Julio

Li stseb Jeftee la sten komel li kʼusi nopem xaʼi li antsetike: ti xnupun xchiʼuk ti xil yalabe. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun tskʼan tspasbe yabtel li Jeovae. ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik li stalelale? Li avie ta smilal xa noʼox kerem tsebetik ta sjunul yoʼonton snopoj ti muʼyuk to tsaʼ snup xchiʼilike, jlome muʼyuk to chil yalab xnichʼnabik xtok. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun oy ta yoʼonton chtunik mas ta stojolal li Jeovae. Ep ermanoetik xtok ti oy xa sjabilalike muʼyuk te xchiʼuk yalab xnichʼnabik o smamobtakik. Yuʼun xchʼakoj skʼakʼalik xchiʼuk yakʼoj yipalik sventa spasbeik yabtel li Jeovae. Jlome ch-abtejik ta svaʼanel Salonetik sventa Tsobobbail o yan kʼusitik, yantike chbatik ta Chanob vun sventa j-al lekil aʼyejetik yuʼun Ajvalilal yuʼun Dios yoʼ xbat tunikuk ti bu chtun ep jcholmantaletike. Junantik xtoke chepajes yabtelik ta cholmantal kʼalal chbatik li ta kampanyaetike. Muʼyuk me chchʼay ta sjol Jeova ti ta sjunul yoʼonton chil svokolik sventa spasbeik li yabtele (Evr. 6:10-12). Li voʼot une, ¿mi anopoj xa kʼusitik chavikta sventa masuk xatun ta stojolal li Jeovae? w16.04 1:16, 17

Li Jesuse laj yal ti xkoʼolaj kʼuchaʼal jun jchabichije xchiʼuk ti jaʼ jtsop xchijtak li yajchankʼoptake. Pe jnoptik avaʼi ti ta jot-o vits chveʼ chaʼkot chije, chaʼkot ta stenlejaltik xchiʼuk yan-o bu oy li jkote, ¿mi xuʼ van xkaltik ti jaʼik jtsop chij ta melele? Ta melel maʼuk, yuʼun skʼan jmoj oyikuk ti jechuke xchiʼuk skʼan jmoj stsʼakliik batel li jchabichij yuʼunike. Jaʼ jech li voʼotik eke, mi ta jkʼan ta jtsʼaklitik batel li Jchabichij kuʼuntike, skʼan me mu jchʼak jbatik lokʼel. Jaʼ yuʼun, skʼan me xijkʼot ta tsobajel sventa ‹jtsop noʼox chij xijkʼot, vaʼun jun jchabichij chkʼot kuʼuntik›. Li jtsobajeltike jaʼ tskoltautik sventa jaʼukutik kʼuchaʼal jun utsʼ alalil ti skʼanoj sbaike (Sal. 133:1). Jlom ermanoetike kontrainbil yuʼun stot smeʼik o xchiʼiltakik ta vokʼel ta skoj ti jaʼik stestigo Jeovae. Akʼo mi jech, laj yal ta jamal Jesus ti ch-akʼbatik yutsʼ yalalik ti lek yoʼontonike xchiʼuk ti chchabiatike (Mar. 10:29, 30). Jaʼ yuʼun mi nopem xkaʼitik chijkʼot ta tsobajele, ta me xijkʼot ta sbankil o yitsʼin, ta xvix o yixlel, ta smeʼ o stot li buchʼutik stuk chkʼotik ta tsobajele. Jech oxal, kʼalal ta jnopbetik lek skʼoplal taje jaʼ me tskoltautik sventa xkakʼtik persa ti mu jchʼay jbatik ta junuk tsobajele. w16.04 3:9, 10

Mi muʼyuk ta jsaʼtik li jun oʼontonale, muʼyuk me sbalil li kʼusitik ta jpastik sventa xkichʼtik ta mukʼ li Diose, ti te tsakal skʼoplal li spasel orasione, li tsobajele xchiʼuk li cholmantale. Mi muʼyuk chkakʼtik pertone mu me xuʼ xijkʼot ta yamigo li Jeovae (Luk. 11:4; Efes. 4:32). Li Jeovae tskʼan ti xkakʼtik ta perton li jchiʼiltaktike xchiʼuk ti junuk noʼox koʼontontik xchiʼukike. ¿Mi vokol chkaʼitik yakʼel perton? ¿Mi ta sjunul koʼonton ta jchiʼintik ta loʼil li buchʼu oy kʼusi chopol la spasbutike? Li Jeovae tskʼan ti xkakʼtik pertone. Mi chal jol koʼontontik ti skʼan to jchantik yakʼel pertone, jkʼanbetik koltael Jeova sventa spas kuʼuntik. Ta me xaʼi j-orasiontik li Jtotik ta vinajele xchiʼuk tstakʼbutik (1 Juan 5:14, 15). w16.05 1:6, 7

¿Bakʼin to chkechanik li cholmantal ta spʼejel Balumile? Li ta albil kʼop laj yal Jesuse, te chal ti chichʼ cholel kʼalal to ta slajebal kʼakʼale, ‹vaʼun ta xtal slajebal› li kʼusitik chopole. ¿Mi oy van yan organisasion ti chcholik li lekil aʼyejetik ta spʼejel Balumil li ta slajebal kʼakʼale? Junantik krixchanoetik ti ta jtatik ta cholmantale, xi chalike: «Voʼoxuk chapasik li abtelale, pe voʼonkutik kichʼojkutik li chʼul espiritue». Ta skoj ti voʼotik kuchem talel kuʼuntik spasel li abtelale, ¿mi mu jaʼuk skʼan xal ti te oy ta jtojolaltik li chʼul espiritue? (Ech. 1:8; 1 Ped. 4:14). Bakʼintike, li junantik relijionetike chlik xcholik mantal jech kʼuchaʼal tspas li stestigotak Jeovae, jaʼ noʼoxe ta xlubtsajik, vaʼun chiktaik-o. Junantik xtoke ta xcholik mantal kʼuuk sjalil. Yantik xtoke chlik xcholik mantal ta naetik, pe, ¿kʼusi li aʼyej chalike? Ta melel, jaʼ te chvinaj ti muʼyuk tspasik li abtelal la slikes komel li Kristoe. w16.05 2:13, 16

