‘Ungelo Wa Yehova O Teyuila’

Ulandu wa Lomboluiwa la Christabel Connell

Tua sakalalele calua loku tambulula apulilo a Christopher atiamẽla Kembimbiliya kuenje ka tua muile ndomo otembo ya kala oku pita; ka tua muilevo ndomo Christopher a kala oku vanja vanja ponjanela kosamua. Noke wa tu sapuila hati, “kaliye kuendi.” Eye wa tu sindikila toke kolosikaleta vietu, kuenje tua liusika hati, uteke uwa. Ohele yipi a limbuka?

OMÕLANGE Christabel Earl wa citiwa kunyamo wo 1927, kolupale luo Sheffield kofeka yo Inglaterra. Onjo yetu ya nyõliwa letenda limue vokuenda Kuyaki Wavali wa pita Voluali. Omo liaco, nda tumiwa oku ka kala la inakulu yange oco ndi malusule elilongiso liange kosikola. Eci nda kala oku tangela kosikola yimue yatiamẽla ketavo Liokatolika, nda pula kovitunda vietavo liaco esunga lieci ku kasilili evĩho lialua lungangala. Pole, ovo lomanu vakuavo, ka va ecele etambululo liwa liatiamẽla kepulilo liange.

Eci Uyaki Wavali wa sulila, nda lilongisa uloño woku sakula. Noke ndaenda kofeka yo Inglaterra oku ka talavaya Kosipitali yimue Yowiñi kolupale lu tukuiwa hati, Paddington. Pole, volupale luaco mua kala ungangala walua. Eci manjange ukulu a enda oku ka kuatisa Kuyaki wa pita kofeka yo Korea, nda mola ungangala walua wa lingiwila ocipepi losipitali nda kala oku talavaya. Ka kua kale omanu va kuatisa vana va lemehiwa, kuenda vana okuti ovaso avo a tuika omo lioku va tipula. Vokuenda kuotembo yaco, ina yange wa enda oku ndi ambata kovimbanda, pole, sia kuatele elomboloko lieci kua kalela evĩho lialua.

Evetiyo Lioku Lilongisa Embimbiliya

Eteke limue manjange ukuavo ukulu o tukuiwa hati, John okuti wa kala Ombangi ya Yehova, weya oku tu nyula. Eye wa ndi pula hati: “Ove hẽ, wa kũlĩha esunga lieci ku kasilili evĩho lialua?” Ame nda kumbulula hati, “Sio.” Eci a tuvula Embimbiliya liaye, wa tanga kelivulu Liesituluilo 12:7-12. Noke nda limbuka okuti Satana kuenda olondele viaye ovo va nena evĩho voluali. Omo lioku kapako onumbi ya John, nda fetika oku lilongisa Embimbiliya. Pole, kotembo yaco omo lioku kuatela usumba omanu, sia tavela oku papatisiwa.—Olosap. 29:25.

Manjange ukãi o tukuiwa hati, Dorothy wa lingavo Ombangi ya Yehova. Eci eye kumue lulume waye fiancé Bill Roberts, va tunda kohongele yimue yolofeka ya lingiwila volupale luo Nova York kunyamo wo 1953, nda va sapuila okuti ndi kasi oku lilongisa Embimbiliya. Bill wa ndi pula hati: “Wa konomuisa ale ovisonehua viosi va ku tangela? Wa limbuka hẽ a tambululo aco velivulu?” Eci nda tambulula okuti, sio, eye wa popia hati: “Handi kua lilongisile! Sandiliya manji yaco, oco o fetike vali elilongiso liaco!” Vokuenda kuotembo yaco, olondele via fetika oku ndi lambalala. Kuenje nda likutilila ku Yehova oco a ndi teyuile loku ndi popela kolondele viaco.

Upange Wakundi Votembo Yosi ko Escócia Kuenda ko Irlanda

Nda papatisiwa kunyamo wo 1954 keteke 16 kosãi ya Susu. Kosãi ya Kupemba eci otembo yange yoku talavaya kosipitali ya sulila, nda litumbika kupange wakundi votembo yosi kosãi Yevambi. Eci pa pita olosãi ecelãla nda tumiwa kolupale luo Grangemouth kofeka yo Escócia. Eci nda kala kofeka yaco nda limbuka okuti ovangelo va Yehova va ndi ‘teyuila’ osimbu nda kala oku talavaya kocikanjo caco.—Osa. 34:7.

