Septiembre

Li jun totil ti jaʼ yajtunel Diose staoj jtos yabtel ti toj tsots skʼoplale: jaʼ ti ‹stukʼibtas li xnichʼnabe, ti xchabie xchiʼuk ti xalbe mantal jech kʼuchaʼal tskʼan li Jeovae› (Sal. 127:3). Li jteklum Israel ta voʼnee yakʼoj sbaik ta stojolal li Jeovae, jech oxal, kʼalal ch-ayan jun uni j-israele, lek xa onoʼox chchʼamat yuʼun li Jeovae. Pe li avie jelel xa, yuʼun akʼo mi skʼanojik Jeova xchiʼuk xkʼuxubinojik mantal li totil meʼiletike, maʼuk me skʼan xal ti jaʼ xa jech tspasik ek li ololetike. Jaʼ yuʼun, skʼan noʼox xchanubtasik tal kʼalal ch-ayanike, skʼan skoltaik sventa xkʼotik ta yajtsʼaklom Kristo sventa xakʼ sbaik ta stojolal li Diose xchiʼuk ti xichʼik voʼe. Taje toj tsots me skʼoplal, yuʼun mi yakʼoj sbaik ta stojolal Dios, mi yichʼojik voʼ xchiʼuk mi tukʼ chtunik ta stojolal li Diose, jaʼ me xuʼ xkoltaatik sventa xkuch yuʼunik li tsatsal vokolil ti nopol xa skʼan xtale (Mat. 24:​13). Oy tajek ta koʼontontik ti xmuyubajikuk tajek li totil meʼiletik kʼalal mi kʼot yorail chakʼ sbaik ta stojolal Jeova xchiʼuk ti xichʼik voʼ li yalab xnichʼnabike. w18.03 12 ¶16, 17

Kʼalal chtukʼibtasvanik ta Vivlia li totil meʼiletik xchiʼuk li moletike, skʼan xchanbeik stalelal li Jesuse. Jaʼ jech chakʼik ta ilel ti tskʼan jaʼuk xbeiltasatik yuʼun li Jeova xchiʼuk Jesuse. Kʼalal ta jchʼamtik li tukʼibtasel chkichʼtike xchiʼuk kʼalal jech chijtukʼibtasvan kʼuchaʼal li Jeova xchiʼuk Jesuse, ta busanbil noʼox chkichʼtik bendision. Jun tajek koʼonton chkaʼitik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike xchiʼuk li ta tsobobbaile; jkotoltik kʼanbilutik chkaʼitik xchiʼuk ep jbalil chkaʼitik. Jaʼ jech ta jkʼupintik avi li epal bendision ta jtatik ta tsʼakale (Sal. 72:7). Li tukʼibtasel yuʼun Jeovae jaʼ chchapanutik sventa jmojuk noʼox oyutik xchiʼuk junuk noʼox koʼonton xijkuxi kʼuchaʼal jun utsʼ alalil kʼalal mi lijkuxi ta sbatel osile, ti bu jaʼ xa stuk Jeova chchabiutike (Is. 11:⁠9). Mi la jnopbetik skʼoplal taje, jaʼ me tskoltautik sventa jechuk xkiltik li tukʼibtasel kʼuchaʼal chil li Jeovae: ti jaʼ sventa xakʼ kiltik ti skʼanojutike. w18.03 26 ¶15; 27 ¶17, 19

¿Kʼu yuʼun chichʼik voʼ li krixchanoetik ta skʼakʼalil Juane? Jaʼ sventa chakʼik ta ilel ti tsutes yoʼontonik ta skoj ti muʼyuk xchʼunik li Smantal Moisese (Mat. 3:​1-6). Ta tsʼakale, li Juane la sta jun smoton, yuʼun laj yakʼbe yichʼ voʼ li Xnichʼon Diose, jaʼ xkaltik, li Jesuse (Mat. 3:​13-​17). ¿Kʼu yuʼun ti laj yichʼ voʼe? Maʼuk ta skoj ti skʼan sutes yoʼontone, yuʼun chʼabal jsetʼuk smul li stuke (1 Ped. 2:​22). Jaʼ sventa xakʼ ta ilel ti chapal xa sventa spasbe li kʼusi tskʼan yoʼonton Dios ta sjunul xkuxlejale (Evr. 10:7). Ti kʼu sjalil la xchol mantal li Jesuse, laj yakʼbeik yichʼ voʼ yan krixchanoetik ek li yajchankʼoptake (Juan 3:​22; 4:​1, 2). ¿Kʼu yuʼun laj yichʼik voʼ li krixchanoetik taje? Jaʼ sventa chakʼik ta ilel ek ti sutesoj xa yoʼontonik ta skoj ti muʼyuk la xchʼunik li Smantal Moisese. Pe kʼalal cham xchiʼuk kʼalal chaʼkuxi li Jesuse, jel smelolal ti kʼu yuʼun chichʼik voʼ li buchʼutik tskʼan chkʼotik ta yajtsʼaklom Kristoe. w18.03 5 ¶6, 7

Li buchʼu tsots ta mantale jaʼ mas tsots skʼoplal chaʼi ti lekuk xil sba xchiʼuk li Diose xchiʼuk chakʼ persa sventa xchanbe stalelal (Efes. 5:1). Taje jaʼ skʼan xal ti chakʼ persa sventa jechuk snopben kʼuchaʼal li Jeovae xchiʼuk kʼalal oy kʼusi chkʼot ta pasele, jaʼ jech chil kʼuchaʼal li Jeovae. Kuxul ta melel chil li Diose xchiʼuk tstsakbe ta venta smantaltak ta skotol li kʼusi tspas ta xkuxlejale (Sal. 119:​33; 143:​10). Chakʼbe yipal sventa xchʼi yuʼun «li talelaletik chakʼ chʼul espiritue», maʼuk ti «jech kuxul kʼuchaʼal tskʼan bekʼete» (Gal. 5:​22, 23). Kalbetik junuk skʼelobil sventa skoltautik ta yaʼibel smelolal kʼusi skʼan xal ti tsotsutik ta mantale. Kʼalal tskʼupin tajek stijel musika li jun ­krixchanoe, ­batem ta yoʼonton stijel musika xi skʼoplal. Jaʼ jech ek, li buchʼu oy sbalil chil li kʼusitik ta sventa Diose, chichʼ alel ti jaʼ batem ta yoʼonton li mantale o ti tsots ta mantale. w18.02 19 ¶3, 6

