Agosto

Sventa xijkʼot ta lekil jchanubtasvaneje, skʼan baʼyel xkichʼtik chanubtasel ek (1 Tim. 4:​15, 16). Jaʼ noʼox jech xtok, mi tstunesutik Jeova sventa xijtukʼibtasvane, skʼan bikʼit xkakʼ jbatik xchiʼuk skʼan xkakʼ akʼo sbeiltasutik li Jeovae. Yuʼun kʼalal chilik ti bikʼit kakʼoj jbatike, chichʼutik ta mukʼ li yantike xchiʼuk kʼun chaʼi chchʼunbutik li tojobtasel chkakʼbetike. Jkʼeltik avil li kʼusi laj yakʼ jchantik komel li Jesuse. Skotol ora la xchʼunbe smantal li Stote xchiʼuk jech-o la spas akʼo mi jaʼo vokol tajek laj yaʼi. Muʼyuk bu la stoy sba ta skoj ti lek pʼije xchiʼuk ti lek xtojob ta chanubtasvaneje, moʼoj, jamal laj yal ti jaʼ te likem talel ta stojolal li Diose (Juan 5:​19, 30). Ta skoj ti bikʼit tajek laj yakʼ sbae xchiʼuk ti jech-o jchʼunej mantale, ta slekil xkʼuxul yoʼonton chanubtasvan. Vaʼun li krixchanoetike lek tajek chaʼi chnopajik batel ta stojolal (Mat. 11:​29). Skotol li kʼusi chlokʼ ta yee chkʼot kʼalal to ta yut yoʼonton li krixchanoetike, chpatbat tajek yoʼonton li buchʼutik chibajemike xchiʼuk li buchʼutik lilijem chaʼi sbaik jech kʼuchaʼal jteluk aj ti vochʼem xae o kʼuchaʼal junuk mecha ti jutuk xa te xlepʼlune (Mat. 12:​20). Jech xtok, kʼalal lik stoy sbaik li yajtakboltake xchiʼuk kʼalal lik skʼanik li kʼusi oy ta yoʼonton stukike, jech-o lek laj yakʼ ta ilel stalelal xchiʼuk ta slekil yoʼonton la stukʼibtasan (Mar. 9:​33-​37; Luk. 22:​24-​27). w18.03 26 ¶15, 16

Li jtakbol Pedroe laj yalbe skʼoplal li arka la spas Noee. Kʼalal la spas li arkae, jaʼ te laj yakʼbe yil skotol krixchanoetik ti yakʼoj xkuxlejal ta spasbel li yabtel Diose. Oy lek xchʼunel yoʼonton xchiʼuk la spas skotol li kʼusi albat yuʼun Jeovae. Ta sventa ti jech la spase, kuxul komik xchiʼuk yutsʼ yalal kʼalal tal li Nojelal ta voʼe. Kʼalal laj yil krixchanoetik li mukʼta arkae, te laj yakʼik venta ti oy xchʼunel yoʼonton li Noee. Jaʼ jech xkaltik li avi eke, kʼalal chilik yantik ti oy buchʼu chichʼ voʼe, te chakʼik venta ti jaʼ jun yajtsʼaklom Kristoe, ti yakʼoj xa sba ta stojolal li Jeovae xchiʼuk yakʼoj xchʼunel yoʼonton ta stojolal li Kristoe. Jech xtok, li yajtsʼaklomtak Kristo ti yakʼoj xa xkuxlejalik ta stojolal li Jeovae jech tspasik kʼuchaʼal li Noee, chchʼunbeik li smantale xchiʼuk tspasik li kʼusi akʼbil sbainike. Pe maʼuk noʼox, yuʼun jech kʼuchaʼal koltaat yuʼun Jeova li Noee, jaʼ jech chichʼik koltael ek kʼalal mi tal li slajeb chopol balumil liʼe (Mar. 13:​10; Apok. 7:​9, 10). Kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, toj tsots skʼoplal ti xkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti xkichʼtik voʼe. Yuʼun li buchʼu yolbaj mu skʼan xichʼ voʼe chib me skʼoplal ti sta li kuxlejal sbatel osile. w18.03 4 ¶3, 4

Jlom totil meʼiletike tsnopik ti mu xuʼ xichʼik lokʼesel ta tsobobbail li yalab xnichʼnabik mi muʼyuk to yichʼojik voʼe. Pe ta melele, jecheʼ noʼox tsloʼla sbaik ti jech tsnopike (Sant. 1:​22). ¿Mi jaʼ van muʼyuk chchapanatik yuʼun Jeova li buchʼutik muʼyuk to yichʼojik voʼe? Moʼoj. Yuʼun mi snaʼoj xa kʼusi lek skʼan pasel li jun kerem o jun tsebe, pe ti muʼyuk tspase, ta onoʼox me xchapanat yuʼun li Jeovae (Sant. 4:​17). Oy onoʼox srasonal ti tskʼanik akʼo yijubuk baʼyel snopbenik li yalab xnichʼnabik sventa xuʼ xakʼ sbaik ta stojolal Jeova xchiʼuk ti xichʼik voʼe, pe li kʼusi mas lek xuʼ spasike jaʼ ti xakʼbeik yil ta stalelalik li kʼusi lek skʼan pasele, maʼuk ti spajtsanike. Jaʼ mas lek ti ta sbikʼtal onoʼox xchanubtasik tal sventa ta sjunuluk yoʼonton xchʼunik li smantaltak Jeovae (Luk. 6:​40). Taje jaʼ li kʼusi mas lek xuʼ spasike xchiʼuk jaʼ jech xuʼ xchabiik ta melel li yalab xnichʼnabike, vaʼun jaʼ me jech chanavik-o batel li ta sbe Jeovae, jaʼ xkaltik, ti jaʼ xbeiltasatik yuʼun li smantaltake (Is. 35:8). w18.03 11 ¶12, 13

Kʼalal echʼem xa ox li Nojelal ta voʼe, jech-o la spas batel 350 jabil li kʼusi tskʼan Jeovae (Gén. 9:​28). Jaʼ jun slekil kʼelobil ta sventa li xchʼunel mantal xchiʼuk li xchʼunel oʼontonale. ¿Kʼuxi xuʼ jpastik taje? Jaʼ ti mu jtikʼ jbatik ta spasel li kʼusi tspas sbalumil Satanase, ti jpakbetik skʼoplal li tukʼilal yuʼun Jeovae xchiʼuk ti baʼyeluk jsaʼtik li Ajvalilale (Mat. 6:​33; Juan 15:​19). Kʼalal jech ta jpastike, muʼyuk lek chilutik li krixchanoetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li buchʼutik tspukbeik skʼoplal aʼyejetik ta television, ta radio o ta yan kʼusie chchopol kʼoptautik kʼalal jpʼel ta koʼonton ta jchʼuntik li smantaltak Dios ta sventa li nupunele xchiʼuk ti muʼyuk chijmulivaje (Mal. 3:​17, 18). Pe muʼyuk chijxiʼ-o yuʼun li krixchanoetike, jaʼ ta jxiʼtatik Jeova jech kʼuchaʼal la spas li Noee, yuʼun jnaʼojtik lek ti xuʼ xakʼbutik jkuxlejaltik ta sbatel osile (Luk. 12:​4, 5). Skʼan xi jakʼbe jbatik ta jujuntale: «¿Mi ta jpasbe-o yabtel Jeova akʼo mi tslabanikun o chchopol kʼoptaikun li krixchanoetike? Kʼalal vokol ta tael bakʼintik li kʼusi chtun kuʼune, ¿mi jpatoj koʼonton ta stojolal Jeova ti ta onoʼox xakʼbune?». Mi oy xchʼunel koʼontontik xchiʼuk mi jnaʼ jchʼuntik mantal jech kʼuchaʼal li Noee, xuʼ jchʼuntik ta melel ti chchabiutik li Jeovae (Filip. 4:​6, 7). w18.02 4 ¶4, 8; 5 ¶9, 10

