Noviembre

¿Mi jech-o van tstikʼ mulil li Satanase? Jech-o (Job 2:4, 5). Voʼne xa tajek slikel ti tsabe smul li yajtuneltak Jeova ti tukʼ yakʼoj sbaike, jaʼo lik spas kʼalal laj yichʼ jipel tal ta Balumile (Apok. 12:10). Jech-o li avie, yuʼun chal ti jaʼ to chkichʼtik ta mukʼ Dios kʼalal oy kʼusitik lekik chakʼbutike. Li kʼusi oy ta yoʼontone jaʼ ti xkikta jbatik ta spasbel yabtel li Jeovae. Jaʼ yuʼun chaʼa, kʼalal ta jnuptantik vokolile, jvules me ta joltik mi jamal xvinaj ta jtalelaltik ti jaʼ ta jkʼantik akʼo x-ajvalilaj ta vinajelbalumil li Jeovae. Kʼalal yakal chkil jvokoltike teuk ta joltik ti oy chaʼvokʼ ti buchʼutik yakal tskʼelutike, jvokʼe jaʼ li Satanas xchiʼuk spukujtak ti chalik ti chijlubtsaje. Li yane jaʼ li Jeovae, li Ajvalil Jesukristoe, li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti chaʼkuxiemik xae xchiʼuk li anjeletik ti ta smilal xa noʼoxe. Taje tspatik koʼontontik sventa mu xijlubtsaj xchiʼuk ti tukʼuk koʼontontik ta stojolal li Jeovae. Vaʼun jech chalbutik kʼuchaʼal chal li teksto avie. w16.04 2:8, 9

Mi chapaj kuʼuntik li jkʼoptike ‹laj xa me jkolta jun kermanotik sventa jaʼ spas li kʼusi tukʼe›. Jaʼ noʼox skʼan xbat kalbeik moletik mi ep xa ta velta la jchiʼintik ta loʼil li buchʼu oy jkʼop jchiʼuktike xchiʼuk ti muʼyuk xchapaj-o kuʼuntike. Ep ta veltae mu persauk jech ta jpastik skotol li kʼusi chal Mateo 18:15 kʼalal ta 17. ¿Mi mu tauk spat koʼontontik taje? Yuʼun bakʼintike chchapaj noʼox ta anil li jkʼoptike, koliyal taje mu persauk xkʼot ta tsatsal mulil o ti skʼan xichʼ lokʼesel ta tsobobbail junuk ermano ta skoj ti mu sutes yoʼontone. Ta onoʼox xakʼ venta ti oy smul xchiʼuk chakʼ persa stukʼibtasel li kʼusi la spas li buchʼu saʼoj smul ta jtojolaltike. Jaʼ yuʼun, mi laj xa kakʼtik ta perton li buchʼu oy kʼusi chopol la spasbutike jaʼ jech chkʼot ta pasel kʼuchaʼal laj yal li Jesuse, ti mu persauk xkalbetik li moletike. Jaʼ to me xuʼ xkoltavanik moletik ta tsobobbail mi laj xa ox yichʼ pasel skotol li kʼusitik laj yal Jesuse xchiʼuk mi oy lek sprevailtak ti kʼusi kʼot ta pasele. w16.05 1:15, 16

Li voʼotike muʼyuk ta jtikʼ jbatik ta politika, yuʼun ta jkʼan akʼo sventainutik li Ajvalilal yuʼun Diose. Vaʼun jaʼ me jech ta sjunul koʼonton chkalbetik skʼoplal Ajvalilal yuʼun Dios kʼalal ta jcholtik mantale, ti jaʼ noʼox xuʼ tslajesbe skʼoplal skotol li jvokoltike. Mu jechukutik kʼuchaʼal li jecheʼ relijionetik ti tskap sbaik ta politikae, yuʼun chchʼak sba yuʼun li krixchanoetike. Ta skoj ti muʼyuk bu ta jtikʼ jbatik ta politikae, jmoj oyutik xchiʼuk li kermanotaktik ta spʼejel balumile (1 Ped. 2:17). Ta skoj ti yantik xa chnopaj tal slajeb li sbalumil Satanase, mas to me vokol chkaʼitik ti mu jtikʼ jbatik ta politikae. Yuʼun li krixchanoetik avie «mi jsetʼuk oy ta yoʼontonik tspas ta jmoj skʼopik» xchiʼuk «pimik ta mantal», jech oxal chchʼak sbaik (2 Tim. 3:3, 4). Ta jlom lumetike yakal xa chil svokolik li kermanotaktik ta skoj ti ta ora noʼox lik kʼop ta sventa politikae. Jaʼ yuʼun, jaʼ xa me yorail sventa jchapan jbatik lek sventa mu jtikʼ jbatik li ta politikae, akʼo mi xkil jvokoltik. Mi jaʼ to ta jmalatik ti xvul jvokoltik sventa jchapan jbatike, yikʼaluk me jtikʼ jbatik ta politika. w16.04 4:3, 4

Junantik krixchanoetike chalik ti mu ventauk li kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntike, pe taje mu meleluk. Mi ta jkʼan lek chilutik Jeova ta sventa li kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntike, skʼan me jchanbetik skʼoplal xchiʼuk jchʼuntik li beiltaseletik xchiʼuk li mantaletik ta Vivliae. Sventa lek xilutik li Diose, skʼan me jchʼuntik li mantal ta sventa li chʼichʼe (Gén. 9:4; Ech. 15:28, 29). Mi ta jpastik orasion xtoke, jaʼ me tskoltautik sventa jechuk jpastik kʼuchaʼal chal li beiltaseletike xchiʼuk li mantaletik ta Vivliae. Li kʼusi ta jnop ta jpastik ti toj tsots skʼoplale, xuʼ me xlekub o sok ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk li Diose. Mi lek kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntike mas me chijnopaj ta stojolal li Diose, pe mi muʼyuke xuʼ me snamajesutik ta stojolal. Jech xtok, xuʼ me jkʼunibtasbetik xchʼunel yoʼonton yantik mi muʼyuk lek kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntike. ¿Kʼuxi? Xuʼ van oy buchʼu chopol xil o xchibaj ta skoj li kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntike, jech xtok xuʼ van muʼyuk xa jun oʼontonal li ta tsobobbaile. Ti melel xkaltike, tsots skʼoplal li kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntike (Rom. 14:19). w16.05 3:4, 5

