Ngaba Kukuziyolisa Okungeyongozi Okanye Kuyityhefu Ngokwasengqondweni?
Kwelinye itheko lomculo werock, omnye wabadlali wafaka ibhinqa elithile ebhokisini waza wayixhaxha loo bhokisi ngezembe. Into engathi ligazi yatsazela emlonyeni waloo mdlali, waza wayitshicela kubaphulaphuli.
Ngowe-1984 inkwenkwe eneminyaka eli-19 ubudala yazidubula. Abazali bayo bakholelwa ekubeni ukuzibulala kwayo kwakhuthazwa ngamazwi engoma yerock ethi “Suicide Solution.”
Iphephancwadi labeshumi elivisayo lapapasha iingxelo zehambo yesini esigqwethekileyo yamalungu eqela kwigumbi lawo lokutshintshela nakwigumbi lokuqhelisela ebudeni bokushicilelwa komculo. Ialbham yomculo werock yayinomfanekiso ongamanyala obonisa amalungu esini endoda nawomntu obhinqileyo.
UGONYAMELO, ukuzibulala, nesini esigqwethekileyo—le yimixholo nje ethile engafanelekanga eboniswa kumacwecwe omculo werock, kwiivideo nakumatheko omculo. Xa kuphakanyiswa imbambano ngezi nkqubo zithob’ isidima kude kuyiwe nasezinkundleni zamatyala, amagcisa omculo nemizi-mveliso yokushicilela azama ukuzithethelela ezi zinto zingamasikizi azibonisayo. Ngokomzekelo, umzobo ongamanyala ngoku uthethelelwa njengoxhasa ingxelo “engokonakala ngokwasengqondweni kweButho laseMerika nendlela oko ekugqibeleni okusitshabalalisa ngayo.” Ngokufanayo, kumculo othile, amazwi akwekwa ngokucacileyo ilungu lesini lendoda (njengathi imipu okanye iimela) ngoku agqalwa njengathetha ezo zinto ngokoqobo.
Iimvumi nemizi-mveliso yokushicilela basenokuphuma phambili kwizityholo ababekwa zona enkundleni, kodwa ngaba ngenene abantu bakhohlisekile? Ngaba wena ukhohlisekile? Ngaba unokulikhanyela elokuba ugonyamelo, isini nobugqwirha zizinto eziphambili ezikhoyo kumculo othengiswayo namhlanje?
Umculo Onesingqisho Esinamandla Nowerap
Ukutyhubela iminyaka, kuye kwaveliswa iindidi ezahlukeneyo zomculo werock. Iintlobo ezimbini zawo, onesingqisho esinamandla nowerap, kutshanje ziye zagxekwa ngenxa yamanyala eziwavakalisayo.
Ngokuqhelekileyo umculo onesingqisho esinamandla uculwa ngehlombe eligqithiseleyo, kusetyenziswa izixhobo ezinesandi esiphakamileyo. Ngokutsho kwephephancwadi iTime, “iimvumi zomculo onesingqisho ziwuyile ngokukhethekileyo ukuze uvisisane neengcinga ezigqwethekileyo zabaphulaphuli abamhlophe, abaselula nabangamadoda abazenze iqela eliye lalinikel’ umva ibutho labantu elonakeleyo.” Umculo omninzi onesingqisho esinamandla uyilelwe ukothusa. Wambi amazwi awo akrwada kangangokuba akanako ukubhalwa phantsi. Ulindixesha wezamayeza waseTexas wabhala ebonisa ukuba inkcazelo eninzi ekumculo onesingqisho esinamandla izukisa “iimbono ezingamkelekanga ezinxulumene nesini, ugonyamelo, intiyo nobugqwirha.”
Ugonyamelo oluhambisana nomculo onesingqisho esinamandla yenye into exhalabisayo. Ngokomzekelo, xa kwafuneka omnye umboniso unqunyanyiswe ngenxa yokuba imvumi yathi yagula, abaphulaphuli bavusa uqhushululu bada balumeka umlilo kwibala lemidlalo. Kwelinye itheko lomculo abantwana abaselula abathathu baxushwa bade bafa xa amawakawaka ababezile agxalathelana ukuya eqongeni egila ewisa abantu abaphambi kwabo aze abanyathele.
Kumculo werap, okwaziwa ngokuba yihip-hop, imvumi (okanye iimvumi) ithetha amazwi ahambisana nesingqisho somculo odlalwayo, ngokufuthi olungiselelwa ngobuchule bekompyutha obaziwa njengokushicilela izandi zize zilungiselelwe ukuba ziculwe. Uninzi lomculo werap luyilwe ziimvumi ezintsundu kodwa luthengiselwa abaphulaphuli abantsundu nabamhlophe. Izigidimi ezimbalwa zomculo werap zifanelekile, zichasene nezenzo ezinjengokuxhatshazwa kwabantwana nokusetyenziswa kakubi kweziyobisi. Sekunjalo, umculo omninzi werap ubalaselisa ukuvukelwa kwegunya, ugonyamelo, ukuthiya amabhinqa, nobuhlanga. Iingoma ezininzi zawo ziqulethe intetho engcolileyo nenkcazelo engafanelekanga ngeentlobano zesini.
