Tou Maʼu Te Fīmālie ʼi He Mālama Tuʼutāmakiʼia

ʼE FEALA ke koutou mamate mokā ʼe koutou haʼele ʼi he kele neʼe tanumia ai te ʼu pulu. Kae ʼe mole tokoni atu anai koa la kia koutou, he mape ʼe fakahā ai te ʼu faʼahi ʼaē neʼe tanumia ai te ʼu pulu, pea kapau la neʼe akoʼi atu kia koutou ke koutou popoto ʼi te ʼiloʼi ʼo te ʼu pulu kehekehe? ʼE mahino ia, kapau ʼe koutou mālama ki te faʼahi ʼaia, pea ʼe ina fakasiʼisiʼi ʼaupito anai te tuʼutāmaki ʼaē naʼa koutou māʼimoa peʼe koutou mamate.

Ko te Tohi-Tapu ʼe feala ke fakatatau ki te mape ʼaia pea mo te akoako ʼaē ke koutou ʼiloʼi te ʼu pulu. ʼE maʼu e te Tohi-Tapu te poto ʼaē ʼe lahi tokotahi moʼo tekeʼi te ʼu tuʼutāmaki pea mo fakatokatoka te ʼu fihifihia ʼo te maʼuli.

Koutou fakatokagaʼi te fakapapau fakaloto fīmālie ʼaē ʼe tou maʼu ia Tāʼaga Lea 2:10, 11: “Ka hū anai te poto ki tou loto pea ko te ʼatamai mālama ʼe liliu anai ko he meʼa ʼe leleiʼia e tou nefesi, pea ko te fealagia ʼo te fakakaukau ʼe ina leʼoleʼo anai koe, ko te fakasiosio tonu ʼe ina taupau anai koe.” Ko te poto pea mo te fakasiosio tonu ʼaē ʼe talanoa kiai te vaega, ʼe mole ko he poto fakatagata, kae ʼe ko te poto fakaʼatua. “Kae kia ia ʼaē ʼe fakalogo [ki te poto fakaʼatua], ʼe nofo fīmālie anai pea mo maʼuli tokalelei, ʼo mole ina tuʼania he malaʼia.” (Tāʼaga Lea 1:33) Tou vakaʼi peʼe lava feafeaʼi ʼaki te Tohi-Tapu ke tou hāo mai te ʼu tuʼutāmaki, pea ʼe tokoni feafeaʼi mai ke tou tekeʼi he ʼu tuʼuga fihifihia.

Ke Mole Hoko He ʼu Fakaʼī Fakatupu Mate

Mole heʼeki faʼa fualoa, ko te Kautahi Faka Malamanei Ki Te Maʼuli Haohaoa (OMS), neʼe ina tā te ʼu sivi neʼe ina fai ʼi te taʼu katoa ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi ʼaē ʼe mamate, pea neʼe ina fakahā ai ko te ʼu hahaʼi ʼaē neʼe mamate fakaʼī ʼi te malamanei ʼi te taʼu, neʼe ko te toko 1 171 000. Ko te tahi hahaʼi ʼe teitei 40 miliona tupu neʼe lāvevea, pea ko te toko 8 miliona kua māʼimoa.

Logola ʼe mole feala ke tou hāo ʼi te temi fuli ʼi tatatou taki motokā, kae ʼe hāofaki lahi totatou maʼuli mo kapau ʼe tou fakalogo ki te ʼu lao ʼo te ala. ʼE ʼui fēnei e te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu puleʼaga, ʼaē ʼe nātou fakatuʼu pea mo fakamaʼua ke fakalogo ki te ʼu lao ʼo te ala: “Ke fakalogo te tagata fuli ki te u pule e taki.” (Loma 13:1) Ko te ʼu hahaʼi taki motokā ʼaē ʼe nātou mulimuli ki te tokoni ʼaia, ʼe nātou fakasiʼisiʼi te hoko ʼo he fakaʼī, ʼaē ʼi te agamāhani ʼe ʼi ai tona ʼu fua kovi.