Toj ep me sbalil chil Jeova ti ‹lek ta jtunestik jujun kʼakʼal› sventa jchan li Jvivliatike xchiʼuk li yan vunetike (Efes. 5:15, 16). Pe oy me kʼusi xuʼ smakutik ta skʼelel skotol li jvuntik mi muʼyuk la jtukʼulan jbatike. ¿Kʼusi xanaʼ? Mi muʼyuk ta jtukʼulan jbatike, xuʼ van jnoptik ti maʼuk jventatik jlomuk li kʼusi chal Vivliae o ti muʼyuk bu chtun kuʼuntik jlomuk li kʼusitik chlokʼ ta vunetike. ¿Mi oy jnopojtik ti maʼuk jventatik jlomuk li kʼusi chal Vivliae? ¿Mi oy xi xkaltik bakʼintik xtoke: «Li vun lokʼ liʼe maʼuk jventa»? ¿Mi anil chanbil noʼox chavakʼbe o mi muʼyuk xa chakʼel-o? Mi jeche, muʼyuk ta jtabetik lek sbalil li veʼlil ta mantale. Jaʼ yuʼun skʼan teuk ta joltik ti jaʼ chakʼbutik Jeova skotol li mantaletike. w16.05 5:5, 6

Li kʼusi tstunes sventa tspatutik li Jeovae, jaʼ li tsobobbail xchiʼuk li moletike. Kʼalal chilik moletik ti oy kʼusi vokol chkaʼitik spasele, ta me xakʼik persa skoltaelutik. Pe maʼuk me ta snopben stukik li tojobtaseletik chakʼbutike. Ti kʼusi tspasike jaʼ ti bikʼit chakʼ sbaik ta stojolal Jeova sventa skʼanbe spʼijilik xchiʼuk ti masuk xaʼibeik smelolale. Vaʼun tsaʼik tojobtaseletik ta Vivlia xchiʼuk ta jvuntik sventa lekuk xalbutik mantal. Mi xkaʼibetik smelolal ti kʼu yelan tspatutik li Jeovae, mas me lek ta xkil jbatik xchiʼuk li kermanotaktike. Jech xtok, muʼyuk me kʼusi chopol ta jnoptik ta stojolal li krixchanoetik ti bu ta jcholtik mantale xchiʼuk li buchʼutik chkakʼbetik estudioe. Li Jeovae tskoltautik mi chkakʼ jbatik ta patele. Pe tskʼan ti voʼotik jnop jtuktike, muʼyuk bu tsujutik. Yuʼun ta kʼunkʼun chakʼ jchantik li smantaltake xchiʼuk tskʼan ti xlokʼ ta koʼonton jtuktik ta sjelel li jtalelaltike. w16.06 1:13, 14

Jaʼ jechtik la spʼijubtasutik ek li jtakbol Juane. Xi laj yale: «Muʼyuk kʼanbil yuʼun Totil li buchʼu tskʼan balumile», jaʼ xkaltik, «li kʼusi tskʼan jbekʼtaltike, li kʼusi tskʼan jsatike xchiʼuk ti xijtoyet xa chkakʼtik ta ilel ta jkuxlejaltik li kʼusitik oy kuʼuntike» (1 Juan 2:15, 16). Jaʼ yuʼun, skʼan me nopajtik noʼox jkʼel jbatik. Vaʼun yikʼaluk van xkakʼtik venta ti lek xkaʼitik li chʼayob oʼontonale, ti lek xkaʼitik yamigoinel li krixchanoetik ti muʼyuk chtunik ta stojolal li Jeovae, ti kʼu yelan tslap skʼuʼ spokʼike xchiʼuk ti kʼu yelan tsmeltsan sbaike. O xuʼ van «oy cʼusi tsots scʼoplal» ta jkʼantik li ta balumil liʼe, jech kʼuchaʼal li chanun ta universidade. Pe poʼot xa me tajek xtal li achʼ balumile. Jaʼ yuʼun, skʼan me teuk ta joltik li kʼusi laj yal Moises ta Deuteronomio 6:4. Mi ta melel xkaʼibetik smelolal xchiʼuk mi jchʼunojtik ta melel ti «jun noʼox» li Jeova Dios kuʼuntike, jaʼ noʼox me chkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk jaʼ me jech ta jpasbetik yabtel ti kʼu yelan tskʼane (Evr. 12:28, 29). w16.06 3:14

Chalike muʼyuk mas kʼusi chtun kuʼuntik sventa xijkuxie. Jaʼ noʼox skʼan kuni veʼeltik, jkʼuʼ jpokʼtik xchiʼuk bu xuʼ xijnaki. Pe li kʼusi muʼyuk spajebe, jaʼ li kʼusi tskʼan koʼontontike. Jaʼ yuʼun toj ep krixchanoetik ti mu xakʼik venta ti muʼyuk chtun yuʼunik ta melel skotol li kʼusitik tskʼan yoʼontonike. Jlom krixchanoetik ti te nakalik li ta lumetik ti bu povreik noʼoxe, tskʼan tsmanik junuk selularik, jkotuk smotoik o jsepuk yosilik. Yan li ta lumetik ti bu oy lek stakʼinike jaʼ tskʼan tsmanik li kʼuʼil pokʼil ti toyolik stojole, tskʼan mas mukʼ snaik xchiʼuk jkotuk skaroik ti mas toyol stojole. Ta melel, mu ventauk ti bu nakalutike, mi oy jtakʼintik o mi muʼyuk, mi chtun kuʼuntik o mi muʼyuk li kʼusi ta jkʼantike, skʼan onoʼox me jkʼel jbatik sventa mu jaʼuk xbat ta koʼontontik saʼel li kʼusi mu xa toj persauke (Evr. 13:5). w16.07 1:1-3