Li Daniele te chukbil batel ta Babilonia ti jaʼ jun jteklum ti noj ta jecheʼ diosetik xchiʼuk ta espiritismoe. Li jbabiloniaetik xtoke muʼyuk lek chilik xchiʼuk tslabanik li judaetike xchiʼuk li Sdiosik ti jaʼ li Jeovae (Sal. 137:​1, 3). Taje toj kʼux laj yaʼi li Daniel xchiʼuk li yan tukʼil judaetike. Jech xtok, jaʼ ch-albatik kʼusi veʼlilal stakʼ slajesik. Taje laj yil-o svokol li Daniele, yuʼun mu skʼan «soques sba ta scoj li sveʼel yuchʼum ajvalile» (Dan. 1:​5-8, 14-​17). Oy to kʼusi vokol la snuptan li Daniele. Yuʼun toj echʼem spʼijil xchiʼuk la sta matanaletik ti stuk noʼox jeche (Dan. 1:​19, 20). Ta skoj taje, xuʼ ox xlik stoy sba ti jechuke xchiʼuk ti snaʼ xa tajek chaʼie. Pe mu jechuk la spas, bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk jamal laj yal ti jaʼ koliyal Jeova li kʼusitik lek chkʼot ta pasel yuʼune (Dan. 2:​30). Li Jeovae spatoj tajek yoʼonton ta stojolal li Daniele, yuʼun laj yal ti toj lek ta chanbel stalelal jech kʼuchaʼal li Noe xchiʼuk li Jobe akʼo mi kerem toʼox tajek (Ezeq. 14:​14). ¿Kʼu yuʼun ti jech laj yale? Yuʼun li Daniele ta sjunul xkuxlejal laj yakʼ ta ilel ti oy xchʼunel yoʼontone xchiʼuk ti snaʼ xchʼun mantale. w18.02 5 ¶11, 12

Li Jesuse ay ta jun «skʼinal nupunel» xchiʼuk ay ta «veʼel ta sna» jun vinik. Jaʼ noʼoxe ta smelolal la spas li kʼusitik xuʼ jkʼupintike (Juan 2:​1-​10). Li ta «skʼinal nupunel» taje jaʼo laj svinoik, pe li Jesuse la spas jun skʼelobil juʼelal, yuʼun la spas ta vino li voʼe. Akʼo mi jech, muʼyuk xbat ta yoʼonton skʼupinel li kʼusi lek chaʼi li Jesuse. Jaʼ baʼyel laj yakʼ ta xkuxlejal li Jeovae xchiʼuk laj yakʼ persa skoltael li yantike. Oy ta yoʼonton ti stauk skolel epal krixchanoetike, jaʼ yuʼun la xchʼam ta sjunul yoʼonton sventa xichʼ milel ta jtel teʼ. Li Jesuse xi laj yalbe li buchʼutik tskʼan tstsʼakliate: «Xamuyubajik noʼox me kʼalal ta xchopol kʼoptaoxuk, kʼalal ta skontrainoxuk xchiʼuk kʼalal batsʼi jecheʼ toj chopol kʼusi chalik ta atojolalik ta jkoje. Kuxetuk noʼox me avoʼontonik xchiʼuk muyubajanik me tajek, yuʼun mukʼ li amoton chataik ta vinajele» (Mat. 5:​11, 12). Kʼalal jkʼanojtik ta melel li Diose, muʼyuk chbat jsaʼtik li kʼusi mu skʼupine xchiʼuk ta jpʼajtik kʼalal xijnaʼet mi lek o mi chopol chil li Jeovae (Mat. 22:​37, 38). w18.01 26 ¶16-​18

Kʼalal chkakʼbetik Jeova li kʼusi oy kuʼuntike, jaʼ svinajeb ti jkʼanojtike xchiʼuk ti ta jtojbetik ta vokol skotol li kʼusitik spasoj ta jtojolaltike. Mi la jnopbetik skʼoplal taje, batsʼi xkuxet koʼontontik chijkom yuʼun. Jech van chkaʼi jbatik kʼuchaʼal li ajvalil David ta voʼnee. Yuʼun laj yakʼ venta ti jaʼ yakʼojbutik Jeova skotol li kʼusitik x-ayan kuʼuntike xchiʼuk ti naka noʼox ta jsutesbetik kʼalal oy kʼusi chkakʼbetike (1 Crón. 29:​11-​14). Lek tajek kʼalal ta yutsil koʼonton chkakʼtik li kʼusi oy kuʼuntike xchiʼuk kʼalal mu kʼusi ta ­jmalatik sventa xkichʼtik pakbel sutele. Jnoptik ta sventa liʼe, kʼalal oy jun kʼox kerem chakʼbe yuni moton li stot smeʼe, xmuyubajik xchiʼuk tstojik ta vokol li totil meʼile akʼo mi jaʼ onoʼox yakʼojbeik li takʼine. Jnoptik xtok ta sventa jun kerem ti chtun ta prekursore. Kʼalal tskolta ta takʼin stot smeʼ ta skoj ti te to xchiʼuk ta nakleje, xuʼ van mu persauk chaʼiik ti jech spas li skeremike, pe xuʼ van tstsakbeik onoʼox li stakʼine yuʼun snaʼojik ti jaʼ jech tstoj ta vokol li kʼusi spasojik ta stojolale. ¿Kʼusi chakʼ jchantik liʼe? Li Jeovae eke snaʼoj ti jaʼ toj lek kʼalal chkakʼbetik li kʼusi oy kuʼuntike. w18.01 18 ¶4, 6

Mu me baluk noʼox ti xalbeik kʼusi lek ta pasel xchiʼuk kʼusi chopol li yalab xnichʼnabike. Jaʼ lek ti oyuk kʼusitik sjakʼbeik sventa xrasonajike, xuʼ xi sjakʼbeike: «¿Kʼu yuʼun xanaʼ ti muʼyuk lek chil Vivlia li kʼusi lek yileluk chkiltik li voʼotike? ¿Kʼu yuʼun achʼunoj ti persa onoʼox chatabe sbalil mi chachʼun li mantaletik ta Vivliae?» (Is. 48:​17, 18). ¿Kʼusi skʼan spas li totil meʼiletik kʼalal chichʼ yaʼi voʼ li yalab xnichʼnabike? Skʼan skoltaik ta snopbel skʼoplal kʼusi tsbainik kʼalal tspasik li kʼusi tsots skʼoplal taje. Xuʼ xiuk sjakʼbeike: «¿Kʼu yelan chavil li ichʼvoʼe? ¿Kʼusi sbalil chatabe mi la avichʼ voʼe? ¿Kʼusitik van xuʼ xanuptan? ¿Kʼu yuʼun achʼunoj ti jaʼ mas ep kʼusitik lek chata mi jech la apase?» (Mar. 10:​29, 30). Kʼalal skʼan to xichʼ voʼ li alab nichʼnabiletike, skʼan snopbeik skʼoplal li sjakʼobiltak taje, yuʼun tsotsik tajek skʼoplal. Mi tskolta yalab xnichʼnabik sventa snopbeik lek skʼoplale, ta me xchʼunik ti jaʼ mas lek kʼalal chakʼ ta xkuxlejalik li mantaletik ta Vivliae. w17.12 21 ¶14, 15