Ko te tahi tokoni ke tou haohaoa mokā tou taki motokā ʼe ko te fakaʼapaʼapa ki te maʼuli. ʼE ʼui fēnei e te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo Sehova ʼAtua: “ ʼE ke nofo mo te matapuna ʼo te maʼuli.” (Pesalemo 36:9) Ko te maʼuli ʼe ko he meʼa ʼofa mai te ʼAtua. Koia ʼe mole tonu ke tou toʼo te meʼa ʼofa ʼaia mai he tahi, peʼe tou meʼa noaʼi te maʼuhiga ʼo te maʼuli, ʼo feiā mo totatou maʼuli.—Senesi 9:5, 6.

ʼE mahino ia, ʼe tou fakahā ʼe tou fakaʼapaʼapa ki te maʼuli mo kapau ʼe tou vakavakaʼi fakalelei ʼaki he manatu fakapotopoto, peʼe lelei tatatou motokā pea mo totatou loto fale. ʼI te Iselaele ʼāfea, neʼe maʼuhiga ke tokakaga te hahaʼi ke mole hoko he tuʼutāmaki ʼi te ʼu faʼahi fuli ʼo te maʼuli. Ohage la, mokā laga he ʼapi, neʼe fakatotonu e te Lao ʼa te ʼAtua ke faʼu he kaupā ʼi tona ʼato—he neʼe lahi te ʼu gāue ʼaē neʼe fai ai e te famili. “ ʼE tonu foki ke ke faʼu he kaupā ʼi tou ʼato, ke mole hoko he ligi toto ki tou ʼapi heʼe feala ki he tahi . . . ke tō mai ai.” (Teutalonome 22:8) Kapau neʼe tō he tahi he neʼe mole mulimuli ki te lao ʼaia, kia mata ʼo te ʼAtua neʼe hala te tagata ʼaē ʼoʼona te ʼapi. ʼE mahino ia, kapau ʼe maʼuliʼi te pelesepeto ʼofa ʼaē ʼe tou maʼu ʼi te lao ʼaia, pea ʼe mole lahi anai te ʼu tuʼutāmaki ʼaē ʼe hoko ʼi te fale gāue peʼe ʼi te ʼu temi fakafiafia.

Ke Tauʼi Te ʼu Aga ʼAē ʼe Fua Kovi

ʼO mulimuli ki te OMS, ʼi te temi nei ʼi te malamanei ʼe suluka te hahaʼi e toko 1 miliale tupu, pea ʼi te taʼu e tahi ko te toko fā miliona ʼaē ʼe mamate ʼuhi ko te suluka. ʼE tuputupu anai te kaugamālie ʼaia ʼo aʼu ki te toko 10 miliona ʼi te ʼu taʼu e 20 peʼe 30 ʼaē ki muli mai. Pea ko te lauʼi miliona hahaʼi ʼaē ʼe suluka, ʼo feiā mo nātou ʼaē ʼe nātou fakaʼaogaʼi te ʼu toloke moʼo “fakafimālie tonatou sino,” ʼe nātou maumauʼi anai tonatou maʼuli ʼuhi ko tanatou ʼu aga māhani ʼaia.

Logola ʼe mole talanoa fakahagatonu te Folafola ʼa te ʼAtua ki te suluka pea mo te toloke, kae ko tana ʼu pelesepeto ʼe feala ke ina puipui tatou mai te ʼu aga ʼaia. Ohage la, ʼe tokoni fēnei mai ia 2 Kolonito 7:1: “Tou fakamaa ia tatou mai te u otaota fuape o te kakano mo te laumalie.” ʼE tou ʼiloʼi lelei, ko te suluka pea mo te ʼu toloke ʼe nātou ʼulihi te sino ʼuhi ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe maʼu ʼi loto. Tahi ʼaē meʼa, ʼe loto e te ʼAtua ke “maonioni” totatou sino, ko tona faka ʼuhiga ke maʼa. (Loma 12:1) ʼI takotou manatu, kapau ʼe maʼuliʼi e he tahi te ʼu pelesepeto ʼaia pea ʼe lahi anai koa tona ʼu fua lelei ki tona maʼuli?

