Julio

Li Sebnae toj tsots yabtel, ‹jaʼ li buchʼu sventainojbe spasobmantal li ajvalil Esekiase› (Is. 22:​15). Pe oy kʼusi kʼux kʼot ta stojolal, yuʼun lik stoy sba xchiʼuk lik saʼ yichʼel ta mukʼ stuk (Is. 22:​16-​18). Li vaʼ orae, li ajvalil Senakerib ta Asiriae lik snop tstsak ta kʼop li Jerusalene. La stak batel ta Jerusalen «li bochʼotic tsots yabtelique» xchiʼuk epal soltaroetik sventa stikʼbeik xiʼel ta yoʼonton li judaetike xchiʼuk sventa xakʼ sba ta kʼabal li ajvalil Esekiase (2 Rey. 18:​17-​25). Kʼalal xyaket chkʼot ta pasel taje, jaʼo lik pojbatuk yabtel yuʼun Jeova li Sebnae, vaʼun jaʼ och ta xkʼexol li Eliakime. Jaʼ jech laj yichʼ tukʼibtasel ta skoj ti jaʼ lik saʼ yichʼel ta mukʼ stuke (Is. 22:​19-​21). Kʼalal laj yaʼi ajvalil Esekias ti talik xa ta Jerusalen li soltaroetik ta Asiriae, la stak batel sviniktak sventa xbat snupik ta be. Jaʼ la stak batel li Eliakim, Sebna xchiʼuk yan xchiʼilik. Li Sebnae kʼajomal xa noʼox ta yajsekretario ajvalil chtun li vaʼ orae. Akʼo mi chopol laj yaʼi sba ti pojbat li yabtele, muʼyuk laj yakʼ tsalatuk yuʼun li skʼakʼal yoʼontone, moʼoj, mas to bikʼit laj yakʼ sba, yuʼun la xchʼam jun abtelal ti mas xa pekʼel skʼoplale. w18.03 25 ¶7, 8, 10

Mi laj kakʼtik venta ti oy ta koʼontontik skʼanel takʼin o ti jaʼ ta jkʼan ta jpastik li yabtel jbekʼtaltike, mu me xijlubtsaj. Jkʼantik me li chʼul espiritue, vaʼun ta me skoltautik Jeova sventa jaʼuk jnoptik li kʼusi leke (Luk. 11:​13). Jvules ta joltik li kʼusi kʼot ta pasel ta xkuxlejal li jtakbol Pedroe. Ep ta velta ti jaʼ jech la spas stalelal kʼuchaʼal li buchʼu muʼyuk tsots ta mantale (Mat. 16:​22, 23; Luk. 22:​34, 54-​62; Gal. 2:​11-​14). Pe muʼyuk bu lubtsaj xchiʼuk koltaat yuʼun li Diose, jech ta kʼunkʼun lik snop jech kʼuchaʼal li Kristoe. Jaʼ me jech xuʼ jpastik li voʼotik eke. Ta tsʼakale, li Pedroe laj yalbe skʼoplal yan talelaletik ti skʼan jchʼiestike, jech kʼuchaʼal ti jnaʼuk spajesel jbatike, ti xkuchuk lek kuʼuntike xchiʼuk ti jkʼan jchiʼiltik jech kʼuchaʼal ta jkʼan li jchiʼiltik ta vokʼele (2 Ped. 1:​5-8). Kʼalal ‹chkakʼbetik yipal ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntik› sventa jechuk jtalelaltike, jaʼ me tskoltautik sventa xijchʼiutik batel ta mantal. Lek me ti xi jakʼbe jbatik jujun kʼakʼale: «¿Kʼusi xuʼ jpas tana sventa masuk xitsatsub li ta mantale?». w18.02 25, 26 ¶12, 13

Ta skoj ti xojtikin lek Jeova li Jobe xchiʼuk ti xaʼibe lek smelolal li beiltaseletik yuʼune, jaʼ koltaat sventa jaʼuk spas li kʼusi leke. Kalbetik junuk skʼelobil, li stuke snaʼoj ti mu stakʼ xal ti skʼanoj Dios mi muʼyuk bu chkʼuxubin li yantike (Job 6:​14). Jech oxal, akʼo mi jkʼulej o mi povre li yan krixchanoetike, jaʼ jech laj yil kʼuchaʼal yutsʼ yalaltak; maʼuk ti mas xa mukʼ chaʼi sba ta stojolalike. Xi laj yale: «Yuʼun jun noʼox li Dios ti la spasun jchiʼuque» (Job 31:​13-​22). Jamal xvinaj ti muʼyuk la stoy sba ta skoj li skʼulejal xchiʼuk ti lek ojtikinbile. Mu xkoʼolaj stalel kʼuchaʼal li jkʼulejetik xchiʼuk li buchʼutik tsots yabtelik avie. Maʼuk tsots skʼoplal laj yil li kʼusitik oy yuʼune xchiʼuk maʼuk bat ta yoʼonton, jaʼ mas tsots skʼoplal laj yaʼi ta xkuxlejal li Jeovae. Ti jaʼuk mas tsots kʼoplal laj yil li skʼulejale, xkoʼolaj ti jaʼ laj yichʼ ta mukʼ li jecheʼ diosetike, xi laj yal stuke: «[Ti jechuk la jpase] jaʼ la jvaʼlupatin comel li mucʼul Dios ta vinajele» (Job 31:​24-​28). Jech xtok, toj chʼul chil kʼalal chnupun jun vinik xchiʼuk jun antse, xi laj yale: «Li vuʼune calojbe coʼnton o ti muʼyuc ta jpichʼ-oʼnta tsebetique» (Job 31:1). w18.02 11 ¶16; 12 ¶18, 19

Muʼyuk bu xi la snop li Noee: «Te akʼo lajikuk li yantike. Jaʼ noʼox venta ti lek chilun Jeova li voʼone». Jaʼ yuʼun, xi albat skʼoplal yuʼun li Vivliae: «La xcholbe skʼoplal li tukʼilale» (2 Ped. 2:5). Xi laj yalbe skʼoplal ek li jtakbol Pabloe: «Ta skoj li xchʼunel yoʼontone vinaj ti oy smul li krixchanoetike» (Evr. 11:7). Kʼuchaʼal chkiltike, la xchol mantal li Noee. Kʼalal jech la spase, laj yichʼ labanel, laj yichʼ kontrainel xchiʼuk xuʼ van laj yichʼ sibtasel o majel. Akʼo mi jech, muʼyuk la xiʼta li krixchanoetike (Prov. 29:​25). Yuʼun akʼbat stsatsal yoʼonton yuʼun li Jeovae. Kʼalal mas xa ox ta voʼob sien jabil tspas talel li kʼusi tskʼan Diose, albat ti akʼo smeltsan jun arka sventa xkol li krixchanoetike xchiʼuk li chonbolometike (Gén. 5:​32; 6:​14). Vokol van tajek laj yaʼi ti tspas jun mukʼta arkae, yuʼun snaʼoj ti tsta mas labanele xchiʼuk ti chichʼ kontrainele. Akʼo mi jech, la xchʼun mantal xchiʼuk laj yakʼ ta ilel ti oy xchʼunel yoʼontone. Jaʼ yuʼun, «la spas scotol jech cʼu chaʼal iʼalbat yuʼun» li Jeovae (Gén. 6:​22). w18.02 4 ¶4, 6, 7