Sventa ‹jechuk-o jtukʼibtas› batel jtalelaltik li yajtsʼaklomutik Kristoe, xi chalbutik li jtakbol Pabloe: «Laj avichʼik chanubtasel ti skʼan xajipik lokʼel li amol talelalik ti jaʼ jech toʼox atalelalik ta voʼnee xchiʼuk ti tsok batel ta skoj li kʼusi tskʼan avoʼontonik ti tsloʼlaoxuke. Jaʼ yuʼun skʼan jechuk-o achʼubuk batel ti kʼu yelan chanopike, xchiʼuk skʼan xalapik li achʼ talelal ti jech laj yichʼ pasel jech kʼuchaʼal la skʼan yoʼonton li Diose, ti laj yichʼ pasel ta batsʼi tukʼilal xchiʼuk ta stukʼil oʼontonale» (Efes. 4:22-24). Taje jaʼ skʼan xal ti skʼan xkakʼbetik yipal ti xijtukʼib batel mas sventa jaʼuk ‹jlaptik li achʼ talelale›. Pe, ¿kʼu yuʼun tspat koʼontontik taje? Jaʼ ti stakʼ to xlekub batel mas jtalelaltik manchuk mi jal xa chijtun ta stojolal li Jeovae. Kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, ta to me stukʼibtasutik batel Vivlia sventa masuk xkoʼolaj jtalelaltik kʼuchaʼal li Jeovae. w16.05 4:8, 9

Sventa xchanubtasutik xchiʼuk spatutik li Jeovae oy kʼusi toj lek yakʼojbutik li avie: jaʼ ti xkoʼolaj xa kʼuchaʼal te oyutik ta jun paraiso yaʼeluke (Is. 64:8). Jech oxal, jun noʼox koʼontontik manchuk mi noj ta choplejal li balumile. Avie xkojtikintik xa li Jtotik ta vinajele xchiʼuk kʼanbilutik tajek chkaʼitik yuʼun (Sant. 4:8). Li ta achʼ balumile mas to me ta jkʼupintik li paraiso laj kalbetik skʼoplale. Yuʼun pasem xa ox ta batsʼi nichimaltik li balumile, ti jaʼ tsventain li Ajvalilal yuʼun Diose. Pe li vaʼ kʼakʼale, mi jaʼuk xa noʼox xnop kuʼuntik ti kʼu to yelan tspatutik xchiʼuk chchanubtasutik li Jeovae (Is. 11:9). Jech xtok, ta me stukʼibtas li jnopbentike xchiʼuk li jbekʼtaltike. Vaʼun mas xa me kʼun chkaʼitik ta yojtikinel xchiʼuk ta xchʼunbel li smantale. Jaʼ yuʼun, akʼo me spatutik li Jeovae xchiʼuk kakʼtik me ta ilel ti ta jtojtik ta vokol ti skʼanojutike. w16.06 1:8, 9

Li kʼusi ora laj yal Moises taje jaʼ ta sjabilal 1473 kʼalal muʼyuk toʼox talem li Kristoe, jaʼo kʼalal laj yal jun mantal sventa tskʼopon komel li j-israeletike. Jaʼo te oyik ta yosilal Moab kʼalal poʼot xa ox xtuchʼik li Ukʼum Jordan sventa x-ochik li ta Albil Balumile (Deut. 6:1). Oy xa ox ta 40 jabil la sbeiltas li j-israeletike. Jaʼ yuʼun la spatbe yoʼonton li xchiʼiltake, laj yalbe ti akʼo tsotsuk yoʼontonike, ti akʼo spat yoʼontonik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti akʼo tukʼ xakʼ sbaik ta stojolale. ¿Kʼu yuʼun jech laj yal? Yuʼun snaʼoj ti tsnuptanik ep vokolile. Jech oxal, kʼalal laj xa ox yalbe skʼoplal li Lajuneb Mantaletik xchiʼuk li yan Mantal laj yakʼ Jeovae, laj yal li kʼusi chal Deuteronomio 6:4 xchiʼuk 5. Li j-israeletike snaʼojik ti «jun noʼox» li Dios yuʼunike. Jech xtok, tukʼ yakʼoj sbaik, yuʼun jaʼ noʼox chichʼik ta mukʼ li Jeovae, li Sdios smoltotakike. w16.06 3:2, 3

Taje jaʼ jech laj yal Jesus kʼalal liʼ toʼox oy ta Balumile, pe avie xuʼ jnoptik ti snaʼojbe xa li yoraile, yuʼun jaʼ tsbeiltas li paskʼop ta Armajedone (Apok. 19:11-16). Li voʼotike mu jnaʼtik kʼusi kʼakʼalil xchiʼuk kʼusi ora chvul slajeb li kʼusitik chopole. Jaʼ yuʼun toj tsots skʼoplal ti skʼan vikʼiluk jsatike. Li Jeovae yakʼojbe xa lek yorail ti kʼusi ora chlik li mukʼta tsatsal vokolile. Pe taje jutuk xa me skʼan. Jech kʼuchaʼal chal li Vivliae ‹muʼyuk ta xjalij› (Hab. 2:1-3). ¿Kʼuxi jnaʼojtik taje? Yuʼun li Jeovae persa onoʼox chakʼ kʼotuk ta pasel ta yorail li kʼusi chale. Jech xtok, yalojbe ta jamal yajtuneltak ti tskolta li ta mukʼta tsatsal vokolile xchiʼuk ti chakʼbe xkuxlejalik sbatel osil li ta achʼ balumile. Xuʼ jpat koʼontontik ta melel ti chkʼot ta pasel yuʼune. Jaʼ yuʼun, mi ta jkʼan chijkuxi li ta achʼ balumile, skʼan me vikʼiluk jsatik. w16.07 2:4-6

