YOOSOMA YA MWAHA 27
NCIPO 79 Nwiixuttihe Awo Okhala Oolipa Murima
Munkhalihere Naskola Nnyu a Biibiliya Wiira Athanle Onrumeela Yehova
“Mulipihereke waamini . . . Mwiilipiheke.”—1 AKOR. 16:13.
ETTHU NIN’YA NHU OHUDHA
Nin’ya woona moopora nikhanle nhu waakhalihera anaskola nhu a Biibiliya okhalana waamini ni olipa nrima on’ya waakhalihera opaka marukunuso wiira ethanla onrumeela Yehova.
1-2. (a) Eseeni enwiiriha anaskola akina a Biibiliya woovelela okhala Anamoona a Yehova? (b) Eseeni nin’ya nhu woona yoosoma ela?
NIIRE okathi mwaari nnyu naskola a Biibiliya, mwaanoovelela okhala Namoona a Yehova? Woonawene mwaanixanka moopora makoleeka nnyu a ontekoni, axirikha nnyu aahiidho amudhi nnyu yaaya awa woonela nuumala nyuwo opaka elo. Aahiidho muupuwela wiira khimwaarowa owerye wiiwelela malakihero a Yehova. Akhala wiira mwaataka wuupuwela dhiidho, voohaakanyera munnidhuwela saana wiira pooti onliperya anaskola nnyu a Biibiliya othanla onrumeela Yehova.
2 Yeesu aanidhuwela wiira woova pooti okhoottihera ntthu wunnuwa nkhalelo wa omunepani. (Math. 13:20-22) Masi Yeesu khaahin’ye waadhya inamuna dhooreerela wiira aakhalihera ale yaatthuna ontthara. Yoosoma ela, nin’ya woona moopora Yeesu aakhalihenre iye ahudheri-ye (1) odhuwela itthu dhaakhoottihera orowa vahoolo, (2) wunnuwihera ompheta Yehova, (3) ompweha Yehova nipuro noopacera, ni (4) ovilela mixankiho. Ndho, nin’ya owerya dhai ontakiha Yeesu nirumeelaka eliivuru Mphwanye Ekumi Yoohimala! wiira ninkhalihere naskola nhu a Biibiliya othanla orumeela Yehova?
MUNKHALIHERE NASKOLA NNYU ODHUWELA ETTHU ENIKHOOTTIHERA OROWA VAHOOLO
3. Eseeni woonawene yaamwiiriha Nikodeemu woovelela okhala nhudheri a Yeesu?
3 Ntthu mmodha oovelela okhala nhudheri a Yeesu ti Nikodeemu, owo aari nhooleli muulupale ayuuda. Nuumala Yeesu oviriha miyeeri 6 alaleeryaka, Nikodeemu aahikhupali wiira owo aari Mesiya aalaiheriwe. (Yohani 3:1, 2) Tivondho okhala wiira Nikodeemu ‘aaniwoova ayuuda’ aahithanla orowa okumana ni Yeesu ohiyu. (Yohani 7:13; 12:42) Woonawene Nikodeemu uupuwela wiira akhala wiira ankhala nhudheri a Yeesu an’yeleela ottittimihiwa ni okhulupale.a
4. Eseeni Yeesu aapanke iye wiira ankhalihere Nikodeemu odhuwele ele Yehova anvekela iye wiira apake?
4 Nnaamwi Nikodeemu aadhuwela saana Nlamulo na Moise, owo aanireerela okhaliheriwa wiira adhuwele saana ele Yehova anvekela iye wiira apake. Ndho, eseeni Yeesu aapanke iye wiira ankhalihere? Mooreera nrima, Yeesu aahaakhulela ovaanela ni Nikodeemu, hata waari ohiyu. Owo aahinkhalihera Nikodeemu odhuwela etthu aareerela iye opaka anleelaka mooluuwanya wiira attharuwe opaka itampi, apatisiwe mmaadhini ni amwaamini mwana a Muluku.’—Yohani 3:5, 14-21.
5. Eseeni ninreerela nhu opaka wiira ninkhalihere naskola nhu a Biibiliya odhuwela etthu ennikhoottihera orowa vahoolo?
5 Hata naskola nhu adhuwelaka itthu dhawaatta dha mbiibiliyani, owo pooti otthuneya okhaliheriwa wiira adhuwele etthu enikhoottihera orowa vahoolo. Woonawene mwaha wa nteko-ye wa nlaponi aahiidho ottharatthariwa ni amudhi-ye pooti okhoottihera naskola nnyu okhalana dhoolukama dha omunepani. Ndho muntakihaka Yeesu, mwaadhye okathi wiira munkhalihere naskola nnyu. Nyuwo pooti opaka elo munlaleyaka owannyu wiira ncena vamodha aahiidho waadhya okathi wiira mpaseyari nuuwo. Woonawene opaka elo, pooti onkhalihera naskola nnyu okhala ootaphuwa wiira alotta itthu dhininxankiha. Ndho okathi owo, muntumererye naskola nnyu woona marukunuso onreerela iye opaka. Masi ohiya otthuna woohakalalihani, ohaana opaka elo mwaha wa ompheta Yehova.