Sventa jmojuk-o tsobolutike, skʼan jchanbetik stalelal li Jeova ti toj lek snaʼ xkʼanvane (1 Juan 4:8). Mu me xiuk jnoptike: «Skʼan onoʼox jtsʼikbe spaltail li ermanoetike, pe mu persauk ti lek tajek xkil jba xchiʼuke». ¿Kʼu yuʼun chopol mi jech la jnoptike? Yuʼun xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Tsʼikbo me abaik ta jujuntal ta skoj ti akʼanoj abaike» (Efes. 4:2). Kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, li jtakbole laj yal ti maʼuk noʼox skʼan jtsʼikbe jbatik li jpaltailtike, yuʼun skʼan jechuk jpastik ta skoj ti ‹jkʼanoj jbatike›. ¿Mi mu jechuk xanaʼ ti jelajtik smelolal taje? Li Jeovae stsoboj tal epal krixchanoetik ti jelel slumalik li ta jujun tsobobbaile (Juan 6:​44). Li Jdiostike oy lek srasonal chil sventa skʼanutik. Jech oxal, ¿kʼuxi xa noʼox ta jnoptik ti mu sta-o ti jkʼan li kermanotaktike? Jkʼantik me skotol li kermanotike, yuʼun li Jeovae jaʼ jech tskʼan ti akʼo jpastike (1 Juan 4:​20, 21). w18.01 16 ¶14

Li totil meʼiletike jaʼ tskʼanik li kʼusi mas lek ta stojolal li yalab xnichʼnabike xchiʼuk ti xmuyubajikuk noʼoxe, jaʼ yuʼun, li jlome xi chalbeik li skerem o stsebike: «Jaʼ xuʼ ti xachanunaj lek baʼyuke, saʼo lek avabtel, vaʼun jaʼ to xavichʼ voʼ». ¿Pe mi jaʼ jech xuʼ skoltaik ta melel sventa sta smuyubajel li yalab xnichʼnabike? ¿Kʼusi tskʼan Jeova ti akʼo jpas ta jkuxlejaltike? Tsots skʼoplal ti mu xchʼay ta joltik liʼe: li kʼusi toj lek xa yilel ta sbalumil Satanase, jaʼ li kʼusi muʼyuk lek chil Jeovae (Sant. 4:​7, 8; 1 Juan 2:​15-​17; 5:​19). Jaʼ yuʼun, ¿kʼusi xuʼ spas li alab nichʼnabiletik yoʼ xchabi sbaik ta stojolal li Satanas xchiʼuk li sbalumile? Jaʼ ti xamigoin lek sbaik xchiʼuk li Diose. Pe mi jaʼ mas la stsʼunbeik ta yoʼonton yalab xnichʼnabik ti xakʼbeik yipal ta stael li kʼusitik oy ta balumile, xuʼ me xlik snopik ti jaʼ xa muʼyuk tsots skʼoplal ti lekuk xil sbaik xchiʼuk li Jeovae. Mu junuk ermano o ermana tskʼan ti akʼo spasat ta mantal yuʼun sbalumil Satanas li yun kerem o stsebe. Jaʼ yuʼun, skʼan teuk-o ta sjolik ti jaʼ noʼox xuʼ xijmuyubaj ta melel mi jaʼ baʼyel chkakʼ ta jkuxlejaltik li Jeovae (Sal. 1:​2, 3). w18.03 10, 11 ¶10, 11

Oy ep ermanoetike yiloj ta xkuxlejal stukik ti maʼuk noʼox ch-akʼbat smuyubajelik kʼalal jutuk noʼox kʼusi x-ayan yuʼunike, yuʼun mas xokol chaʼiik xtok sventa xtunik ta stojolal li Jeovae. Kalbetik skʼoplal jun ermano ti Jack sbie, oy lek yabtel stuk xchiʼuk oy jpʼej sna ti lek mukʼe, akʼo mi jech, la xchon komel sventa xchiʼin ta prekursoral li yajnile. Xi chal li Jacke: «Oy jayibuk jabil ti laj yakʼbun tajek kʼux jolal li kabtele, yuʼun toj tsotsik bakʼintik. Pe li kajnil ti jaʼ prekursorae xmuyubaj noʼox tajek. Vaʼun xi chale: ‹Stuk xa noʼox jech li jpatron ta jkoltae›. Avie koʼol xa chi-abtejkutik ta stojolal Jeova xchiʼuk li kajnile, yuʼun prekursorun xa ek». ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik venta mi jaʼ batem ta koʼontontik li takʼine? Xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Mi xvinaj ta jkuxlejal ti ta jtsak ta mukʼ li kʼusi chal Vivlia ta sventa li takʼine? ¿Mi mas tsots skʼoplal chkil li spasel kanal takʼine? ¿Mi jaʼ mas chkakʼ ta koʼonton saʼel li kʼusi chtun kuʼun ta jkuxlejal ti jaʼ muʼyuk ta koʼonton ti kʼu yelan xkil jba xchiʼuk Jeova xchiʼuk li yantike? ¿Mi jchʼunoj lek ti ta onoʼox xakʼbun Jeova li kʼusi jtunel kuʼune?». Mi la jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae, xuʼ me jchʼuntik ta melel ti muʼyuk onoʼox bu tstenutik komele. w18.01 25 ¶12, 13

Tsots tajek skʼoplal ti xapas li kʼusi chata-o akolebale. Sventa spas avuʼun taje, skʼan xakʼel li Avivliae, ti xanopbe skʼoplale, ti xapas orasione xchiʼuk ti xanopbe skʼoplal li bendisionetik ataoje. Mi la apas skotol taje, mas me jpʼel ta avoʼonton chachʼun ti jaʼ avamigo li Jeovae. Vaʼun jaʼ me tstij avoʼonton sventa xaval batel li kʼusitik achʼunoje (Sal. 73:​28). Xi laj yal li Jesuse: «Mi oy buchʼu tskʼan chtal ta jtojolale akʼo sten ta yoʼonton xkuxlejal, akʼo xkuch li jtel teʼ sventa vokolile xchiʼuk akʼo stsʼakliun-o batel» (Mat. 16:​24). Jech kʼuchaʼal chkiltike, skʼan xkakʼ jkuxlejaltik ta stojolal Jeova xchiʼuk xkichʼtik voʼ sventa jtsʼaklitik li Jesuse. Mi jech la jpastike, ta busanbil noʼox bendisionetik ta jtatik li avie xchiʼuk ta jtatik kuxlejal ta sbatel osil li ta achʼ balumile. Jaʼ yuʼun, oy lek srasonal kuʼuntik ti ‹jechuk-o jpastik li kʼusi ta jta-o jkolebaltike›. w17.12 27 ¶18, 19