Kunyamo wo 1956 nda lalekiwa oku ka talavaya kofeka yo Irlanda. Kumosi la vamanji vavali, nda tumiwa kolupale luo Galway. Keteke liatete eci nda endele kupange woku kunda, nda totola konjo yimue yocitunda cetavo Liokatolika. Noke liokatembo kamue, osipayu yeya kuenje ame lekamba liange tu ambatiwa kombonge. Eci a pula olonduko vietu kuenda onumbi yolonjo vietu, wa enda kotelefone. Tua yeva eci a popia hati, “Oco, a Tate, nda kũlĩha oku va kasi.” Eye wa tumiwile locitunda cetavo! Mueleanjo muna tua kala, wa vetiyiwa oku tu tundisa vonjo yaco, kuenje o filiale ya tu sapuila oco tu tunde vocikanjo caco. Poku enda kocitumãlo coku londela vomboio tua cilua eci ci soka akukutu ekũi. Pole, omboio tua yi sanga. Ulume umue wa kala oku talamẽla oco a kũlĩhĩse nda tu enda muẽle lomboio yaco. Omo liaco, kolupale luaco luo Galway tua kalako lika ci soka olosemana vitatu!

Tua tumiwa kolupale lukuavo lu tukuiwa hati, Limerick kuna kuli omanu valua vatiamẽla Ketavo Liokatolika. Ovo va enda oku tu yola epembe. Valua va kuatele usumba woku vangula letu kolonjo viavo. Tua sanga ulandu wokuti kunyamo wa pita manji umue wa tipuiwila vimbo lio Cloonlara ocipepi lolupale tua kala. Tua sanjukile calua poku lisanga la Christopher, una wa tukuiwa kefetikilo liocipama cilo. Eye wa tu pinga oco tu amameko oku tambulula apulilo aye atiamẽla Kembimbiliya. Osimbu tua kala oku sapela ocitunda cimue ca iñila vonjo kuenje ca sapuila Christopher oco a tu tundise vonjo yaye. Christopher wa sapuila ocitunda caco hati: “Akãi ava nda va laleka oku iya konjo yange. Kuenda osimbu handi ka va iñilile, va totola kepito. Pole, ove, kua lalekiwile kuenda eci wa iñila kua totuile kepito.” Noke ocitunda ca enda lonyeño yalua.

Vepuluvi liaco, ka tua kũlĩhĩle okuti ocitunda caco congolola ocisoko cimue calume va kala oku tu talamela kosamua yonjo ya Christopher. Eci Christopher a limbuka okuti alume vaco va kala olongangala, wa linga eci ca lomboluiwa kefetikilo liocipama. Eye wa tu ecelela oku sapela laye, toke eci alume vaco va enda. Eci papita otembo yimue, tua yeva okuti Christopher kuenda epata liaye, va tundisiwa volupale luaco, kuenje va enda kofeka yo Inglaterra.

Elaleko Lioku Enda Kosikola yo Gileada

Kunyamo wo 1958 eci nda sokiyile oku enda Kohongele Yolofeka ya lingiwa kolupale luo Nova York, nda tambula elaleko lioku enda kosikola yo Gileada kocisoko 33. Noke yohongele yaco, sia tiukilile vali kocikanjo cange, pole, nda talavaya ko Collingwood, Ontario, kofeka yo Kanada toke eci Osikola yo Gileada ya fetika kunyamo wo 1959. Pole, vokuenda kuohongele yaco tua likũlĩha la manji umue o tukuiwa hati, Eric Connell. Eye wa fetika oku lilongisa Embimbiliya kunyamo wo 1957 kuenda wa fetika upange wotembo yosi kunyamo wo 1958. Noke yohongele, wamamako oku ndi tumisa ovikanda osimbu nda kala ko Kanada kuenda osimbu nda kala kosikola yo Gileada. Ame sia kũlĩhĩle eci cika pita lame noke yoku mala osikola.

Osikola yo Gileada ya ndi kuatisa calua. Manjange Dorothy lulume waye tua kala kumosi kosikola yaco. Ovo va tumiwa oku ka talavaya kupange wumisionaliu kofeka yo Portugal. Ame nda tumiwa kofeka yo Irlanda. Nda sumuile calua momo sia endele la manjange! Nda pulisa umue pokati kalongisi nda nda linga cimue cĩvi. Eye wa kumbulula hati, “Sio, kua lingile cimue. Ove lekamba liove EileenMahoney, wa nõlipo oku tava oku enda kolonepa viosi violuali,” oku kongelamo kofeka yo Irlanda.

Nda Tiukila ko Irlanda

Kunyamo wo 1959 kosãi Yenyenye eci nda tiukila ko Irlanda, nda tumiwa kekongelo limue kolupale luo Dun Laoghaire. Otembo yaco, Eric wa tiuka ale kofeka yo Inglaterra kuenje wa sanjukile calua omo lioku kala ocipepi lame. Eye wa yonguilevo oku iñila kupange wumisionaliu. Noke wa sokolola okuti, omo ofeka yo Irlanda ya kala ocikanjo colomisionaliu, o pondola oku talavaya kupange wakundi votembo yosi. Eye wa ilukila kolupale luo Dun Laoghaire kuenje tua kuela kunyamo wo 1961.