Li jtakbol Pedroe laj yal ta jamal ti muʼyuk onoʼox tskomtsan li Jesuse, manchuk mi x-iktavan li yantike (Mar. 14:27-31, 50). Pe kʼalal la xchukik batel li Jesuse, iktavan skotolik li jtakboletike, jaʼ jech la spas li Pedro eke. Maʼuk noʼox, yuʼun oxib to velta laj yal ti mu xojtikin li Jesuse (Mar. 14:53, 54, 66-72). Pe la sutes yoʼonton. Jaʼ yuʼun akʼbat perton yuʼun li Jeovae xchiʼuk jech-o tunesat batel. Ti jaʼukutik yajchankʼop Jesus li vaʼ kʼakʼale, ¿mi muʼyuk xa van tukʼ chkakʼ jbatik ta stojolal Jeova ta skoj li kʼusi la spas Pedroe? Li avie oy onoʼox buchʼutik ti toj chopol kʼusitik tspasike xchiʼuk ti mu skʼan sutes yoʼontonike. Mi jeche, ¿mi ta van jpat koʼontontik ta stojolal Jeova ti jaʼ chchapan stuk mi la sta yoraile? Yuʼun mi jech skʼan chile, ta me slokʼes li ta tsobobbaile. Jaʼ yuʼun, ¿mi jpatoj koʼontontik ta stojolal Jeova ti tukʼ chchapanvane? w16.06 4:8, 9

Ta jtatik yan matanal xtok ta skoj li slekil yutsil yoʼonton Jeovae, jaʼ li spatobil koʼontontik ta jtatik kʼalal chkat tajek koʼontontike (Sal. 51:17). Kʼalal lajik ta kontrainel li ermanoetik ta Tesalonikae albatik yuʼun Pablo li kʼusi chal li teksto avie. ¿Mi mu jechuk chavaʼi ti tspat koʼontontik ti skʼanojutik li Jeovae xchiʼuk ti oyutik ta yoʼontone? Ti muʼyukuk tskoltautik li Jeovae chʼabal spatobil koʼontontik ti jechuke, yuʼun jpasmulilutik (Sal. 49:7, 8). Akʼo mi jech, yakʼoj jun spatobil koʼontontik ti toj labal xa noʼox sba yutsile. ¿Kʼusi li spatobil oʼontonal taje? Xi laj yal li Jesuse: «Li kʼusi tskʼan yoʼonton Jtote jaʼ liʼe: jaʼ ti tsta xkuxlejal sbatel osil li buchʼu xojtikin lek li Nichʼonile xchiʼuk ti chakʼ xchʼunel yoʼonton ta stojolale» (Juan 6:40). Jaʼ yuʼun chaʼa, koliyal li slekil yutsil yoʼonton Jeovae jpatoj koʼonton ta jtatik li kuxlejal sbatel osile. Xi laj yal li Pabloe: «Laj xa yichʼ akʼel ta ilel li slekil yutsil yoʼonton Dios kʼalal laj yakʼbe skolebal skotol li krixchanoetike» (Tito 2:11). w16.07 3:14, 15

Li yajtuneltak Jeovae skʼan tukʼuk yoʼonton xakʼ sbaik ta stojolal li snup xchiʼilike. Veno, oy onoʼox buchʼutik ti muʼyuk tukʼ chakʼ sbaike. Jnopbetik skʼoplal junuk ermano ti yichʼoj voʼe, ti tsloʼlabe snup xchiʼil yan krixchanoe, vaʼun chnupun kʼalal mi laj xa ox sutes snup xchiʼil ti tspasbe lek svunale. Pe mi mu sutes yoʼontone chichʼ lokʼesel sventa mu sokes li tsobobbaile (1 Kor. 5:11-13). Mi tskʼan ch-och yan velta ta stestigo Jeovae, skʼan me xakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melele (Luk. 3:8; 2 Kor. 2:5-10). ¿Kʼu sjalil skʼan xjelav sventa x-och yan velta ta stestigo Jeovae? Jelajtik ti kʼu sjalile. Pe xuʼ van x-echʼ jun jabil o mas sventa xakʼ ta ilel ti sutesoj xa yoʼonton ta melel li jun jpasmulile xchiʼuk ti sut yan veltae. Manchuk mi x-och yan velta ta stestigo Jeova, ta onoʼox me xichʼ chapanel li ‹ta chapanobbail yuʼun Dios› sventa xichʼ naʼel mi ta melel sutesoj yoʼontone (Rom. 14:10-12). w16.08 1:12, 13

Li jtakbol Pabloe la skʼupil kʼopta ermanoetik ti ‹chakʼik persa› sventa sbainik junuk abtelal li ta tsobobbaile. Li kʼusi laj yal Pabloe jaʼ chtal ta joltik junuk ermano ti yakal chakʼbe yipale o ti yakal ta xachʼ skʼob sventa sta li kʼusi tskʼan ti nom to oye. Jnoptik noʼox ti oy junuk ermano ti oy ta yoʼonton chkʼot ta jtunele. Xuʼ van xakʼ venta ti skʼan slekubtas batel mas li stalelale. Mi pas yuʼun taje xchiʼuk mi kʼot ta jtunele, skʼan me xakʼbe-o yipal spasel li kʼusitik skʼan spas sventa xkʼot ta jun mol ta tsobobbaile. Jlom ermanoetike oy kʼusitik tsjel ta xkuxlejalik sventa xtunik mas ta stojolal li Jeovae. Junantike oy van ta yoʼonton chtunik ta prekursor, ta Betel o ta svaʼanel Salonetik sventa Tsobobbail. w16.08 3:3, 4

Kalbetik skʼoplal li Nehemiase. Kʼalal kʼot ta Jerusalene laj yakʼ venta ti oy kʼusi chopol yakal chkʼot ta pasele. Chʼabal smak li Jerusalene xchiʼuk chat yoʼonton li judaetike. Jech xtok, chchibajesbat yoʼontonik yuʼun yajkontratak li judaetik sventa xkechanik xchaʼvaʼanel li smuroaltak Jerusalene. ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba li Nehemiase? ¿Mi te van lik yat yoʼonton ti xkoʼolaj kʼuchaʼal lik alubuk yok skʼob xkaltike? ¡Mu jechuk! Yuʼun li Nehemiase nopem onoʼox xaʼi chalbe Jeova ti akʼo xkoltaate, jech kʼuchaʼal la spas li Moisese, li Asae xchiʼuk li yan yajtuneltak Dios ti tukʼ yakʼoj sbaike. Jaʼ yuʼun, laj yalbe Jeova ta orasion ti akʼo xkoltaatik ta skoj li kʼusi yakal tsnuptanike (Éx. 17:8-13; 2 Crón. 14:8-13). ¿Kʼuxi takʼbat yuʼun li Jeovae? La stunes ‹smukʼul tsatsal› o skʼob ti tsots yip sventa stsatsubtasbe yoʼonton li judaetike (Neh. 2:17-20; 6:9). ¿Mi jpatoj koʼontontik ti jech tskoltautik avi li Jeova eke? w16.09 1:9