Kʼalal oy lek smalael yuʼunik li totil meʼiletike, li ololetik eke ta kʼunkʼun chlik yaʼibeik tal smelolal ‹kʼu sjamlej, kʼu snatil, kʼu staylej xchiʼuk kʼu snatil xyal› li xchʼunel oʼontonale (Efes. 3:​18). Li totil meʼiletike skʼan me skʼelik bu kʼalal xaʼibeik smelolal o bu kʼalal xuʼ yuʼun sjolik li yalab xnichʼnabike. Mi xchʼunojik lek ti melel li kʼusi chchanike, x-albej me yuʼunik smelolal li xchiʼiltakik ta chanune xchiʼuk li yan krixchanoetike (1 Ped. 3:​15). Jech kʼuchaʼal liʼe, ¿mi xchapbe yuʼun smelolal ta Vivlia kʼusi chkʼot ta jtojolaltik kʼalal chijchame? ¿Mi oy lek srasonal chaʼi ti jech chal li Vivliae? Kʼuchaʼal chkiltike, skʼan oyuk smalael yuʼunik sventa xchanubtasik ta Vivlia li yalab xnichʼnabike, akʼo mi vokol chaʼiik, pe xlokʼ me venta ti jech tspasike (Deut. 6:​6, 7). Tsots tajek skʼoplal xtok ti xakʼik ta ilel ti ta melel xchʼunojik li stukike. Xi chal jun ermana ti Stefani sbie xchiʼuk ti oy oxvoʼ stsebetake: «Xi onoʼox ta jakʼbe jbae: ‹¿Mi ta jchapbeik lek smelolal kʼu yuʼun ti jchʼunoj ta melel ti kuxul li Jeovae, ti tukʼ yoʼontone xchiʼuk ti skʼanojutik tajeke?›. Yuʼun mu xuʼ xkalbeik ti akʼo xchʼunik mi te noʼox xinaʼet li voʼone». w17.12 20 ¶8-​10

¿Kʼu yuʼun xchʼunoj Marta ti ta melel chchaʼkuxi li smuke? Yuʼun kʼalal kʼox toʼox li Martae, xuʼ van laj yaʼi ti chalbeik skʼoplal ta sna xchiʼuk ta nail tsobobbail junantik skʼelobiltak juʼelal ti kʼotemik ta pasele. Pe kʼalal jech kʼot ta pasele, muʼyuk toʼox slikesoj cholmantal li Jesuse. Xuʼ van chtal ta joltik oxib chaʼkuxesel ti chalbe skʼoplal li Vivliae. Li baʼyel chaʼkuxesel chalbe skʼoplal li Vivliae jaʼ la spas li j-alkʼop Eliase. Li Jeovae laj yakʼbe sjuʼel li Elias yoʼ spas skʼelobiltak juʼelale. Kʼalal kʼot ta Sarepta ti te oy ta yosilal li jteklum Fenisiae, lek chʼambil kʼot yuʼun jun meʼon ants. Jaʼ yuʼun li Jeovae muʼyuk xakʼ ti akʼo xlaj li s-aseite xchiʼuk li s-arina yoʼ xveʼik-o li ants xchiʼuk li skereme (1 Rey. 17:​8-​16). Ta tsʼakale, ipaj li skereme, vaʼun cham. Jaʼ yuʼun, li Eliase la spikbe sbekʼtal li kereme xchiʼuk xi laj yalbe li Jeovae: «Mucʼul Dios, Dios cuʼun, ¡avocoluc chaʼcuxeso li querem liʼi!». Li Jeovae la xchikinta li orasione, jaʼ yuʼun la xchaʼkuxes (1 Rey. 17:​17-​24). Li Martae snaʼoj lek ti jech kʼot ta pasele. w17.12 3 ¶1; 4 ¶3, 5, 6

Li krixchanoetik avie jaʼ snutsojik batel li kʼusitik xuʼ staik ta balumile, jaʼ yuʼun xuʼ van ep buchʼutik chalbutik ti xlokʼ venta ti xkakʼbetik-o yipal li chanune. Xuʼ van stij koʼontontik li kʼusi chalike, yuʼun la mi jech la jpastike, xuʼ la xkichʼtik lek ojtikinel, jtatik junuk abtelal ti mas mukʼ skʼoplale xchiʼuk chijpas la ta jkʼulej. Jech oxal, li junantik yajtuneltak Jeovae xuʼ van jech xlik snopik ek. ¿Mi melel van ti jaʼ xijmuyubaj-o kʼalal tstsuts kuʼuntik junuk chanun ti ep kʼusi xuʼ jtatik yuʼune? Moʼoj. ¿Kʼu yuʼun jech chkaltik? Jvules ta joltik li kʼusi la spas Satanase, li stuke oy tajek ta yoʼonton ti jaʼuk spas ta mantal skotol li krixchanoetike xchiʼuk ti labaluk tajek sba x-ilate. ¿Mi laj onoʼox sta li kʼusi tskʼane? Laj, pe jaʼ noʼoxe muʼyuk xmuyubaj, kʼajomal noʼox xkapet tajek sjol (Mat. 4:​8, 9; Apok. 12:​12). Jaʼ yuʼun chaʼa, jamal xvinaj ti kʼajomal noʼox uni jlikel xijmuyubaj yuʼun kʼalal chijchanunaj-o batel sventa jta lek kabteltike. Li krixchanoetik avi xtoke xtoyet tajek chaʼi sbaik, yuʼun tskʼan ti jaʼuk mas mukʼ skʼoplalik kʼuchaʼal li yantike. Kʼux ta alel, yuʼun ta jelavele muʼyuk sbalil chkʼot jsetʼuk, xkoʼolaj «jech chac cʼu chaʼal me ta jcʼan ta jnutstic li iqʼue, muʼyuc cʼusi ta jtatic o» (Ecl. 4:4). Ta melel, mu kʼusi xkoʼolaj-o li muyubajel chkaʼitik kʼalal ta jchanubtastik xchiʼuk kʼalal chkakʼbetik yojtikinik Jeova li krixchanoetik sventa xuʼ xkuxiik ta sbatel osile. w17.11 22, 23 ¶11-​13