Li krixchanoetike solel jaʼ noʼox chbat ta yoʼonton li kʼusi tskʼan stukike. Xi la sbiiltas li jtakbol Pabloe: «Ikʼ ti tspas ta mantal li krixchanoetike xchiʼuk ti ch-abtej avi ta stojolal li xnichʼnab toybaile» (Efes. 2:2). Li ikʼ ti tspasvan ta mantal taje jaʼ tstijbe yoʼonton jutuk mu skotoluk krixchanoetik sventa jaʼuk jech xchanik li kʼusi tspas yantike. Ta skoj taje, jaʼ tspasik li kʼusi tskʼanike xchiʼuk muʼyuk chakʼbeik yipal spasel li kʼusi chal smantal Diose. Li buchʼu muʼyuk tsots ta mantale jaʼ noʼox chakʼ ta yoʼonton ti lekuk xkom skʼoplale, ti epuk kʼusi x-ayan yuʼune xchiʼuk tspakbe tajek skʼoplal li kʼusi jaʼ sderecho yaloje. Li buchʼutik muʼyuk tsotsik ta mantale jaʼ tspasik «li yabtel jbekʼtaltike» (Gal. 5:​19-​21). Tstikʼ sbaik ta paskʼop akʼo mi maʼuk skʼopik, chchʼakvanik, tstijbeik yoʼonton yantik sventa mu xchʼunik mantal, tstikʼbe sba smulik ta stojolal jchapanvanejetik, mu xichʼik ta mukʼ j-abteletik xchiʼuk toj tsots skʼoplal chaʼiik ti xveʼik xchiʼuk ti x-uchʼbolajike. Jech noxtok, mu xakʼbeik yipal ta stsalel li prevaetike (Prov. 7:​21, 22). w18.02 19 ¶3-5

Muʼyuk chopol kʼalal oy noʼox smelolal ta jkʼupintik li kʼusi lek chkaʼitike. Oy xi tsnop junantik krixchanoetike: «Skʼan xkiktatik skotol li kʼusitik ta jkʼupintike». ¿Mi jaʼ van jech chchanubtasvan li Jeovae? Moʼoj. Yuʼun xi chalbutik li Vivliae: «Batan me, cuxetuc noʼox avoʼnton bat veʼan avot, bat uchʼan yaʼlel atsʼusub» (Ecl. 9:7). ¿Buchʼutik chalbe skʼoplal li ta 2 Timoteo 3:4 ti jaʼ tspasik li kʼusi lek chaʼi stukike? Jaʼik li buchʼutik mi jsetʼuk tstsakik ta venta ta xkuxlejalik li Diose. Li ta versikuloe muʼyuk ta xal ti jaʼ tskʼanik li kʼusi kʼupil sba chaʼi stukike ti jaʼ xa jutuk tskʼanik li Diose, yuʼun mi jeche xuʼ van chakʼ ta aʼiel ti skʼanojik to jutuk li Diose. Yuʼun xi chal li versikuloe: «Jaʼ skʼanojik li kʼusi kʼupil sba chaʼi stukike jaʼ muʼyuk skʼanojik li Diose». Xi chal jun vinik ti lek chanunajeme: «Li versikulo liʼe maʼuk skʼan xal ti tskʼanik to uni jtsʼujuk li Diose, li kʼusi skʼan xale jaʼ ti mi jsetʼuk tskʼanike». Taje jaʼ me jun pʼijubtasel ta sventa li buchʼutik toj echʼ xa noʼox tskʼupinik li kʼusi lek chaʼi stukike. Li buchʼutik «skʼanojik li kʼusi kʼupil sba chaʼi stukike» xkoʼolajik xchiʼuk li buchʼutik chjochatik «batel yuʼun li kʼusitik tsvul-o yoʼontonike» (Luk. 8:​14). w18.01 25 ¶14, 15

Li Jeovae toj echʼ noʼox lek yoʼonton, yuʼun jaʼ yakʼojbutik skotol li kʼusi x-ayan kuʼuntike. Jaʼ yuʼun skotol, jech kʼuchaʼal li oroe, li platae xchiʼuk li yan kʼusitik oy ta jbalumiltike. Jech xtok, chakʼ skotol li kʼusi jtunel ­kuʼuntik sventa xijkuxi-oe (Sal. 104:​13-​15; Hageo 2:8). Kalbetik junuk skʼelobil, li Jeovae 40 jabil la smakʼlin ta mana li j-israeletike xchiʼuk laj yakʼbe yaʼalik kʼalal te oyik ta takixokol balumile (Éx. 16:​35; Neh. 9:​20, 21). Li Jeovae la stunes j-alkʼop Eliseo sventa xepajesbe yaseite ta skʼelobil juʼelal jun tukʼil meʼon ants. Li kʼusi kʼot ta pasel taje la stabe sbalil li antse, yuʼun toj-o skotol li yile xchiʼuk kom to yuni komelal sventa xkuxiik-o batel xchiʼuk li chaʼvoʼ yalabe (2 Rey. 4:​1-7). Li Jesus eke toj labal sba kʼusi akʼbat spas yuʼun li Jeovae, yuʼun kʼalal chtun chile, la spas skʼelobil juʼelal sventa xepajes veʼlil xchiʼuk laj yakʼ takʼin kʼalal jaʼo chtun laj yile (Mat. 15:​35-​38; 17:​27). Li Jeovae jaʼ yuʼun skotol li kʼusitik oye xchiʼuk xuʼ jaʼ stunes-o sventa xakʼbe li kʼusi chtun yuʼun li s-organisasione xchiʼuk li yan spasbentake, akʼo mi jech, tstij koʼontontik ti xkakʼbetik li kʼusi oy kuʼuntike (Éx. 36:​3-7). w18.01 17, 18 ¶1-3