Xi laj yal jlik periodiko ta Holanda ta sventa li stsobajelik jnitvanejetik ta relijione: «Naka jaʼ ti buchʼutik muʼyuk lek skʼuʼ spokʼ slapojike, mas to ta skoj ti kʼixine». Pe li periodiko taje laj yal ti mu la jechuk li stestigotak Jeova ti batik ta jun asambleae. Nopajtik noʼox ti chkʼupil kʼoptaatik li stestigotak Jeova ta skoj ti chchʼunik li mantal liʼe: «Lekuk noʼox me smeltsan sba ta skʼuʼ spokʼik li antsetike, oyuk me smelolalik xchiʼuk akʼo me yichʼ spʼijilik, [...] jaʼuk me jech spasik jech kʼuchaʼal tspasik li [buchʼutik] yichʼojik ta mukʼ Diose» (1 Tim. 2:9, 10). Akʼo mi jaʼ yakal chalbe skʼoplal antsetik li jtakbol Pabloe, li mantal taje skʼan me xchʼunik ek li viniketike. Li yajtunelutik Diose toj tsots skʼoplal chkiltik ti lekuk jlap jkʼuʼ jpokʼtike, yuʼun jaʼ jech toj tsots skʼoplal chil li Jdiostike (Gén. 3:21, TNM). Ta skoj ti jaʼ Ajvalil ta vinajelbalumil li Jeovae jamal chalbutik ta Vivlia ti kʼu yelan skʼan jlap jkʼuʼ jpokʼtik li yajtunelutike. Jaʼ yuʼun chaʼa, li jkʼuʼ jpokʼtik ti lek chkiltike skʼan me lekuk xil ek li Jeovae, ti jaʼ Jdiostike xchiʼuk ti jaʼ Ajvalil kuʼuntike. Taje jaʼ me li kʼusi mas tsots skʼoplale. w16.09 3:1, 2

Jlome jaʼ lek xaʼiik xchanbel mas smelolal li albil kʼopetike. Yantike jaʼ lek xaʼiik skʼelel mi koʼol kʼusi chal Vivlia xchiʼuk li sloʼil xkuxlejal krixchanoetike, li siensiae xchiʼuk li kʼusitik voʼne mukajtike. Nopbo skʼoplal li albil kʼop ta Génesis 3:15 ti toj tsots tajek skʼoplale, yuʼun jaʼ chalbe skʼoplal stemail li Vivliae, jaʼ xkaltik, ti kʼuxi chchaʼta yav li mukʼul pasmantal yuʼun Jeovae xchiʼuk ti kʼuxi chchʼultajesbat sbi yuʼun li Ajvalilal svaʼanoje. Chalbe skʼoplal xtok ti kʼu yelan chlaj li vokolile. ¿Kʼuxi xuʼ xachanbe skʼoplal li Génesis 3:15? Baʼyele saʼo li tekstoetik ti chalbe mas smelolal ti kʼuxi chkʼot ta pasel li albil kʼop taje. Laje xcholet xatsʼiba batel ti kʼusi ora kʼotanuk ta pasele. Vaʼun te chavakʼ venta ti mu jmojuk jabil kuxiik li buchʼutik la stsʼibae. Akʼo mi jech, li kʼusi la stsʼibaik ta jujuntale jaʼ chkoltavan sventa xkaʼibetik smelolal li albil kʼop taje. Mi jech chapase, jaʼ me chakʼ avil ti jaʼ «tijbat yoʼontonik yuʼun li chʼul espiritue». w16.09 4:8

Ti xkaltik ta jamale, li Pedroe chopol kʼusi la snop ta stojolal li buchʼutik maʼuk judaetike, pe ta kʼunkʼun la sjel stalelal (Ech. 10:28, 34, 35; Gal. 2:11-14). ¿Mi ta jel jtalelaltik ek? ¿Kʼusi skʼan jpastik mi laj kakʼtik venta ti ta jtoy jbatik ta skoj jlumaltik o ti chopol chkiltik li yantike? Skʼan xkakʼbetik yipal ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntik sventa jel jtalelaltik eke (1 Ped. 1:22). ¿Pe kʼusi tskoltautik? Jaʼ ti jvules ta joltik ti mu ventauk bu jlumaltike, jpasmulilutik jkotoltik xchiʼuk mu jtatik-o ti kuxul xijkom yuʼun li Jeovae (Rom. 3:9, 10, 21-24). Jaʼ yuʼun, ¿kʼu yuʼun ti xijtoyet xa chkaʼi jbatike? Jchanbetik stalelal li jtakbol Pablo ti xi laj yalbe li yajtsʼaklomtak Kristoe: «Maʼuk xa yan krixchanooxuk [...,] [yuʼun] jaʼ yutsʼ yalaloxuk li Diose» (Efes. 2:19). Ta melel, jkotoltik skʼan xkakʼbetik yipal ti jtupʼ lokʼel ta jnopbetik li kʼusi muʼyuk lek ta jnoptik ta stojolal li yantike. Vaʼun jaʼ jech ta jlaptik li achʼ talelale (Kol. 3:10, 11). w16.10 1:9

¿Kʼusi tskoltautik sventa lekuk tsots li xchʼunel koʼontontike? Veno, li Jeovae yakʼojbutik li Vivliae. Te chalbe skʼoplal ti kʼusi tspas ta mas tsʼakale xchiʼuk ti kʼusi skʼan jpastik sventa xijmuyubaje. Jech oxal skʼan me jchantik jujun kʼakʼal li Vivliae xchiʼuk ti xkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi ta jchantike (Sal. 1:1-3; Ech. 17:11). Jech xtok, sventa chakʼ ‹jveʼeltik ta yoraile›, jaʼ tstunes «li tukʼil xchiʼuk pʼijil [mosoile]» (Mat. 24:45). Jaʼ me jech skʼan jpastik kʼuchaʼal la spas li yajtuneltak Jeova ta voʼnee: skʼan me nopajtik noʼox jchanbetik skʼoplal li kʼusi yaloj tspase xchiʼuk ti jnopbetik skʼoplale. Mi jech ta jpastike, jaʼ me tskoltautik sventa tukʼuk xkakʼ jbatik ta stojolal li Diose xchiʼuk ti jpatojuk lek koʼontontik jmalabetik skʼakʼalil ti chlik sventain spʼejel Balumil li Ajvalilal yuʼun Diose (Evr. 11:1). ¿Kʼusi yan koltaatik li yajtuneltak Jeova ta voʼne sventa lekuk tsots li xchʼunel yoʼontonike? Jaʼ ti laj yalbeik Jeova ti akʼo xkoltaatike xchiʼuk ti laj yil takʼbat s-orasionike (Neh. 1:4, 11; Sal. 34:4, 15, 17; Dan. 9:19-21). w16.10 3:7, 8