Li ta skʼakʼalil Jesuse, toj tsots onoʼox skʼoplal laj yilik li kʼejojetik sventa yichʼobil ta mukʼ li Jeovae. Yuʼun kʼalal laj xa ox spas Jesus xchiʼuk yajchankʼoptak li Veʼlil ta bat kʼakʼal yuʼun Kajvaltike, lik kʼejinikuk. Li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe laj yakʼ kiltik ti toj tsots skʼoplal ti jmoj jkʼejintatik Jeova sventa xkichʼtik ta mukʼe. Akʼo mi ta jun xa noʼox na la stsobilan sbaik li stukike, pe jech-o ta sjunul yoʼonton kʼejinik. Xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Jechuk-o xachanubtas abaik xchiʼuk jechuk-o xapatbe aba avoʼontonik ta jujuntal ta salmoetik, ta skʼupil kʼoptael Dios, ta kʼejimoletik sventa yichʼobil ta mukʼ Dios ti ta kʼejimol chichʼ tojel ta vokole» (Kol. 3:​16). Jaʼ jech skʼan jkʼejintatik ek li «kʼejimoletik sventa yichʼobil ta mukʼ Diose». Li kʼejojetik taje jaʼ jtos veʼlil ta mantal chakʼbutik «li tukʼil xchiʼuk pʼijil [mosoile]» (Mat. 24:​45). w17.11 4 ¶7, 8

Li Jeovae la skʼel kʼuxi xuʼ anil xkʼotik li ta vakib jteklumetik sventa nakʼobbaile. Jaʼ yuʼun laj yakʼ ti oyuk oxib lumetik sventa nakʼobbail ta jujot stiʼil li ukʼum Jordane. Ta skoj taje, xuʼ anil noʼox xchiʼuk mu vokoluk chkʼot li buchʼu milvane (Núm. 35:​12-​14). Jaʼ yuʼun, li j-israeletike skʼan lek xchʼubaik li sbelel jteklumetik taje (Deut. 19:3). Maʼuk noʼox, yuʼun li judaetike nopem xaʼiik chakʼik letreroetik yoʼ snaʼik bu xuʼ chbat snakʼ sba li buchʼu milvane. Vaʼun li jmilvaneje muʼyuk chbat snakʼ sba ta yan lum ti bu xuʼ chlik yichʼ ta mukʼ li jecheʼ diosetike. Li Jeovae laj yal ti skʼan xichʼ milel li buchʼu yolbaj milvane, yan li buchʼu mu yolbajuk milvane chkʼuxubinat xchiʼuk chchabiat. Xi laj yal jun vinik ti chchanbe skʼoplal li Vivliae: «Skotol li kʼusi laj yichʼ chapanele kʼun ta pasel xchiʼuk kʼun ta aʼibel smelolal». Li Jeovae muʼyuk chakʼbe svokol li yajtuneltake yuʼun «lek tajek chkʼuxubinvan» (Efes. 2:4). w17.11 14 ¶4, 5

Li ta slivro j-alkʼop Sakariase te ta jtatik li kʼusitik akʼbat yil yuʼun Dios ti toj echʼ xa noʼox labal sbae, yuʼun akʼbat yil jlik balbal vun ti xvilet ta toyole, jun ants ti tikʼil ta moche xchiʼuk chaʼvoʼ antsetik ti oy xikʼik jech kʼuchaʼal xikʼ sigüenya mute xchiʼuk ti kuchbilik talel yuʼun li ikʼe (Zac. 5:​1, 7-9). ¿Kʼu van yuʼun jech laj yakʼbe yil yaj-alkʼop Jeova li kʼusitik labalik sba taje? ¿Kʼusi chakʼ jchantik li svakibal xchiʼuk li svukubal kʼusi akʼbat yil li Sakariase? Jaʼ te tsots ch-albatik mantal yuʼun Jeova li buchʼutik muʼyuk stukʼil kʼusitik tspasike. Tsvules ta joltik ti spʼajoj ta j-echʼel choplejal li Jeovae, jaʼ yuʼun, skʼan jpʼajtik ek. Li kʼusitik laj yil Sakariase, jaʼ te chalbutik ta jamal Jeova ti muʼyuk chakʼ taluk kʼusi chopol ta jtojolaltik mi chkakʼtik persa ta slekubtasbel yoʼontone. Chchabiutik xchiʼuk chakʼbutik bendision. Xchiʼuk jamal chalbutik xtok ti tskoltautik yoʼ sakuk noʼox jtalelaltik li ta chopol balumil liʼe. w17.10 21 ¶1; 25 ¶19

Ep kʼusitik xuʼ spasik li ermanaetik ti chʼabal to snup xchiʼilike. Xuʼ x-ochik ta prekursor, xuʼ xbatik ti bu skʼan mas jcholmantaletike, xuʼ xkoltavanik li ta Departamento sventa Svaʼanel salonetik xchiʼuk yan kʼusitik ti liʼ noʼox nopele xchiʼuk xuʼ snojesik li solisitud sventa li Chanob vun sventa j-al lekil aʼyejetik yuʼun Ajvalilal yuʼun Diose. Junantik xtoke xuʼ xbatik li ta Chanob vun ta Galaade. Jkotoltik xijmuyubaj xchiʼuk jkʼanojtik tajek li ermanaetik ta jtsobobbailtik ti oy xa sjabilalike. Akʼo mi mu xa spas yuʼunik li kʼusitik laj xa kaltike, pe xuʼ to yuʼunik yakʼel ta ilel stsatsal yoʼontonik ek xchiʼuk ti xkoltavanik li ta tsobobbaile. ¿Kʼuxi xuʼ spasik taje? Xuʼ van x-albatik yuʼun jun mol ta tsobobbail ti akʼo skoltaik junuk chex ermana sventa lekuk noʼox smeltsan sbae, taj une, jaʼ me te skʼan xakʼik ta ilel li stsatsal yoʼontonike. Pe maʼuk me skʼan xal xtok ti skʼan stsakik ta utel o ti tsots xa ye tskʼoponike, moʼoj, yuʼun skʼan stijbeik yoʼontonik yoʼ xaʼibeik smelolal ti xuʼ xchanik yantik ek ti kʼu yelan tslap skʼuʼ spokʼike (1 Tim. 2:​9, 10). Kʼalal oy slekil yoʼontonik xchiʼuk chkʼanvanik li ermanaetik ti oy xa sjabilalike, tstabe tajek sbalil li tsobobbaile. w17.09 31, 32 ¶17, 18