Kermanotak, voʼoxuk ti kʼuxoxuk tajek ta koʼontonkutike, xuʼ van ipoxuk ta tsatsal chamel o yakal chachabiik junuk avutsʼ avalalik ti oy xa sjabilale akʼo mi yijoxuk xa ek li voʼoxuke. O xuʼ van yakal chavakʼik persa skʼelel kʼuxi xuʼ xavakʼbeik kʼusitik chtun yuʼun li avutsʼ avalalike. Jnaʼojkutik ti xlik xkaj noʼox li avokolik bakʼintike. Pe nopbo avaʼi skʼoplal liʼe: li Diose kʼux ta yoʼonton li kʼusitik spasoj ti muʼyuk kuxajtik jech kʼuchaʼal voʼotike. Pe li voʼote ta sjunul avoʼonton chatun ta stojolal, maʼuk ti pasbilot ta mantal jech kʼuchaʼal junuk makinae, vaʼun chaʼa, ¿mi mu jaʼuk mas to oyot ta yoʼonton xanaʼ? (Sal. 19:​1, 3, 14). Jech xtok, xayojtikinot lek li Jtotik ta vinajele. Xi laj yal li Jesuse: «Kʼalal to ta stsotsil ajolik chapbil [yuʼun] skotol» (Mat. 10:​30). Xi laj yal ek li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Li Mucʼul Diose jaʼ xchabiojbe yorail li bochʼo tucʼ yoʼntonique» (Sal. 37:​18). Jaʼ xkaltik, li Jeovae snaʼoj, xojtikin lek li kʼusi yakal chanuptane xchiʼuk xuʼ yuʼun xakʼ avipal sventa xkuch avuʼun. w18.01 7 ¶1; 8 ¶4

Kʼalal la xchaʼkuxes Tabita li Pedroe, «ep pasik ta jchʼunolajel yuʼun Kajvaltik». Xchiʼuk jamal lik yalbeik skʼoplal li Jesus xchiʼuk ti oy sjuʼel Jeova yoʼ xchaʼkuxes li animaetike (Ech. 9:​36-​42). Kalbetik skʼoplal yan chaʼkuxesel ti laj yilik epal krixchanoetike. Jun velta li jtakbol Pabloe chanubtasvan kʼalal ta oʼlol akʼobal ta jun lum ti Troas sbie. Te chotol ta ventana jun kerem ti Eutiko sbie, pe och tajek svayel kʼalal yakal xchanubtasvan li jtakbol Pabloe, vaʼun pʼaj yalel li ta yoxibal pisoe. Jaʼ baʼyel ay kʼelatuk yuʼun Lukas li kereme yuʼun jaʼ doktor, pe laj yal ti chamem xae. Li Pabloe yal ta anil, la spet likel li kereme xchiʼuk laj yalbe yantik ti kuxule. Li skʼelobil juʼelal la spas li Pabloe toj labal sba laj yil li krixchanoetik ti te oyike, yuʼun laj yilik ti laj yichʼ chaʼkuxesel li Eutikoe (Ech. 20:​7-​12). w17.12 5 ¶10, 11

¿Mi chapajem yuʼun jvokoltik li krixchanoetike? Muʼyuk. Mas to epajem li paskʼope, li choplejale, li majbail utbail ta yut nae, li elekʼ o loʼlael ta Internete xchiʼuk li kʼusitik yantik xibal sba tspasike. Mas xa epajem xtok li chameletik ti muʼyuk xa xpoxile. Taje maʼuk ti labal xa sba chkaʼitike, yuʼun li ajvaliletik xchiʼuk li jkʼulejetike mu onoʼox xchapaj yuʼunik; li stukike jaʼ noʼox tsaʼik li kʼusi tskʼan stukike. Li buchʼu noʼox xuʼ slajesbe skʼoplal li vokoliletike jaʼ li Ajvalilal yuʼun Diose. Jkʼeltik junantik li kʼusi tspas Jeova ta sventa li jvokoltike. Li paskʼopetike. ¿Kʼusi ta skoj ti chlik li paskʼope? Jaʼ ta skoj li toybaile, ti muʼyuk tukʼilale, ta skoj ti tsots tajek skʼoplal chil li slumalike, li jecheʼ relijionetike xchiʼuk li Satanase. Skotol taje jaʼ tslajesbe skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose (Sal. 46:​9). Li choplejale. Oy kʼusi yakal tspas li Ajvalilal yuʼun Diose. Yakal chchanubtas ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik sventa skʼan sbaik xchiʼuk ti lekuk xil sbaik ta jujuntale, taje mi junuk ajvalil spas yuʼun jech (Is. 11:9). Li chameletike. Li Jeovae ta xakʼ ti akʼo jkʼupintik jun kuxlejal ti muʼyuk xa bu chij-ipaje (Is. 35:​5, 6). Li povreale. Li Jeovae ta stupʼbe ta j-echʼel skʼoplal li povreale xchiʼuk chakʼbutik skotol li kʼusi chtun kuʼuntik ta mantal xchiʼuk li ta jkuxlejaltike (Sal. 72:​12, 13). w17.11 23, 24 ¶14-​16