Ep buchʼutik chalik avi ti mu la persauk xojtikinik li Diose (Mat. 5:3). Yuʼun jaʼ chbat ta yoʼontonik saʼel li kʼusitik x-ayan ta balumile (1 Juan 2:16). Pe li voʼotike ta jkʼantik ti jaʼuk sbeiltasutik li chʼul espiritu ti likem tal ta stojolal Diose, mu jaʼuk li snopben krixchanoetike. Li Jeovae jaʼ tstunes xchʼul espiritu sventa xkaʼibetik smelolal li kʼusi poʼot xa xkʼot ta pasele (1 Kor. 2:12). Pe skʼan me jchabi jbatik. Yuʼun manchuk mi jaʼ ta jpastik li kʼusi onoʼox stalel ta jkuxlejaltike, xuʼ me jaʼ xchʼay koʼontontik ta spasbel yabtel li Jeovae (Luk. 21:34, 35). Yikʼaluk van oy buchʼu xalbutik ti toj bolutik ta skoj ti jchʼunojtik ti poʼot xa xlaj li kʼusitik chopol ta balumile (2 Ped. 3:3-7). Pe mu me xijchibaj-o, yuʼun oy lek sprevail kuʼuntik ti poʼot xa xkʼot skʼakʼalile. Jech oxal, mi ta jkʼan akʼo sbeiltasutik li xchʼul espiritu Diose, skʼan me mu xkikta jbatik li ta tsobajele. w16.07 2:13, 14

Ep krixchanoetike tspasik orasion sventa junuk noʼox yoʼonton xaʼi sbaik, pe muʼyuk xchʼunojik mi chaʼi j-orasiontik ta melel li Diose. Jaʼ yuʼun, skʼan me xaʼibeik smelolal ti ta onoʼox xaʼi j-orasiontik li Diose. Xi laj yalbe yajchankʼoptak ta sventa orasion li Jesuse: «Kʼusiuk noʼox ti chakʼanbeik li Totile, jaʼ chakʼboxuk ta jbi» (Juan 16:23). Jaʼ jech laj yakʼ ta aʼyel Jesus ti stakʼ jkʼanbetik Jeova ti kʼusi oy ta koʼontontike xchiʼuk ti tstakʼbutik mi jaʼ jech ta jkʼantik kʼuchaʼal tskʼan yoʼontone. Li Juane xi laj yalbe skʼoplal li Jeovae: «Liʼe jaʼ li kʼusi jpatoj-o koʼontontik ta stojolale, yuʼun kʼusiuk noʼox ti ta jkʼanbetike chaʼibutik mi jech ta jkʼanbetik jech kʼuchaʼal tskʼan yoʼontone» (1 Juan 5:14). Xijmuyubaj noʼox chkalbetik krixchanoetik ti maʼuk noʼox sventa junuk koʼonton xkaʼi jbatik yuʼun li orasione. Moʼoj, yuʼun kʼalal ta jkʼopontik li Jeovae, «chijnopaj ta stojolal li chotlebal sventa ajvalilal ta sventa li slekil yutsil oʼontonale» (Evr. 4:16). Jaʼ yuʼun, skʼan jchanubtastik ti kʼu yelan skʼan spasik orasion li krixchanoetike, ti buchʼu skʼan skʼoponike xchiʼuk ti kʼusi stakʼ xal ta s-orasionike. Vaʼun jaʼ jech ta jkoltatik sventa xkʼot ta yamigoik li Jeovae xchiʼuk ti sta spatobil yoʼontonik kʼalal chil svokolike (Sal. 4:1; 145:18). w16.07 4:11, 12

Li buchʼutik skʼanojik Jeovae oy ta yoʼontonik ta melel ti xalbeik batel skʼoplale. Pe mi lijmalub xa o mi iputik xae, xuʼ van mu xa xuʼ kuʼuntik jcholtik mantal ta naetik jech kʼuchaʼal ta jkʼantike. ¿Kʼusi van xuʼ jpastik? Teuk me ta joltik ti jaʼ sventa ta jmuyubtatik Jeova mi laj jcholbetik mantal skotol krixchanoetike, jech kʼuchaʼal li doktoretike xchiʼuk li enfermeraetike. Pe, ¿mi tikʼilutik ta chukel ta skoj li kʼusi jchʼunojtik une? Akʼo mi jech, xuʼ onoʼox me jcholtik mantal te. Mi jech ta jpastike ta me xmuyubaj-o kuʼuntik li Jeovae (Prov. 27:11). Xmuyubaj kuʼuntik xtok kʼalal chil ti chijtun ta stojolal akʼo mi mu jechuk tspas li kutsʼ kalaltike (1 Ped. 3:1-4). Yuʼun akʼo mi tsots ta jnuptantik vokolil xuʼ onoʼox me jmuyubtatik li Jeovae, xuʼ mas xkamigointik xchiʼuk xijchʼi batel ta mantal. Mi chkakʼtik persa sventa xkalbetik yantik li spatobil koʼontontik ta Vivliae, ta me xakʼbutik sbendision li Jeovae. w16.08 3:19, 20

Li jun malalil ti jaʼ yajtsʼaklom Kristoe skʼan me xkʼanvan jech kʼuchaʼal la spas li Jesuse, ti jaʼ li «jolil ta stojolal tsobobbail[e]». Li ajnilale mu lekuk ti snop ti mas pekʼel skʼoplale, ti jaʼ xa mas tsots skʼoplal li smalale. Yuʼun toj tsots skʼoplal kʼusi sbainoj li ajnilale. Xi laj yal li Diose: «Mu lecuc ti stuc noʼox li vinique. Jaʼ lec ta jpasbe jun xchiʼil yuʼun jaʼ yajcoltaubbail chcʼot» (Gén. 2:18). Li ajnilale skʼan me skolta smalal sventa jaʼuk jun lekil jolil xkʼot ta stojolal li yutsʼ yalale. Kʼalal lek kʼanbil chaʼi yuʼun smalal li jun ajnilale, jun noʼox me yoʼonton xchiʼuk spatoj yoʼonton ta stojolal li smalale. Jech xtok, mas me kʼun chaʼi ti xichʼ ta mukʼe xchiʼuk ti spas ta sjunul yoʼonton li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼun li smalale. Li yajtsʼaklomtak Kristo avie skʼanoj sbaik ta jujuntal, yuʼun jaʼ chchanbeik kʼu yelan la skʼan yajchankʼoptak li Jesuse (Juan 13:34, 35; 15:12, 13; Efes. 5:25). ¿Kʼu to van yelan skʼan xakʼik ta ilel ti skʼanoj sbaik li nupultsʼakaletik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Kristoe? Jaʼ ti xuʼ xakʼ xkuxlejal ta stojolal li snup xchiʼilike. w16.08 2:3, 4