Bakʼintik li buchʼutik tsots yabtelike chakʼbeik tajek yipal sventa mu xchanik xchiʼuk ti chʼabaluk Svivliaik li krixchanoetike. Pe jaʼuk li buchʼutik skʼanojik Diose ep tajek kʼusitik spasojik sventa xkʼot ta skʼob skotol li krixchanoetike. Jech kʼuchaʼal li ta sjabilaltik 1300 ta jkʼakʼaliltike, li John Wyclef ti chchanbe skʼoplal Diose (teólogo), oy onoʼox ta yoʼonton ti xchanikuk Vivlia skotol li krixchanoetike, pe li ta Inglaterrae batsʼi jutuk tajek li buchʼu oy Svivliae. Li John Wyclef xchiʼuk xchiʼiltake la sjelubtasik ta inglés li Vivliae, vaʼun lik spukik li ta sjabilal 1382. Li jlolardoetike la skʼanik tajek li Vivliae. Lik batikuk ta yokik ta skotol li bikʼtal jteklumetike xchiʼuk la xanik sjunul li Inglaterrae. Tskʼelbeik Vivlia li krixchanoetike xchiʼuk chakʼbeik komel jtuchʼuk li Skʼop Dios ti lokʼtabil ta kʼabale. Kʼalal echʼ tal li jabiletike, mas to lik spukik xchiʼuk la sjelubtasik ta yan kʼop li Vivliae, jech kʼuchaʼal ta Europa xchiʼuk li ta yantik lume. Li kʼusi oy ta yoʼontonike jaʼ ti oyuk Svivliaik skotol li krixchanoetike. w17.09 20, 21 ¶10-​12

Kʼalal oy ta koʼonton ta jkʼan kalab jnichʼnabtik, pe ti mu xkiltik-o junuke, xuʼ me jaʼ xakʼ ‹tsots jvokoltik› li ta jnupuneltike (Prov. 13:​12). Li ta skʼakʼalil Vivliae, chopol tajek chilik li buchʼutik mu xil yalabike. Li yajnil Jakob ti Rakel sbie toj echʼ xa noʼox kʼux laj yaʼi ti mu snaʼ x-alaj jech kʼuchaʼal li xvixe (Gén. 30:​1, 2). Kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li kʼusitik xuʼ snuptanik li nupultsʼakaletike, oy jtos ti mu masuk chtal ta joltike, ¿kʼusi taje? Jaʼ ti oy buchʼu chcham junukal yuʼunike. Li buchʼu jech tsnuptane xuʼ van mi jsetʼuk bu snopoj mi jech chkʼot ta stojolal li avie. Pe li yajtsʼaklomutik Kristoe jchʼunojtik lek ti chkʼot ta pasel li spatobil koʼontontik ta sventa li chaʼkuxesele, taje jaʼ chpatbat yoʼonton li buchʼu chcham snup xchiʼile (Juan 5:​28, 29). Li jkʼanvanej Jtotik Jeovae jaʼ jech tspatbe yoʼonton ta Skʼop li buchʼutik tsots tajek svokolike. w17.06 4 ¶1; 5 ¶6; 6 ¶9

Jun veltae, li Diose laj yakʼ sba ta ilel ta stojolal li Moisese. Li vaʼ kʼakʼale, laj yakʼ ta aʼiel kʼusi li sbie xchiʼuk ti kʼu yelan stalelale. Pe li kʼusi baʼyel laj yal ta sventa li stalelaltake jaʼ ti snaʼ xkʼuxubinvane xchiʼuk ti toj lek yoʼontone, maʼuk mas tsots skʼoplal laj yaʼi yalel baʼyel ti toj pʼije o ti ep tajek sjuʼele (Éx. 34:​5-7). Pe ¿kʼu yuʼun ti jaʼ mas laj yalbe skʼoplal li stalelaltak taje? Jaʼ sventa spat yoʼonton Moises ti chkoltaat onoʼox yuʼun li Jeovae xchiʼuk ti ta sjunul yoʼonton tskolta li yajtuneltake (Éx. 33:​13). Ti kʼu yelan la spasutik Diose jaʼ sventa xkakʼ ta ilel xkʼuxul koʼontontik, akʼo mi jech, xuʼ van jaʼ noʼox chbat ta koʼontontik spasel li kʼusi ta jkʼan jtuktike, ¿kʼu yuʼun jech chkʼot ta pasel? Jaʼ ta skoj ti jkuchojtik li mulile. Jaʼ yuʼun bakʼintike, vokol chkaʼitik snopel mi ta jkoltatik li yantike o mi jaʼ mas lek ti jaʼuk xkakʼ ta koʼontontik li kʼusi chtun kuʼuntike. Pe ¿kʼusi van tskoltautik sventa masuk to xkakʼtik ta ilel xkʼuxul koʼontontik? Jaʼ ti jkʼelbetik skʼoplal kʼu yelan yakʼoj ta ilel xkʼuxul yoʼonton li Jeovae, ti jchanbetik li stalelale, ti xkakʼtik venta kʼusi sbalil ta jtatik kʼalal jech ta jpastike xchiʼuk ti jkʼeltik kʼuxi yakʼoj ta ilel xkʼuxul yoʼonton li junantik krixchanoetike. w17.09 8 ¶1; 9 ¶3

¿Kʼu yuʼun skʼan jlaptik li achʼ talelale? Jaʼ sventa xkakʼtik ta ichʼel ta mukʼ li Jeovae, maʼuk sventa xkichʼtik kʼupil kʼoptael yuʼun li krixchanoetike. ¿Mi xvul ta joltik kʼu yuʼun ti la saʼ smul ta stojolal Jeova li jun anjel ti tukʼ laj yichʼ pasele? ¡Jaʼ ta skoj ti la stoy sbae! (Koʼoltaso xchiʼuk Ezequiel 28:​17). Ta skoj ti jpasmulilutik li voʼotike, mas to vokol chkaʼitik sjipel lokʼel li jtoyobbailtike. Akʼo mi jech, xuʼ kuʼuntik slapel li talelal ti bikʼit chkakʼ jbatike. ¿Kʼuxi xuʼ jpastik taje? Skʼan jchʼakbetik yorail jujun kʼakʼal sventa jchantik li Vivliae xchiʼuk ti jnopbetik skʼoplale (Deut. 17:​18-​20). Tskoltautik me tajek xtok ti jnopbetik skʼoplal li chanubtaseletik yuʼun Jesuse xchiʼuk li skʼelobil laj yakʼbutik komele, yuʼun li stuke bikʼit laj yakʼ sba (Mat. 20:​28). ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti solel bikʼit laj yakʼ sbae? Jaʼ ti la spokbe yok li yajtakboltake (Juan 13:​12-​17). ¿Kʼusi to yan xuʼ skoltautik sventa xkiktatik ta j-echʼel ti voʼotik mas mukʼ jkʼoplal chkaʼi jbatike? Tsots me skʼoplal ti nopolikuk noʼox jkʼanbetik li xchʼul espiritu Diose (Gal. 6:​3, 4). w17.08 25 ¶11, 12