6. Mun’ya owerya dhai onkhalihera naskola nnyu ophwanya ikuru wiira awerye avarihele nteko itthu onhudha iye? (1 aKorinto 16:13)
6 Vaavo naskola a Biibiliya onkhupali iye wiira akhaliheriwaka ni Yehova onoowerya okhala moovarihana ni malakihero a mbiibiliyani, elo ennikhalihera ophwanya ikuru wiira awerye avarihele nteko itthu onhudha iye. (Munsome 1 aKorinto 16:13.) Nritti wa namalaleerya nnoolikana ni nritti wa prusoore. Vaavo nnuupuwela nnyu okathi mwaasoma nnyu oskola, prusoore seeni aatepa woodhivelani woosomihani? Woonawene aari yoole moopisa nrima ookhaliherani woona itthu mwaawerya nnyu opaka ni idhe mwaareerela nnyu opaka. Emodha-emodharu, namalaleerya khanreerela pahi onhudhiha naskola-ye a Biibiliya ele Muluku ontthuna iye wiira apake, masi-tho ohaana onkhalihera okhupali wiira akhaliheriwaka ni Yehova onoowerya opaka marukunuso mweekumini-mwe. Mun’ya owerya dhai opaka elo?
MUNKHALIHERE NASKOLA NNYU WUNNUWIHERA OMPHETA YEHOVA
7. Yeesu aakhalihenre dhai atthu yaanwiriyana wunnuwihera ompheta Yehova?
7 Yeesu aanidhuwela wiira ompheta Yehova wamwatumererya ahudheri-ye ovarihela nteko itthu yaahudha awa. Tivondho, ivaara dhawaatta Yeesu aanaahudhiha ahudheri-ye itthu dhaatepa waakhalihera wuunnuwihera opheta Yehova. Mwa ntakihero, Yeesu aahinlikanyiha Yehova ni paapa mmodha onaavaha ane itthu dhooreera. (Math. 7:9-11) Woonawene atthu akina yaanwiriyana Yeesu, khiyaatanke okhala paapa oopheta. Vano, nkahaya muupuwele moopora awo yoonenla awa nuumala omwiiwa Yeesu alottaka nlikanyiho na paapa mmodha oomoriwa ikharari, onimwaakhela mwane aathanlale aakhumme vattheko ni aapanke itthu dhootakhala. Voohaakanyera, awo yaahiwerya woona wiira Yehova toomoriwa ikharari ni onaapheta vawaatta apinaatamu.—Luka 15:20-24.
8. Mun’ya owerya dhai onkhalihera naskola nnyu a Biibiliya otepa wunnuwihera ompheta Yehova?
8 Nkhama Yeesu, nyuwo nnoowerya onkhalihera naskola nnyu a Biibiiya wunnuwihera ompheta Yehova, nttittimiheraka mikhalelo dha Yehova vaavo nninsomiha nnyu. Okathi wootheene, munkhalihere woona moopora itthu onhudhera iye inoonihera awa wiira Yehova onnimpheta. Mwa ntakihero, vaavo munthokorerya nnyu mwaha onlotta voohima dha yawoopola, munkhalihere naskola nnyu woona moopora nkuttho wa woopola onoonihera awa wiira Yehova onnimpheta. (aRoma 5:8; 1 Yoh. 4:10) Woonawene naskola nnyu onootepa wunnuwihera ompheta Yehova akhala wiira onawoona wiira Yehova onnimpheta.—aGal. 2:20.
9. Eseeni yaankhalihenre Micheal opaka marukunuso mweekumini-mwe ni opacera onrumeela Yehova?
9 Vano, nirowe nithokorerye yawiiraneya ya Michael, yoowo onkhala wIndonésia. Nnaamwi owo aahundhe ekhweeli ni amudhi-ye okathi aari iye mwaana, nlelo khaapatisiwe. Ndho nuumala ophiiha iyaakha 18, aahithaamela elapo ekina apacera ovara nteko nkhama motoriista oneettiha ikamiyawu. Masi nuumala otthikela wIndonésia athela ni aayara anamwane, owo aahihiya emudhi-ye atthikela elapo aavara iye nteko. Nuuvira okathi amwaariye vamodha ni ane yaahipacera onsoma Biibiliya ni orowa vahoolo. Nuumala amamaye okhwa, Michael aahitthikela owaani wiira aakhapelele apaapaye. Ndho nuuvira okathi, aahaakhulela onsoma Biibiliya. Nuumala Michael ophiya yoosoma 27 ya eliivuru Mphwanye Ekumi Yoohimala! mphantta oni: “Nhudhe Itthu Dhikina”, elo yaahimphara nrima vawaatta. Owo aahinla nuumala wuupuwela owereya Yehova oona iye okathi aamoona iye Mwane ahaawaka. Yawoopola yaahikhalihera Michael woona wiira Yehova ni Yeesu annimpheta vawaatta. Ndho elo yaahimwiiriha opaka murukunuso mweekumini-mwe ni opatisiwa.
