Ene Akãi, Sumbili Alume Vene
“[Ene] Akãi, pokoli ku vaveyene.”—VA EFESO 5:22.
1. Momo lie ka ca lelukilile oku lekisa esumbilo kulume?
KOLOFEKA vialua eci ulume lukãi va linga olohuela, keteke liuvala ukãi o linga ohuminyo yoku amamako oku sumbila ulume waye vokuenda kuomuenyo wavo wosi. Pole, ocituwa alume va lekisa poku tata akãi vavo, oco ca siata oku tateka akãi oku tẽlisa ohuminyo yaco. Pole, olohuela viatete via kuata efetikilo liwa. Suku poku lulika ukãi, wopa olumati ku Adama ulume watete, kuenje wa lu tunga ukãi. Adama wa popia hati: “Ukãi u, eye ekepa liakepa ange, haeye ositu yositu yange.”—Efetikilo 2:19-23.
2. Koloneke vilo ovituwa viakãi viatiamẽla kolohuela, via pongoloka ndati?
2 Ndaño okuti, olohuela via kuata efetikilo liwa, okupisa kunyamo wo 1960 kofeka yo Estados Unidos, kua tumbikiwa ocisoko cimue ci tukuiwa hati, eyovo liakãi. Ocisoko caco ca tumbikiwila oku yovola akãi okuti, ka va pokola vali kalume. Vokuenda kuotembo yaco kua kala alume valua va silepo apata avo. Pole, oku panda kunyamo wo 1970, etendelo liakãi va siapo epata liavo lia livokiyavo. Cilo, akãi va siatavo oku ambata omuenyo ũvi ndeci: Oku tukãla, uholua, oku sipa, kuenda upuepue ndeci alume va siata oku linga. Anga hẽ, eci ci lekisa okuti akãi va sanga ekalo liwa? Sio ka va sangele. Momo kolofeka vialua, onepa yomanu valua vakuele, va siata oku tepa olohuela viavo. Omo liaco, alikolisilo akãi voku tetulula ovitangi viavo, a vokiya ño ovitangi. Momo ka a nenele ekalo liwa kokuavo.—2 Timoteo 3:1-5.
3. Ovitangi violohuela via tundilila pi?
3 Nye ca nena ovitangi viaco? Ovitangi viaco, via fetika eci Heva a kembiwa ‘lonyoha yosiahũlu, yina ya tukuiwa Satana Eliapu.’ (Esituluilo 12:9; 1 Timoteo 2:13, 14) Satana wa siata oku nyõla elongiso lia Suku. Catiamẽla kolohuela wa siata oku vetiya omanu oku sima okuti olonumbi viaco via tĩla calua oku vi pokola. Uhembi a siata oku sandeka volono viasapulo, u kuete ocimãho coku vetiya omanu oku sima okuti, olonumbi via Suku ka vi kuete esilivilo kuenda ka vi kapiwako vali kotembo yilo. (2 Va Korindo 4:3, 4) Pole, nda tua kũlĩhĩsa lutate eci Yehova a popia catiamẽla kocikele cukãi, tuka limbuka okuti, olonumbi Viondaka yaye vi kuete esilivilo lialua.
Elungulo Kuava va Yongola Oku Kuela
4, 5. (a) Osimbu handi omunu ka kuelele, momo lie a sukilila oku lunguka? (b) Ukãi osimbu handi ka kuelele, o sukila oku kũlĩhĩsa nye?
4 Embimbiliya lieca ondaka yimue yelungulo. Olio li tu sapuila hati, voluali lulo lua Satana, olohueli ndaño okuti vi kasi ciwa, vi laika oku tala “ohali.” Ocili okuti, Yehova eye usovoli wolohuela. Pole, Embimbiliya lieca elungulo kuava va yongola oku kuela. Upostolo Paulu, poku lombolola catiamẽla kukãi wa fisa ulume waye okuti o kuete elianjo lioku kuela nda o yongola, wa popia hati: “O sumũlũha ca piãla nda o kala ño [okuti ka kuela vali].” Yesu wa vetiyavo vana ka va kuelele oco vamameko lekalo liaco okuti, ka va kuela nda ci tẽliwa. Pole, nda umue wa nõlapo oku kuela, o sukila oku kuela omunu una wa litumbika ku Suku haeye wa papatisiwa.—1 Va Korindo 7:28, 36-40; Mateo 19:10-12.