Xuʼ me spatbe yoʼonton yantik li kʼusi lek chkaltike xchiʼuk ti jkoltatik yantik sventa spasbeik li yabtel Jeovae. Jech xtok, mu me xchʼay ta joltik ti ta jpatbetik yoʼonton kermanotaktik kʼalal chkakʼ jloʼiltik li ta tsobajele. Koliyal ti koltaatik yuʼun Jeova li Nehemías xchiʼuk judaetike tsatsub yoʼontonik sventa spas yuʼunik li abtelal sbainojike. Tsuts yuʼunik xchaʼvaʼanel ta 52 kʼakʼal li smuroaltak Jerusalene (Neh. 2:18; 6:15, 16). Pe mu jecheʼuk noʼox te vaʼal skʼeloj Nehemías ti kʼu yelan ch-abtej li xchiʼiltake, yuʼun koltavan ta abtel ek (Neh. 5:16). Jaʼ jech stalelal li moletik avi eke, yuʼun chkoltavanik ta svaʼanel salonetik, ta xchʼubael xchiʼuk chkoltavanik ta abtel mi oy kʼusi skʼan meltsanel li ta salone. Pe maʼuk noʼox, ta skoj ti skʼanoj li yermanotakike tspatbeik yoʼonton kʼalal chil svokolike, jaʼ yuʼun chbat svulaʼanik o chchiʼinik ta cholmantal (Is. 35:3, 4). w16.09 1:15, 16

Chkakʼ ta koʼontontik li mantal liʼe: «Milik li stsʼakbenaltak abekʼtalik ti jaʼ noʼox sventa sba balumile: ta sventa li mulivajele, li kʼusitik ibal sbae, ti oy tajek ta avoʼontonik chachiʼinvanik ta vayele» (Kol. 3:2, 5). Kʼalal maʼuk toʼox stestigo Jeova jlom ermanoetike chmulivajik toʼox, jaʼ yuʼun xuʼ van vokol to chaʼiik ta stsalel li kʼusi chopol tskʼan yoʼontonike. Jech oxal chaʼa, yikʼaluk van mas to tsots chaʼiik ta xchʼunbel smantal Jeova xchiʼuk ta stsalel li kʼusi chopol tskʼan yoʼontonik ta skoj ti muʼyuk smelol li jkʼuʼ jpokʼ ta jlaptike (1 Kor. 6:9, 10). Ta melel, mu jkʼantik ti voʼotik ta jmultik ti jech chkʼot ta pasele. Jaʼ yuʼun, skʼan me lekuk li jkʼuʼ jpokʼtike, yuʼun jaʼ sventa chchabiutik li ta mulivajele. Melel onoʼox ti xuʼ jtʼuj jtuktik ti kʼu yelan ta jlap jkʼuʼ jpokʼtike. Pe sventa jkolta kermanotaktik ti lekuk sak snopbenik, skʼopojelik xchiʼuk ti lekuk stalelalik ta stojolal li Diose skʼan me jkʼeltik lek ti kʼu yelan li jkʼuʼ jpokʼ ta jlaptike (1 Ped. 1:15, 16). w16.09 3:9, 10

Jun nupultsʼakal ti te nakal ta Franciae xi laj yale: «Li voʼotik totil meʼilutike oy xchʼunel koʼontontik ta stojolal Jeova, pe taje maʼuk skʼan xal ti jech oy xchʼunel yoʼontonik li kalab jnichʼnabtik eke. Mu stakʼ jelubtasbetik li xchʼunel koʼontontike. Yuʼun ta kʼunkʼun chchʼi li xchʼunel yoʼontonike». Xi laj yal jun ermano ta Australiae: «Jtos ti kʼusi mas vokol chkaʼitike jaʼ ti jkolta kalab jnichʼnabtik sventa oyuk xchʼunel yoʼontonike. Yikʼaluk van xmuyubaj xa chkiltik ta skoj ti la jtakʼbetik li kʼusi la sjakʼbutike. Akʼo mi jech, tsjakʼbutik yan velta xtok. Ta melel, yuʼun manchuk mi lek xa laj yaʼibe smelolal yilel li kʼusi la sjakʼike, yikʼaluk van mu xa baluk xaʼiik ta tsʼakal. Jaʼ jech, xuʼ van skʼan xkalbetik jayibuk velta». Kʼalal yantik xchʼi batel yalab xnichʼnabik jlom totil meʼiletike, skʼan xalbeik smelolal yan velta li kʼusi xchanojik xa onoʼoxe, pe jaʼ noʼoxe mas to tsjambeik lek smelolal. Jech xtok, xuʼ van skʼan sjelik ti kʼu yelan chchanubtas yalab xnichʼnabik sventa skʼan ta sjunul yoʼontonik li Jeovae. ¿Mi oy avalab anichʼnab? Mi oye, xuʼ van xi chanope: «¿Mi xitojob onoʼox van xchanubtasel sventa skʼanik li Jeovae xchiʼuk ti jech-o xtunik ta stojolale?». Ta melel, mu onoʼox spas kuʼun jtuktik (Jer. 10:23). Ti buchʼu noʼox xuʼ jpat koʼontontik ta stojolale, jaʼ li Jeovae, yuʼun jaʼ tstojobtasutik. w16.09 5:1, 2