Li «mantal ti mas tsots skʼoplal» skʼan jchʼuntik laj yal Jesuse jaʼ ti jkʼan ta sjunul koʼontontik li Diose (Mat. 22:35-40). Li Vivliae chakʼ ta ilel ti toj tsots skʼoplal li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk ti chijkʼanvane. Jaʼ yuʼun, ep ta velta ti jmoj chalbeik skʼoplal li tsʼibajometik ta Vivliae. Jech kʼuchaʼal liʼe, xi laj yalbe xchiʼiltak ta chʼunolajel li Pabloe: «Jlaptik me li xchʼunel oʼontonal xchiʼuk kʼanelal jech kʼuchaʼal li smak koʼontontike» (1 Tes. 5:8). Xi laj yal ek li Juane: «Oyuk xchʼunel koʼontontik ta sbi li Jesukristo ti jaʼ Xnichʼone xchiʼuk ti jkʼan jbatik ta [jujuntale]» (1 Juan 3:23). Pe li Pabloe laj yal ti ‹oy oxtos talelaletik ti te chkom-o ta jkʼakʼaliltike›: «Jaʼ li xchʼunel oʼontonale, li spatobil oʼontonale xchiʼuk li kʼanelale; pe li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ li kʼanelale» (1 Kor. 13:13). ¿Kʼu yuʼun laj yal Pablo ti jaʼ mas tsots skʼoplal li kʼanelale? Yuʼun li ta mas tsʼakale mu xa persauk skʼan jchʼuntik ti chkʼot onoʼox ta pasel yuʼun Dios li kʼusi yaloj ta sventa li achʼ balumile. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun yakal xa ox ta jkʼupintik li achʼ kuxlejal chal Vivliae. Pe jaʼ skʼan jechuk-o jkʼantik li Diose xchiʼuk li krixchanoetike. Ta melel, ¡mas to me ta jkʼantik! w16.10 4:15-17

Li ta baʼyel sigloe, oy jlom ermanoetik ti jaʼ chalik batel ta jujun tsobobbail «li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun jtakboletik xchiʼuk moletik ti te oyik ta Jerusalene» (Ech. 16:4). Ta skoj ti la xchʼunbeik smantal jtsop jbeiltasvanej li tsobobbailetike, «mas tsatsub batel xchʼunel yoʼontonik [...] xchiʼuk epajik batel jujun kʼakʼal». Jaʼ me jech skʼan jchʼuntik ek li mantaletik chakʼ tal li s-organisasion Diose. Yuʼun chal Vivlia ti jkotoltik skʼan jchʼunbetik smantal li buchʼutik tsbeiltasutike (Deut. 30:16; Evr. 13:7, 17). Mi tukʼ chkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae, muʼyuk me ta jtoy jbatik xchiʼuk ta sjunul me koʼontontik ta jchʼuntik li mantal chkichʼtik akʼbele. Mu jkʼantik ti jech jpastik kʼuchaʼal li Diotrefese, ti muʼyuk xichʼ ta mukʼ li ermanoetik ti tsbeiltasik li tsobobbaile (3 Juan 9, 10). Kʼalal ta jchʼuntik li mantaletike, jaʼ me jech ta jkolta jbatik sventa junuk noʼox koʼontontik xchiʼuk ti jmojuk oyutik li ta tsobobbaile. Jaʼ yuʼun xi jakʼbe jbatike: «¿Mi ta jtijbe yoʼonton ermanoetik sventa tukʼuk xakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae? ¿Mi ta jchʼun ta anil li mantaletik chakʼ tal li s-organisasion Diose?». w16.11 2:10, 11

Li judaetik ti la xchʼunbeik smantal Jeovae juntik noʼox yoʼonton kuxiik kʼalal te chukbilik ta Babiloniae. Yuʼun akʼbat spasik li kʼusi tskʼan stukike xchiʼuk xuʼ xbatik li ta sjunul yosilal Babiloniae. Li vaʼ kʼakʼale jaʼ toʼox mas tsots skʼoplal ta sventa pʼolmajebal li Babiloniae. Oy voʼneal vunetik chal ti kʼotik ta mukʼta jchonolajeletik xchiʼuk ti la xchanik spasel kʼusitik kʼupilik sba li jlom judaetike. Junantike pasik-o ta jkʼulej. Jech oxal, ti kʼu yelan kuxiik ta Babilonia li judaetike mu xkoʼolaj kʼuchaʼal kuxiik ta Ejipto li j-israeletik ti laj yichʼik tajek ilbajinele, ti te xa ox van jayibuk sien jabil echʼeme (Éx. 2:23-25). Pe, ¿mi chkʼot van yorail chichʼik ta mukʼ yan velta Jeova li j-israeletik jech kʼuchaʼal chal li Mantaletike? Li vaʼ kʼakʼale mu stakʼ chʼunel mi jech chkʼot ta pasel, yuʼun li jbabiloniaetike muʼyuk onoʼox tskoltaik lokʼel li buchʼutik chchukike. Pe li Jeovae laj onoʼox yalbe yajtuneltak ti tslokʼes li ta Babiloniae. Vaʼun jaʼ jech kʼot ta pasel ta melel, jech kʼuchaʼal chkʼot onoʼox ta pasel skotol li kʼusi chal Diose (Is. 55:11). w16.11 4:3, 5