Ugonyamelo luye lwaba yingxaki kumatheko athile omculo werap. Kwelinye itheko lomculo, amalungu eqela leenjubaqa angama-300 ahlasela abaphulaphuli, abathi bona babuyisa izitya ngokuwagibisela ngezitulo zentsimbi de kwafika amapolisa aliphelisa elo theko lomculo. Apho kwenzakala abantu abangama-45.
Kunyaka odluleyo, uMbutho Wamapolisa Esizwe Ongameleyo waseNew York (New York State Sheriffs Association) wakhupha umyalelo wokuba kukwaywe yonke imizi-mveliso ephantsi kweTime Warner, Inc., de lo mzi-mveliso uyeke ukuthengisa ingoma yerap ethi “Cop Killer.” Intsumpa yamapolisa esithili, uPeter Kehoe, wathi: “Ukushicilelwa kwale ngoma kuxhokonxa intiyo enamandla kuze kukhuthaze yaye kuzukise ukubulawa kwamapolisa. Ngenxa yomphumo ongqalileyo wale ngoma, amapolisa aya kubulawa.” Ekugqibeleni, yayekwa ukuthengiswa.
Ngaba Ikho Imiphumo?
Xa iimvumi zicula ngobungendawo okanye zide zibenze ngokoqobo eqongeni, oku kunawuphi umphumo kwabo baphulaphuleyo nababukeleyo? Khawucingisise ngolu hlolisiso nangala mava alandelayo.
UGqr. Carl Taylor, unjingalwazi oncedisayo wezobulungisa kwiYunivesithi yeSizwe saseMichigan uyangqina ukuba iimvumi ezidumileyo zomculo werock “zikhuthaza uhlobo oluthile lobomi. . . . Amalungu eli qela ayaluphembelela ulutsha, ngeyona ndlela ibalaseleyo.”
Enye inkwenkwe eyasindayo kwilinge layo lokuzibulala yathi yona kunye nomhlobo wayo (owaphumelelayo ekuzibulaleni) umculo wawubathuthuzelela ekucingeni ukuba “izicombululo kwiingxaki zobomi kukufa.”
Ngowe-1988 abakwishumi elivisayo abathathu babulala umhlobo wabo ngenxa nje yesizathu sokuziyolisa. Omnye wabo wavakalisa ukuba umtsalane ongokufa waphenjelelwa ngumculo onesingqisho esinamandla.
Emva kwelinye itheko lomculo werap, abakwishumi elivisayo benza isenzo sobundlobongela sokukroboza iifestile kwindawo kawonke wonke. Ummeli wesizwe okhusela uluntu ngokubanzi wasePittsburgh, ePennsylvania, wathi: “Kweyam ingqondo akukho mathandabuzo nje kwaphela okuba umculo werap ukhuthaza ugonyamelo.”
Uhlolisiso olwenziwayo kulutsha nangeenkqubo zonqulo zobusathana lwatyhila ukuba uninzi lwabo babebandakanyeke ekunquleni uMtyholi yayingabo basebenzisa ngokugqithiseleyo iziyobisi nabaphulaphula umculo onesingqisho esinamandla, ozukisa ukusetyenziswa kweziyobisi nokhuthaza ukuziphatha okubi ngokwesini. Ngenxa yoko, kubantu abaselula abangenamava ezi nkqubo zonqulo zobusathana zinomtsalane.
Kambe ke, kusenokuba kukho into engaphaya komculo eshukumisela ulutsha ekusebenziseni kakubi iziyobisi, kulwaphulo-mthetho, okanye ekuzibulaleni. Alithandabuzeki elokuba ukuwohloka kobomi bentsapho nokwebutho labantu ngokubanzi kunendima enkulu koku. Kodwa umculo unokusebenza njengento ephembelelayo, into ekhuthaza abantu abaselula abangenamava ekwenzeni izinto ebebesenokuba abakhange bacinge kwaukucinga ngazo. Ngaba abantu abasele benxunguphaliswe ziingxaki zobomi bafuna umculo obakhuthazela ukuba banikezele kwiingcamango ezitshabalalisayo?
Ingongoma isekubeni umculo ongalunganga unokuyityhefa ingqondo yabo bawuphulaphulayo. Khumbula, izigidimi ezikuloo mculo zinamandla ngakumbi kuba zivela kubantu abadumileyo, iingqondi, ezinqulwa ngokwenene ngabo bazixhasayo.