Li jyanlumetike skʼan me xakʼbeik yipal sventa xnop xaʼiik ti kʼu yelan li kuxlejal ti bu chkʼotike. Skʼan jaʼ xchanbeik stalelal li Rute. ¿Kʼusi la spas? Baʼyuke jaʼ ti la stsak ta venta ti kʼusi nopem xaʼiik ti bu kʼot ta nakleje. Yuʼun la skʼan permiso baʼyuk mi xuʼ xkʼuxkʼulaj (Rut 2:7). Muʼyuk bu la snop ti yuʼun oy sderecho ti jech tspase mi jaʼuk la snop ti skʼan xkoltaate. Xchibale jaʼ ti la stoj ta vokol ti kʼuxubinate (Rut 2:13). Mi jaʼ jech tspasik kʼuchaʼal Rut li jyanlumetike, yikʼaluk me mas xkʼanatik yuʼun li ermanoetike xchiʼuk li yan krixchanoetike. Xijmuyubaj ti kʼux ta yoʼonton Jeova skotol li krixchanoetike xchiʼuk ti chakʼbe yaʼi li lekil aʼyejetik ta Vivliae. Ep jyanlumetike xuʼ van mu toʼox stakʼ xchan Vivlia ta slumal stukik mi jaʼuk stakʼ xbatik ta tsobajel. Pe li avi ti xuʼ xa xtal xchiʼinutik ta jtsobajeltike, skʼan me jkoltatik sventa mu yanuk-o lum xaʼi sbaik. w16.10 1:17-19

Li avie ta smiyonal xa noʼox stestigotak Jeova ti jaʼ chchanbeik stalelal li Jesuse. Tsnopbeik skʼoplal li kʼusi yaloj tspas Diose xchiʼuk tukʼ yoʼonton chkuch yuʼunik li prevaetike. Kalbetik skʼoplal jun ermano ti Rudolf Graichen sbie, ti te vokʼ ta Alemania ta 1925. Kʼalal bikʼit toʼoxe, la snapʼanik ta spakʼbal snaik jayibuk kuadroetik ti chakʼ ta ilel lokʼoletik ta sventa Vivliae. Xi laj yal li ermanoe: «Oy jun jkuadrokutike jaʼ chakʼ ta ilel ti jun yoʼonton xvinaj li okʼil xchiʼuk chije, li unin tentsun xchiʼuk li jtiʼval bolome, li neneʼ vakax xchiʼuk leone, pe jun noʼox uni bikʼit kerem ta xchabi batel» (Is. 11:6-9). Jaʼ koltaat sventa snopbe skʼoplal li Paraisoe xchiʼuk jaʼ tsatsub-o li xchʼunel yoʼontone. Koliyal taje tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal Jeova akʼo mi jal tsots ilbajinat yuʼun li polisiaetik ti ta mukul ch-abtejik ta Alemania nazie xchiʼuk li polisiaetik ta Alemania komunistae. Toj ep laj yil svokol li ermano Rudolfe. Yuʼun li smeʼe cham ta jtos chamel ti tifus sbie; jaʼ te cham ti bu chtakatik batel ta tsatsal abtel li jchukeletik yuʼun jnazietike. Jech xtok, li stote la spas firmar jlik vun ti bu chal ti mu xa skʼan jaʼuk stestigo Jeovae. w16.10 3:12-14

Li yajtsʼaklomutik Kristoe toj ep sbalil chkiltik li Vivliae, yuʼun jnaʼojtik ti jaʼ yakʼojbutik li Diose. Li tojobtaseletik chakʼe tskoltautik sventa mu xlik jkʼoptik xchiʼuk chalbutik mantal kʼalal oy kʼusi chopol chbat ta pasel kuʼuntike. ¿Kʼu yelan chkaʼitik li tojobtaseletik taje? Jnoptik ta sventa chaʼvoʼ ermanaetik ta baʼyel siglo ti tʼujbil chbatik ta vinajel ti Evodia xchiʼuk Sintike sbiike. Li Vivliae chal ti ayan skʼopike. Xuʼ van sok-o yoʼonton yuʼunik ek li yan ermanoetike. Albatik mantal yuʼun Pablo li ermanaetik taje xchiʼuk tijbat yoʼontonik sventa xchap li skʼopike. Ta melel, la xchʼunik mantal li ermanaetik taje xchiʼuk xmuyubajik-o tunik ta stojolal li Jeovae (Filip. 4:2, 3). Li voʼotik avi eke xuʼ van oy jkʼoptik xchiʼuk junuk ermano ta tsobobbail. Pe xuʼ me jchapantik. ¿Kʼuxi? Jaʼ ti jchʼuntik li tojobtaseletik ta Vivliae. Kʼalal ta jchʼuntik li tojobtaseletike, jaʼ chkakʼtik ta ilel ti ta melel jkʼanojtik li Skʼop Diose, li Vivliae (Sal. 27:11). w16.11 3:1-3

Jkotoltik ta jkʼan patbel koʼontontik, pe mas to skʼanik patbel yoʼontonik yuʼun stot smeʼik li ololetike. Xi chal jun jchanubtasvaneje: «Li ololetike skʼan patbel yoʼontonik jech kʼuchaʼal chtun yuʼun voʼ li tsʼiʼleletike». Xi to chal xtoke: «Mi chichʼik patbel yoʼontonike mas oy sbalil chaʼi sbaik xchiʼuk mas kʼanbil chaʼi sbaik». Pe ta skoj ti kuxulutik ta «slajebal xa kʼakʼale», epal krixchanoetike jaʼ noʼox tsaʼik li kʼusi tskʼan stukike xchiʼuk muʼyuk chkʼanvanik jech kʼuchaʼal stalel onoʼox jeche (2 Tim. 3:1-5). Jaʼ yuʼun jutuk mu skotoluk li krixchanoetike, toj vokol chaʼiik ti tspatik oʼontonale. Li Satanase tskʼan chchibajes koʼontontik, yuʼun snaʼoj ti jaʼ jech xuʼ xkʼunib ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk li Jeovae. Li Satanase tskʼan ox chchibajesbe yoʼonton li Jobe, jaʼ yuʼun laj yakʼbe tajek svokol. Pe muʼyuk bu xkʼot ta pasel li kʼusi toʼox snopoje, yuʼun li Jobe tukʼ-o laj yakʼ sba ta stojolal li Jeovae (Job 2:3; 22:3; 27:5). Li voʼotik eke, xuʼ me jtsaltik li Satanase xchiʼuk ti mu xchibajes koʼontontike. Mi ta jpatbetik-o yoʼonton li kutsʼ kalaltike xchiʼuk li ermanoetik ta tsobobbaile, mas me xijmuyubaj xchiʼuk lek me chkil-o jbatik xchiʼuk li Jeovae. w16.11 1:4, 6