Li Vivliae chal ti oy tukʼil yajtuneltak Dios ta voʼne ti muʼyuk xa yip laj yaʼiik sventa xkuch yuʼunik li kʼusi yakal tsnuptanike (Job 7:7). Pe muʼyuk bu la sten-o sbaik komel, la skʼanbeik Jeova ti akʼo x-akʼbat stsatsalike, vaʼun li Jeovae kʼot onoʼox ta pasel yuʼun li kʼusi yaloje: ti «chacʼbe stsatsal li bochʼo lubene» (Is. 40:​29). Ep yajtuneltak Jeova avie xi tsnopik bakʼintik kʼalal chil svokolike: «Jaʼ lek ta jkux kaʼitik mukʼta jaluk sventa jtsak jutuk kip yoʼ jtsal li vokolil liʼe». Kʼalal jech chalike, xkoʼolaj ti jaʼ jun ikatsil chaʼiik li kʼusitik ta mantale, maʼuk xa jun bendision chilik. Jech oxal, chikta sbaik ta skʼelel li Svivliaike, chikta sbaik ta tsobajel xchiʼuk muʼyuk xa chlokʼik ta cholmantal, jaʼ chlik spasik li kʼusi stseʼin-o li Satanase. Li Diabloe snaʼoj ti jaʼ te ta jta kiptik kʼalal kakʼoj tajek ta koʼontontik spasel li kʼusitik ta mantale. Xkapet xa sjol kʼalal lek tsotsutik chile. Jaʼ yuʼun, kʼalal chakʼ xa lubel chavaʼie, mu xanamaj ta stojolal li Jeovae. Moʼoj, jaʼ lek masuk to xanopaj ta stojolal. Vuleso ta ajol ti xi chal li Vivliae: «Jaʼ tskoltaoxuk sventa tukʼuk-o oyoxuk, jaʼ tskoltaoxuk sventa tsotsukoxuk-o» (1 Ped. 5:​10; Sant. 4:8). w18.01 7, 8 ¶2, 3

Li j-alkʼop Eliseoe jaʼ la spas li xchibal skʼelobil juʼelal chalbe skʼoplal li Vivliae. Li ta jteklum Suneme oy jun j-israelal ants ti chʼabal yalabe xchiʼuk ti mol xa li smalale. Ta skoj ti toj lek la spas stalelal ta stojolal Eliseo li antse, akʼbat xchiʼin yol yuʼun li Diose. Pe ta mas tsʼakale, cham li skereme. Solel laj yat tajek yoʼonton. Jaʼ yuʼun la sjakʼbe smalal mi xuʼ xbat skʼopon li Eliseo ti te toʼox oy li ta vits Karmeloe, ti te van 30 kilometrouk snamale. Li Eliseoe la stak batel jun yajtunel ti Gueasi sbie yoʼ xbat xchaʼkuxes li kereme, pe muʼyuk spas yuʼun. Jaʼ yuʼun, jaʼ bat stuk li Eliseoe xchiʼuk li smeʼ kereme (2 Rey. 4:​8-​31). Kʼalal kʼot li Eliseoe, lik spas orasion, vaʼun chaʼkuxi li kereme. Kʼalal laj yil ti chaʼkuxi skerem li antse, solel muyubaj tajek (2 Rey. 4:​32-​37). Kʼalal la xchaʼkuxes kerem li Eliseoe, laj yakʼ ta ilel ti xuʼ yuʼun xchaʼkuxes animaetik li Jeovae. w17.12 4, 5 ¶7, 8

Mi chakʼ ta ilel ti pʼij li jun krixchanoe, jaʼ svinajeb ti yij xa ta mantale. Pe mi muʼyuk to ep sjabilale, ¿mi jaʼ skʼan xal ti muʼyuk to yij ta mantale? Moʼoj. Yuʼun mi chiʼta li Jeovae xchiʼuk mi chchʼunbe li smantaltake, jaʼ svinajeb ti yij xa ta mantale (Sal. 111:​10). Li kerem tsebetik ti yijik xa tal ta mantale muʼyuk «chjipatik» ta lum yuʼun li kʼusi tskʼan yoʼontonik jech kʼuchaʼal chjipvan «li yok nabe» xchiʼuk muʼyuk «ch-ikʼatik batel ta jujujot» yuʼun li xchiʼiltakik kʼalal tsujatik ta spasel li kʼusi chopole (Efes. 4:​14). Muʼyuk bu jech chkʼot ta stojolalik ta skoj ti «lek xchanubtasoj snopbenik [...] sventa xkʼel yuʼunik li kʼusi tukʼe xchiʼuk li kʼusi muʼyuk tukʼe» (Evr. 5:​14). Kʼalal lek kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunik akʼo mi chʼabal te kʼelbilike, jaʼ jech chakʼik ta ilel ti chyijubik xa talel ta mantale. Tsots tajek skʼoplal ti jechuk xakʼ ta ilel spʼijilike, yuʼun jaʼ jech xuʼ sta-o xkuxlejalik (Prov. 24:​14). Jaʼ yuʼun, skʼan skʼelik kʼu yelan stalelal ta melel li xnichʼnabike, ti kʼusi tsloʼiltae xchiʼuk ti kʼusi tspase; jamaluk xvinaj ti chakʼ ta xkuxlejal li mantaletik ta Vivliae (Rom. 2:​21-​23). w17.12 20, 21 ¶12, 13

Oy jun aʼyej ti xi chale: «Li jkuxlejaltike yakal xa chlekub batel, yuʼun li krixchanoetike laj yakʼ ta yoʼontonik slekubtasel o smeltsanel li balumile». Oy yan aʼyej xtok ti xi chale: «Yantik xa xjutukaj li chameletike, li paskʼope, li milbaile xchiʼuk li povreale». Kʼalal jech chalik taje, xuʼ van oy epal krixchanoetik chtal ta sjolik ti xuʼ spas li kʼusi tskʼan yoʼonton stukike xchiʼuk ti mu xa persauk xkoltaatik yuʼun li Diose. ¿Kʼusi xuʼ jpastik kʼalal oy kʼusi chkaʼitik ti xuʼ van xchibajes koʼontontike? Jaʼ lek ti jkʼeltik li kʼusi chal li Vivliae xchiʼuk ti jkʼanbetik koltael li ermanoetik ti mas xa ep kʼusi snaʼike. Li yan kʼusi xuʼ jpastik xtoke jaʼ ti jnopbetik skʼoplal ti kʼu yuʼun jech chalike, ti kʼu yuʼun jchʼunojtik ti maʼuk melele xchiʼuk jnoptik kʼuxi xuʼ xkakʼbetik yilik ti muʼyuk srasonal ti jech chalike. Jaʼ yuʼun chaʼa, skʼan me jchabi jbatik ta sventa li kʼusitik tsnop li krixchanoetike. Sventa spas kuʼuntike, skʼan jchʼuntik li mantal chal teksto avie. w17.11 23, 24 ¶14, 17