Kʼalal oy jtosuk kʼusi la jnop la jpastike, xuʼ van la jkʼanbetik koltael Dios sventa lek kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntik, vaʼun jaʼ la jpastik li kʼusi laj yalbutik li chʼul espiritue. Pe xuʼ van mu jechuk kʼot ta pasel ti kʼu yelan jmalaojtike xchiʼuk xuʼ van oy kʼusi tsots la jnuptantik ti jel-o jkuxlejaltik yuʼune (Ecl. 9:​11, TNM ). ¿Kʼusi van xuʼ jpastik sventa mu jvul koʼontontik xchiʼuk ti jechuk-o xakʼbutik «li jun oʼontonal yuʼun [Diose]»? Li kʼusi laj yalbe ermanoetik ta Filipos li Pabloe chchanubtasutik ti jaʼ xuʼ skoltautik li orasione. Jaʼ yuʼun, kʼalal ta jvul koʼontontike, jpastik me orasion (1 Ped. 5:​6, 7). Pe skʼan me oyuk xchʼunel koʼontontik kʼalal jech ta jpastike xchiʼuk jpat koʼontontik ti oyutik ta yoʼonton li Jeovae. Jech noxtok, jtojbetik ta vokol ta sventa li bendisionetik chakʼbutike. Ta me stsatsub xchʼunel koʼontontik ta stojolal kʼalal ta jvules ta joltik ti «x-echʼ to ta xakʼbutik ti kʼusi ta jkʼantike o li kʼusi jnopojtike» (Efes. 3:​20). w17.08 9 ¶4, 6; 10 ¶10

Epal ermanoetike tunik ta prekursor kʼalal kerem tsebik toʼoxe, taje jaʼ akʼbat-o smuyubajelik. Mi kerem tsebot toe, ¿kʼu yuʼun mu xavalbe kʼusi chakʼan chapas li ermanoetik ti yijik xa ta mantale? Xi onoʼox tstakʼik li vaʼ ermanoetike: «Kʼalal chijtun ta tsʼakal orae, ep kʼusi ta jchantik ti chtun-o kuʼuntik ta sjunul jkuxlejaltike». Li Jesuse ep tajek kʼusi la xchan ta sventa Stot kʼalal te toʼox oy ta vinajele. Pe ep to kʼusi la xchan kʼalal la xchol mantal liʼ ta balumile. Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yakʼ venta ti ch-akʼbat-o smuyubajel kʼalal chil ti chkʼot ta yoʼonton mantal li krixchanoetike xchiʼuk ti jaʼ chkoltaat-o sventa tukʼuk xakʼ sba kʼalal tsnuptan prevaetike (Is. 50:4; Evr. 5:8; 12:2). Li Jesuse laj yalbutik komel ti skʼan xbat jchanubtastik ta sventa kʼusitik melel li krixchanoetike xchiʼuk ti jpastik ta yajtsʼaklomtake (Mat. 28:​19, 20). Mi anopoj chavakʼ akuxlejal sventa chapas li abtelal taje, ta me xata amuyubajel xchiʼuk jaʼ me jech chavichʼ ta mukʼ li Jeovae. Pe sventa xakʼot ta lekil jchanubtasvaneje, skʼan onoʼox xjelav kʼuuk sjalil. w17.07 23 ¶6, 7

Ti bu mas ta jta spatobil koʼontontike jaʼ ta stojolal li Jtotik Jeova ti kʼuxutik ta yoʼontone (2 Kor. 1:​3, 4). Li ta tsobobbail xtoke xuʼ te sta spatobil yoʼontonik li buchʼutik chamem yutsʼ yalalike (1 Tes. 5:​11). ¿Kʼuxi xuʼ jtsatsubtastik xchiʼuk jpatbetik yoʼonton li buchʼutik chʼabal xa stsatsal yoʼontonike? (Prov. 17:​22). Jvules ta joltik ti «oy yorail chʼanxijchi» xchiʼuk ti «oy yorail [chijkʼopoje]» (Ecl. 3:7). Jkʼeltik kʼusi laj yalik chaʼvoʼ ermanaetik. Xi chal jun ermana ti chamem smalal ti Dalene sbie: «Li buchʼutik oy kʼusi kʼux chaʼiike oy ta yoʼonton chalik li kʼusi tsnopike xchiʼuk ti kʼu yelan chaʼi sbaike. Jaʼ yuʼun, li kʼusi skʼan jpastik ta stojolalik ti tsots tajek skʼoplale, jaʼ ti jchikintatik li kʼusi chalike xchiʼuk ti mu jtuchʼbetik ta bee». Li Juniae xi laj yal kʼalal la smil sba stuk li sbankile: «Akʼo mi mu xkaʼitik kʼu to xkʼuxul chaʼiik li buchʼutik chcham yutsʼ yalalike, li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti oyuk ta koʼontontik xkaʼibetik smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbaike». Jech xtok, skʼan me jvules ta joltik ti jelajtik kʼu yelan chaʼi sbaik ta jujuntale xchiʼuk ti jelajtik ti kʼu yelan chakʼik ta ilel ti oy kʼusi kʼux chaʼiike. w17.07 13 ¶3; 14 ¶11-​13

Li epal krixchanoetik avie jaʼ mas tsots skʼoplal chilik li takʼine. Jech oxal jaʼ chakʼ ta yoʼontonik saʼel li skʼulejalike o ti mu xchʼay li kʼusi oy xa yuʼunike. Yantik xtoke jaʼ mas tsots skʼoplal chil li yutsʼ yalalike, ti lekuk noʼox oyike xchiʼuk li kʼusi pasem xa tal yuʼunike. Akʼo mi jech, oy to kʼusi ti mas tsots skʼoplal ti mu xkoʼolaj ta kʼusiuk noʼoxe xchiʼuk ti skʼan mu xchʼay ta koʼontontik jsetʼuke, ¿kʼusi jaʼ taje? Jaʼ li spakbel skʼoplal li mukʼul pasmantal yuʼun Jeovae. Pe mi muʼyuk la jkʼel jbatike, xuʼ me jaʼ xbat ta koʼontontik li kʼusitik ta jpastik jujun kʼakʼale o ti jvul tajek koʼontontik yuʼun li jvokoltike, vaʼun ti jaʼ xchʼay xkaʼitik li kʼusi mas tsots skʼoplale. Pe mi laj kaʼibetik lek smelolal ti jaʼ noʼox jpasmantal li Jeovae, mas me chapalutik ta sventa li kʼusi ta jnuptantik jujun kʼakʼale xchiʼuk mas to lek chkil jbatik xchiʼuk li Jeovae. w17.06 22 ¶1, 2