Junantik viniketik ti tsots yoʼontonike la sjelubtasik ta skʼop krixchanoetik li Vivlia ta sjabilaltik 1500. Ilinik tajek li jbabeetik ta relijione. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun chiʼik mi lik skʼelik li Vivliae xchiʼuk ti xi xlik sjakʼike: «¿Bu jotukal chal Vivlia ti oy purgatorioe? ¿Bu jotukal chal Vivlia ti skʼan xichʼ tojel pale sventa xakʼ junuk mixa sventa li buchʼu chchame? ¿Bu chal Vivlia ta sventa li kardenal xchiʼuk li papaetike?». Jech oxal, li jbabeetik ta relijione ch-ilinik tajek ta skoj ti mu xchʼam krixchanoetik li kʼusi chchanubtasvanike. Jaʼ yuʼun la stakik ta milel epal viniketik xchiʼuk antsetik. Li kʼusi tskʼanike jaʼ ti mu skʼelik Vivlia li krixchanoetike xchiʼuk ti mu kʼusi sjakʼike. Jechtik onoʼox kʼot ta pasel. Akʼo mi jech, oy onoʼox krixchanoetik ti tsots yoʼontonike xchiʼuk ti muʼyuk xakʼ sbaik ta pasel ta mantal ta stojolal li Mukʼta Babiloniae. Laj yakʼik venta li kʼusi melel ta sventa li Skʼop Diose xchiʼuk oy-o ta yoʼontonik chchanik batel mas. w16.11 4:13

Jnaʼojtik ti sventa xijtun ta stojolal Jeovae skʼan ti melel xijkʼopoj xchiʼuk ti mu jutik kʼope (Efes. 4:25). Mu jkʼan ti xijkoʼolaj xchiʼuk li Satanas ti «jaʼ totil yuʼun li jutbil kʼope». Jvules ta joltik xtok ti ta skoj ti la sjut kʼop li Ananias xchiʼuk yajnile, chamik. Jaʼ yuʼun muʼyuk ta jutik kʼop (Juan 8:44; Ech. 5:1-11). Pe kʼalal melel chijkʼopoje, maʼuk noʼox me ti mu jnaʼ jutik kʼope. Mi ta melel ta jtojtik ta vokol li slekil yutsil yoʼonton Diose, skʼan me meleluk xijkʼopoj ta buyuk noʼox. Mi ta jkʼan melel chijkʼopoje, oy to kʼusitik skʼan jpastik, maʼuk noʼox me ti muʼyuk ta jutik kʼope. Jech kʼuchaʼal liʼe, xi albatik yuʼun Jeova li j-israeletike: «Mu me xaʼelcʼajic. Mu me xaʼepalcʼopojic; mu me xaloʼla abaic». ¿Kʼu yuʼun ti mu stakʼ jech spasike? Yuʼun xi albatik yuʼun li Jeovae: «Tucʼuc me avoʼntonic, yuʼun vuʼun li Mucʼul Diosun avuʼunique tucʼ coʼnton» (Lev. 19:2, 11). Akʼo mi muʼyuk ta jutik kʼop, muʼyuk me melel chijkʼopoj mi jaʼ noʼox chkakʼbetik xchʼunik yantik li kʼusi mu jechuke. w16.12 1:17, 18

Li ta Vivliae xuʼ jchantik xtok ti kʼu yelan la skʼopon krixchanoetik li Jesuse. Li krixchanoetike oy ta yoʼonton chchikintaik, yuʼun tstsatsubtasatik xchiʼuk chpatbat yoʼontonik li ta skʼopojele. Mas to tstsatsubtasatik li buchʼutik kʼunike xchiʼuk li buchʼutik oy svokolike (Mat. 11:28-30). Li Jesuse oy ta yoʼonton kʼu yelan chaʼi sbaik li yantike (Mar. 6:30-32). La skolta yajtakboltak li Jesuse xchiʼuk tskoltautik ek. Li stukike la xchiʼinik li Jesuse, li voʼotike mu jechuk. Pe mu persauk jchiʼintik sventa tskoltautik, yuʼun yaloj onoʼox ti tskoltautike. Jaʼ Ajvalil kuʼuntik xchiʼuk jech-o skʼanojutik akʼo mi te xa oy ta vinajel. Mi oy jvokoltike, jpat koʼontontik ti nopol oy ta jtojoltike xchiʼuk ti tskoltautik kʼalal chtun kuʼuntike. Li Jesuse chakʼ spatobil koʼontontik xchiʼuk kiptik sventa stsal kuʼuntik li jvokoltike (Evr. 2:17, 18; 4:16). w16.12 3:4, 6

Li Vivliae chal ti kʼalal kuxi li Noee jaʼo noj ta krixchanoetik ti simaronik xchiʼuk ti tspasik tsatsal mulil ta sventa li chiʼinejbail ta vayele (Gén. 6:4, 9-12). Li Noee la xchol mantal ta sventa li pʼijubtasel laj yal Diose. Pe mu xuʼ suj krixchanoetik sventa xchʼamik li pʼijubtasel taje. Mu spas yuʼun xtok ti xtal ta anil li nojelal ta voʼe. La spat yoʼonton ti ta onoʼox spas Jeova li kʼusi yaloje xchiʼuk ti tslajes li kʼusi chopol kʼalal jaʼo yorail chile (Gén. 6:17). Li voʼotik eke, kuxulutik ta jun balumil ti noj ta chopol krixchanoetike xchiʼuk jnaʼojtik ti yaloj Jeova tslajese (1 Juan 2:17). Pe mu xuʼ jsujtik li krixchanoetik sventa xchʼunik «li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilal» yuʼun Diose. Mu spas kuʼuntik xtok ti xtal ta anil li «mukʼta tsatsal vokolil» kʼalal maʼuk to yorail chtale (Mateo 24:14, 21). Jech kʼuchaʼal li Noee, skʼan tsotsuk xchʼunel koʼontontik ek xchiʼuk jpat koʼontontik ti poʼot xa slajes choplejal li Diose (Sal. 37:10, 11). Jpʼel ta koʼonton jchʼunojtik ti mu xa to jaluk chakʼ oyuk choplejal liʼ ta balumil jech kʼuchaʼal snopoj stuk li Jeovae (Hab. 2:3). w17.01 1:5-7