Li jfariseoetike mu persauk chilik ti xkʼuxubinik li yantike, yuʼun «muʼyuk sbalil chilik» (Luk. 18:​9-​14). Mu me jpastik jech kʼuchaʼal li jfariseoetike, jaʼ lek jchanbetik stalelal Jeova xchiʼuk ­jnaʼuk xijkʼuxubinvan (Kol. 3:​13). Jtos ti kʼusi xuʼ jpastike jaʼ ti lekuk noʼox jtalelaltik sventa kʼunuk xaʼiik skʼanbutik perton li yantike (Luk. 17:​3, 4). Xi jakʼbe jbatike: «¿Mi chkakʼbe yil yantik ti ta jpasbeik perton skotol veltae? ¿Mi oy ta koʼonton spasbel perton li buchʼu tsaʼ smul ta jtojolale?». Yoʼ xkakʼtik ta perton li yantike, skʼan bikʼituk xkakʼ jbatik. Li jfariseoetike mu x-akʼvanik ta perton ta skoj ti tsots skʼoplal chaʼi sbaike. Pe li yajtunelutik Jeovae skʼan bikʼit xkakʼ jbatik xchiʼuk ti jaʼuk ‹mas tsots skʼoplal xkiltik li yantike› xchiʼuk ti xij-akʼvanutik ta pertone (Filip. 2:3). Xiuk jakʼbe jbatike: «¿Mi bikʼit chkakʼ jba jech kʼuchaʼal li Jeovae?». Mi jech ta jpastike, mas me kʼun chaʼiik yoʼ skʼanbutik perton; jaʼ jech li voʼotik eke, mas me kʼun chkaʼitik yakʼel ta perton. Jaʼ yuʼun, skotoluk ora kakʼtik ta ilel xkʼuxul koʼontontik xchiʼuk mu aniluk xij-ilin (Ecl. 7:​8, 9). w17.11 14, 15 ¶6-8

Xuʼ van muʼyuk lek chkaʼi jbatik kʼalal ta jkoʼoltas jbatik xchiʼuk li yantik ti kʼu yelan chijkʼejine. Pe maʼukuk me smakutik yoʼ jkʼejintatik li Jeovae. Li kʼusi xuʼ jpastike jaʼ ti jtoytik lek li svunal jkʼejimoltike, jtoytik lek li joltike xchiʼuk ta sjunuluk koʼonton xijkʼejin (Esd. 3:​11). Li avie oy Salonetik sventa Tsobobbail ti yakʼojik pantayaetik ti bu chakʼ ta ilel sletrail li kʼejoje. Taje jaʼ tskoltautik yoʼ lekuk tsots xijkʼejin. Jech xtok, li ta Chanob vun sventa j-abteletik yuʼun Ajvalilal yuʼun Dios sventa moletik avie, xchʼakojbeik xa yorail sventa xkʼejinik. ¿Kʼusi ch-akʼbat xchanik li moletik taje? Jaʼ ti skʼan xakʼbeik yil ermanoetik ti tsots skʼoplal xijkʼejin li ta tsobajeletike. Junantik xtoke mu skʼan tsots xkʼejinik, yuʼun chalik ti muʼyuk lek li yechʼomal yeike. Pe jnoptik ta sventa liʼe: kʼalal chijkʼopoje, «ep ta velta» oy bu chijchʼay, pe maʼuk skʼan xal ti muʼyuk xa bu chijkʼopoj-oe (Sant. 3:2). Jaʼ me jech skʼan jpastik ek, mu me xkikta jbatik ta skʼejintael li Jeovae akʼo mi mu masuk lek li yechʼomal ketike. w17.11 4, 5 ¶9, 10

Kʼalal tsuts li svukubal kʼusi akʼbat yil li j-alkʼop Sakariase, ep van kʼusi la snopbe skʼoplal. Patbat van tajek yoʼonton kʼalal albat yuʼun Jeova ti chakʼbe onoʼox kastigo li buchʼutik muʼyuk stukʼil yoʼontonike. Pe li vaʼ orae muʼyuk toʼox bu jelem stalelal li j-israeletike. Yokel-o muʼyuk stukʼil yoʼontonik xchiʼuk ep kʼusitik yan chopol tspasik. Jech xtok, muʼyuk to bu tsutsem yuʼunik xchaʼmeltsanel li stemplo Jeovae. ¿Kʼu yuʼun ta anil noʼox laj yiktaik li abtelal akʼbat spasik yuʼun li Diose? ¿Mi yuʼun van jaʼ noʼox sventa tal saʼ kʼusi lek chaʼi stukik ti sutik tal ta yosilalike? Li Jeovae snaʼoj kʼusi chtun yuʼunik li j-israeletike. Jaʼ yuʼun, ¿kʼusi van tspas sventa xakʼbe yil steklumal ti skʼanoje xchiʼuk ti tstojbe ta vokol ta sventa li kʼusitik spasojik xa tale? ¿Kʼuxi van chakʼbe xchʼun steklumal ti chchabi mi laj yakʼik persa xchaʼtamel li yabtelik ta svaʼanel temploe? Jamal laj yalbe li kʼusi chal li teksto avie. w17.10 26 ¶1; 27 ¶5

Tstabe sbalil tsobobbail kʼalal ta yutsil yoʼonton chchʼamik mas abtelaletik li ermanoetike (1 Tim. 3:1). Pe xuʼ van te xnopnunik mi chchʼamik onoʼox, ¿kʼu yuʼun? Xuʼ van jaʼ ta skoj ti chʼayik toʼox ta be ta voʼnee, jaʼ yuʼun mu sta-o tajek chaʼiik ti xtunik ta jtunel ta tsobobbaile o ti xtunik ta mole. Yantik xtoke xuʼ van snopik ti mu xtojobik ta spasel li abtelaletik taje. Mi jaʼ jech chavaʼi abae, teuk ta ajol ti jaʼ tskoltaot li Jeovae (Filip. 4:​13). Vuleso ta ajol xtok ti kʼu yelan laj yaʼi sba li Moisese, li stuke mi jsetʼuk xtojob laj yaʼi spasel li kʼusi akʼbat sbaine (Éx. 3:​11). Pe jaʼ koltaat yuʼun Jeova sventa x-ayan stsatsal yoʼonton xchiʼuk sventa lekuk spas li yabtele. Jaʼ yuʼun, mi muʼyuk mas stsatsal avoʼonton chavaʼie, vokoletan ta stojolal li Jeovae xchiʼuk jujunuk kʼakʼal xakʼel li Avivliae. Chatabe me tajek sbalil xtok mi la anopbe skʼoplal li yajtuneltak Jeova ta voʼne ti tsots yoʼonton echʼike. Jech xtok, bikʼituk xavakʼ aba, albo moletik ta tsobobbail ti akʼo xchanubtasoxuke xchiʼuk albo ti oy ta avoʼonton chakoltavan ta spasel li kʼusitik jtunele. w17.09 32 ¶19

