Neʼe Puipui Natou e Sehova ʼi Te Ata ʼo Te ʼu Moʼuga

ʼI TANA hu ki tuʼa ʼi te kei hegihegi, neʼe tokagaʼi e te fafine ia te kofukofu ʼi tona muʼa matapa. Neʼe ina toʼo ake pea mo fakasiosio ki ʼona tafaʼaki, kaʼe neʼe mole he tahi. Lagi ko he tahi pe neʼe haʼu ʼo tuku ʼi ai ʼi te poʼuli. Neʼe ina fufuke te kofukofu mo foimo ulu ki fale pea mo pupunu te matapa. ʼE mole fakapunamaʼuli te aluʼaga ʼaia he neʼe ko te ʼu tohi Fakatohi-tapu neʼe tapuʼi. Neʼe ina kukumi te kofukofu ʼi ʼona nima, pea neʼe faikole fakalogologo ai ʼo ina fakafetaʼi kia Sehova ʼo ʼuhiga mo te meʼa kai fakalaumalie maʼuhiga ʼaia.

Neʼe hoko te ʼu aluʼaga feia ʼi Siamani lolotoga te ʼu taʼu 1930. ʼI te pule ʼa te kau Nasi ʼi Siamani ʼi te taʼu 1933, neʼe lahi te ʼu fenua neʼe tapuʼi ai te gaue ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼE ui fenei e Richard Rudolpha ʼae kua taʼu 100 tupu nei: “Neʼe matou tui pau ʼe mole feala anai ke taʼofi ia te fakamafola ʼo te logo lelei ʼa Sehova pea mo tona huafa e he fakatuʼutuʼu fakatagata. Ko te ʼu tohi Fakatohi-tapu neʼe ko he faʼahi maʼuhiga ia ki tamatou ako pea mo te minisitelio. Kaʼe neʼe mole kei maʼu gafua ʼuhi ko tona tapuʼi. Neʼe matou feʼekeʼaki pe toe hoko atu feafeaʼi anai te gaue.” Kaʼe mole fualoa neʼe mahino ia Richard ʼe feala anai hana tokoni ki te gaue ʼaia ʼi hona aluʼaga makehe. Pea ʼe fai anai ia ʼi “te ata . . . o te u mouga.”—Tfm. 9:36.

TE ʼU ALA FOUFOU ʼA TE HAHAʼI GAUE FAKAFUFU

Kapau ʼe kotou muliʼi te vai tafe Elbe pea ʼe kotou kaku atu anai ki te ʼu Monts des Géants (Karkonosze), ʼae ʼi te temi nei ko te tuʼakoi ʼo République Tchèque pea mo Pologne. Logo pe tona meta 1 600 ʼo te ʼu moʼuga ʼaia, kaʼe ʼe ʼaofi ʼonatou tumutumu e te nive ʼo kaku ki te meta 3 lolotoga he vaelua ʼi taʼu. Pea ko natou ʼae ʼe natou meʼa noaʼi te fetofetogi ʼo te temi ʼe feala ia ke maʼu atu natou e te kakapu matolu ʼae ʼe feala ke ina ʼaofi fakafokifa te ʼu tumutumu ʼo te ʼu moʼuga.

Lolotoga ni taʼu ʼe lau ʼi teau, kua liliu te ʼu fua moʼuga ʼaia ko he tuʼakoi ʼo te ʼu kolo, mo te ʼu puleʼaga hau pea mo te ʼu fenua. Ko te ʼu koga meʼa tokakovi ʼaia, neʼe faigataʼa tona leʼoleʼo, koia ʼi te temi muʼa, tokolahi natou ʼo te fenua neʼe natou fakahu fakafufu ʼi te ʼu moʼuga ʼaia ni koloa neʼe tapuʼi. ʼI te ʼu taʼu 1930, ʼi te temi ʼae neʼe vaheʼi ai e te ʼu Monts des Géants ia Tchécoslovaquie pea mo Siamani, neʼe fakatotonu e te kau Fakamoʼoni ke natou kamata fakaʼaogaʼi te ʼu ala foufou ʼa te hahaʼi gaue fakafufu. Kotea tona tupuʼaga? Ke natou fetuku mai te ʼu tohi Fakatohi-tapu maʼuhiga mai te ʼu koga meʼa ʼae neʼe maʼu gafua ai. Pea neʼe kau ia te tupulaga ko Richard ʼi te kau Fakamoʼoni ʼaia.

