuamua ne latou te fakaputuga o tupe i olotou olaga. E se mafai o ‵togi te ola ki tupe, kae e mafai ne te poto o puipui ‵tou olaga i aso nei kae ‵tala mai foki i ei te avanoaga ki te ola se-gata-mai.

Ke ola e ‵tusa mo au mea e maua. E sē mafai o ‵pau a mea kolā e fia‵fai fua tatou ki ei mo mea kolā e ‵tau eiloa o maua ne tatou. E ‵tau o fakamuamua faeloa ne tatou a mea kolā e ‵tau eiloa o maua. E faigofie fua ke fai ifo tatou me e ‵tau o maua ne koe se mea kae tela la se mea fua e fiafai koe ki ei kae e sē aogā malosi. A te tino poto e muamua o fakaaogā tena peofuga ki mea kolā e ‵tau o maua​—⁠ko meakai, gatu, fale mo nisi mea aka penā. Kae koi tuai o fakaaogā ne ia te ‵toega o ana tupe ki nisi mea aka, e galue muamua ne ia me e mata, e lava ana tupe ke ‵togi ki ei a nisi mea konā. Ne fakamalosi mai a Iesu i tena tala fakatusa e tasi me e ‵tau mo te tino o “nofo muamua ki lalo o fuafua te ‵togi, ke iloa me ko lava ana tupe e fakaoti ei tena galuega.”​—⁠Luka 14:⁠28.

I Filipaina, ne fepaki a Eufrosina, se mātua e seai sena avaga kae tokotolu ana tama‵liki, mo se tulaga faigata i te taumafaiga ke maua a tupe kae ke fakaaogā faka‵lei foki a tupe konā talu mai te taimi ne tiakina ei a ia ne tena avaga i te fia tausaga ko ‵teka. I te taimi ne fai ei penā, ne akoako foki ne ia ana tama‵liki ke iloa ne latou a mea kolā e ‵tau o ‵togi muamua. Kāti ka kilo atu se tamaliki ki se mea telā e fiafai a ia ki ei. I lō te fai atu fua ikai, e fakamatala faka‵lei atu a tou fafine, penei: “E mafai o puke ne koe a te mea tenā, kae e ‵tau o fai ne koe se filifiliga. E se uke ‵tou tupe kae e lava fua ke ‵togi ki ei se mea e tasi. E mafai o ‵togi ki ei a te mea tenei e fiafai koe ki ei io me ne mo meafasi mo laulakau ke kiki ki ei ‵tou laisi i te vaiaso tenei. Se a te mea e manako koe ki ei? I a koe loa te filifiliga?” E masani sāle o lavea ne tama‵liki a te manatu tāua kae lotoma‵lie me e ‵tau o maua muamua ne latou a meakai i lō nisi mea aka.

Ke lotomalie ki mea ko maua. E fai mai te suā fakatakitakiga i te Tusi Tapu, penei: “Kafai e maua ne o‵tou meakai mo gatu, ko lava eiloa tatou i ei.” (1 Timoteo 6:⁠8) E sē maua fua te fiafia mai i tupe. E fanoa‵noa a tino mau‵mea e tokouke, kae lasi atu te fia‵fia e maua ne tino ma‵tiva. E lotoma‵lie a tino ma‵tiva ki mea sē uke kolā e maua ne latou i te olaga. Ne faipati mai a Iesu e uiga ki te ‘faigofie o te ‵kilo o mata’ kolā e faka‵toka faeloa ki mea kolā e tāua atu. (Mataio 6:22) E fesoasoani atu i ei ki te tino ke lotomalie ki mea e maua ne ia. E lotoma‵lie a nisi tino ma‵tiva me ko maua ne latou se va fealofani ‵lei mo te Atua pelā foki mo te olaga faka-te-kāiga fiafia​—⁠ko mea kolā e sē mafai o ‵togi ki tupe.