Ke Fetogi Te ʼu Aga Māhani Fakatupu Tuʼutāmaki

Ko te hahaʼi tokolahi ʼe nātou kakai pea mo ʼiʼinu fakavalevale. ʼUhi ko tanatou kakai fakavale ʼaia, ʼe feala ke nātou maʼu ai te mahaki ʼo te suka, te kosea pea mo te mahaki mafu. Ko te lahi fau ʼo te ʼinu kava ʼe iku ki te tahi ʼu fihifihia, ohage ko te ʼinu kava tuʼumaʼu, te mahaki ko te cirrhose, te mavetevete ʼo te ʼu famili pea mo te ʼu fakaʼī. ʼI te tahi faʼahi, ko te faka sesunio ʼe toe feala pe foki ke fua kovi pea mo fakatupu kovi ki te kai ohage ko te mahaki ʼaē ko te anorexie mentale.

Logola ko te Tohi-Tapu ʼe mole ko he tohi faka tōketā, kae ʼe tokoni fakalelei ai ke tou fakapotopoto ʼi te kai pea mo te ʼinu. “Ko koe, ê toku foha, fakalogo pea ke liliu ʼo poto, pea mo taki tou loto ʼi te ala. ʼAua naʼa ke nofo ʼi te lotolotoiga ʼo te hahaʼi ʼinu vino, pea mo nātou ʼaē ʼe nātou kai fakavale te kanoʼi manu. He ko te tagata konahia pea mo te tagata ʼaē ʼe kai fakavale ʼe nā liliu anai ʼo māsisiva.” (Tāʼaga Lea 23:19-21) Kae ʼe ʼui e te Tohi-Tapu ʼe tonu ke kita fiafia mokā kita kai pea mo kita ʼinu. “Ke kai te tagata fuli pe, ʼio ke ʼinu, pea mo mamata ki te lelei ʼo tana gāue kinakina katoa. ʼE ko te meʼa ʼofa ia ʼo te ʼAtua.”—Tagata Tānaki 3:13.

ʼE toe fakaloto mālohiʼi mai e te Tohi-Tapu ke tou fakapotopoto ʼo ʼuhiga mo te faigaoʼi, ʼo ina ʼui “ko te [faigaoʼi] o te sino, e siʼi tona aoga.” Kae ʼe ina toe ʼui fēnei: “Ki te lotu e aoga i te meafuape. E ina mau te fakapapau o te mauli, o te mauli nei pea mo te mauli kahau.” (1 Timoteo 4:8) ʼE lagi koutou feʼekeʼaki anai: ‘ ʼE lava ʼaoga feafeaʼi te aga faka lotu ʼi te temi nei?’ ʼE ʼaoga ʼi he ʼu ʼaluʼaga lahi. ʼE ina foaki mai he sio fakalaumālie maʼuhiga ʼi te maʼuli ʼa he tahi, pea ko te aga faka lotu ʼe ina fakatuputupu he ʼu kalitate ʼe ʼaoga ohage ko te ʼofa, te fiafia, te tokalelei pea mo te loto lolomi—heʼe tokoni te ʼu kalitate fuli ʼaia ke maʼu he manatu pea mo he maʼuli lelei.—Kalate 5:22, 23.

Te ʼu Fua Kona ʼo Te Aga Heʼeʼaoga

Ia ʼaho nei, tokolahi kua nātou līaki te ʼu aga ʼaē ʼe tonu ke fai. ʼE tupu ai te mafola ʼo te SITA. ʼO mulimuli ki te OMS, ko hahaʼi ʼe toko 16 miliona tupu kua mamate talu mai te kamata ʼo te mafola ʼo te SITA, pea ʼi te temi nei, ko te teitei toko 34 miliona kua pikisia ʼi te VIH, te mikolope ʼaē ʼe tupu ai te SITA. Tokolahi neʼe nātou maʼu te SITA he neʼe nātou fai he ʼu felāveʼi fakasino mo te hahaʼi kehekehe, peʼe nātou pikisia ʼi tanatou fakaʼaogaʼi te ʼu foʼi huki ʼo te toloke, peʼe ʼi tanatou tali te ʼu foʼi huki toto.