HE ʼU HAʼELE ʼE FAKATUPU TUʼUTAMAKI ʼI TE ʼU VAO MATUʼA

ʼE manatuʼi fenei e Richard: “ ʼI te ʼu fakaʼosi vahaʼa, neʼe matou hake fakakutuga ki te ʼu moʼuga, pea ko tehina tupulaga ʼe toko fitu peʼe laka atu neʼe natou teuteu ohage ko ni hahaʼi haʼele. Mai te potu Siamani, neʼe matou haʼele teitei hola ʼe tolu ʼi te ʼu moʼuga pea matou kaku ki te koga meʼa ko Špindlerův Mlýn” ʼe tuʼu mamaʼo ia kilometa ʼe 16 tupu ʼi te potu Tchécoslovaquie. ʼI te temi ʼaia, tokolahi te kau Siamani neʼe maʼuʼuli ʼi te koga meʼa ʼaia. Pea neʼe ʼi ai te tagata taupau manu neʼe ina tali ke lagolago ki te ʼu tehina. Neʼe heka ʼi te saliote neʼe toho e te ʼu hosi ʼae ʼi te agamahani ʼe fetuku ai te hahaʼi malolō. Neʼe alu ai ʼo kumi ʼi te kolo ʼe tuʼu ovi age, te ʼu kalato tohi ʼae neʼe momoli mai ʼi te saliote afi mai Prague. Neʼe ina ʼave ai te ʼu kalato tohi ʼo fufu ʼi te fale ʼae ʼe tanaki ai te luna moamoa pea mo fakatalitali ki te kau fetuku tohi ʼae ʼe ʼomai anai ʼo ʼave ki te potu Siamani.

ʼE hoko atu fenei ia Richard: “ ʼI tamatou kaku atu ki te fale taupau manu ʼaia, neʼe matou faʼofaʼo ʼamatou kato ʼae neʼe fakaʼaogaʼi tafitō ki te ʼu meʼa mamafa. ʼE feala pe ke ui neʼe matou ʼamo takitahi ia kilo ʼe 50.” Ke mole iloʼi natou, neʼe natou haʼele ʼi te poʼuli, ʼo natou mavae ʼi fale ʼi te kua to ʼo te laʼa pea mo toe foki mai ʼi muʼa ʼo te hopo ake ʼo te laʼa. Ko Ernst Wiesner, ʼae neʼe ko te taupau ʼo te siliko ʼi Siamani ʼi te temi ʼaia, neʼe ina fakamatala fenei ʼihi fakatuʼutuʼu haofaki maʼuli: “Neʼe muʼamuʼa te ʼu tehina ʼe tokolua pea kapau neʼe nā felaveʼi mo he tahi, neʼe nā foimo fakaʼilo mai ʼaki ʼana hila toʼotoʼo. Neʼe fenonoʼi ai ʼi te vao te ʼu tehina ʼae neʼe muli mai ia meta ʼe 100 mo ʼanatou kato. Neʼe natou fakatalitali ki te ʼomai ʼa te ʼu tehina ʼe tokolua ʼo ui age te kupu ʼae neʼe kua natou filifili pea neʼe fetogi ʼi te vahaʼa fuli.” Kaʼe neʼe mole gata ʼaki pe te tuʼutamaki mo te kau polisi Siamani.

ʼE manatuʼi fenei e Richard: “ ʼI te tahi po neʼe au gaue fakalaka ai koia ʼae neʼe tuai ai taku alu ki te potu Tchécoslovaquie ʼi ʼoku tehina. Neʼe fakapoʼuli mo kakapu, pea neʼe au tekelili lolotoga taku haʼele ʼi te ʼaho ʼua momoko ʼaia. Lolotoga ni hola neʼe au hehe ai ʼi te vao sapa. Pea ʼuhi ko te ʼu aluʼaga feia, neʼe tokolahi te hahaʼi haʼele neʼe mamate ai. Neʼe hoki au felaveʼi mo ʼoku tehina ʼi tanatou toe foki mai ʼi te kei hegihegi.”

Lolotoga taʼu ʼe tolu ʼape, ko te kiʼi kutuga ʼa te ʼu tehina lotomalohi neʼe natou hake ki te ʼu moʼuga ʼi te vahaʼa fuli. Neʼe natou fakalaka ʼi te ʼu moʼuga ʼaki ni faʼahiga sulie moʼo heheke ʼi te nive pea mo natou taki ʼi ʼanatou kato ʼanatou tohi. ʼI ʼihi temi, ko te ʼu kutuga ʼaia ʼae ʼe feala ke kaku ki te toko 20 tehina, neʼe natou fakalaka ʼi te tuʼakoi fakafenua lolotoga te ʼaho ʼi te ʼu ala foufou ʼae neʼe fakaʼaogaʼi mahani. Pea ke natou hage ko ni hahaʼi haʼele, neʼe kau ai mo te ʼu tuagaʼane. Ko ʼihi ia natou neʼe muʼamuʼa pea moka natou logoʼi ʼae neʼe feala ke hoko he tuʼutamaki, ʼe natou li ʼonatou puloga ki ʼoluga.