5 Esunga likuavo lieci ukãi a sukilila oku kũlĩha ciwa omunu a yongola oku kuela, lieli lia lekisiwa Vembimbiliya hati: “Ukãi, ovihandeleko viu kutila ku veyaye.” Pole, nda ulume waye wa fa, ale wa linga ukahokolo, okuti va tepa olohuela viavo, “o kutuluiwa kovihandeleko” viaco. (Va Roma 7:2, 3) Ulume lukãi eci va lisanga onjanja yatete, va likuatela ocisola calua. Pole, ocisola coku fetika oku namulala hacoko ci nena esanju volohuela. Ukãi o sukila oku lipula ndoco: ‘Anga hẽ nda nõlapo muẽle oku kuela ulume u loku pokola kolonumbi viaye?’ Epulilo liaco, ka li lingiwa noke yoku kuela. Pole, li lingiwa osimbu handi ka kuelele.
6. Onjila yipi ukãi a pondola oku nõla, kuenda momo lie ci kuetele esilivilo?
6 Koloneke vilo, kolofeka vialua ukãi o kuete elianjo lioku nõla nda o tava kohuminyo yoku likuela ale ka tava. Pole, ka ca lelukile kukãi oku nõla omunu wa sunguluka. Capiãla enene nda o kuete onjongole yalua yoku kuela. Onoño yimue ya popia hati: ‘Olonjanja vimue nda omunu oyongola oku linga cimue ndeci: oku kuela ale oku nõla onjila yimue, ka kuata vali olondunge vioku sokolola ovina via kongelamo. Eye o yevelela lika olondaka vi u vetiya oku tẽlisa onjongole yaye.’ Ocili okuti, oku nõla onjila yimue okuti ka tu sokolola vali, ci tuala koku pesela omuenyo. Catiamẽla kolohuela, tu sukila oku nõla lolondunge omunu tu yongola oku kuela. Momo nda ka tua cilingile, tuka liyaka lovitangi vialua.
7. Catiamẽla koku sanda omunu tu yongola oku kuela, olonumbi vipi tu sukila oku kuama?
7 Ukãi o sukila oku konomuisa eci ca kongela voku pandekiwa vocihandeleko culume a yongola oku kuela. Kanyamo apita, ufeko umue kofeka yo India wa popia hati: ‘Olonjali vietu ndaño okuti via kuka, pole, vi kuete olondunge. Kokuavo ka ca lelukile oku kembiwa ndeci ca siata oku pita letu. Ame citava okuti, ndi lueya poku nõla onjila ndi yongola oku kuama.’ Ekuatiso tu tambula kolonjali kuenda komanu vakuavo, li kuete esivililo lialua. Manji umue ukulu wekongelo wa vetiyile amãlehe okuti, poku sanda omunu va yongola oku kuela va sukila oku kũlĩhĩsa ciwa olonjali viomunu waco. Va sukilavo oku kũlĩhĩsa ovituwa omunu waco a siata oku lekisa kolonjali viaye kuenda kepata likuavo.
Ndomo Yesu a Lekisa Epokolo
8, 9. (a) Yesu wa tendele ndati epokolo liaye ku Yehova? (b) Ekuatiso lipi li tunda kepokolo?
8 Ocili okuti ka ca lelukile oku lekisa epokolo. Pole, ukãi o sukila oku tenda epokolo ndocikele ca velapo kokuaye ndeci Yesu a linga. Yesu ndaño okuti vepokolo liaye ku Suku mua kongelele ohali kuenda oku fila kuti, pole, wa kuatele esanju lioku pokola Kokuaye. (Luka 22:41-44; Va Heveru 5:7, 8; 12:3) Ukãi o sukila oku kuama ongangu ya Yesu, ndomo Embimbiliya li popia hati: “Utue wukãi ulume waye; utue wa Kristu Suku.” (1 Va Korindo 11:3) Omo liaco, ukãi ka sukila lika oku lekisa epokolo kulume noke yoku kuela.