Oy jlom krixchanoetike chopol kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunik o oy kʼusi chopol tspasbeik li yantike. Li Vivliae chal ti «ta slajebal xa kʼakʼale» li krixchanoetike mu xa snaʼ stojik ta vokol (2 Tim. 3:1, 2). Pe li voʼotike, mu jkʼan ti chopol jtunestik ti xuʼ ta jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike xchiʼuk ti mu jnaʼ jtojtik ta vokole. Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti lek ta jtunestik li matanal taje? Jkotoltik xuʼ jnop jtuktik buchʼu ta jtʼuj ta kamigotik, kʼu yelan ta jlap jkʼuʼ jpokʼtik, kʼu yelan ta jmeltsan jbatik xchiʼuk ti kʼu yelan ta jchʼay koʼontontike. Pe skʼan me jkʼel jbatik tajek ti mu jtunestik sventa jpak-o jkʼoplaltik yoʼ jpastik li kʼusitik chopol chil Diose o ti jpastik li kʼusi tspas krixchanoetike (1 Ped. 2:16). Maʼukuk jtunestik sventa jpastik kʼusitik chopol ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike, moʼoj, yuʼun «jaʼuk me sventa chichʼ mukʼibtasbel skʼoplal Dios skotol li kʼusitik» ta jpastike (Gal. 5:13; 1 Kor. 10:31). w17.01 2:12-14

Mi chkichʼtik akʼbel mas kabteltik o chkichʼtik jelbel kabteltike, skʼan me bikʼit xkakʼ jbatik jech kʼuchaʼal la spas li Nehemiase. Ti bikʼit chkakʼ jbatike, jaʼ me tskoltautik sventa mu jpat koʼontontik ta sventa ti lek kʼusi xijtojob spasele o ti ep xa kʼusi jnaʼtike. ¿Kʼusi chakʼ ta ilel ti yakal tspat yoʼonton ta stojolal stuk li jun yajtsʼaklom Kristoe? Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ van li jun mol ta tsobobbaile muʼyuk tspas orasion sventa tskʼanbe beiltasel Jeova kʼalal chlik spas junuk abtelal ta tsobobbaile. O xuʼ van ta jpastik baʼyel jtosuk kʼusi xchiʼuk jaʼ to ta tsʼakal ta jkʼanbetik Jeova ti akʼo yakʼbutik sbendisione. Pe li yajtsʼaklom Kristo ti bikʼit yakʼoj sbae mu spat yoʼonton ta stojolal stuk, akʼo mi ep xa ta velta spasoj li kʼusitik tspase. Yuʼun persa onoʼox tsvules ta sjol ti akʼo mi oy kʼusitik lek xa xtojob spasele, mu onoʼox xkoʼolaj xchiʼuk li kʼusitik tspas Jeovae (Prov. 3:5, 6). Li ta balumil liʼe, epal krixchanoetik ti jaʼ noʼox oy ta yoʼontonik li kʼusi tskʼan stukike xchiʼuk tskʼanik ti mas mukʼ skʼoplalik kʼuchaʼal li yantike. Pe li yajtunelutik Jeovae mu jechuk jtalelaltik. Muʼyuk jchʼunojtik ti ta skoj li kʼusitik jbainojtike, mas mukʼ jkʼoplaltik kʼuchaʼal li yantik ermanoetik ta tsobobbaile o li kutsʼ kalaltike. Moʼoj, yuʼun jchʼamojtik li kaviltik yakʼojbutik Jeova li ta steklumale xchiʼuk jmoj chij-abtejutik xchiʼuk li kermanotike (1 Tim. 3:15). w17.01 4:7, 8

Li kʼusi oy ta yoʼonton Jeova ta slikebale jaʼ ti akʼo skʼupin xkuxlejalik liʼ ta Balumil sbatel osil li krixchanoetike (Gén. 1:28; Sal. 37:29). Ta skoj ti toj lek yoʼonton li Jeovae ep matanal laj yakʼbe sventa xuʼ skʼupin xkuxlejalik li Adan xchiʼuk Evae (Sant. 1:17). Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yakʼ ti xuʼ snop stukik li kʼusi tskʼanike, ti xuʼ xrasonajike, ti xuʼ xkʼanvanike xchiʼuk ti x-ayan yamigoike. Li Jeovae laj yalbe smelolal Adan ti kʼuxi xuʼ spas li kʼusitik leke. Maʼuk noʼox, yuʼun la xchanubtas ti kʼuxi xuʼ xchabi sba stuke, ti kʼuxi xuʼ xabtelan li Balumile xchiʼuk ti kʼuxi xuʼ xchabi li chonbolometike (Gén. 2:15-17, 19, 20). Jech xtok, laj yakʼanbe satik, xchikinik, sniʼik, li kʼusi chaʼibeik-o smuil li kʼusitike xchiʼuk li kʼusi chaʼiik-o li kʼusitik tspikike. Koliyal skotol taje xuʼ skʼupinik li kʼu yutsil ti bu akʼat nakiikuke. Jech xtok, laj yakʼbe ep yabtelik ti kʼupilik sba tajeke. Muʼyuk spajeb li kʼusitik xuʼ chchanike. Ti kʼu yelan la spas li Adan xchiʼuk Evae jaʼ ti xuʼuk xil yalab xnichʼnabik ti tukʼikuke. Laj yakʼ ti te xnakiik ta sbatel osil ta Balumile. w17.02 1:6, 7