Ko te tahi ʼu fua kovi ʼo te kua puli ʼo te aga maʼa, ʼe ko te maʼu ʼo te ʼu mahaki ʼaē ko te herpès, te blennorragie, te hépatite B mo te C, pea mo te matakiloto. Logola neʼe mole fakaʼaogaʼi te ʼu kupu faka tōketā ʼaia ʼi te temi ʼo te Tohi-Tapu, kae neʼe kua ʼiloʼi ʼi te temi ʼaia te ʼu koga mahaki ʼo te sino ʼaē ʼe tupu mai te ʼu felāveʼi fakasino. Ohage la, ʼe talanoa ia Tāʼaga Lea 7:23 ʼo ʼuhiga mo te fua kovi ʼo te fai folonikasio, ohage ko ‘he nahau ʼe ina puhi te ʼate.’ ʼI te agamāhani, ko te matakiloto ʼe lave ki te ʼate, ohage pe ko te hépatite. Ei, ʼe kei ʼaoga ki totatou temi pea ʼe ko he tokoni ʼofa, te tokoni faka Tohi-Tapu ʼaē ʼe ina ʼui ki te kau Kilisitiano ke nātou ‘faka ʼāteaina mai te toto pea mo te folonikasio’!—Gaue 15:28, 29.

Te Hele ʼo Te Manako Ki Te Paʼaga

ʼI tanatou faiga ʼaē ke nātou foimo maʼu koloā, tokolahi ʼe nātou fakaʼaogaʼi kovi tanatou falā. Meʼa fakaʼofaʼofa foki, ko te faʼahi ʼaia ʼe tau iku ki te puli ʼo te paʼaga peʼe ko te mole kei ʼi ai ʼo he falā. Kae ʼe ʼui fēnei e te Tohi-Tapu kia ia ʼaē ʼe kaugana ki te ʼAtua: “Ke mamahi o gaue lelei i ona nima, koteuhi ke mau hana mea pea mo vaevae mo ia ae e hala.” (Efeso 4:28) ʼE moʼoni, ko he tahi ʼe gāue kinakina ʼe lagi mole liliu anai ʼo maʼu koloā. Kae ʼe ina maʼu he loto ʼe tokalelei, ʼe fakaʼapaʼapa kia ia totonu, pea mo lagi ina tokagaʼi ʼe feala ke tokoni kia nātou ʼaē ʼe nonofo ʼi te faigataʼaʼia.

ʼE fai e te Tohi-Tapu te fakatokaga ʼaenī: “Kia natou e fia maumea, e natou higa ki te fakahala, mo te matahele, pea mo te u manumanu kehekehe fakavale mo fakatupu tuutamaki, e natou fakaʼuku te hahai ki te auha mo te malaia. Koteuhi ko te aka o te kovi fuape e ko te manumanu paaga, nee oho ki ai ihi, onatou . . . fakakafo onatou loto aki te mamahi kehekehe.” (1 Timoteo 6:9, 10) ʼE mole tou fakafisi ki te ʼui ʼaē ko te tokolahi ʼaē ʼe “natou fia maumea” ʼe nātou liliu ʼo maʼu meʼa. Kae koteā ʼaē ʼe hoko kia nātou? ʼE mole fua kovi koa la ki tanatou moe, mo tonatou maʼuli fakasino, mo tonatou maʼuli faka famili, pea mo tonatou maʼuli fakalaumālie?—Tagata Tānaki 5:12.