MUNKHALIHERE NASKOLA NNYU OMPWEHA YEHOVA NIPURO NOOPACERA
10. Eseeni Yeesu aapanke iye wiira aakhalihenre ahudheri-ye opweha nteko woolaleerya opuro woopacera? (Luka 5:5-11) (Moone-tho efootu.)
10 Nnaamwi ahudheri oopacera a Yeesu yaadhuwenle naanaanoru wiira owo aari Mesiya aalaiheriwe, masi nlelo yaanitthuneya okhaliheriwa wiira epwehe nteko woolaleerya opuro woopacera. Nitho okathi owo, Pheeduru ni Andre yaaira evirinhe okathi wa waatta nuumala Yeesu waalaleya wiira epacere ontthara. (Math. 4:18, 19) Biibiliya onnoonihera wiira Pheeduru ni Andre yaavara nteko wa ociha ni othumiha ihopa vamodha ni Yakobu ni Yoohaani. (Mar. 1:16-20) Woonawene nuumala Pheeduru ni Andre ‘ohiya matthavi-ya,’ yaahipaka mareheryo wiira ehihiye okhapelela ittheko-dha okathi yaatthara awa Yeesu. Masi eseeni yaakhalihenre ahudheri a Yeesu opweha opuro woopacera nteko woolaleerya? Eliivuru ya Luuka ennilotta mwiiriirya mmodha Yeesu aapanke iye yoowo waakhalihenre ahudheri-ye otepa onroromela Yehova wiira aamwaakhapele aavahaka itthu dhaathowa.—Munsome Luka 5:5-11.
Eseeni ninhudha nhu ni moopora Yeesu aakhalihenre iye ahudheri-ye opweha nipuro noopacera nteko woolaleerya? (Moone ettima 10)b
11. Nin’ya owerya dhai orumeela dhawiiraneya dha mweekumini mwihu wiira nilipihe waamini wa naskola nhu?
11 Ekhweeli wiira hiyo khaninwerya opaka miiriirya nkhama Yeesu, masi ninoowerya waaleela anaskola nhu a Biibiliya dhawiiraneya inoonihera moopora Yehova onaakhalihera iye ale athanla ompweha nipuro noopacera. Mwa ntakihero, niire munnupuwela moopora Yehova ookhalihenreiyeni nuumala opacera orowela mithukumano? Woonawene nyuwo mwaahilota ni xeefi nnyu a ontekoni, munleelaka wiira mwaanhiya oviriha okathi wawaatta nvaraka nteko mwaha wa mithukumano. Ndho vaavo nninleela nnyu naskola nnyu dhawiiraneya dhinyu, nlotte moopora elo elipinhe awa waamini winyu nuumala omoona Yehova akhalihera yoothanla nnyu ya ompweha nipuro noopacera.
12. (a) Seeni eri awa etthu yooreera waakusa anna ni arokora a makhalelo oovirikana vaavo nin’ya nhu onsomiha naskola nhu? (b) Etthu seeni ekina munreerela nnyu orumeela wiira munkhalihere naskola nhu ompweha Yehova nipuro noopacera? Nvahe ntakihero.
12 Nitho naskola nnyu a Biibiliya onoowerya onoottottela nreerelo dhawiiraneya dhoolipiha dha anna ni arokora, yaawo akhanle onleela moopora awenrye awa ompweha Yehova nipuro noopacera. Tivondho, nkhalena yoolema ya waakusa anna ni arokora a makhalelo oovirikana vaavo mun’ya nnyu onsomiha naskola nnyu. Okathi owo, munvekele munna aahiidho nrokora owo wiira anleele naskola nnyu moopora ohundhe iye ekhweeli ni itthu opaka iye wiira awerye ompwehe Yehova nipuro noopacera. Ohiya-vo, mwaadhye okathi wiira mmoonihe naskola nnyu iviidiiyu dhiri eliivuru Mphwanye Ekumi Yoohimala! mphantta oni: “Nhudhe Itthu Dhikina” aahiidho “Nthokodhe Itthu Dhikina.” Mwa ntakihero, vaavo munthokorerya nnyu ni naskola nnyu yoosoma 37, munkhalihere woona moopora on’ya iye owerya ompweha Yehova nipuro noopacera, mmoonihaka eviidiyu eni: Okathi Wootheene Yehova Onoonivaha Itthu Dhinnithowa.