¿Kʼusi la spasik li jbeiltasvanejetik ta steklumal Jeova ti oy ta skʼobik li Skʼop Diose? Jnoptik ta sventa li ajvalil Josiase. Kʼalal la staik li Smantal Moisese, li Josiase lik kʼelbatuk tal yuʼun li jtsʼibajom yuʼune. Koliyal li Skʼop Diose jaʼ tijbat-o yoʼonton sventa slilin skotol li jecheʼ diosetik ti te oy li ta jteklume xchiʼuk ti xichʼ pasel li kʼin Koltael ti muʼyuk bu jech-o xichʼ pasele (2 Rey. 22:11; 23:1-23). Li Josias xchiʼuk li yan jbeiltasvanejetike laj yakʼik ti jaʼ xbeiltasatik yuʼun li Skʼop Diose. Jaʼ yuʼun ta sjunul yoʼonton oy kʼusitik la sjelik sventa lekuk ti kʼu yelan la sbeiltasik batel li steklumal Diose. Li kʼusitik jel taje jaʼ koltaat steklumal Dios sventa jaʼ spasik li kʼusi tskʼan yoʼonton li Jeovae. Akʼo mi jech, mu jechuk la spasik kʼuchaʼal albatik yuʼun Jeova li junantik ajvaliletik ta steklumal Diose. Jech oxal, li Jeovae oy noʼox bu tsots laj yakʼbe mantal o la sabe yan xkʼexol li jbeiltasvanej ti mu xchʼun mantale (1 Sam. 13:13, 14). Pe ta tsʼakale la svaʼan jun jbeiltasvanej ti maʼuk jpas mulile. w17.02 3:11, 12, 14

«Cʼalal la spas cristiano li Diose, jaʼ la slocʼta sba jech cʼu chaʼal stuc» (Gén. 1:27). Jaʼ yuʼun jutuk mu jkotoltikuk xuʼ xkakʼtik ta ilel talelaletik kʼuchaʼal stalelal li Diose. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ xijkʼanvanutik, xuʼ xkakʼtik ta ilel slekil koʼontontik xchiʼuk xkʼuxul koʼontontik. Jech noxtok, jkotoltik oy jol koʼontontik, ti xkoʼolaj kʼuchaʼal yechʼomal eil ti chalbutik li kʼusi leke xchiʼuk li kʼusi chopole, li kʼusi melele xchiʼuk li kʼusi mu meleluke (Rom. 2:14, 15). Jaʼ onoʼox lek chkiltik li kʼusitik alakʼik sbae, ti lekuk sakike xchiʼuk ti jun noʼox koʼontontike. Taje mu labaluk chkaʼitik, yuʼun li Jeovae jaʼ lek chil li kʼusi lek chapale xchiʼuk ti oyuk jun oʼontonale. Jamal xvinaj ti ep ta tos kʼu yelan chkakʼtik ta ilel li stalelal Jeovae. Taje jaʼ srasonal ti xuʼ xkichʼtik ichʼel ta mukʼe. Akʼo mi jech, skʼan me oyuk noʼox smelolal ti kʼu yelan chkichʼtik ichʼel ta mukʼe o ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼ li yantike. w17.03 1:5, 6

Li Jeovae mu jechuk kʼuchaʼal li krixchanoetik ti anil nopbil noʼox tspasik li kʼusi tskʼanike xchiʼuk ti jaʼo tsnop kʼusi tspasik kʼalal kapem sjolike. Li stuke la sjel li kʼusi toʼox snopoj tspas kʼalal laj yil ti la sjel stalelalik xchiʼuk ti la skomtsanik spasel kʼusitik chopol li jnaklejetik ta Ninivee. Jaʼ jech laj yakʼ ta ilel ti xaʼibe lek smelolal, ti bikʼit chakʼ sba xchiʼuk ti kʼuxutik tajek ta yoʼontone. Jaʼ noʼox jech ek li voʼotike, kʼalal oy kʼusi chjel ta jkuxlejaltike xuʼ van jaʼ lek ti jeltik li kʼusi jnopoj xa ox ta jpastike. Jvules ta joltik ti oy onoʼox jech spasoj li Jeova eke (1 Rey. 21:20, 21, 27-29; 2 Rey. 20:1-5). Xuʼ van xtok ti skʼan jeltik kʼusi skʼan jpastik kʼalal mas to chkaʼibetik smelolal jtosuk aʼyeje. Jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li ajvalil Davide. Li ajvalile snopoj xa ox kʼusi tspasbe li smom Saul ti Mefi-boset sbie, taje jaʼ ta skoj ti jutbat smul li Mefi-bosete. Pe kʼalal laj yaʼi lek li kʼusi kʼot ta pasele la sjel li kʼusi snopoj xa ox tspase (2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29). w17.03 2:14, 15

Kʼalal skʼan to xkʼot ta nopel kuʼuntik li kʼusi ta jpastike, skʼan me jnopbetik skʼoplal li beiltaseletik ta Vivlia ti jaʼ chalbe skʼoplale, vaʼun jkʼeltik kʼuxi chkakʼ ta jkuxlejaltik. Jnoptik ta sventa liʼe, jun ermanae nupunem xchiʼuk jun vinik ti maʼuk stestigo Jeovae. Li ermanae xchʼakojbe lek skʼakʼalil sventa chchol mantal (Ech. 4:20). Pe ch-albat yuʼun smalal ti mu xbat ta cholmantale, yuʼun ch-ikʼat batel ta xanbal ta skoj ti jal xa muʼyuk lokʼemike. Jaʼ yuʼun li ermanae tsnopbe skʼoplal junantik tekstoetik ta Vivlia sventa xkoltaat ta snopel lek. Snaʼoj lek ti skʼan xchʼunbe smantal li Diose xchiʼuk ti laj yal Jesus ti skʼan jpastik ta yajtsʼaklom Kristo li krixchanoetike (Mat. 28:19, 20; Ech. 5:29). Pe tsvules ta sjol xtok ti skʼan xichʼ ta mukʼ smalal li antse xchiʼuk ti skʼan snaʼuk xrasonaj li jun yajtsʼaklom Kristoe (Efes. 5:22-24). Li ermanae xuʼ van sjakʼbe sba mi jaʼ noʼox tskʼan ti jmojuk xbatik ta xanbal li vaʼ kʼakʼale o mi yalel van tspas sventa xikta-o li cholmantale. Li yajtunelutik Jeovae ta jkʼantik ti oyuk srasonal li kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntike xchiʼuk ti lekuk xil li Jeovae. w17.03 4:17