Li Diose laj yakʼ ta naʼel o jaʼ laj yakʼ ta tsʼibael stuk li mero Vivliae. Akʼo mi maʼuk xa jech la spas ta stojolal li yan Vivliaetik jech kʼuchaʼal li Septuaginta, li Svivlia Wyclef xchiʼuk li King James Version sbie, kakʼojtik venta ti kʼotem ta pasel yuʼun ti muʼyuk bu chlaj-o skʼoplal li Skʼope akʼo mi ep tajek kʼusitik kʼotem ta pasel. Taje tstsatsubtas xchʼunel koʼontontik ta stojolal Jeova ti chkʼot onoʼox ta pasel skotol li kʼusitik yaloje (Jos. 23:​14). Kʼalal chkiltik kʼu yelan xchabioj talel Skʼop li Jeovae, tstsatsub-o tajek xchʼunel koʼontontik ta stojolal xchiʼuk mas to ta jkʼantik. Pe ¿kʼu van yuʼun ti laj yakʼbutik li Skʼope xchiʼuk ti laj yal ta jamal ti muʼyuk chchʼay-oe? Yuʼun solel skʼanojutik tajek xchiʼuk oy ta yoʼonton ti jtabetik sbalil li chanubtaseletik yuʼune (Is. 48:​17, 18). ¿Kʼusi van tstij koʼontontik spasel kʼalal chkaʼitik taje? Jaʼ ti jkʼantik ta sjunul koʼontontik eke xchiʼuk ti jchʼunbetik li smantaltake (1 Juan 4:​19; 5:3). w17.09 21, 22 ¶13, 14

Kʼalal maʼuk stestigo Jeova li jnup jchiʼiltike, mas to vokol chkaʼitik ta xchanubtasel batel li kalab jnichʼnabtike. Pe ¿kʼusi xuʼ jpastik mi jaʼ jech yakal ta jnuptantike? Kakʼtik ta ilel slekil kʼelobil; kichʼtik ta mukʼ li jnup jchiʼiltike. Jaʼuk jkʼelbetik li slekil talelale xchiʼuk kalbetik ti xijmuyubaj ta sventa li kʼusitik lek tspase. Mu me xkalbetik li kʼusitik to skʼan spas kʼalal te skʼeloj li kalab jnichʼnabtike. Jaʼ lek kalbetik yaʼiik kalab jnichʼnabtik ti ta jujuntal onoʼox skʼan jnoptik mi chijtun ta stojolal li Jeovae. Kʼalal chakʼik venta jnup jchiʼiltik ti lek stalelal li yuni kerem tsebike, xuʼ me jaʼ xtijbat yoʼontonik sventa xlik xchanik li Vivliae. Xuʼ van oy junuk ermana ti tsots ch-albat yuʼun smalal ti akʼo mu xchanubtas ta Vivlia li yalab xnichʼnabike xchiʼuk ti mu xikʼ batel li ta tsobajeletike. Akʼo mi jech ch-albat, skʼan me mu xchʼun li pajtsanele (Ech. 16:1; 2 Tim. 3:​14, 15). Akʼo mi tstsak ta venta kʼusi tsnop li smalale, skʼan onoʼox me xakʼ persa xchanubtasel yalab ti kʼusi ora mas lek chile. Vaʼun jaʼ jech chojtikinik li Jeovae xchiʼuk li smantaltake (Ech. 4:​19, 20). w17.10 14 ¶9, 10

Li voʼotike oy ta koʼontontik li yantike; li buchʼutik muʼyuk chaʼiik mantale jaʼ jech stalelalik ek. Taje jaʼ ta skoj ti jech spasojutik kʼuchaʼal slokʼol li Diose, yuʼun li stuke snaʼ xkʼuxubinvan (Gén. 1:​27). Li ta Vivliae ta jtabetik sloʼilal epal krixchanoetik ti laj yakʼ ta ilel xkʼuxul yoʼontonike. Jech kʼuchaʼal liʼe, xvul van ta joltik li kʼusi kʼot ta stojolalik li chaʼvoʼ antsetik kʼalal batik ta stojolal Salomon ta skoj ti tspojbe sbaik li yolike. Kʼalal laj yal mantal Salomon ti akʼo spʼasik ta oʼlole, li mero meʼile kʼuxubaj ta yoʼonton li yole, vaʼun sventa mu xmilbat li yole, lokʼ ta yoʼonton yakʼbel li yan antse (1 Rey. 3:​23-​27). ¿Mi xvul ta joltik xtok kʼu yelan laj yakʼ ta ilel stalelal li stseb faraone? Li stuke snaʼoj ti mu stakʼ xakʼ ta ilel slekil yoʼonton ta stojolal li j-evreoetike. Pe kʼalal te la sta ta ukʼum li uni neneʼ Moisese, «toj abul sba laj yil», vaʼun ayan ta yoʼonton stsʼitesel kʼuchaʼal yol (Éx. 2:​5, 6). w17.09 8, 9 ¶2, 3

Li Jeovae tskʼan ti bikʼit xakʼ sbaik skotol li yajtuneltake (Prov. 22:4). Ta me jtabetik sbalil mi jech jtalelaltike, yuʼun ta jkolta jbatik sventa jmojuk oyutik xchiʼuk ti junuk koʼontontik li ta tsobobbaile. Jech noxtok, chakʼbutik slekil yutsil yoʼonton li Jeovae. Xi laj yal li jtakbol Pedroe: «Bikʼit me xavakʼ aba akotolik ta jujuntal, yuʼun kontra chil Dios li buchʼu xtoyet xa chaʼi sbaike, pe chakʼbe slekil yutsil oʼontonal li buchʼutik bikʼit chakʼ sbaike» (1 Ped. 5:5). Oy buchʼutik xi chalik li avie: «Li buchʼutik manxoik xchiʼuk ti stsʼik noʼox yuʼunike, yuʼun muʼyuk yip yoʼontonik o yuʼun toj kʼunik». Pe mu jechuk maʼ taje. Li kʼupil sba talelaletik taje jaʼ te likem talel ta stojolal li Jeova ti jaʼ li buchʼu mas tsots yip ta sjunul vinajelbalumile. Jaʼ li buchʼu mas lek xuʼ jchanbetik stalelale, yuʼun manxo tajek xchiʼuk stsʼik yuʼun. ¿Kʼuxi jnaʼtik taje? Jaʼ te chkiltik ta sventa ti kʼu yelan la stakʼbe li Abraan xchiʼuk Lot ta stojolal anjeletike (Gén. 18:​22-​33; 19:​18-​21). Jech xtok, tsʼik yuʼun li mas ta 1,500 jabil la stoy sba li j-israeletike (Ezeq. 33:​11). w17.08 25 ¶13, 14