Ta sventa li pojelale, akʼatik ta perton yuʼun Dios li Pabloe xchiʼuk li yan yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe. Tʼujatik yuʼun Jeova ta chʼul espiritu sventa xkʼotik ta xnichʼnab. Mi tukʼ-o yakʼoj sbaike, chbatik ta vinajel xchiʼuk chbat ajvalilajikuk xchiʼuk Kristo. Pe liʼ toʼox oyik ta Balumil kʼalal jech albatike. Vaʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun laj yal Pablo ti ‹chamik ta sventa li mulile›? Yuʼun jelem xa ox ta jyalel li xkuxlejalike. Sventa xchapbe smelolal Pablo taje, jaʼ laj yalbe skʼoplal li Jesuse. Laj yal ti muʼyuk xa «chventainat» yuʼun lajelal li Jesuse, yuʼun kʼalal chaʼkuxie, jaʼ xa jun kuxlejal ta espiritu ti mu snaʼ xchame. Jaʼ jechik li yajtsʼaklomtak Kristo eke, chamik «ta sventa li mulile», pe kuxiik «ta sventa Dios ta stojolal li Kristo Jesuse» (Rom. 6:9, 11). La sjelik ta jyalel li xkuxlejalike, yuʼun muʼyuk xa chakʼik ti spasatik ta mantal yuʼun li kʼusitik chopol tskʼan yoʼontonike. Vaʼun laj yakʼik persa sventa spasik li kʼusi lek chil Diose. w16.12 1:9, 10

Taje maʼuk skʼan xal ti yuʼun skotol xa ora skʼan jnopbetik skʼoplal li Jeovae, li Vivliae xchiʼuk ti jaʼ xa noʼox chkalbetik batel skʼoplale. Jvules ta joltik li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe, jech onoʼox tspasik ti kʼusi stalel onoʼox ta jpas ta jkuxlejaltike. Chveʼik, ch-uchʼbolajik, chnupunik, ch-ayan yutsʼ yalalik xchiʼuk ch-abtejik sventa tsmakʼlin sbaik (Mar. 6:3; 1 Tes. 2:9). Pe li Pablo xchiʼuk li yan yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe maʼuk baʼyel laj yakʼ ta xkuxlejalik li kʼusitik taje. Jech kʼuchaʼal liʼe, jnaʼojtik ti sventa sta kʼusitik chtun yuʼun li Pabloe abtej ta spasel karpanaetik. Pe maʼuk mas tsots skʼoplal laj yaʼi li yabtele. Li kʼusi mas tsots skʼoplal laj yaʼie jaʼ ti chtun ta stojolal li Diose. Li stuke jaʼ mas tsots skʼoplal laj yaʼi li cholmantale xchiʼuk ti chchanubtasvane (Ech. 18:2-4; 20:20, 21, 34, 35). Li ermanoetik ta Romae skʼan xchanbeik li Pabloe xchiʼuk jaʼ jech skʼan jpastik li avi eke (Rom. 15:15, 16). w16.12 2:5, 15, 16

Xuʼ jpat koʼontontik ta melel ti ep sbalil chil Jeova kʼalal chijtun ta stojolal ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike. Xaʼi kʼu yelan chkaʼi jbatik kʼalal ta jnoptik ti oy kʼusi mu noʼox spas kuʼuntike. Jech xtok, kʼuxutik ta yoʼonton kʼalal chkil jvokoltik ta skoj kabteltike o kʼalal mu jnaʼtik kʼuxi ta jmakʼlin li kutsʼ kalaltike. Xaʼibe smelolal xtok mi iputik ta at-oʼonton o mi oy jtosuk jchameltik ti mu xakʼ ep jpasbetik yabtel Dios kʼuchaʼal olon tale. Xuʼ jchʼuntik ta melel ti ep tajek sbalil chil Jeova ti tukʼ chkakʼ jbatik ta stojolal akʼo mi ep preva ta jnuptantik (Evr. 6:10, 11). Jpat lek koʼontontik ti chaʼi j-orasiontik li Jeovae, yuʼun xi chal li Vivliae: «Voʼot chavaʼibun li jcʼopcutique» (Sal. 65:2). Li «Totil ti kʼuxutik tajek ta yoʼontone xchiʼuk [...] li Dios ti tspat koʼontontik ta skotole» chakʼ skotol kʼusi chtun kuʼuntik sventa tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal. Xuʼ van tstijbe yoʼonton kermanotaktik sventa skoltautik (2 Kor. 1:3). Xmuyubaj Jeova kʼalal ta jkʼuxubintik xchiʼuk ta jkoltatik li yantike xchiʼuk yaloj ti chakʼbutik jmotontik ta skoj ti jech ta jpastike (Mat. 6:3, 4). w16.12 4:13, 14

Kʼalal tal ta Balumil li Jesuse, la snop ti tspʼaj li prevaetik akʼbat yuʼun li Satanase (Mat. 4:10). Jech noxtok, kʼalal jun xa ox akʼobal skʼan xchame, la skʼopon li Stote xchiʼuk laj yalbe ti tskʼan tspas li kʼusi tskʼan yoʼonton Stote. Xi laj yalbee: «Tot, ti xakʼanuke, lokʼesbun ta jtojolal li kopa liʼe. Pe maʼukuk me xkʼot ta pasel ti kʼusi tskʼan koʼontone, jaʼuk me ti kʼusi tskʼan avoʼontone» (Luk. 22:42). ¿Mi xuʼ van jchanbetik Jesus sventa lekuk jtunestik ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastik sventa xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae xchiʼuk ti jpastik li kʼusi tskʼane? Xuʼ jchanbetik li Jesuse, yuʼun pasbilutik ta slokʼol li Diose (Gén. 1:26). Pe li voʼotike mu spas kuʼuntik skotol jech kʼuchaʼal li Jeovae. Li Vivliae chal ti oy noʼox spajeb li kʼusi ta jpastike xchiʼuk ti skʼan xkichʼtik ta mukʼe. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ajnilaletike skʼan xichʼik ta mukʼ li smalalike xchiʼuk li alab nichʼnabiletike skʼan xchʼunbeik smantal li stot smeʼike (Efes. 5:22; 6:1). w17.01 2:4, 5