Ko he tahi ʼe poto ʼe ina ʼiloʼi “e mole fakalogo te mauli o he tagata ki te u koloa e ina mau.” (Luka 12:15) ʼE ʼaoga ki te tokolahi te paʼaga pea mo te ʼu koloā. Ei, ʼe ʼui e te Tohi-Tapu “ko te falā ʼe ʼaoga ki te taupau,” kae ʼe ina toe ʼui fēnei “ko te maʼuhiga ʼo te ʼatamai mālama, heʼe ko te poto ʼe ina taupau ke maʼuʼuli ia nātou ʼaē ʼe nātou maʼu.” (Tagata Tānaki 7:12) ʼO mole hage ko te paʼaga, ko te ʼatamai mālama totonu pea mo te poto, ʼe feala ke nā tokoni mai kia tatou ʼi te ʼu ʼaluʼaga fuli, kae tāfito ʼi te ʼu faʼahi ʼo totatou maʼuli.—Tāʼaga Lea 4:5-9.

Ko Te Poto Pe ʼAē Ka Ina Puipui Tatou

ʼI hona ʼaluʼaga makehe, ko te poto moʼoni ʼe ina “taupau ke maʼuʼuli anai ia nātou ʼaē ʼe nātou maʼu.” ʼE ina puipui anai nātou ʼi te “mamahi lahi” ʼaē kua vave hoko mai, ʼi te temi ʼaē ka fakaʼauha ai e te ʼAtua te kau agakovi. (Mateo 24:21) ʼE ʼui e te Tohi-Tapu, ʼi te temi ʼaia ko te hahaʼi ʼe nātou lī anai tanatou paʼaga ki te ʼu ala ohage ko “he meʼa ʼe fakalialia.” Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe nātou lotomamahi anai ʼi tanatou ʼiloʼi ʼaē ʼe mole he ʼaoga ʼo te aulo pea mo te siliva moʼo hāofaki tonatou maʼuli, “ ʼi te ʼaho ʼo te hāūhāū ʼo Sehova.” (Esekiele 7:19) ʼI te tahi age faʼahi, ko “he hahai kaugamalie,” ʼaē neʼe nātou agapoto ʼo ‘tānaki he ʼu koloā maʼa nātou ʼi selo’ ʼi tanatou fakamuʼamuʼa te ʼu meʼa fakalaumālie ʼi tonatou maʼuli, ʼe nātou maʼu anai te ʼu fua lelei ʼo te ʼu meʼa ʼaia neʼe nātou tānaki, pea mo nātou maʼu anai te maʼuli heʼegata ʼi te kele ʼi te palatiso.—Apokalipesi 7:9, 14; 21:3, 4; Mateo 6:19, 20.

ʼE tou lava maʼu feafeaʼi te ka haʼu fīmālie ʼaia? ʼE tali fēnei e Sesu: “Ko te mauli heegata aeni, ke natou iloi koe, te Atua e tahi mo mooni pea mo ia ae nee ke fekaui mai, ia Sesu Kilisito.” (Soane 17:3) Ko te lauʼi miliona hahaʼi neʼe nātou maʼu te ʼatamai mālama ʼaia ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua, te Tohi-Tapu. ʼE maʼu e te hahaʼi ʼaia he ʼamanaki taulekaleka ki te ka haʼu, kae ʼe nātou toe ʼiloʼi ʼi te temi nei he faʼahiga tokalelei pea mo he fīmālie. ʼE hage pe ko tona ʼui fēnei e te tagata fai pesalemo: “ ʼI te tokalelei ʼe ʼau takoto anai pea ʼe ʼau moe ai anai, he ko koe tokotahi pe, Ê Sehova, ʼe ke fakanofo ʼau ʼi te fīmālie.”—Pesalemo 4:8.