A mea konei ne nai fakatakitakiga fua mai te Tusi Tapu kolā e mafai o fesoasoani atu i ei ki tino ma‵tiva ke fakafesagai atu ki te tulaga tenā. Kae e uke atu foki a nisi fakatakitakiga. Ke ‵kalo keatea mai amioga ma‵sei e pelā mo te ‵pusi mo te pelētupe, kolā e fakamāumāu tupe; ke iloa ne koe a mea kolā e tāua atu i te olaga, maise eiloa ko fakamoemoega faka-te-agaga; kafai e sē uke a galuega ‵togi taumafai ke maua se atamai i te faiga o galuega aogā. (Faataoto 22:29; 23:21; Filipi 1:​9-11) E fakamalosi mai te Tusi Tapu ke fakagalue aka a “tou poto mo tou atamai” me “ka avatu ne te poto ki a koe a te ola.”​—⁠Faataoto 3:​21, 22.

E ui eiloa e maua atu i te Tusi Tapu a manatu aogā kolā e mafai o fesoasoani mai ke fakafesagai atu ki te olaga mativa, koi fakalotolotolua eiloa ki te tulaga o aso mai mua. E mata, ko leva ne fakaiku aka me ka tumau eiloa penā a tino ma‵tiva ki te sē-gata-mai? E mata, ka isi se faka‵leiga ki te lasi o te ‵kesega i te va o toe tino mau‵mea mo toe tino ma‵tiva? Ke na iloilo aka ne tatou a te faka‵leiga e tasi telā e sē iloa ne tino e tokouke.

E Tuku Mai ne te Tusi Tapu se Fakamoemoega

E tali‵tonu a tino e tokouke me i te Tusi Tapu se tusi ‵lei. Kae e se iloa ne latou me e fakaasi mai i ei a fakamatalaga e uiga ki ‵fuliga ‵lasi kolā ka ‵tupu i aso mai mua.

Ko te fuafuaga eiloa a te Atua ke faka‵lei ne ia a fakalavelave o tino katoa, e aofia i ei te olaga mativa. Ona ko te sē mafai ne malo o tāgata o faka‵lei aka te fakalavelave tenā, ka gasuesue te Atua o fai se suiga ki malo konā. E pefea la? E fakapa‵tonu mai ne te Tusi Tapu i te Tanielu 2:​44, penei: “Ka fakatu ne te Atua o te lagi a te malo telā ka sē toe gata mai. Ka sē toe mafai o takavale a te malo tenā. Ka fakatakavale ne ia a malo katoa konā, kae ka tumau ki te se-gata-mai.”

Ka pule mai a te Tupu filifilia a te Atua māfai ko oti ne ave keatea ne ia a “malo” konei. A te Tupu tenā e sē se tino penei mo tatou kae se tino faka-te-lagi telā e malosi ‵ki e pelā mo te Atua, kae maua ne ia te malosi ke fai se ‵fuliga lasi ‵ki ki te tulaga o tino ma‵tiva. Ko oti ne filifili ne te Atua a tena Tama ke fai ne ia te mea tenei. (Galuega 17:31) E fakamatala mai i te Salamo 72:​12-14 a mea ka fai ne te Tupu tenā, penei: “E faka‵sao ne ia a tino ma‵tiva kolā e ka‵laga ki a ia, mo latou foki kolā e puapuagatia kae sē amanaia ne tino. E alofa a ia ki tino vāi‵vāi mo tino ma‵tiva; e faka‵sao foki ne ia a olotou ola. E fakaola ne ia latou mai tino sauā mo tino mata‵mua; e tafasili te tāua o olotou ola i tena mafaufau.” Ma‵faga o fakamoemoega gali! Ko fatoa maua i ei se fakatapūga! Ka fai eiloa ne te Tupu filifilia a te Atua a mea konei mō tino ma‵tiva kae fakaa‵lofa.

Ka faka‵lei aka i ei i te taimi tenā a fakalavelave e uke kolā ko ikuga o te olaga mativa. E fai mai te fuaiupu e 16 o te Salamo 72, penei: “Ke fakamaumea te fenua i saito; ko mauga foki ke ‵fonu i fuagalakau.” Ka sē toe ai ne oge meakai, te sē lava o tupe io me ko pulepulega ‵se.