9 Embimbiliya li lekisa okuti, akãi cikale vana va kuela ale vava ka va kuelele, va sukila oku pokola kakulu vekongelo. (1 Timoteo 2:12, 13; Va Heveru 13:17) Momo poku cilinga va eca ongangu yiwa kovangelo va kasi vuviali wocisoko ca Yehova. (1 Va Korindo 11:8-10) Handi vali, akãi vana okuti, akulu vendamba va sukila oku eca ongangu yiwa kakãi vamalẽhe, kuenda oku va longisa ndomo va pokola kalume vavo.—Tito 2:3-5.
10. Yesu wa eca ndati ongangu yiwa yoku lekisa epokolo?
10 Yesu wa kũlĩhĩle esilivilo lioku pokola. Onjanja yimue wa vetiyile upostolo Petulu oku feta elisimo kolombiali. Noke wo lingila ocikomo colombongo vioku feta elisimo liaco. Eci papita otembo yimue Petulu wa popia hati: “Mekonda lia Ñala, pokoli kovihandeleko viosi viomanu vakualomangu.” (1 Petulu 2:13; Mateo 17:24-27) Catiamẽla kongangu yepokolo lia Yesu, Embimbiliya li popia hati: “Wa lipesela eye muẽle, wa linga ndupika, wa citiwa lesetahãlo liomunu. Kuenje, omo a citiwa ndomunu, oco wa liketisa, kuenje wa pokola toke kokufa.”—Va Filipoi 2:5-8.
11. Momo lie Petulu a vetiyila akãi oku pokola kalume vavo ndaño okuti ka va fendela Yehova?
11 Upostolo Petulu eci a vetiya Akristão oku lekisa epokolo ndaño lohali, kuenda oku pokola kolombiali, wa popia hati: “Oco wa kovongiwili. Kristu wo taleli ohali, kuenje wo sili ongangu yokuti, vu kuama volomãi viaye.” (1 Petulu 2:21) Noke yoku lombolola ndomo Kristu a tala ohali loku pandikisa lepokolo, wa vetiya akãi va kasi lalume vana ka va fendela Yehova hati: “Haico ene akãi, pokoli ku vaveyene okuti, vamue, ndaño ka va tava kondaka, kuenda ndaño ondaka yimosi ka yi popiwa, haimo va kokiwa lovilinga viakãi vavo, eci va mola ovilinga viene viesunga lesumbilo.”—1 Petulu 3:1, 2.
12. Nye ceyilila kepokolo lia Yesu?
12 Oku lekisa epokolo eci tu lambalaliwa, kuenda eci tu sepuiwa, omanu vamue va citenda ndehonguo. Pole, eci hacoko Yesu a linga. Upostololo Petulu wa popia hati: “[Yesu] eci vo lavisa, ka va tiuwilile elaviso, leci vo talisa ohali, ka sokoluile oku va fetuluinya.” (1 Petulu 2:23) Omanu vamue va mola ohali ya Yesu, veya oku tava kolondaka viwa viusoma kuenje va linga Akristão. Vamue pokati kavo vava: Cimunu una wa valeliwa kuti wa kala konẽle yikuavo ya Yesu, kuenda kesongo kovita wa kala mitavaso yolofa viaye. (Mateo 27:38-44, 54; Marko 15:39; Luka 23:39-43) Petulu wa lekisavo okuti, alume vamue okuti, Hakristãoko va pondola oku linga Akristão poku mola epokolo liakãi vavo kuenda ovilinga viavo viwa. Koloneke vilo tua siatavo oku mola ovolandu aco.
Ceci ci Kuatisa Akãi Oku Soliwa Lalume Vavo
13, 14. Oku sumbila ulume una okuti ka fendela Yehova ci kuete esilivilo lie?
13 Akãi vana okuti, Akristão va siata oku yula alume vavo omo liovituwa viavo viwa. Kohongele yimue yofeka Yolombangi via Yehova, ulume umue wa popia eci catiamẽla kukãi waye hati: ‘Ndi sima okuti, nda kala ndeveke. Momo ukãi wange sio tatele ciwa. Eye wa ndi sumbilile calua. Lalimue eteke a lekisile etombo kokuange. Kuenda ka ndi kisikile oku tiamẽla ketavo liaye. Eye wa ndi tata locisola. Nda o yongola oku enda kohongele yimbo, o pongiya lonjanga okulia kuange, kuenda o yelisa vonjo osimbu ka endele. Ovituwa viaye, via ndi vetiya oku lilongisa Embimbiliya. Cilo nda linga Ombangi ya Yehova.’ Ulume wa tukuiwa ndeti ndaño okuti, ukãi waye ‘ka popele ondaka yimue,’ haimo wa yuliwa lovilinga viaye viwa.