Chakʼbutik jun oʼontonal yuʼun Dios mi la jkʼanbetik ta orasione. Li jun oʼontonal chakʼ Diose ‹toj echʼ xa noʼox lek, jaʼ mu sta li snopben krixchanoetike›. ¿Kʼusi skʼan xal taje? Xi jelubtasbil ta junantik Vivliae: «Mu xa noʼox xnop kuʼuntik» xchiʼuk «echʼem to xjelav jech kʼuchaʼal ta jnoptike». Li kʼusi chalbe skʼoplal Pabloe, jaʼ ti mas to toj lek li «jun oʼontonal yuʼun [Diose]», jaʼ xkom to tajek ti kʼu yelan ta jnoptike. ¿Kʼusi van xuʼ jchantik ta sventa taje? Jaʼ ti akʼo mi mu xa xchapaj kuʼuntik yileluk li jkʼoptike, li Jeovae yiloj xchiʼuk xuʼ spas kʼusitik labal sba ti muʼyuk jmalaojtik sventa skoltautike (2 Ped. 2:9). Kʼalal oy kʼusitik tsotsik la jnuptantike, ¿kʼusi xuʼ jpastik sventa jechuk-o xakʼbutik Dios ‹li jun oʼontonal yuʼune›? Jaʼ ti lekuk xkil jbatik xchiʼuke. Taje jaʼ noʼox jech chkʼot ta pasel ta skoj «li Kristo Jesuse», yuʼun jaʼ laj yakʼ xkuxlejal sventa spojutik lokʼel li ta mulile. Li matanal pojelal taje, jaʼ yan kʼusi labal sba laj yakʼbutik li Jeovae. Yuʼun jaʼ tstunes sventa tspasbutik perton li jmultike, vaʼun jaʼ chakʼ ti lekuk jol koʼontontike xchiʼuk ti xijkʼot ta yamigoe (Juan 14:6; Sant. 4:8; 1 Ped. 3:​21). w17.08 10 ¶7; 12 ¶15

Bakʼintik li buchʼu oy svokole jaʼ noʼox xaʼibe smelolal stuk ti kʼu yelan chaʼi sbae xchiʼuk vokol ta albel smelolal chaʼi. Jech oxal, kʼalal chalbe yantik ti kʼu yelan chaʼi sbae, xuʼ van mu xaʼibeik smelolal. Jech xtok, mu onoʼox jnaʼtik lek kʼusi chkalbetik li buchʼu chcham junuk yutsʼ yalele. Akʼo mi jech, li kʼusi mas lek xuʼ jpastike jaʼ li tojobtasel liʼe: «Okʼan me achiʼukik li buchʼutik ch-okʼike» (Rom. 12:​15). Mi vokol chkaʼitik ta jpatbetik yoʼonton kʼalal te jchiʼuktik li buchʼu cham yutsʼ yalale, xuʼ van mas kʼun chkaʼitik mi ta jtsʼibabetik batel junuk uni tarjeta, junuk koreo elektroniko, junuk mensaje o junuk kartae. Xuʼ van jtsʼibabetik batel junuk versikulo ta Vivlia sventa xpatbat yoʼonton xchiʼuk jvulesbetik ta sjol li kʼusitik lek la spas li buchʼu cham yuʼune. Jech xtok, lek me ti jpastik orasion ta stojolal li buchʼu chil svokole o ti jchiʼintik ta spasel orasione. w17.07 14-​16 ¶13-​16

Oy jlom nupultsʼakaletike toj vokol chaʼi li xkuxlejalike o toj chopol chaʼi sbaik, yuʼun muʼyuk toʼox snopojik ti jech chkʼot ta stojolalike. ¿Kʼusi xuʼ spasik mi jech chaʼi sbaike? Xuʼ snopbeik skʼoplal ti kʼu yelan laj yil sbaik xchiʼuk Dios li jteklum Israele. Li Diose la skoʼoltas sba ta jun malalil ta stojolal li jteklume (Is. 54:5; 62:4). Li jteklume ep ta velta laj yakʼbeik yatel yoʼonton li Jeovae. Ti kʼu yelan laj yil sbaike xkoʼolaj ta jun nupultsʼakal ti oy svokolike. Pe li Jeovae muʼyuk te laj yikta-o li steklumale, ep ta velta laj yakʼ ta perton xchiʼuk kʼot ta pasel yuʼun li trato yaloj ta stojolalike (Sal. 106:​43-​45). ¿Mi mu jaʼuk tstij koʼontontik sventa xijnopaj ta stojolal Jeova ti oy tukʼil kʼanelal yuʼune? Li buchʼutik nupunemik ti skʼanojik Jeovae chakʼik persa ti xchanbeik stalelale. Mi muʼyuk srasonal chal ta Vivlia ti xuʼ xtuchʼ snupunelike, muʼyuk tsnop jech tspasik akʼo mi oy svokolik. Li Vivliae chal ti jaʼ noʼox xuʼ xtuchʼ snupunelik xchiʼuk ti xuʼ xnupunik yan velta mi oy buchʼu junukal mulivaj yuʼunike (Mat. 19:​5, 9). Kʼalal chakʼik persa sventa lekuk xbat li snupunelike, tspakbeik skʼoplal li mukʼul pasmantal yuʼun Jeovae. w17.06 31 ¶17, 18

Li Satanase xchibal kʼoptaoj li sderecho ch-ajvalilaj Jeovae. Chal ti muʼyuk la lek ch-ajvalilaje, ti maʼuk la tskʼan sventa jlekilaltike xchiʼuk mas la xmuyubaj li krixchanoetik mi tsventain sba stukike (Gén. 3:​1-4). Chal xtok ti mi ep svokol li krixchanoetike, ta la spʼajik li ajvalilal yuʼun Jeovae (Job 2:​4, 5). Li Diose yakʼoj to xjelav kʼuuk sjalil yoʼ xkakʼtik lek venta jkotoltik ti muʼyuk lek kʼusi chkʼot ta jtojolaltik mi muʼyuk ta jchʼamtik li Ajvalilal yuʼune. Jamal xvinaj ti snaʼoj lek Jeova ti maʼuk melel skotol li kʼusi yaloj li Satanase. Pe ¿kʼu yuʼun yakʼoj to akʼo jelavuk tajek skʼakʼalil sventa xchapan? Yuʼun te tsakal skʼoplalik li anjeletik xchiʼuk li krixchanoetike (Sal. 83:​18). Akʼo mi jech, jaʼ toj ep li buchʼutik spʼajojik ti kʼu yelan ch-ajvalilaj li Jeovae, jech kʼuchaʼal la spasik li Adan xchiʼuk Evae. Ta skoj taje, xuʼ van xlik snopik ti oy srason li Diabloe. w17.06 22, 23 ¶3, 4