Jun srasonal ti kʼu yuʼun laj yichʼ akʼel li lumetik sventa nakʼobbaile, jaʼ sventa mu xkom ta sbaik li xchʼichʼel jun krixchanoe. Li Jeovae skʼanoj tajek li kuxlejale, jaʼ yuʼun spʼajoj «li bochʼo tsmil xchiʼil ti muʼyuc smule» (Prov. 6:​16, 17). Ta skoj ti tukʼ xchiʼuk chʼul li Diose, jaʼ jun tsatsal mulil chil mi oy buchʼu tsmil junuk krixchano akʼo mi mu yolbajuk jech la spas. Muʼyuk la xchanbeik stalelaltak Jeova li jchanubtasvanejetik ta Mantal xchiʼuk li jfariseoetike, jaʼ yuʼun, xi albatik yuʼun Jesus ta skoj ti muʼyuk chʼul chilik li kuxlejale: «La apojbeik li syaveal yojtikinobile. Muʼyuk la-ochik li voʼoxuke xchiʼuk la amakik ta be xtok li buchʼutik yakal xaʼox ch-ochike» (Luk. 11:​52). Li kʼusi skʼan spasik jechuke, jaʼ ti skoltaik li krixchanoetik yoʼ xojtikinik li Skʼop Diose xchiʼuk yoʼ staik li kuxlejal sbatel osile, pe mu jechuk la spasik, yuʼun mu xakʼik ti stsʼakliik batel Jesus ti jaʼ li «Bankilal Jbeiltasvanej sventa kuxlejale» (Ech. 3:​15). Kʼalal jech tspasik li jchanubtasvanejetik ta Mantal xchiʼuk li jfariseoetike, chakʼ ta ilel ti muʼyuk tsots skʼoplal chilik li kuxlejal xchiʼuk li xchiʼiltakike, yuʼun ¡chopolik tajek xchiʼuk muʼyuk xkʼuxul yoʼontonik! w17.11 15 ¶9, 10

Kʼalal lik xchanubtasutik ta Vivlia li stestigotak Jeovae, xuʼ van muʼyuk bu laj kalbetik skotol li kutsʼ kalaltike. Pe kʼalal tsatsub li xchʼunel koʼontontike, laj kaʼibetik smelolal ti skʼan xkakʼtik ta ilel ti tsots koʼontontike, ti skʼan xkalbetik yaʼiik skotol kutsʼ kalaltik li kʼusitik ta jchantike. Xijmuyubaj tajek kʼalal chkaʼibetik talel smelolal li kʼusitik chchanubtasvan ta melel li Vivliae. Vaʼun, ta skoj ti jaʼ xa tukʼ kakʼoj jbatik ta stojolal li Jeovae, xuʼ van lik jkʼoptik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike. Xuʼ van xi chlik yalbutike: «Ya pe lalaj xa ta loʼlael chkil», o «mu jchʼun chkaʼi ti jaʼ xa te labat li ta jecheʼ relijion ti naka saʼkʼop yesike. Yuʼun mu xa xakʼanunkutik jnaʼ ti muʼyuk chachiʼinunkutik ta spasel li jkʼintike». Xuʼ van xi chalbutik xtoke: «Xuʼ me oy kʼusi chopol xkʼot ta stojolal achʼulel mi lachame». Mi jech chkichʼtik albel taje, kakʼtik persa yaʼibel smelolal kʼu yuʼun ti jech chalike xchiʼuk skʼan lek jchikintabetik sventa xkaʼibetik smelolal kʼusi onoʼox ta melel ti tsvul-o yoʼontonike (Prov. 20:5). Lek me tajek ti jchanbetik stalelal li jtakbol Pablo ti laj yakʼ persa yaʼibel smelolal kʼusi tsnopik «skotol li krixchanoetike», yuʼun jaʼ koltaat ta spukbel skʼoplal li smantaltak Diose. Jaʼ yuʼun mi jech la jpastik eke, jaʼ me tskoltautik sventa xkalbetik yaʼiik skotol kutsʼ kalaltik li kʼusitik ta jchantike (1 Kor. 9:​19-​23). w17.10 15 ¶11, 12

Yikʼaluk van chijxiʼ noʼox ta skoj ti mu jnaʼtik kʼuxi chijkʼejine. Jkʼeltik batel junantik tojobtaseletik ti tskoltautik yoʼ xlekub batel ti kʼu yelan chijkʼejine. Jtos kʼusi tskoltautik yoʼ tsotsuk xijkʼejine, jaʼ ti jchantik lek ti kʼu yelan chkichʼtik ikʼe. Sventa lek xakʼ xojobal li jun fokoe, skʼan lek tsotsuk slusal. Jaʼ jech ek, sventa lek tsots xijkʼejin xchiʼuk tsots xijkʼopoje, skʼan lek xkichʼtik ikʼ. Skʼan mas tsots xijkʼejin, ti jaʼ mu sta kʼalal chijkʼopoje. Li Vivliae chal ti skʼan ta sjunuluk yoʼonton skʼejintaik Jeova li yajtuneltake (Sal. 33:​1-3). Jpastik liʼe: jsaʼtik junuk kʼejoj ti bu mas ta jkʼupintike, tsots lek jchantik xchiʼuk ta sjunuluk koʼonton jpastik, ichʼo lek ikʼ xchiʼuk chano jutebuk li kʼejoje xchiʼuk jechuk-o stsatsal xachan batel, vaʼun mi laj xa ox achane, jechuk stsatsal xakʼejin jech kʼuchaʼal la achanilane (Is. 24:​14). Mi jech ta jpastike, lek tsots chlokʼ kuʼuntik li kʼejojetike, jaʼ yuʼun mu me xijxiʼ xchiʼuk mu xijkʼexav. w17.11 5, 6 ¶11-​13

Kʼalal jaʼo chanavik tal li j-israeletike, xuʼ van la snopbeik tajek skʼoplal kʼu yelan li Jerusalene. Yaʼiojbeik skʼoplal ti kʼupil toʼox tajek sbae. Li buchʼutik oy xa sjabilalike laj yilik kʼu toʼox yelan yutsil li temploe (Esd. 3:​12). Ti teuk jchiʼuktik talel ek li j-israeletike, ¿kʼu van yelan laj kaʼi jbatik kʼalal te xa jkʼelojtik li Jerusalene? ¿Mi chopol tajek van laj kaʼi jbatik kʼalal laj kiltik ti jecheʼ jinil vukʼul xchiʼuk ti muʼyuk xa smelol li Jerusalene xchiʼuk ti noj xa ta momoletik o ta tsʼiʼleletike? O mi xi van laj kaltik xtoke: «Li Babiloniae lek chaʼkʼol li smuroale; jaʼuk li liʼe jinem li smuroale, li bu te to vaʼajtik jutuke jomajtik ta jyalel xtok. Muʼyuk xa stiʼnailtak, mi jaʼuk toyol kʼelob osiletik». Pe li judaetik o li j-israeletike muʼyuk bu xchibajik, yuʼun laj yilik kʼuxi chabiatik xchiʼuk koltaatik talel yuʼun Jeova ti kʼu sjalil xanavik tale. Jaʼ yuʼun, li kʼusi baʼyel la spasik kʼalal kʼotike jaʼ jun «scajleb smoton Dios» ti bu yav toʼox li temploe. Jaʼ te lik xchikʼbeik smoton jujun kʼakʼal li Jeovae (Esd. 3:​1, 2). w17.10 26, 27 ¶2, 3