Ta slekil yoʼonton tsventainutik li Jeovae. Jaʼ yuʼun, li joliletik ta utsʼ alalile xchiʼuk li moletik ta tsobobbail ti tskʼanik li mukʼul pasmantal yuʼun Diose muʼyuk ti jpʼel xa xalike, ti jaʼ xa bankilal jpasmantal chaʼi sbaike. Mu jechuk tspasik, yuʼun jaʼ chchanbeik stalelal li Jeovae. Taje jaʼ jech la spas li Pabloe, yuʼun la xchanbe stalelal li Diose xchiʼuk li Jesuse. Muʼyuk la xkʼexlaltas li yantike xchiʼuk muʼyuk la suj sventa spasik li kʼusi leke, jaʼ noʼox ta slekil yoʼonton laj yalanbe mantal (Rom. 12:1; Efes. 4:1; Filem. 8-​10). Taje jaʼ jech stalelal li Jeovae. Jaʼ yuʼun skʼan jechuk stalelalik li buchʼutik tspakbeik skʼoplal xchiʼuk ti tskʼanik ti kʼu yelan chventainvan li Diose. ¿Kʼuxi to xuʼ jpakbetik skʼoplal ti kʼu yelan chventainvan li Diose? Jaʼ ti ta slekil koʼontontik ta jkoltatik li buchʼutik akʼbil yabtelik yuʼun Diose. Akʼo mi mu xkaʼibetik lek smelolal ti kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunike o akʼo mi muʼyuk lek chkaʼitik, ta jkolta jbatik ta spasel li kʼusi xchapanoj Diose. Taje mu jechuk stalelal li yan krixchanoetike, pe jaʼ jech skʼan jpastik mi ta jkʼantik ti jaʼ tsventainutik li Diose (Efes. 5:​22, 23; 6:​1-3; Evr. 13:​17). w17.06 30 ¶14, 15

Tsots me skʼoplal ti jchʼak jkʼakʼaltik ta stojolalik li kermanotaktik ti chibajem chaʼiike, ti chat noʼox yoʼontonike o ti xuʼ van oy yan svokolike. Chtun yuʼunik ti jpatbetik yoʼontonik xchiʼuk ti jtsatsubtastike (Prov. 12:​25; Kol. 4:​11). Kʼalal oy kʼusitik lekik chkalbetike xchiʼuk kʼalal oy kʼusitik ta jpastik ta stojolalike, chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik «li buchʼutik koʼol xchʼunel koʼontontik jchiʼuktike» (Gal. 6:​10). Li Vivliae chal ti jaʼ xa noʼox «batem ta yoʼontonik takʼin» xchiʼuk ta saʼel kʼusi tskʼan yoʼonton stukik li krixchanoetik ta slajebal kʼakʼale (2 Tim. 3:​1, 2). Jech oxal, li yajtsʼaklomutik Kristoe skʼan me xkakʼtik persa ti jkʼantik mas li Jeovae, li Skʼope xchiʼuk li kermanotaktike. Ta skoj ti jpasmulilutike, oy onoʼox bakʼintik chlik jutuk jkʼoptik xchiʼuk li kermanotaktike. Pe li kʼanelale jaʼ tspasutik ta jun, yuʼun jaʼ tstij koʼontontik yoʼ ta slekiluk koʼonton jchapantik ta anil li jkʼoptike (Efes. 4:​32; Kol. 3:​14). Jaʼ yuʼun, kakʼtik-o persa yoʼ jkʼantik mas li Jeovae, li Skʼope xchiʼuk jkʼantik-o me ta sjunul koʼontontik li kermanotaktike. w17.05 21 ¶17, 18

Li yajtsʼaklomutik Kristoe te onoʼox ta jnopbentik ti xuʼ van oy kʼusi muʼyuk tukʼ tspasbutik li yan krixchanoetike. Pe vokol tajek chkaʼitik kʼalal jech ta jnuptantik yilel li ta tsobobbaile o kʼalal chkiltik ti jech chkʼot ta stojolal junuk ermanoe. Taje chakʼ ta preva li xchʼunel koʼontontike. Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi van ta jpastik mi jech kʼot ta jtojolaltike? ¿Mi chkakʼ akʼo xchibajesutik ta spasbel yabtel li Jeovae? Ta skoj ti jpas mulil krixchanoutike, oy onoʼox kʼusi chopol chbat ta pasel kuʼuntik. Jaʼ yuʼun bakʼintike, muʼyuk tukʼ kʼusi chkichʼtik pasbel o xuʼ van voʼotik oy kʼusi muʼyuk tukʼ ta jpasbetik li kermanotaktik ta tsobobbaile. Pe taje bakʼintik to jech chkʼot ta pasel. Pe kʼalal jech chkʼot ta pasele, li yajtsʼaklomtak Kristo ti tukʼ yakʼoj sbaike mu labaluk sba chaʼiik xchiʼuk muʼyuk chchibajik. Li Jeovae chakʼbutik lekil tojobtaseletik ta Vivlia sventa tskoltautik ti tukʼuk-o xkakʼ jbatik kʼalal mi oy buchʼu muʼyuk tukʼ kʼusi la spasbutike (Sal. 55:​12-​14). w17.04 19 ¶4, 5

Xuʼ van tsots chkaʼitik mi maʼuk stestigo Jeova li jnup jchiʼiltike. Akʼo mi jech, muʼyuk srasonal kuʼuntik sventa jchʼak jbatik o jtuchʼ jnupuneltik ta skoj noʼox ti muʼyuk chtun ta stojolal Jeova li jnup jchiʼiltike (1 Kor. 7:​12-​16). Jech xtok, mi oy junuk ermana ti muʼyuk chaʼi mantal li smalale, skʼan onoʼox me xichʼ ta mukʼ, yuʼun li vinike jaʼ jolil li ta yutsʼ yalalike akʼo mi muʼyuk chakʼ li kʼusitik chtun ta mantale. Jaʼ noʼox jech ek, mi oy junuk ermano ti muʼyuk chtun ta stojolal Jeova li yajnile skʼan me stukʼulan xchiʼuk xichʼ ta kʼux (Efes. 5:​22, 23, 28, 29). ¿Kʼusi van xuʼ jpastik mi oy bakʼintik mu xakʼ lek jpasbetik yabtel Jeova li jnup jchiʼiltike? Kalbetik junuk skʼelobil, jnoptik noʼox ti oy jun ermana ti xi ch-albat yuʼun li smalale: «Avokoluk, junchib noʼox me kʼakʼal xalokʼ ta cholmantal jujun xemana». ¿Kʼusi van ta jpastik ti voʼotikuk jech chkichʼtik albele? Xiuk jnoptike: «¿Mi tspajtsanun-o xa ta yichʼel ta mukʼ Jeova li jnup jchiʼile? Mi maʼuk jeche, ¿mi xuʼ jchʼunbe li kʼusi chalbune?». Kʼalal chijrasonaj leke, xuʼ me skoltautik sventa mu jecheʼuk noʼox xlik jkʼoptik xchiʼuk li jnup jchiʼiltike (Filip. 4:5). w17.10 13 ¶7, 8