Kuthekani Ngawe?
Luhlobo luni lomculo oluphulaphulayo? Mhlawumbi sele uluphaphele uhlobo lomculo olukhethayo, yaye oko kuyancomeka. Kwelinye icala, ukuba uphakathi kwabo baphulaphula umculo othob’ isidima okanye oluhlobo oluthandabuzekayo, ngaba uye wachatshazelwa ngokungafanelekanga? Kwanaxa ihambo yakho ingaguqukanga, ngaba unokutsho ngokunyanisekileyo ukuba isimo sakho sengqondo asichatshazelwanga ngokude kwangakumbi gqitha? Ngapha koko, ukuzichanaba ngokuphindaphindiweyo kwiingxoxo ezingafanelekanga kunokuyenza buthuntu indlela ovakalelwa ngayo, kukwenze uvakalelwe kukuba imibandela ethile ayimibi kangako.
Khawucinge ngomzekelo womfana owazama ukuxubanisa ubomi bakhe njengomKristu nokuphulaphula ngokuthe ngcembe umculo onesingqisho esinamandla nowerap. Oku akuzange kumqhubele kwizenzo ezinjengokubulala, ukuzibulala, okanye ekunquleni uMtyholi. Kodwa phawula indlela isimo sakhe sengqondo esachaphazeleka ngayo. Wavakalisa esithi: “Lo mculo unobulwanyana gqitha. Wenza ukuba ndenze izinto ngendlela elungeleleneyo ngoxa ubangela ndibe neengcinga ezithoba isidima nezinogonyamelo gqitha. . . . Ndisoloko ndigutyungelwe ziingcinga zentiyo. Akukho nolunye usuku oludlulayo ndingakhange ndicinge nzulu ngokuzibulala.” Wagqiba ekubeni enze inguqulelo epheleleyo koko akuphulaphulayo. Xa wakwenzayo oko, isimo sakhe sengqondo saphucuka kakhulu.
Abo bakhusela umculo othoba isidima baya kwenza impikiswano ngokuthethelela izinto ezingathandwayo kumculo werock. Kodwa wena ugqiba ngelithini? Ngaba uyakuzenza ongawuboniyo nongawuvayo umbandela okuwo othob’ isidima ngokugqithiseleyo? Ngaba unokuya kumatheko omculo anjengalawo achazwe ngaphambilana ungazoyikeli indlela anokukuchaphazela ngayo? Yaye kuthekani ngonxibelelwano olukhoyo phakathi komculo onjalo nezenzo ezilihlazo zabadlali kunye nabaphulaphuli bawo?
Ukuba uyikhathalele impilo yakho, usenokukuphepha ukutya okusenokukwenzakalisa kwanaxa kubonakala kuginyis’ ingwiqi. Umculo ongafanelekanga, enoba ngowerock okanye ngowalo naluphi na uhlobo usisisongelo kwimpilo yakho engokwasengqondweni. Ngaba ubuya kufuna ukuzichanaba ekuzonwabiseni okutyhefa ingqondo? Ngokuqinisekileyo ubungenakwenjenjalo. Ngoko, yintoni onokuyenza ukuze ube nembono esengqiqweni, nelungeleleneyo ngalo mbandela? Nceda ucingisise ngeengongoma ezityhilwe kwinqaku elilandelayo.
[Ibhokisi/Umfanekiso okwiphepha 6]
Kuyintoni Ukunqula UMtyholi?
Ukunqula uMtyholi, okukhuthazwa ngamazwi athile eengoma zomculo onesingqisho esinamandla, asikokuziyolisa okungeyongozi. ITexas Medicine/The Journal yacacisa ukuba unqulo olunjalo luquka izenzo eziqalisa ngokuba “yimibhiyozo yonqulo engenabungozi iphethe sele kuselwa igazi elifunyanwa ngokuzenzakalisa komntu ngamnye nelamadini ezilwanyana.” Kwizenzo zonqulo lobusathana kubhengezwa “ukunyaniseka kumtyholi. Ezi nkqubo zicace ngokukodwa zenzelwa ukudlulisela amandla asuka kuSathana esiya kubalandeli bakhe. . . . Imfundiso esisiseko yenkululeko yokuzikhethela neyokwenza oko ubani akuthandayo ithetha ukwenza nantoni na umntu ayifunayo ngaphandle kokucinga ngoThixo, ngaphandle kokuziva enetyala, yaye engenasazela santo.” Ngenxa yoko, abathile babandakanyeka kwizenzo zolwaphulo-mthetho ngaphandle kokuzisola.
[Umfanekiso okwiphepha 5]
Awunakungenisa inkunkuma esiswini sakho. Ngoko kutheni uyingenisa engqondweni yakho nje?
[Umfanekiso okwiphepha 7]
Ngaba ufanele uzive ukhululekile ukuya kwindawo enje?