14 Ndomo Petulu a ci popia, ovituwa viukãi ovio vi kuete esilivilo lialua okuti, olondaka viaye vi sule. Uvangi waco wa lekisiwa vulandu wamanji umue o tukuiwa hati, Agnes. Eci a fetika oku lilongisa Embimbiliya wa nõlelepo oku endaenda kolohongele. Pole, eteke limue ulume waye wo sapuila hati: ‘A Agnes, nda wa pita puvelo owu oku enda kohongele, ku tiuka vali vonjo yange. Manji Agnes wa pokola kondaka yaco. Momo eci a enda kohongele, wa pita kuvelo ukuavo.’ Eteke likuavo liohongele kuteke, ulume waye wo sapuila vali hati: ‘Nda wa enda kohongele yene, ku ndi sangi vali kulo konjo.’ Ulume waco wa tẽlisa muẽle ondaka yaye. Eye wa pita oloneke vitatu kosamua okuti, ka kaile konjo. Eci a tiuka, manji Agnes wo pula lesumbilo hati: ‘Ku yongola cimue coku lia?’ Manji Agnes lalimue eteke a liwekelepo oku vumba Yehova ndaño lovitangi. Vokuenda kuotembo ulume waye wa fetika oku lilongisa Embimbiliya, kuenje wa litumbika ku Yehova. Cilo wa linga ukulu wekongelo lovikele vialua.
15. “Eposo” lipi lia kisikiwa kakãi?
15 Akãi va tukuiwa ndeti vovinimbu vio konyima va pokola kolondaka viupostolo Petulu. Eye wa lombolola okuti akãi poku ‘liposuisa,’ va sukila oku yuvula ‘oku livinda ocifuko ci komohĩsa,’ kuenda “uwalo wolonambelo.” Pole, va sukila oku “posuisa omunu wovutima luwalo ka u pongoloka wespiritu, haiwo wusima kuenda wumbombe. Eposo liaco olio li panduiwa la Suku.” Esumbilo liaco li lekisiwa kocituwa coku vangula kuenda oku yuvula olonamãlala. Ukãi una okuti, Ukristão o lekisa esumbilo liavelapo kulume waye.—1 Petulu 3:3, 4.
Ongangu tu Sukila Oku Kuama
16. Sara wa linga ndati ongangu yakãi vosi Akristão?
16 Petulu wa popia hati: “Kosiahũlu akãi va kola, vana va lavokaila ku Suku, va liposuisa loku pokola ku vaveyavo.” (1 Petulu 3:5) Akãi vaco va kũlĩhĩle okuti, oku sanjuisa Yehova poku pokola kolonumbi viaye cinena esanju vepata kuenda esumũlũho liomuenyo ko pui. Petulu wa lombolola okuti Sara wa “pokuile ku Avirahama kuenje wo tukola hati, Ñala.” Sara wa kuatisa ulume waye una wa sumbilile Suku haeye wa tambuile ocikele coku u vumba kofeka yocipãla. Eye wa siapo ekalo liomuenyo uwa, kuenje wa nõlapo oku kapa omuenyo waye kohele. (Efetikilo 12:1, 10-13) Omo liaco, Petulu wa vetiya akãi oku kuama ongangu yutõi wa Sara, poku popia hati: “Cilo ene vu linga omãla vaye nda vu linga esunga, kuenje ko tava okuti cimue cu yokokisi.”—1 Petulu 3:6.
17. Momo lie Petulu a tukuila Avigaile okuti, wa linga ongangu yakãi vosi Akristão?
17 Avigaile wa kalavo ukãi umue wa sumbilile Yehova haeye wa lavoka kokuaye. Petulu citava okuti, wa kũlĩhĩlevo ulandu waye. Avigaile wa ‘lungukile calua,’ pole ulume waye Nabala, ‘wa tatamẽle calua haeye ukuavituwa vĩvi. Eci Nabala a likalele oku kuatisa Daviti lakuenje vaye, ovo va lipongiyile oku ka kundula Nabala kumosi lepata liaye. Pole ovilinga via Avigaile via popela epata liaye. Eye wa pongiya okulia kuenje wa enda oku ka liñualehẽla la Daviti kuenda akuenje vaye vakuavita. Eci a lisanga la Daviti, wa loka kocimbulu kuenje wa wila posi loku livondela kokuaye. Ocituwa caye ca vetiya utima wa Daviti, kuenje wa popia hati: “Yehova, Suku ya va Isareli, una wa ku tuma kokuange etali, a pandiyiwe. Olondunge viove vi pandiyiwe.”—1 Samuele 25:2-33.