Li avie ep kʼusitik labalik sba chkʼot ta pasel. Ep kʼutik yelan xvinaj ti yakal ta chʼiel li jvokʼ s-organisasion Jeova liʼ ta Balumile. Taje jaʼ skʼan xal ti ep to kʼusitik chjelanuke xchiʼuk ti xuʼ van vokol chkaʼitike. ¿Kʼusi van xuʼ jpastik? Jaʼ ti maʼukuk tsots skʼoplal xkiltik ti kʼusi ta jnop jtuktike. Jaʼ mas lek bikʼituk xkakʼ jbatik xchiʼuk jaʼuk xkakʼ ta koʼontontik spasel li yabtel Jeovae. Mi jech ta jpastike mas me jmoj oyutik. Xi laj yalbe batel ermanoetik ta Roma li jtakbol Pabloe: «Ep ta tos stsʼakoj sba li jbekʼtaltike, akʼo mi jech, mu parejouk yabtelik jujutos, jaʼ jechutik ek, akʼo mi eputik, jun noʼox jbekʼtaltik ta skoj ti jmoj oyutik xchiʼuk Kristoe, jtsʼakoj jbatik ta jujuntal» (Rom. 12:4, 5). Oy tajek ta koʼonton jkotoltik ti xij-abtej ta stojolal li Ajvalilale xchiʼuk ti jpastik li kʼusi chij-akʼbat jbaintike. Jech oxal, skʼan xchanubtasik buchʼutik keremik to li ermanoetik ti mas xa oy sjabilalike. Jech xtok, kʼalal oy kʼusi tsbainik li buchʼutik keremik toe skʼan bikʼituk xakʼ sbaik xchiʼuk ti xichʼik ta mukʼ li ermanoetik ti oy xa sjabilalike. Jech ek li ermanoetik ti nupunemik xae tstojik tajek ta vokol ti chkoltaatik yuʼun yajnilik akʼo mi oy kʼusitik tsnuptanike. Ti jech tspasik li ermanaetik taje jaʼ chchanbeik stalelal li Prisilae, ti jaʼ jun ermana ti tukʼ echʼe xchiʼuk ti jech-o la skolta smalal ti Akila sbie akʼo mi oy kʼusitik la snuptanik (Ech. 18:2). w17.01 5:15, 16

Jun veltae, li Jedeone albat yuʼun Jeova ti tskolta steklumal ta stojolal li yajkontra ti likemik ta Madiane. ¿Kʼusi van laj yal li Jedeone? Laj yal ti muʼyuk tsots skʼoplal li yutsʼ yalale xchiʼuk ti muʼyuk mas tsots skʼoplal ta yutsʼ yalal li stuk eke. Akʼo mi jech, li Jedeone la spat yoʼonton ta stojolal Dios xchiʼuk la xchʼam li abtelal akʼbate. Laj yaʼibe lek smelolal li kʼusi tskʼan Jeovae xchiʼuk la skʼanbe ti akʼo xbeiltasate (Juec. 6:36-40). Melel onoʼox ti Jedeone jaʼ jun tsatsal vinik xchiʼuk ti toj tsots yoʼontone, pe toj pʼij xchiʼuk toj lek snaʼ skʼel sba xtok (Juec. 6:11, 27). Kʼalal albat yuʼun krixchanoetik ti jaʼ xkʼot ta ajvalile, muyuk la xchʼam. Jaʼ yuʼun, kʼalal laj xa ox spas li abtelal akʼbat yuʼun Jeovae, sut batel ta sna (Juec. 8:22, 23, 29). ¿Mi jaʼ skʼan xal ti ta jtoy jbatik mi ta jchʼamtik junuk abtelal o ta jkʼan mas xijkoltavan li ta tsobobbaile? Moʼoj. Li Vivliae chal ti lek ti ta jkʼan chijtunutik ta stojolal li Jeovae, ta stojolal li kermanotike xchiʼuk ti xijchʼiutik ta mantale (1 Tim. 4:13-15). Pe mu persauk xakʼbutik achʼ kabteltik sventa xijchʼiutik ta mantal. Jkotoltik xuʼ xlekub batel kuʼuntik li jtalelaltik kʼuchaʼal yajtsʼaklomutik Kristoe xchiʼuk li kʼusitik lek xijtojob spasel ti jaʼ yakʼojbutik li Jeovae. Jaʼ jech xuʼ lek xijtun ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti jkoltatik li yantike. w17.01 3:15, 16

Toj toyol la stojutik Jeova yoʼ spojutik lokʼel li ta mulile (1 Ped. 1:19). Toj echʼ xa noʼox skʼanojutik li Jeovae, jech oxal, laj yakʼ ti akʼo xcham li Xnichʼon ta jtojolaltike. Jaʼ jech kʼot ta Adan xkaltik li Jesuse xchiʼuk kʼot ta jtotik (1 Kor. 15:45). Ti jech la spase la sjambutik li be sventa kuxlejale. Maʼuk noʼox, yuʼun jaʼ jech xuʼ xijkʼot ta yuts yalal li Jeovae. Koliyal ti laj yakʼ ta matanal xkuxlejale xuʼ xijpas ta tukʼil krixchano ta tsʼakal. Vaʼun jaʼ jech ta xchʼamutik yan velta yoʼ xijkʼot ta yutsʼ yalal li Jeovae xchiʼuk spas xa me kuʼuntik li smantaltake. Jnoptik noʼox avaʼi kʼu yelan kʼalal tukʼ xa-o yakʼoj sbaik ta stojolal Jeova skotol li krixchanoetike. Vaʼun skotol li buchʼu te oyik ta vinajele xchiʼuk li buchʼutik liʼ oy ta Balumile, jmoj xa me tsobolutik jchiʼuktik ta skoj ti jaʼutik jun utsʼ alalile. Vaʼun xnichʼnabutik xa me jkotoltik li Diose (Rom. 8:21). Mi ta jtojtik ta vokol li pojelal laj yakʼ Jesuse ta me stij koʼontontik ta yalbel yantik li kʼupil sba matanal taje. w17.02 1:17, 19