Kotea ʼae neʼe hoko hili te toe liliu mai ʼa te kau fetuku tohi mai tanatou fagona poʼuli? Neʼe fai te ʼu fakatuʼutuʼu ke tufa fakavilivili te ʼu tohi. ʼO feafeaʼi? Neʼe kofukofu te ʼu tohi ohage ko ni kalato topa pea neʼe tuku ki te taulaga saliote afi ʼi Hirschberg. Pea neʼe momoli ki te ʼu potu kehekehe ʼo Siamani, ʼae neʼe tufa fakafufu ai e te ʼu tehina mo tuagaʼane ki ʼonatou tehina ohage ko tona fakamatala ʼi te kamata. Koia neʼe lelei te ʼu fakatuʼutuʼu ki te tufa fakafufu ʼo te ʼu tohi. Kaʼe kapau neʼe iloʼi hala e he tahi, neʼe feala ke ʼi ai ʼona nunuʼa kovi. Pea ʼi te tahi ʼaho neʼe hoko fakapunamaʼuli leva te aluʼaga kovi.

ʼI te taʼu 1936, neʼe maʼu leva te koga meʼa ʼae neʼe tanaki ai te ʼu tohi ʼae neʼe tuʼu ovi ki Berlin. ʼI te ʼu meʼa ʼae neʼe maʼu, neʼe ʼi ai kofukofu ʼe tolu neʼe mole iloʼi pe ko ai ʼae neʼe ina momoli mai Hirschberg. Neʼe sivisivi e te kau polisi tana faʼahiga faitohi ʼo natou iloʼi ai te tehina ʼae ʼe kau ki te kutuga ʼo te ʼu tehina gaue fakafufu pea mo natou puke ia ia. Mole faʼa fualoa pea neʼe natou toe puke te tahi foʼi tokolua, ʼae neʼe kau ai ia Richard Rudolph. Neʼe natou tali fuli tonatou tukugakoviʼi, koia neʼe feala ai ki ʼihi ke natou hoko atu ʼanatou haʼele fakatupu tuʼutamaki ʼi te ʼu moʼuga.

TE AKO KIA TATOU

Neʼe maʼu tafitō e te kau Fakamoʼoni Siamani te ʼu tohi Fakatohi-tapu mai te ʼu tohi ʼae neʼe fetuku ʼi te ʼu kato ʼi te ʼu Monts des Géants. Kaʼe neʼe mole natou fakaʼaogaʼi pe te ʼu ala ʼaia. ʼO aʼu ki te taʼu 1939, ʼi te temi ʼae neʼe ulufi ai ia Tchécoslovaquie e te kau Siamani, neʼe ʼi ai te ʼu ala feia ʼe tuʼu ovi ki te tuʼakoi ʼo te fenua ʼaia. ʼI Siamani pea mo te ʼu fenua ʼae ʼi ʼona tafaʼaki ohage la ko Falani, mo Holani pea mo Suisse, neʼe tufa e te kau Fakamoʼoni te meʼa kai fakalaumalie ki ʼonatou tehina ʼae neʼe fakatagaʼi, logo pe neʼe feala ke toe tuʼutamaki ai mo tonatou maʼuli.

Tokolahi ia tatou ʼe feala hatatou maʼu feʼauga te ʼu faʼahiga tohi Fakatohi-tapu kehekehe. ʼI tatatou maʼu he tohi foʼou ʼi te Fale Fono peʼe tou toʼo mai tatatou tuʼasila jw.org ʼi te Neti, tou fakakaukauʼi te gaue ʼae neʼe fakahoko ke tou maʼu ai te tohi ʼaia. Lagi neʼe mole fakamataku ia ohage ko te hake ʼi te maʼupo ki he moʼuga ʼe ʼaofi tona tumutumu e te nive. Kaʼe ʼe mahino papau ia neʼe fakamaʼua ki ai he gaue kinakina ʼa te ʼu tehina mo tuagaʼane ʼaki he loto ʼofa maʼa tatou.