ʼE koutou ʼiloʼi koa he tahi age fai tokoni ohage ko te Tohi-Tapu, ʼe feala ke tokoni atu ke siʼisiʼi te tuʼutāmaki ʼo tokotou maʼuli? ʼE mole ʼi ai he tahi tohi ʼe tatau tona mālohi mo te mālohi ʼo te Tohi-Tapu, pea ʼe mole he tahi tohi ʼe feala ke tokoni atu ke koutou maʼu te fīmālie ʼi te mālama tuʼutāmakiʼia ʼaenī. He koʼe koa ʼe mole hoko atu takotou vakavakaʼi te Tohi-Tapu?

[Talanoa ʼo te pasina 6]

ʼAki Te Tohi-Tapu ʼe Kita Maʼuli Lelei Pea Mo Fīmālie

Moʼo galoʼi te ʼu faigataʼa ʼo te maʼuli, ko te fafine ko Janea neʼe ina fakaʼaogaʼi māhani te ʼu toloke ʼaē ko te marijuana, mo te nicotine, mo te cocaïne, mo te ʼu amphétamines, mo te LSD, pea mo te tahi atu ʼu toloke. Neʼe toe lahi foki mo tana ʼinu kava. ʼE ʼui e Jane, neʼe toe feiā mo tona ʼohoana. Neʼe mole he ʼamanaki kia nāua. Pea neʼe fai palalau ia Jane mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe kamata kau ki te ʼu fono faka Kilisitiano pea mo ina lau Te Tule Leʼo pea mo te Réveillez-vous !, pea neʼe ina fakahā age ki tona ʼohoana. Neʼe nā kamata ako toko lua te Tohi-Tapu mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼI te tuputupu ʼo tanā leleiʼia te ʼu lekula māʼoluga ʼo Sehova, neʼe nā līaki ai te ʼu faʼahiga toloke fuli. Koteā ʼaē neʼe hoko? Neʼe tohi fēnei e Jane ki muli age: “Neʼe ma maʼu te toe fiafia lahi ʼi tomā maʼuli foʼou ʼaia. ʼE ʼau loto fakafetaʼi lahi kia Sehova ʼo ʼuhiga mo te mālohi fakamaʼa ʼo tana Folafola, pea mo tamā kua ʼāteaina pea mo tamā kua maʼuli lelei ʼi te temi nei.”

Ko te faʼifaʼitaki ʼa Kurt, ʼaē ʼe tokaga ki te ʼu olotinatea, ʼe ina fakahā mai te maʼuhiga ʼaē ke kita gāue fakahagatonu. Neʼe tonu ke toʼo he ʼu meʼa gāue foʼou maʼa tana sosiete, pea neʼe fekauʼi e te patolo ʼa Kurt ke ina kumi te ʼu meʼa gāue ʼaia pea ke mole totogi kovi. Neʼe maʼu e Kurt te fale koloā lelei, pea neʼe fai he felogoi ʼo ʼuhiga mo te totogi. Kae ko ia ʼaē ʼe gāue ʼi te fale koloā, neʼe faihala ʼi tana tohi te totogi, he neʼe hifo te totogi ko te foʼi 40 000 tola. ʼI tana fakatokagaʼi te hala ʼaia, neʼe pāui e Kurt te fale koloā, pea neʼe ʼui e te tagata ʼo te fale koloā, ʼi tona ʼu taʼu 25 ʼaenī ʼo tana gāue, neʼe mole heʼeki sio ki he aga fakahagatonu feiā. Neʼe fakamahino age e Kurt neʼe ina akoʼi tona leʼo ʼo loto ʼaki te Tohi-Tapu. Koia neʼe kole ai e te tagata pule te ʼu Réveillez-vous ! e 300 neʼe talanoa ʼo ʼuhiga mo te gāue fakahagatonu, ke ina tufa ki tana kau gāue. Pea neʼe fakapale ia Kurt, ʼuhi ko tana gāue fakahagatonu.

[Kiʼi nota]

[Paki ʼo te pasina 7]

“Ko ʼau, Sehova, ko ʼau tou ʼAtua, ia Ia ʼaē ʼe ina akoʼi koe ke ʼaoga kia te koe.”—Isaia 48:17