Li revista Li Jkʼel osil ta toyole ta 15 yuʼun julio ta 2013, laj yalbe smelolal ti «tukʼil xchiʼuk pʼijil [mosoile]» jaʼ skʼoplal li uni jtsop ermanoetik ti chtunik li ta Jtsop Jbeiltasvaneje. Li buchʼutik chtunik li ta Jtsop Jbeiltasvaneje ep kʼusitik tsots skʼoplal skʼan xchapik kʼalal tstsob sbaik jujun xemanae. Ta skoj ti tstsob sbaik jujun xemanae jaʼ chkoltaatik sventa lekuk xchap li yaʼyejike xchiʼuk ti jmojuk tsobolike (Prov. 20:18). Li stsobajelik jujun xemana taje oy jun yuʼunik ti jaʼ chichʼ ta ventae. Pe ta skoj ti mu junuk buchʼu bankilal yuʼunike tsjel sbaik ta jujun jabil li buchʼu chichʼ ta venta li stsobajelik taje (1 Ped. 5:1). Li ta vakib komite yuʼun li Jtsop Jbeiltasvanej xtoke, tsjel sbaik jujun jabil ti buchʼu tsbeiltasvan yuʼunike. Li buchʼutik chtunik li ta Jtsop Jbeiltasvaneje mu junuk ti jaʼ xa mas bankilal chaʼi sba ta stojolal li yermanoike, moʼoj, jaʼ noʼox jech chaʼi sbaik kʼuchaʼal li «yan smosotak» Jesus ti chichʼ makʼlinel xchiʼuk ti chchʼun li beiltasel chakʼ li tukʼil mosoile. Li Jtsop Jbeiltasvaneje maʼuk ti oy xa kʼusitik ch-akʼbat yil yuʼun li Diose mi jaʼuk ti mu xa snaʼ xchʼay ta sventa li kʼusi chalike. Yuʼun xuʼ xchʼay kʼalal oy kʼusi chalbe smelolal ta sventa li chanubtasele xchiʼuk kʼalal chbeiltasvane. w17.02 4:10-12

¿Kʼuxi xuʼ jtojbetik ta vokol pojelal li Jeovae? Jaʼo kʼalal chkakʼ jbatik ta stojolale xchiʼuk kʼalal chkichʼtik voʼe. Jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti oy xchʼunel koʼontontik ta stojolal li pojelale xchiʼuk ti «jaʼ yuʼunutik li Jeovae» (Rom. 14:8). Skotol li kʼusi tspas li Jeovae jaʼ ta skoj ti skʼanojutike. Jech oxal oy ta yoʼonton ti jechuk spasik ek li buchʼutik chichʼik ta mukʼe xchiʼuk ti skʼan sbaik ta jujuntale (1 Juan 4:8-11). Kʼalal jkʼanojtik li krixchanoetike, jaʼ me jech chkakʼtik ta ilel ti ta jkʼan chijkʼot ta xnichʼon li ‹Jtotik ta vinajele› (Mat. 5:43-48). Li mantal ti mas tsots skʼoplal chal Vivliae, jaʼ ti jkʼantik li Jeovae. Pe li xchibal mantal ti tsots skʼoplal eke jaʼ ti jkʼantik li yantike (Mat. 22:37-40). Ti kʼu yelan xuʼ xkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li krixchanoetike, jaʼ ti jcholbetik li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilale. Mi la jchʼuntik li mantal ti skʼan jkʼantik li yantike xchiʼuk ti mas to jkʼantik li kermanotaktike «tstsʼaki li kʼanelal yuʼun Dios ta jtojolaltike» (1 Juan 4:12, 20). w17.02 2:13, 14

Jnaʼojtik ti jaʼ onoʼox mas lek ti xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae. Li buchʼu pʼije mu onoʼox skʼan xichʼ ta mukʼ li jun chamem diose. Akʼo mi jech, li j-israeletike vokol tajek chaʼiik yoʼ snopik li kʼusi skʼan spasike, yuʼun xi chal li Vivliae: ‹Chib yoʼontonik›. Pe li Eliase lek tajek li kʼusi la spase yuʼun la stijbe yoʼonton j-israeletik ti jaʼ akʼo xichʼik ta mukʼ li melel Diose, ti jaʼ li Jeovae. Pe, ¿kʼu yuʼun toj vokol laj yaʼiik snopel kʼusi skʼan spasik li j-israeletike? Oy chib srasonal. Baʼyel, yuʼun muʼyuk xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Jeova xchiʼuk mi jaʼuk skʼan xchikintabeik li kʼusi ch-albatike. Muʼyuk spatoj yoʼontonik ta stojolal xchiʼuk muʼyuk la xchʼakbeik yorail sventa xojtikinik li Diose xchiʼuk li pʼijil tojobtaseletik yuʼune. Ti lajuk xchʼakbeik yorail spasel jeche la xchanik lek snopel ti jechuke (Sal. 25:12). Xchibal, yuʼun laj yakʼ ti akʼo xloʼlaatik yuʼun li jyanlumetike. Ta skoj taje lik xchanbeik stalelal li krixchanoetike, yuʼun lik yichʼbeik ta mukʼ li jecheʼ diosetik yuʼunike. Li kʼusi kʼot ta pasel taje yaloj xa onoʼox Jeova ti xuʼ jech chkʼot ta stojolalike (Éx. 23:2). w17.03 2:6, 7

Li kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal li Esekiase xuʼ me skoltautik sventa jkʼeltik mi oy kʼusi tsnamajesutik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti chchʼay jkʼakʼaltik sventa xijtun ta stojolale. Jech kʼuchaʼal liʼe, epal krixchanoetike nopoltik noʼox tstunesik li redes sosialese o yan kʼusitik ta Internet sventa chchiʼinik ta loʼil yan krixchanoetik. Li yantik xtoke, chichʼik tajek ta mukʼ junuk krixchano. Labal sba tajek chilik li krixchanoetik ti lek ojtikinbilike xchiʼuk li yan krixchanoetik ti mu xojtikinike. Ep tajek yorail chchʼakbeik sventa xchanbeik skʼoplal xkuxlejal li krixchanoetik taje xchiʼuk sventa tskʼelbeik li sfotoike. Melel onoʼox ti mu chopoluk ti jtunestik sventa jkʼopon kutsʼ kalaltik o kamigotik ti lek xkojtikintike. Pe li redes sosialese xuʼ van toj ep chchʼay jkʼakʼaltik. Xuʼ van ta jtoy jbatik kʼalal oy kʼusi chkaltik ti lek chaʼi li krixchanoetike xchiʼuk kʼalal lek xa chilik li fotoetik ta jmuyestike. O xuʼ van chij-ilin mi kakʼtik venta ti muʼyuk xa buchʼu tskʼelik li kʼusi la jmuyestike. Jaʼ yuʼun xiuk jakʼbe jbatike: «¿Mi chkakʼ persa sventa mu jchʼay jkʼakʼal ta spasel kʼusitik ti mu toj masuk tsots skʼoplale? Xchiʼuk, ¿mi kichʼoj jpʼijil sventa mu xkichʼ tajek ta mukʼ junuk krixchano?» (Efes. 5:15, 16). w17.03 3:14, 17