Ka faka‵lei aka foki i ei a nisi fakalavelave. E pelā mo te seai ne fale totino o te tokoukega o tino i te lalolagi kātoa. Ne folafola mai a te Atua, penei: “A tino ka faite olotou fale ko ‵nofo ei i ei - ka sē toe fakaaogā eiloa ne nisi tino fakaa‵tea. Ka toki olotou togāvine kae inu fia‵fia i te uaina mai i olotou togāvine konā, kae se ‵toe inu ne nisi tino fakaa‵tea. A oku tino ka ola leva e pelā me ne lakau. Ka fakaaogā faka‵lei eiloa ne latou mo te fiafia a fua o olotou galuega.” (Isaia 65:​21, 22) Ka maua ne tino katoa olotou fale totino kae fia‵fia foki ki olotou galuega. Tela la, ko leva ne folafola mai ne te Atua a te faka‵leiga tumau ki te olaga mativa. Ka sē toe ai se ‵kesega lasi ‵ki i te va o so se tino mau‵mea mo tino ma‵tiva, ka sē toe ai foki ne tino e salasala ki ne mea ke ola ei latou.

Kāti ka faigata o talitonu se tino ki folafolaga konei i te Tusi Tapu i te taimi muamua e lagona ei ne ia. Kae kafai e sukesuke faka‵lei ki te Tusi Tapu, ka iloa aka ei ne ia me ne fakataunu eiloa ne te Atua ana folafolaga i aso mua. (Isaia 55:11) Tela la, e sē ‵tau o mafau‵fau ki ei e pelā fua me se mea kāti ka mafai o tupu. Kae ko te fesili, tāua tenei, Ne a mea e ‵tau o fai ne koe ke maua a mea aogā māfai ko fakataunu a mea konā?

Ka Nofo Atu Koe i Konā?

Ona ko te malo tenei i o te Atua, e ‵tau o fai tatou e pelā me ne tino kolā e talia ne ia ke ola mai lalo i tena pulega. Ne seki tuku tiakina fua ne ia tatou i te pouliga ke se iloa ne tatou te faiga tenā. Ko oti ne tuku mai ne ia ana fakatakitakiga i te Tusi Tapu.

E amiotonu a te Tupu filifilia a te Atua, ko tena Tama. (Isaia 11:​3-5) Tela la, a tino kolā e talia ke ola mai lalo i te malo tenei e ‵tau foki o amio‵tonu. E fai mai te Faataoto 2:​21, 22, penei: “A tino amio‵tonu kae fai mea ‵tonu ka ola i te fenua tenei. Ka ko te Atua ka tapale keatea ne ia a tāgata amio ma‵sei mai i te fenua, kae unu keatea a tino agasala, e pelā me ne lakau e unu keatea mai i te laukele.”

E mata, e isi se auala e mafai ei o iloa ne tatou a mea kolā e ‵tau o fai? Ao, e isi. Mai te sukesuke ki te Tusi Tapu kae fakagalue aka a fakatonuga i ei, ka mafai ei o maua ne koe a mea ‵gali konā i aso mai mua. (Ioane 17:⁠3) Ka fia‵fia malosi a Molimau a Ieova ke fesoasoani atu ki a koe ke sukesuke ki te Tusi Tapu. E ‵kami atu ne matou a koe ke fakaaogā te avanoaga tenei ke aofia koe i tino kolā ka sē toe maua ne latou te olaga mativa mo te sē fakamaoni.

[Ata i te itulau e 5]

Eufrosina: “Ne fesoasoani mai a te fakasoaga faka‵lei o tupe ke maua ne toku kāiga a mea e ‵tau o maua ne latou”

[Ata i te itulau e 6]

E sē mafai o ‵togi ki tupe a te va fealofani o tatou mo te Atua mo se olaga faka-te-kāiga fiafia