18. Akãi va sukila oku kuama ongangu yelie eci va yonjiwa lulume ukuavo, kuenda momo lie?
18 Ongangu yikuavo yakãi Akristão, ya lekisiwa lufeko Sulamita. Omo okuti, ukuenje waye ungombo wo likuminyile olohuela, wamamako oku kolela kokuaye. Eye wa solele calua ukuenje waco, kuenje wa pandikisa keyonjo liosoma yimue ohuasi ya yonguile oku u yapula. Sulamita poku lekisa ocisola a kuatelele ukuenje waye, wa popia hati: “Ñape kutima wove ndesitikilo, ndondimbukiso kokuoko kuove; momo ongusu yocisola ya soka leyi yokufa . . . Ovava alua ka a tẽla oku ima ocisola, ndaño andunde ka a tẽla oku ci vombisa.” (Ocisungo ca Salomone 8:6, 7) Omo liaco, akãi vosi va tava kohuminyo yolohuela, va sukila oku kolela kalume vavo kuenda oku va sumbila.
Elungulo Likuavo Lia Yehova
19, 20. (a) Momo lie akãi va sukilila oku pokola kalume vavo? (b) Ongangu yelie akãi va sukila oku kuama?
19 Kũlĩhĩsa ulandu wolondaka viocinimbu kuopiwa osapi yocipama cilo: Upostolo Paulu wa popia hati: “[Ene] akãi, pokoli ku vaveyene.” (Va Efeso 5:22) Momo lie akãi va sukilila oku pokola kalume? Ocinimbu cikuãimo ci tambulula hati: “[Momo] ulume eye utue wukãi ndeci Kristu eye utue wekongelo.” Akãi va vetiyiwavo hati: “Ndeci ekongelo li pokola ku Kristu haico ca sesamẽlavo akãi oku pokola ku vaveyavo kovina viosi.”—Va Efeso 5:23, 24, 33.
20 Oco akãi va pokole kocihandeleko eci, va sukila oku lilongisa ongangu Yakristão olombuavekua kuenda oku yi kuama. Tanga kelivulu lia 2 Va Korindo 11:23-28, noke kũlĩhĩsa ndomo upostolo Paulu a pandikisa oku pokola ku Yesu Utue waye. Omo liaco, akãi kuenda omanu vakuavo vekongelo, va sukila oku pokola ku Yesu Kristu. Ovo va lekisa epokolo liaco poku pokola kalume vavo.
21. Nye ci vetiya akãi oku amamako oku pokola kalume vavo?
21 Koloneke vilo akãi valua ka va sanjukila ondaka yoku pokola. Pole, akãi vana va sumbila Yehova va kũlĩha esilivilo liepokolo. Momo nda eye o kasi lulume una okuti, Ukristãoko pole, o pokola kolonumbi viaye okuti ka lueya ovihandeleko via Suku, o mola onima yiwa. Omo lioku lekisa ovilinga viwa, ‘o popela ulume waye.’ (1 Va Korindo 7:13, 16) Handi vali, o kuatavo esanju poku kũlĩha okuti, Yehova o sanjukila ovituwa viaye viwa. Kuenje oka tambula esumũlũho omo lioku kuama ongangu Yomõlaye Yesu una o soliwe calua.
Ivalula Eci Tua Lilongisa?
• Momo lie ka ca lelukilile ukãi oku sumbila ulume waye?
• Osimbu ka tua tavele kohuminyo yoku likuela, momo lie tu sukilila oku sokolola lutate?
• Ongangu yipi Yesu a sila akãi, Kuenda nye ciyilila koku kuama ongangu yaye?
[Elitalatu kemẽla 16]
Osimbu ka tua tavele kohuminyo yoku likuela, momo lie tu sukilila oku sokolola lutate?