Ep kʼusi xuʼ xachan spasel kʼalal chapas ta yajtsʼaklom Kristo li krixchanoetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, chachan lek abtel, chachan lek xchiʼinel ta loʼil li yantike, mas tstsatsub avoʼonton, xchiʼuk ti oyuk smelolal ti kʼu yelan chakʼopoje (Prov. 21:5; 2 Tim. 2:​24). Pe oy to yan srasonal ti kʼu yuʼun chakʼ amuyubajel li abtelal taje, yuʼun chakʼ avojtikin lek ta melel kʼusi chal Vivlia ta sventa li kʼusi achʼunoje. Maʼuk noʼox, yuʼun chachan lek xchiʼinel ta abtel li Jeovae (1 Kor. 3:9). ¿Pe mi mu skʼan lek xchikintaik mantal ti bu nakalot une? Akʼo mi jech, xuʼ onoʼox me xakʼ amuyubajel li cholmantale. Yuʼun jkotoltik ta jkolta jbatik ta saʼel li krixchanoetik ti lek yoʼontonike. Jech oxal, xijmuyubaj jkotoltik akʼo mi jun noʼox ermano oy buchʼu tsta ti lek chaʼi mantale. Kalbetik skʼoplal avaʼi jun ermano ti Brandon sbie. Te tun baluneb jabil ta prekursor ti bu mu skʼanik lek mantal li krixchanoetike, xi chale: «Muʼyuk to yichʼoj voʼ li buchʼu ta jchanubtas ta Vivliae, akʼo mi jech, oy yan ermanoetik ti skoltaojik xa jayvoʼuk sventa xichʼik voʼe. Ximuyubaj tajek ta skoj ti la jnop chitun ta tsʼakal ora sventa jpas ta yajtsʼaklom Kristo li krixchanoetike» (Ecl. 11:6). w17.07 23 ¶7; 24 ¶9, 10

Li Anae oy jtos svokol ti tsots tajeke; yuʼun mu snaʼ x-alaj, jaʼuk li yan yajnil Elcana ti Penina sbie oy yalabtak (1 Sam. 1:​4-7). Li Anae jujun jabil chnaʼleat yuʼun li Peninae; ta skoj taje, chat-o tajek yoʼonton. ¿Kʼuxi la sta spatobil yoʼonton? Li Vivliae chal ti ‹jal tskʼopon Mukʼul Dios› sventa chalbe li svokole (1 Sam. 1:​12). Spatoj lek yoʼonton ti ch-akʼbat junuk yole o ti oy onoʼox kʼuxi yan chpatbat yoʼontone. Li avie kuxulutik ta jun balumil ti jaʼ sventainoj li Satanase xchiʼuk jpasmulilutik, jaʼ yuʼun jech-o to chkil jvokoltik (1 Juan 5:​19). Pe jnaʼojtik ti jaʼ tskoltautik «li Dios ti tspat koʼontontik ta skotole» (2 Kor. 1:3). Li stuke ta me skoltautik kʼalal oy kʼusi tsots ta jnuptantik mi jaʼ jech ta jpastik kʼuchaʼal li Anae, ti ta sjunul yoʼonton la spas orasione. Maʼuk noʼox skʼan xkalbetik li jvokoltike, yuʼun skʼan jcholbetik skotol ti kʼu yelan chkaʼi jbatike xchiʼuk ti xijvokolet jkʼanbetik ta sjunul koʼontontik ti akʼo skoltautike (Filip. 4:​6, 7). w17.06 6 ¶10, 11

Kʼalal chaʼkuxiem xa ox li Jesuse, xi laj yalbe yajchankʼoptak ta skoj ti mu jkotuk choy staojik ta tsakel li vaʼ akʼobale: «‹Jipik yalel anutiʼik sventa tsakob choy ta jot xokon varko ta batsʼikʼob, vaʼun chataik›. Jaʼ yuʼun la sjipik yalel, pe mu xa xnit lokʼel yuʼunik, yuʼun noj ta epal choy» (Juan 21:​1-6). Li Jesuse laj yakʼbe choy xchiʼuk pan slajes li yajchankʼoptake. Vaʼun jaʼo la sjakʼbe Simon li kʼusi chal teksto avie. Li Jesuse snaʼoj ti lek tajek chaʼi tsak choy li Pedroe. Jaʼ yuʼun li kʼusi la sjakʼbe yaʼele jaʼ ti kʼusi mas skʼanoje, mi jaʼ li spʼolmal ta choye o mi jaʼ skʼanoj li Jesus xchiʼuk li kʼusitik chakʼ ta chanele. Vaʼun xi la stakʼ li Pedroe: «Jkʼanojot Kajval, anaʼoj ti jkʼanojote» (Juan 21:​15). Ti jech jakʼbat li Pedroe jaʼ te laj yaʼibe smelolal ti jaʼ mas tsots skʼoplal ti skʼan li Kristoe. Jech oxal, laj yakʼ ta ilel ta xkuxlejal ti skʼanoj ta melel li Jesuse. ¿Kʼuxi? Jaʼ ti la xchol mantal bu kʼalal xuʼ yuʼune. Jaʼ jech kʼot ta lekil jkoltavanej li ta tsobobbail ta baʼyel sigloe. w17.05 22 ¶1, 2

Ta skoj ti la spat yoʼonton ta stojolal Jeova li Pabloe, jaʼ koltaat sventa xkuch yuʼun li vokoliletike. Akʼo mi toj tsots tajek li svokole, laj onoʼox spat yoʼonton ta stojolal li Jeovae. La spat-o yoʼonton ta stojolal «li Dios ti tspat koʼontontik ta skotole, ti tspat koʼontontik ta skotol prevaetik ta jnuptantike» (2 Kor. 1:​3, 4). Li voʼotik eke mas to me ta jkʼantik Dios mi ta jpastik orasione, yuʼun jaʼ ta jkʼopontik stuk li Jeovae (Sal. 86: 3; 1 Tes. 5:​17; Rom. 12:​12). Mas to me chijnopaj ta stojolal Jtotik ta vinajel kʼalal ta jchʼakbetik lek yorail sventa jamaluk xkalbetik li kʼusi oy ta koʼontontike xchiʼuk ti kʼu yelan chkaʼi jbatik ta melele (Sal. 65:2). Jech xtok, kʼalal chkakʼtik venta ti tstakʼ j-orasiontik li Jeovae, mas to me ta jkʼantik. Vaʼun jaʼ te chkakʼtik venta ti «nopol oy ta stojol li bochʼo tscʼanic vocole» (Sal. 145:​18). Jaʼ yuʼun, kʼalal jchʼunojtik lek ti skʼanojutik li Jeovae xchiʼuk kʼalal jpatoj koʼontontik ti te oy ta jtojolaltike, jaʼ me tskoltautik sventa xkuch kuʼuntik li kʼusitik ta jnuptantik avie xchiʼuk li kʼusitik ta jnuptantik ta tsʼakale. w17.05 19 ¶9, 10