Eci papita olosãi epandu, Eric wa kupuka losikaleta kuenje wa lilemeha calua kutue. Olondotolo via popia hati, ka tu kuete elavoko liokuti o kala lomuenyo. Noke yoku pita olosemana vitatu kosipitali, ndo u tatela konjo vokuenda kuolosãi vitãlo toke eci a kaya. Nda amamako lupange woku kunda.

Kunyamo wo 1965, tua tumiwa kekongelo limue lia kuata lika akundi ecelãla kolupale luo Sligo kombuelo yo Irlanda. Noke lianyamo atatu, tua tumiwa kekongelo likuavo litito kolupale luo Londonderry, konano yo Irlanda. Eteke limue eci tua tunda kupange woku kunda, tua enda oku ka sandiliya olofiu vimue konele yetapalo ocipepi lonjo yetu. Kua fetika Ungangala Konano yofeka yo Irlanda. Ocisoko cimue camalẽhe olongangala, ca fetika oku yoka akãlu. Olupale lua tepiwa vatavo avali okuti, va Protestante kuenda va Katolika. Nda kuatele usumba walua woku enda konele yikuavo yolupale.

Oku Kala Volupale Kuenda Oku Eca Uvangi Ndaño Luyaki

Tua eca uvangi kolonepa viosi violupale. Tua limbuka okuti ovangelo va tu teyuila vali. Eci tu limbuka okuti pocitumãlo tu kasi pali ombuanja yalua, tu enda kocitumãlo cikuavo. Eteke limue ocipepi lonjo yetu, va kala oku yoka eyala liovinene via tunda vovenda yimue yoku landisa otinda. Keteke liaco ka ca tavele oku pekela momo tua kuata usumba wokuti onjo yetu yi yokiwa. Kunyamo wo 1970 eci tua tunda volupale luo Belfast tua yeva okuti vovenda yaco yoku landisa otinda vambamo etenda kuenje va yi yoka. Onjo yina tua kala va yi yokavo.

Eteke limue ame lamanji umue ukãi, tua kala kupange woku kunda, tua mola cimue ca setahãla olombendo via posoka ponjanela yimue. Tua endako. Noke lioku pita akukutu amue, ca tuika. Omanu vamue va sima hati, etu tua kapa ponjanela etenda liaco! Pole, manji umue ukãi wa kala vocikanjo caco, wa tu pañinya oku enda konjo yaye. Omanu vana a lisunguile lavo veya oku limbuka okuti, hetuko tua kapele etenda liaco.

Kunyamo wo 1971 tua tiukila ko Londonderry oku ka nyula manji umue ukãi. Eci tuo sapuila ndomo tua linga ungende wetu, kuenda kovitumãlo violongangala viaco kuna tua pita, wa pula hati, “Anga povitumãlo viaco ka wa sangelipo olondavululi?” Eci tuo sapuila hati, “tua sangapo olondavululi, pole, ka va tu lingile cimue,” wa komõha calua. Momo lie? Momo keteke lia pita, ndotolo umue kuenda ulume umue osipayu, va va tambula akãlu vavo kuenje va va yoka.

Kunyamo wo 1972, tua enda kolupale luo Cork. Noke tua enda ko Naas kuenda ko Arklow oku kunda. Kunyamo wo 1987, tua tumiwa ko Castlebar kuna tu kasi toke cilo. Kulo tua kuata esumũlũho lioku kuatisa kupange woku tunga Onjango yimue Yusoma. Kunyamo wo 1999, ulume wange Eric wa vela calua. Pole, lekuatiso lia Yehova kuenda lia vamanji vekongelo, nda tẽla oku u tata kuenje wa kaya.

Ame kumue lulume wange Eric, tua pita Kosikola Yakundi Votembo Yosi onjanja yavali. Eye ukulu wekongelo. Ame ndi kuete uvei wo vakepa. Ekepa liombunda leli lio pongolo, lia piñanyiwa. Ndaño nda liyaka lelambalalo lialua liatavo, kuenda ovitangi viopulitika, lungangala, pole ocitangi cinene nda liyaka laco, oku siapo oku endisa ekãlu. Momo si kuete vali epondolo lioku enda oku ndi yongola. Vamanji vekongelo va siata oku ndi kuatisa calua. Cilo ndi endela kombueti, kuenda ndi kuete o sikaleta yimue yenda lombataria yi ndi kuatisa oku linga ungende unene.

Poku kongela anyamo ange nda kala kupange wakundi votembo yosi lava ulume wange Eric, tua talavaya eci ci pitãhala 100 kanyamo. Kofeka yo Irlanda tua talavayako ci soka 98 kanyamo. Ka tu yongola oku siapo upange waco omo lioku kuka. Ka tua kolelele kovikomo, pole, tua kũlĩha okuti ovangelo va Yehova va “ñuala” ava vo sumbila haivo vamamako oku u vumba lekolelo.