Li Salomone ep kʼusitik la xchan ta stojolal li stot ti lek tsots yoʼontone. Li Davide laj yakʼ ta ilel ti tsots tajek yoʼonton kʼalal la stsak ta kʼop li Goliat ti jaʼ jun mukʼta vinike xchiʼuk ti lek chanem ta paskʼope. Koltaat yuʼun li Jeovae, vaʼun kuch yuʼun li paskʼope (1 Sam. 17:​45, 49, 50). Jech oxal, li Davide lek sta-o ti jaʼ la stsatsubtasbe yoʼonton li Salomone xchiʼuk ti stijbe yoʼonton ta spasel li temploe. La svulesbe ta sjol ti chkoltaat onoʼox yuʼun Jeova jaʼ to ti kʼuxi tstsuts yuʼun svaʼanel li temploe. Li Salomone laj van snopbe skʼoplal li kʼusi albat yuʼun stote. Jech xtok, muʼyuk bu laj yakʼ akʼo stsale yuʼun li skeremale xchiʼuk maʼuk chibaj-o yoʼonton ti muʼyuk to mas kʼusi snaʼe. ¡La xchuk lek xchʼut! Tsots tajek yoʼonton la yakʼ ta ilel xchiʼuk lik noʼox spas li kʼusi akʼbat sbaine; koltaat yuʼun li Jeovae, vaʼun kʼalal echʼ vukub jabil xchiʼuk j-oʼlole tsuts svaʼanel yuʼun li yan sba yutsil temploe. Jech kʼuchaʼal koltaat yuʼun Jeova li Salomone, ta me skoltautik ek sventa stsatsub lek koʼontontik xchiʼuk ti spas kuʼuntik li kʼusitik jbainojtik ta kutsʼ kalaltik xchiʼuk li ta tsobobbaile (Is. 41:​10, 13). Mi lek tsots koʼonton chijtun ta stojolal Jeovae, ta me xakʼbutik bendision li avie xchiʼuk li ta tsʼakale. w17.09 28 ¶3; 29 ¶4; 32 ¶20, 21

Kʼalal maʼukutik toʼox stestigo Jeovae, xuʼ van j-elekʼutik toʼox, lek toʼox van xkaʼitik slajesel droga o chijmulivaj toʼox van. Yantik xtoke lek toʼox ojtikinbilik o jkʼulejetik toʼox, akʼo mi jech, oy to kʼusi skʼan chaʼiik li ta xkuxlejalike (Ecl. 2:​3-​11). Pe kilojtik ti oy sjuʼel li Skʼop Diose, yuʼun skoltaojutik sventa jel li jkuxlejaltike. Epal krixchanoetike oy xa spatobil yoʼontonik xchiʼuk oy xa smelolal chaʼi li xkuxlejalike. Jchanojbetik van li sloʼil xkuxlejalik li ta revista Li Jkʼel osil ta toyol ti bu chal «Jelbat-o xkuxlejalik yuʼun li Vivliae». Jech oxal, jchʼunojtik lek ta melel ti «kuxul li skʼop Diose» xchiʼuk ti ‹oy sjuʼele›. Jech xtok, kakʼojtik venta ti jech-o ta jkʼantik koltael yuʼun Vivlia sventa masuk to lek xkil jbatik xchiʼuk Jeova akʼo mi oy xa skʼakʼalil ti jaʼutik stestigoe. w17.09 23 ¶1

Li kʼusi kʼot ta stojolal Lot taje, chakʼ jchantik ti xojtikin lek Jeova kʼusi tsnuptan li tukʼil yajtuneltake (Is. 63:​7-9; Sant. 5:​11; 2 Ped. 2:9). Li Jeovae chchanubtasutik ti xkakʼtik ta ilel xkʼuxul koʼontontike. Jkʼeltik avil kʼusi mantal akʼbatik li jteklum Israele. Mi oy jun j-israel chakʼbe xkʼex stakʼin junuk xchiʼile xuʼ xichʼbe komel jlikuk skʼuʼ sventa «prentail» (Éx. 22:​26, 27). Pe li buchʼu chakʼ ta kʼexel stakʼine xuʼ van x-ayan ta yoʼonton xichʼ komel li kʼuʼil taje, vaʼun ti muʼyuk xa lek skʼuʼ sventa xpix-o sba ta akʼobaltik li xchiʼile. Jaʼ yuʼun li Jeovae laj yal ti kʼuxuk ta yoʼonton xchiʼilik li j-israeletike, xi laj yale: «Xbat me asutesbeic ta sbatel noʼox cʼacʼal». ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje? Jaʼ ti skʼan jkolta kermanotaktik kʼalal xuʼ kuʼuntik spasele (Kol. 3:​12; Sant. 2:​15, 16; 1 Juan 3:​17). w17.09 9 ¶4, 5

Kʼalal tsakbil xa ox yuʼun yajkontratak sventa xmilat li Jesuse, la skʼanbe Stot ti akʼo yakʼan ta pertone. Kʼuchaʼal chkiltike, jech-o manxo laj yakʼ sba xchiʼuk tsʼik yuʼun jaʼ to ti kʼuxi chame, akʼo mi tsots tajek laj yil svokol. ¡Toj echʼ xa noʼox lek li kʼusi laj yakʼ jchantike! (1 Ped 2:21-23). ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti manxoutik xchiʼuk ti stsʼik kuʼuntik li voʼotik eke? Jtos kʼusi xuʼ jpastike jaʼ ti jpasbe jbatik pertone. Xi laj yal li Pabloe: «Jechuk-o me tsʼikbo abaik ta jujuntal xchiʼuk mu me xajalanbe abaik ta jujuntal ti chapasbe abaik pertone, akʼo mi oy buchʼu tsaʼ smul ta atojolalik. Jech kʼuchaʼal muʼyuk la sjalanboxuk perton li Jeovae, jech me skʼan xapasik ek» (Kol. 3:​13). Jaʼ yuʼun, sventa xchʼun kuʼuntik li mantal taje skʼan manxoukutik xchiʼuk stsʼikuk kuʼuntik. Mi jech ta jpastike, ta me jkolta jbatik sventa jmojuk oyutik li ta tsobobbaile. Li Jeovae chalbutik mantal ti jlaptik li manxoale xchiʼuk tskʼan ti stsʼikuk kuʼuntike. Mi ta jkʼan chijkuxi li ta achʼ balumile, tsots me skʼoplal ti jechuk jtalelaltike (Mat. 5:5; Sant. 1:​21). Pe li kʼusi mas to tsots skʼoplale jaʼ ti chkichʼtik-o ta mukʼ Jeova mi jech la jpastike xchiʼuk jaʼ jech ta jkoltatik yantik sventa xchʼunik li kʼusi chal Vivliae (Gal. 6:1; 2 Tim. 2:​24, 25). w17.08 25, 26 ¶15, 17