¿Kʼusi ta jpastik mi oy bakʼintik mu xkaʼibetik lek smelolal o mu lekuk chkaʼitik li kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik li moletik ta tsobo­bbaile? Taje xuʼ xakʼ ta preva li xchʼunel koʼontontik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk xuʼ van mu xa jpat koʼontontik ti kʼu yelan tsbeiltas li steklumal avie. Mi jech kʼot ta pasel ta jtojolaltike, ¿kʼuxi chchabiutik mi bikʼit chkakʼ jbatike? Jkʼeltik chaʼtosuk. Baʼyel, mi bikʼit chkakʼ jbatike, ta me xkakʼtik venta ti mu jnaʼtik skotol ti kʼusitik kʼotem ta pasele. Akʼo mi jchʼunojtik ti xkojtikintik lek li kʼusi kʼot ta pasele, jvules me ta joltik ti jaʼ noʼox Jeova snaʼoj li kʼusi oy ta yoʼonton li jujun krixchanoe. Mi la jvules ta joltik taje, bikʼit me chkakʼ jbatik sventa xkakʼtik venta ti mu jnaʼtik skotol li kʼusi chkʼot ta pasele xchiʼuk ti jel li jnopbentike. Xchibal, mi laj kiltik ti oy buchʼu muʼyuk tukʼ kʼusi laj yichʼ pasbele o mi voʼotik jech kʼot ta jtojolaltike, mi bikʼit chkakʼ jbatike, jaʼ me chakʼ jchʼuntik li mantale xchiʼuk ti oyuk smalael kuʼuntik sventa jaʼ noʼox xchapan stuk li Jeovae. Xi chal li Vivliae: «Li bochʼo chopolique muʼyuc lec chbatic, mu xnatub xcuxlejalic» (Ecl. 8:​12, 13). Ta melel, jaʼ me lek ti bikʼit-o xakʼ sbaik li buchʼutik jech chil svokolike ( 1 Ped. 5:⁠5). w17.04 25, 26 ¶10, 11

Muʼyuk tukʼ kʼusi laj yichʼ pasbel li Josee. Jamal laj yal ti jeche noʼox laj yichʼ tikʼel ta chukele, yuʼun jaʼ noʼox laj yichʼ jutbel smul. Jaʼ yuʼun, laj yalbe li j-akʼyaʼlel tsʼusub ti akʼo yalbe faraon sventa xlokʼesat li ta chukele (Gén. 40:​14). Li kʼusi laj yal taje, ¿mi jaʼ skʼan xal ti lek noʼox chaʼi li kʼusi pasbate xchiʼuk ti te noʼox xnel yuʼune? Jamal chakʼ ta ilel ti mu jechuke. Yuʼun lek snaʼoj ti muʼyuk tukʼ li kʼusi pasbate. Jaʼ yuʼun laj yalbe smelolal j-akʼyaʼlel tsʼusub li kʼusi kʼot ta stojolale xchiʼuk spatoj yoʼonton ti xuʼ xkoltaate. Pe li Vivliae muʼyuk chal mi oy buchʼu laj yalanbe ti chonat yuʼun li sbankiltake. Mi jaʼuk laj yalbe li faraone. Jaʼ yuʼun, kʼalal kʼotik ta Ejipto li sbankiltake xchiʼuk kʼalal laj xa ox xchap li skʼopike, lek chʼamatik yuʼun li faraone. Maʼuk noʼox, yuʼun albatik xtok ti akʼo te xnakiike xchiʼuk ti akʼo skʼupinik «li cʼusi toj lequic oy [li] ta Egiptoe» (Gén. 45:​16-​20). w17.04 20, 21 ¶12, 13

Jun srasonal ti jaʼ noʼox stuk oy sderecho chventainvan li Jeovae, jaʼ ti xojtikin lek kʼuxi chchabi skotol li kʼusitik pasbile xchiʼuk ti oy spʼijil sventa xchabie. Jnopbetik skʼoplal liʼe, laj yakʼbe sjuʼel Xnichʼon sventa xpoxta li chameletik ti mu junuk doktor xpoxtaj yuʼune (Mat. 4:​23, 24; Mar. 5:​25-​29). Muʼyuk labal sba laj yil Dios ti jech poxtavan li Jesuse, yuʼun snaʼoj lek kʼu yelan li jbekʼtaltike xchiʼuk xpoxtaj yuʼun. Jech xtok, xuʼ yuʼun xchaʼkuxes li buchʼutik chamemike xchiʼuk xpaj yuʼun li nikel, nojelal ta voʼ o yan kʼusitike. Li balumil ti jaʼ oy ta yok skʼob li Satanase jech-o chakʼik persa sventa tslajesik li kʼopetik ta jujun bikʼtal lum xchiʼuk ta mukʼta lumetike. Jaʼ noʼox stuk Jeova oy spʼijil sventa chakʼ tal lekilal ta spʼejel balumil (Is. 2:​3, 4; 54:​13). Kʼalal mas ta jchanbetik batel skʼoplal li kʼusitik xojtikin li Diose xchiʼuk li spʼijile, jech chkaʼi jbatik kʼuchaʼal li jtakbol Pabloe xchiʼuk jech chkaltik kʼuchaʼal chal li ta teksto avie. w17.06 28 ¶6, 7

Epal krixchanoetik avie mu tsotsuk skʼoplal chilik li nupunele. Yuʼun chalik ti xuʼ xikta sbaik bakʼin xal yoʼontonik mi muʼyuk xa lek li snupunelike. Pe mu jechuk chkiltik li yajtsʼaklomutik Kristoe (1 Kor. 7:​27). Yuʼun li buchʼutik nupunemike snaʼojik lek ti oy kʼusi laj yalik ta jamal ta stojolal li Diose. Mi muʼyuk xkʼot ta pasel yuʼunike, jaʼ skʼan xal ti la sjutbeik kʼop li Diose, pe li Jeovae chopol tajek chil li j-epalkʼopetike (Lev. 19:​12; Prov. 6:​16-​19). «Contra chil» li buchʼu tsmukul sati snup xchiʼil sventa sutes-o sbaike (Mal. 2:​13-​16). Li Jesuse chanubtasvan ti jaʼ noʼox oy jun srasonal chal Vivlia ti xuʼ xtuchʼ snupunelike: jaʼ mi oy buchʼu mulivaj yuʼunike xchiʼuk mi kʼot ta nopel yuʼun ti muʼyuk chakʼ ta perton snup xchiʼil li buchʼu muʼyuk smule (Mat. 19:9; Evr. 13:4). ¿Kʼusi chal Vivlia ta sventa ti naka noʼox chchʼak sbaike? Lek jamal chalbe skʼoplal (1 Kor. 7:​10, 11). ¿Kʼusi srasonal chal Vivlia ti xuʼ xchʼak sbaike? Muʼyuk bu chal. Pe bakʼintike xuʼ van oy kʼusi xkʼot ta pasel ti xuʼ snop-o xchʼak sba ta stojolal li snup xchiʼile. Jech kʼuchaʼal liʼe, jlome chmajvan ta mas li snup xchiʼilike xchiʼuk svalopatinoj li mantale, jech oxal, chkʼot ta nopel yuʼun ti jaʼ mas lek ti xchʼak sbaike, yuʼun oy tajek ta vokol li xkuxlejale xchiʼuk ti kʼu yelan xil sbaik xchiʼuk li Jeovae. w17.04 7 ¶14-​16