Jech kʼu chaʼal laj yal li Vivliae, epal krixchanoetik «ta jujuchop cʼop ta scotol banamil» yakal ch-ochik talel li ta s-organisasion Jeovae (Zac. 8:​23). Totil meʼiletik, mi mu xaʼiik lek kʼu yelan chakʼopojik li avalab anichʼnabike, mas me toj vokol chavaʼiik ta xchanubtasel ta sventa li kʼusi melele. Li avalab anichʼnabike jaʼ li avaj-estudioik ti mas to tsots skʼoplale xchiʼuk ta me sta xkuxlejalik mi laj yojtikinik li Jeovae (Juan 17:3). Jaʼ yuʼun, skʼan me nopolik noʼox xavalbeik skʼoplal li kʼusi chchanubtasvan li Jeovae (Deut. 6:​6, 7). Li avalab anichʼnabike xuʼ van jaʼ te xchanik yan kʼop li ta chanune xchiʼuk ta stojolal li yan krixchanoetike. Pe jaʼ noʼox me chchan akʼopik mi nopem xavaʼ­iik chachiʼinik ta loʼile. Mi la xchanike, mas me kʼun chaʼiik chchiʼinoxuk ta loʼil xchiʼuk ti xalboxuk kʼu yelan chaʼi sbaike. Pe oy to me yan kʼusi lek chkʼot ta pasel xtok. Kʼalal chchanik yan kʼope, mas me chchanik lek snopel xchiʼuk jaʼ me chkoltaatik sventa xaʼibeik smelolal kʼu yelan snopobil yuʼunik li yan krixchanoetike. w17.05 9 ¶5, 6

Li yajkontratak j-israeletike oy 900 skaretaik sventa paskʼop ti oy lek sjosal pasbil ta tsatsal takʼine. Pe jaʼuk li stukike muʼyuk yabtejebik sventa paskʼop mi jaʼuk smakobbailik (Juec. 4:​1-3, 13; 5:​6-8). Akʼo mi jech, li Jeovae laj yalbe kʼusi skʼan spas li Barake jech kʼuchaʼal chal li teksto avie. Li Barake ta anil noʼox bat stsak ta kʼop li yajkontratakik ti bu Taanak sbie (Juec. 4:​14-​16). ¿Mi la skolta Jeova li j-israeletike? Laj. Yuʼun ta anil noʼox tal tsatsal voʼ, jech oxal, batsʼi pas ta achʼelaltik ti bu tspasik kʼope. Taje lek laj yaʼiik li j-israeletike. Li Barake la snuts batel kʼalal to ta Aroset li yajsoltarotak Sisarae, ti te van 24 kilometrouk snamale. Pe ti kʼusi une te van bu matsʼal kom ta achʼelaltik skareta li Sisarae, jech oxal, te laj ­yikta li skaretae, bat ta anil kʼalal to ta Saananim, jaʼ te la snakʼ sba ta skarpana jun ants ti Jael sbie. Ta skoj ti lubem tajeke, ta anil noʼox bat xchʼulel ta vayel. Kʼalal jaʼo ochem lek svayele, li Jaele la spas ta tsots yoʼonton, vaʼun la smil li Sisarae (Juec. 4:​17-​21). Ta melel, koltaatik yuʼun Jeova ta stsalel li yajkontraike. w17.04 29, 30 ¶6-8

¿Mi ch-ayan van yan organisasion liʼ ta balumil kʼalal mi echʼ xa ox li Armajedone? Xi tstakʼ li Vivliae: «Oy achʼ vinajel xchiʼuk jun achʼ balumil ti jmalaojtik ti jech onoʼox yaloje, oy-o xa tukʼilal te» (2 Ped. 3:​13). Li mol vinajele jaʼ skʼoplalik li ajvaliletik ti muʼyuk stukʼilike. Li mol balumile jaʼ skʼoplal skotol li krixchanoetik ti ventainbilik yuʼun li ajvaliletik taje. ¿Ta kʼusi chichʼ-o jelel kʼalal mi laj xa ox yichʼik lajesele? Ta «achʼ vinajel xchiʼuk [ta] jun achʼ balumil». Li achʼ vinajel taje jaʼ skʼoplal jun achʼ ajvalilal, taje jaʼ li Ajvalilal yuʼun Diose. Ti jaʼ te skʼoplal li Jesukristo xchiʼuk li 144 mil ti jmoj ch-ajvalilajik xchiʼuke. Yan li achʼ balumile jaʼ skʼoplal li krixchanoetik ti chichʼik ventainel yuʼun li Ajvalilal yuʼun Diose. Li Jesus xchiʼuk li buchʼu chchiʼinan ta ajvalile chakʼik lek ta ilel li stalelaltak Jeovae, ti jaʼ li Dios ti «xchapet lek tspas skotol li kʼusitike» (1 Kor. 14:​33). Jech oxal, lek chapal skotol li ta ‹achʼ balumile›. Li viniketik ti chichʼik akʼbel yabtelike jaʼik lekil viniketik ti jaʼ chchʼunik li beiltaseletik ch-akʼbatik yuʼun Jesus xchiʼuk li 144 mile (Sal. 45:​16). Jnoptik xa noʼox avaʼi kʼu to yutsil jkuxlejaltik kʼalal chʼabal xa ox li organisasionetik ti muʼyuk stukʼilike. Ti jaʼ xa noʼox oy jun organisasion ti lek tajek chapale xchiʼuk ti muʼyuk bu tsok-oe. w17.04 11 ¶8, 9

Chʼul li nupunele, jech oxal maʼuk jun tajimol chil Jeova li kʼusi chichʼ alel ta jamal ta sventa li nupunele. Yuʼun kʼalal oy buchʼu chnupunike, xi chalbe sbaik ta jujuntale: «Chkakʼ ke sventa ta jkʼanot xchiʼuk ta jkʼuxubinot ta sjunul koʼonton, jaʼ jech ta jpas-o ti kʼu sjalil kuxulutik kʼuchaʼal chal smantal Dios ta sventa li buchʼu nupultsʼakale». Kʼalal jech chalike, yabinoj li Jeovae xchiʼuk li buchʼutik te oyike. Xuʼ van oy junantik li buchʼu chnupunike mu jechuk tajek chalbe sbaik kʼuchaʼal taje. Akʼo mi jech, jaʼ me ta stojolal Jeova li kʼusi chalike. Kʼalal jech chalbe sbaike, chkʼot ta yajnil smalal sbaik. Jech xtok, skʼan me xjalij ta sjunul xkuxlejal li snupunelike (1 Kor. 7:​39). Xi laj yal li Jesuse: «Ti kʼusi spasoj ta jun li Diose muʼyuk buchʼu xuʼ xchʼak». Jaʼ yuʼun, li buchʼutik chnupunike mu me stakʼ ti xi snopike: «Te ta jtuchʼ jnupunel mi mu lekuk kʼusi kʼot ta pasel kuʼunkutike» (Mar. 10:9). Ta melel, muʼyuk onoʼox buchʼu ti tukʼ xa tajek li snupunelike, yuʼun jkotoltik jpasmulilutik. Jech oxal, li Vivliae jamal chal ti oy bakʼintik «chil tsots svokol stukik li buchʼu chnupunike» (1 Kor. 7:​28). w17.04 7 ¶14, 15