Li ta Vivliae te ta jtatik epal loʼiletik ti kʼu yelan labalik sba la skolta yajtuneltak li Jeovae. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal jaʼo ch-ajvalilaj li Esekiase, li ajvalil Senakerib ta Asiriae la stsak ta kʼop li Judae xchiʼuk laj yal ti tslajes skotol li mukʼta lumetike xchiʼuk ti jaʼ xa noʼox muʼyuk tslajes li Jerusalene (2 Rey. 18:​1-3, 13). Pe ta mas tsʼakale, laj yal ti tslajes li Jerusalene. ¿Kʼusi la spas li Esekiase? La skʼopon Jeova ta orasion xchiʼuk la skʼanbe tojobtasel li Isaiase (2 Rey. 19:​5, 15-​20). Jech noxtok, laj yakʼ ta ilel ti snaʼ srasonaje yuʼun la stojbe Senakerib ti kʼu yepal la skʼane (2 Rey. 18:​14, 15). Ta mas tsʼakale, li Esekiase la xchapan lek li jteklume sventa xkuch yuʼunik ti kʼu sjalil chichʼik setuele (2 Crón. 32:​2-4). ¿Kʼusi van kʼot ta pasel? Li Jeovae la stak talel jun anjel sventa slajes 185 mil yajsoltarotak Senakerib ta jun noʼox akʼobal. ¡Mi jaʼuk toʼox jech smalaoj chkʼot ta pasel li Esekiase! (2 Rey. 19:​35). w17.08 10 ¶7; 11 ¶12

¿Kʼuxi xuʼ xachapan aba sventa xatun ta tsʼakal orae? Li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti xachʼies lekil talelaletike. Yuʼun jaʼ tskoltaot yoʼ lekuk tajek xatun ta stojolal li Jeovae. Jaʼ yuʼun, chano jujun kʼalal li Skʼop Diose, nopbo skʼoplal xchiʼuk akʼo persa yakʼel akomentario li ta tsobajeletike. Mi muʼyuk to bu tsutseb li achanune, xuʼ me ep kʼusitik xachan li avie xchiʼuk sabo smelolal kʼuxi xuʼ masuk to lek xachol mantal. Akʼo ta avoʼonton li yantike, sventa jechuk xapase ta smeloluk xajakʼbe li kʼusi oy ta yoʼontonike o li kʼusi tsnopike, vaʼun chikintao lek li kʼusi chalboxuke. Jech xtok, xuʼ xakolta aba ta smesel o ta skusel sventa lekuk noʼox oy li salone. Li Jeovae jaʼ lek chaʼi stunesel li buchʼu bikʼit yakʼoj sbaike xchiʼuk ti oy tajek ta yoʼonton chkoltavanike (Sal. 110:3; Ech. 6:​1-3). Li jtakbol Pabloe laj yalbe Timoteo ti xuʼ xtun ta misioneroale, yuʼun li ermanoetike «lek tajek chalbeik skʼoplal» (Ech. 16:​1-5). w17.07 23 ¶7; 26 ¶14

Yoʼ to muʼyuk bu jamal yiloj krixchanoetik xchiʼuk anjeletik kʼuxi chchapaj li kʼusi yaloj Satanas ta sventa li mukʼul pasmantal yuʼun Jeovae, jech-o to me muʼyuk jun koʼontontik xchiʼuk muʼyuk jmoj oyutik li avie. Pe kʼalal mi laj yichʼ pakbel skʼoplal li mukʼul pasmantal yuʼune, chlik sventainutik jkotoltik ta sbatel osil xchiʼuk jun xa noʼox koʼonton jkotoltik (Efes. 1:​9, 10). Kʼalal mi la stunes Ajvalilal yuʼun Mesias sventa tslajesbe skʼoplal li sbalumil Satanase, jaʼ me te chvinaj ti tukʼ xchiʼuk ti stuk noʼox jech li ajvalilal yuʼun Jeovae. Vaʼun, li tukʼil krixchanoetike laj xa ox me yakʼik ta ilel ek ti xuʼ tukʼ skoltaik li ajvalilaj yuʼun Jeovae (Is. 45:​24). ¿Mi ta jkʼantik ti teuk tsakal jkʼoplaltik li ta tukʼil krixchanoetik taje? Tana ta melel. Pe sventa jkoltatik li ajvalilaj yuʼun Jeovae, skʼan me teuk-o ta joltik xchiʼuk skʼan xkaʼibetik lek smelolal ti kʼu yuʼun toj tsots skʼoplale. w17.06 23 ¶4, 5

Ta skoj ti jelelik ta jujuntal li krixchanoetike, jelel ti kʼu sjalil ch-echʼ-o yuʼunik xkʼuxul kʼalal oy buchʼu chcham yuʼunike. Jaʼ yuʼun, skʼan me jechuk-o jkoltatik, maʼuk noʼox kʼalal achʼ to xchamel li yutsʼ yalalike. Yuʼun li vaʼ orae, jaʼ te to chkoltavanik li yantik yutsʼ yalalik xchiʼuk li yamigotakike. Skʼan jkoltatik-o akʼo mi echʼem xa ox jayibuk u, yuʼun li yantike muʼyuk xa chvulaʼajik. Skʼan jechuk-o jpatbetik yoʼonton li buchʼu chat yoʼontone, mu ventauk kʼu sjalil skʼan jech jpastik (1 Tes. 3:7). Jvules ta joltik ti xuʼ xlik yat yoʼontonik ta anil noʼoxe. Xuʼ van jaʼ xvul-o ta sjolik kʼalal jaʼo s-aniversarioike, kʼalal chaʼiik junuk sone, kʼalal tskʼelik junuk fotoe, kʼalal oy kʼusi tspasike, kʼalal oy kʼusi chaʼibeik yikʼe, kʼalal oy kʼusi chaʼiik chnike o yan kʼusitik. Li buchʼu chamem snup xchiʼilike toj vokol chaʼiik kʼalal sba to velta stuk xa chbatik ta asamblea o ta Snaʼobil slajel Kristoe. Pe teuk me ta joltik ti maʼuk noʼox skʼan patbel yoʼontonik kʼalal jaʼo chkʼot s-aniversarioik o yan kʼakʼal ti tsots skʼoplal yuʼunike. w17.07 16 ¶17-​19

Ep sbalil ta jtabetik kʼalal chkakʼtik ta ilel ti chijkʼanvane xchiʼuk ti oy ta koʼontontik ta melel li yantike, yuʼun jaʼ tskoltautik sventa mu xkat koʼontontik. Li epal ermanaetik ti nupunemike xchiʼuk li buchʼutik muʼyuk nupunemike snaʼojik lek ti ch-akʼbat xkuxetel yoʼontonik kʼalal ­tskolta sbaik ta xcholel li lekil aʼyeje. Yuʼun li kʼusi oy ta yoʼontonike jaʼ ti xichʼik ta mukʼ li Jeovae xchiʼuk ti spasbeik li kʼusi tskʼane. Junantik ermanaetike xkoʼolaj kʼuchaʼal poxil chaʼiik li cholmantale. Kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, jaʼ jech chijkoltavan sventa jmojuk noʼox oyutik ta tsobobbail kʼalal oy ta koʼontontik li kermanotaktike xchiʼuk li yan krixchanoetike. Taje jaʼ li kʼusi la spas jtakbol Pabloe. Yuʼun la xchabi li ermanoetik ta Tesalonikae, jaʼ jech la spas kʼuchaʼal chchabivan «li jun meʼile», xchiʼuk la spatbe yoʼonton jech kʼuchaʼal jun totil ta mantal (1 Tes. 2:​7, 11, 12). Kʼalal chchanik kʼuxi xuʼ skʼanik xchiʼuk ti kʼuxi xuʼ xchʼunbeik smantal Jeova li alab nichʼnabiletike, ta me xakʼbeik spatobil yoʼonton li stot smeʼike, ¿kʼuxi? Jaʼo kʼalal chichʼ ta mukʼ li stot smeʼike, kʼalal tskolta sbaik yoʼ oyuk noʼox jutuk stakʼinike xchiʼuk kʼalal tskolta sbaik yoʼ lekuk noʼox oy ta mantal li yutsʼ yalalike. w17.06 7 ¶13, 14; 8 ¶17

Ta smilal xa noʼox li krixchanoetike toj echʼ xa noʼox chil svokolik ta povreal, pe li yantik xtoke oy stakʼinik sventa xakʼbe li kʼusi chtun yuʼunik li jaykʼol yutsʼ yalalike. Li Jesuse snaʼoj ti jaʼ to chlaj li vokolil ta sventa takʼin mi tal li Ajvalilal yuʼun Diose. Li ta Apokalipsis 18:3 chalbe skʼoplal «jpʼolmajeletik» ti jaʼ skʼoplal li ­pʼolmajebaletik ta balumil ti jaʼ noʼox tstij koʼontontik ta saʼel li kʼusi lek chkaʼitike. Li kʼusitik oy ta sba balumil jech kʼuchaʼal li pʼolmajele, li politikae xchiʼuk li jecheʼ relijionetike jaʼ te likem talel ta stojolal li Satanase. Li yajtuneltak Diose mi jsetʼuk tstikʼ sbaik li ta politika xchiʼuk li ta jecheʼ relijione. Pe jutuk mu skotolikuk jaʼ vokol chaʼiik chchʼak sbaik lokʼel li ta pʼolmajeletik ti oy ta sbalumil Satanase. Li yajtsʼaklomutik Kristoe skʼan jnoptik lek li kʼu yelan chkiltik li saʼel takʼine. Xi jakʼbe jbatike: «¿Kʼuxi xuʼ jtunes li kʼusitik oy kuʼun sventa xkakʼ ta ilel ti tukʼ koʼonton ta stojolal li Diose? ¿Kʼusi xuʼ jpas sventa mu masuk jtikʼ jba li ta pʼolmajebaletike? ¿Kʼusi skʼelobiltak oy kuʼuntik ti xuʼ jpat-o koʼontontik ta stojolal li Diose?». w17.07 7, 8 ¶1-3

Snaʼoj xa onoʼox Jesus ti ep tajek kʼusi chakʼ kʼux jolal xchiʼuk ti ep kʼusi ta jvul-o koʼontontik yuʼun li balumil liʼe. Li ta lokʼolkʼop laj yal ta sventa li jtsʼunolajele, te laj yal ti oy buchʼutik chaʼibeik «skʼoplal li Ajvalilale xchiʼuk ti xkuxet noʼox yoʼonton [chchʼamik] ta orae». Pe laj yal xtok ti muʼyuk xa tsots skʼoplal chaʼiik ta tsʼakal li aʼyeje, ¿kʼu yuʼun? Jaʼ «ta skoj li vul oʼonton ta sventa skotol li kʼusitik oy ta balumile xchiʼuk ta skoj li jloʼlavanej kʼulejal ti tsots sjuʼele» (Mat. 13:​19-​22; Mar. 4:​19). Jaʼ yuʼun, mi muʼyuk la jchabi jbatike xuʼ me sloʼlautik li kʼusitik chakʼ vul oʼonton liʼ ta balumile, vaʼun jaʼ xa me muʼyuk tsots skʼoplal chkiltik li kʼusitik ta mantale. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa xkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik tajek li Kristoe? Jaʼ ti masuk tsots skʼoplal xkiltik li cholmantale. ¿Pe kʼuxi xuʼ jnaʼtik mi jech-o tsots skʼoplal chkiltik taje? Xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Kʼusi ti mas chakʼbun xkuxetel koʼontone? ¿Mi jaʼ ti chitun ta stojolal Jeovae o jaʼ li kʼusitik yan ta jpase?». w17.05 23 ¶3, 4

Mi toj nom xilik yan ermanoetik ti jmoj skʼopik li jyanlumetike, skʼan me xbatik ta junuk tsobobbail ti bu kʼotik ta nakleje (Sal. 146:9). Pe mi oy junuk tsobobbail ta skʼopik ti te noʼox nopol xkome, skʼan me snop li jolil ta utsʼ alalil bu junukal tsobobbail xuʼ xbatik. Pe yoʼ to mu xkʼot ta nopel yuʼun li kʼusi skʼan spase, skʼan me skʼel lek baʼyel xchiʼuk ti skʼanbe koltael Jeova sventa xbeiltasate. Jech noxtok, skʼan me xchiʼin ta loʼil li yajnil xchiʼuk xnichʼnabe (1 Kor. 11:3). Li totil meʼiletike skʼan skʼelik lek kʼusi ti mas jtunel yuʼun li yalab xnichʼnabike. Yuʼun sventa xchanik lek li kʼusitik melel chal Vivliae, mu baluk noʼox ti xkʼotik li ta tsobajeletik jujun xemana ti kʼajomal jun chib ora chjalije. Pe xuʼ me jaʼ te xchanik mi batik ta junuk tsobobbail li ta kʼop ti jaʼ mas xaʼiike. Akʼo mi muʼyuk sbalil chilik yilel li totil meʼiletike, pe xuʼ van jaʼ mas ep kʼusitik xchanik te. Yuʼun li ololetike xuʼ van mu xchanik mi mu xaʼiik li kʼusi chichʼ alel ta tsobajeletike (1 Kor. 14:​11). w17.05 10 ¶10, 11

Lek ti xiuk jnopbetik skʼoplale: «¿Mi chkakʼ skotol kʼusitik oy kuʼun sventa xitun ta stojolal li Jeovae? Mi jaʼ xa mas ta jnopbe skʼoplal ti xibat ta yan lum sventa jpas kanal mas takʼin yoʼ xlekub li jkuxlejale, ¿mi chkalbe Jeova ti akʼo skoltaun xchiʼuk ti akʼo svikʼ jsat yoʼ xkakʼ venta ti xuʼ sta svokol kuʼun li kutsʼ kalale xchiʼuk li tsobobbaile?». Spajebal xa noʼox li matanal yakʼojbutik Jeova ti xuʼ jkoltatik li Ajvalilal yuʼune. Akʼo mi ta slikebal onoʼox spasoj bu kʼalal xuʼ yuʼun Diablo sventa jkontraintik li Jeovae, pe xuʼ me xkakʼbetik yil ti jaʼ kakʼoj jbatik ta stojolal Dios kʼalal ta jkoltatik li Ajvalilal yuʼune. ¿Kʼuxi? Li xchʼunel koʼontontik xchiʼuk li stukʼil koʼontontike jaʼ me tskoltautik sventa xijmuyubajuk noʼox xijtun ta stojolal li Jeovae (Prov. 23:​15, 16). Li Satanase tsnaʼle xchiʼuk chchopol kʼopta li Jeovae, pe kʼalal tukʼ chkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk kʼalal ta jchʼunbetik smantale, xuʼ stakʼbe sutel li Satanase (Prov. 27:​11). Jech oxal, kʼalal ta jchʼunbetik smantale, jaʼ yakal chkakʼbetik li kʼusi toj echʼ xa noʼox sbalil chaʼie xchiʼuk ­xmuyubaj tajek kʼalal jech ta jpastike. w17.04 32 ¶15, 16

Xi chal li Smantal Moisese: «Me oy bochʼo oy cʼusi chchapan ta stojol Mucʼul Diose, o me tstʼabbe sbi Mucʼul Dios ti cʼalal chale, persa tscʼan chcʼot ta pasel li cʼusi chale, xchiʼuc tscʼan tspas scotol li cʼusi yaloj tspase» (Núm. 30:2). Ta tsʼakale, li ajvalil Salomone laj yal li kʼusi chal li teksto avie. Xi laj yal ek li Jesuse: «Laj avaʼiik ti xi laj yichʼik albel ta voʼnee: ‹Mu me xavakʼ ave mi muʼyuk bu chkʼot ta pasel avuʼune, yuʼun skʼan xkʼot ta pasel avuʼun li kʼusi avalojbe Jeovae›» (Mat. 5:​33). Jamal xvinaj ti toj tsots skʼoplal li kʼusi chkalbetik ta jamal li Jeovae. Yuʼun mi la jpastik li kʼusi laj kalbetike, lek me chilutik, yan mi muʼyuke, muʼyuk me lek chilutik. Xi laj yal li Davide: «¿Bochʼo xuʼ chmuy batel ta vits yuʼun li Mucʼul Diose? ¿Bochʼo xuʼ ch-och te ta chʼulna yuʼune?». Xi la stakʼe: «Jaʼ noʼox li bochʼo [...] muc stʼabbe sbi Dios ta sventa epalcʼope» (Sal. 24:​3, 4). w17.04 4 ¶3, 4

Kʼalal ta jnoptik ti oy kʼusi mu tukʼuk la spasbutik junuk kermanotike, skʼan me jkʼel jbatik sventa mu buchʼuuk noʼox xkalilanbetik batel. ¿Pe mi tsatsal mulil li kʼusi la spasbutik une? Xuʼ me xkalbetik li moletike xchiʼuk jkʼanbetik ti akʼo skoltautike (Lev. 5:1). Pe ep ta velta ti mu tsotsuk tajek li jkʼoptik xchiʼuk junuk ermanoe. Jech oxal, jaʼ mas lek bat jlajesbetik yoʼonton li kermanotike xchiʼuk mu jpuktik batel. Vaʼun, xuʼ van mu xa persauk xkalbetik li moletike (Mat. 5:​23, 24; 18:​15). Mi jech la jnuptantike, tukʼ me xkakʼ jbatik xchiʼuk jaʼuk me xkakʼ ta jkuxlejaltik li beiltaseletik ta Vivliae. Xuʼ van xkakʼtik venta ti muʼyuk xkaʼibetik lek smelolal li kʼusi kʼot ta pasele xchiʼuk ti muʼyuk kʼusi chopol laj kichʼtik pasbele. Vaʼun xijmuyubaj me ti muʼyuk la jtsatsubtastik li kʼope xchiʼuk ti muʼyuk la jchopol kʼoptatik junuk ermanoe. Jaʼ yuʼun, akʼo mi oy jrasontik o mi muʼyuk, maʼuk xa me te chchapaj-o jkʼoptik mi oy buchʼu chopol chijkʼopoj ta stojolale. Mi tukʼ-o koʼontontik ta stojolal Jeova xchiʼuk ta stojolal li kermanotaktike, jaʼ me tskoltautik sventa mu xijchopol kʼoptavan. w17.04 21 ¶14