MUNKHALIHERE NASKOLA NNYU OVILELA MIXANKIHO
13. Yeesu aakhalinhere dhai ahudheri-ye ovilela ottharatthariwa?
13 Yeesu aahaaleela ivaara dhawaatta ahudheri-ye wiira yanttharatthariwa ni atthu akina waahela mpuwa amudhi. (Math. 5:11; 10:22, 36) Ahalaka vakhaani Yeesu omaliha nteko woolaleerya, ahaaleela ahudheri-ye wiira yaaviriha mixankiho dhaakhanle woonawene owiiriha wiiphiwa. (Math. 24:9; Yohani 15:20; 16:2) Owo aahaalopola wiira yaanireerela okhalana ephoole nteko woolaleerya. Mwa ntakihero, Yeesu aahaaleela ahudheri-ye wiira yaahaana oxaka onyakulihana ni atthu yaakhootta waawiriyana ni ahaatumererya okhala ephoole ni moolumo yaalotta awa ni miteko wiira evikanihe ovara nteko woolaleerya.
14. Nin’ya owerya dhai onkhalihera naskola nhu a Biibiliya ovilela ottharatthariwa? (2 Timootheyo 3:12)
14 Nkhama Yeesu, nihaana onkhalihera naskola nhu a Biibiliya ovilela ottharatthariwa. Ninoowerya opaka elo, ninleelaka moopora an’ya awa woonela makoleeka-ye, axirikha-ye aahiidho amudhi-ye nuumala odhuwela wiira owo oopacera onsoma Biibiliya. (Munsome 2 Timootheyo 3:12.) Mwa ntakihero, makoleeka-ye makina pooti opacera ontheya ni olotta moolumo oohiloka mwaha wootthara ele Biibiliya onhudhiha iye. Nitho atthu akina waahela mpuwa amudhi-ye pooti ovaanya ele Biibiliya onhudhiha-ye. Ndho akhala wiira ninnoolela khalairu mwaha owo naskola nhu, elo enookhalihera okhala oolikane ene wiira awerye avilele nxankiho awo.
15. Nin’ya owerya dhai onkhalihera naskola nhu a Biibiliya ovilela ottharatthariwa aahiidho onyokhiwa amudhi?
15 Akhala wiira naskola nnyu onniviriha nxankiho wa ottharatthariwa aahiidho onyokhiwa ni amudhi-ye, munkhalihere woona etthu enwiiriha amudhi-ye opaka elo. Woonawene amudhi-ye anuupuwela wiira owo oopacera wootothiwa aahiidho Anamoona a Yehova atthu ootakhala. Hata okathi Yeesu aari iye valaponi aahiviriha nxankiho mmodharu. Mwa ntakihero, amudhi-ye akina khidhaadhivela itthu Yeesu aapaka iye ni yaamwiirela wiira aari nlolo. (Mar. 3:21; Yohani 7:5) Ndho nrumeelaka ntakihero nna, nnoowerya onkhalihere naskola nnyu ohihiya okhala oopisa nrima ni olotta mwa enamuna enoonihera wiira onnaattittimiha amudhi-ye vamodha ni atthu akina.
16. Nin’ya owerya dhai onkhalihera naskola nhu a Biibiliya waaleela atthu akina dhookhupali-dhe mwa nttittimiho?
16 Hata oonaka wiira amudhi-ye waadhivela ovaanela miyaha dha mbiibiliyani, naskola a Biibiliya ohaana owoonihera akhili axakaka waaleela evaara emodha itthu dhootheene onhudha iye. Masi akhala wiira onoolotta evaara emodha itthu dhootheene onhudha iye, elo pooti waakhulumula amudhi-ye ni owiiriha ohitthuna ovaanela miyaha dha mbiibiliyani. Ndho nkhama nlipa oninsomiha Biibiliya, nhaana ontumererye naskola nnyu waaleela atthu akina dhookhupali-dhe mwa enamuna ekhanle owiiriha waakhulela ovaanela miyaha dha mbiibiliyani okathi nkina. (aKol. 4:6) Woonawene owo pooti waaleela amudhi-ye wiira esekurye esaaiti jw.org. Opaka elo pooti waakhalihera ohudha itthu dhawaatta voohima dha Anamoona a Yehova ni othanla miyaha ontthuna awa osoma.
17. Mun’ya owerya dhai onkhalihera naskola nnyu a Biibiliya ophwanya waakhuliwa wookhweya wa makoho ampakiwa voohima dha Anamoona a Yehova? (Moone-tho efootu.)
17 Nyuwo pooti orumeela mphantta oni: “Makoho Ahinreera Opakiwa Voohima dha Anamoona a Yehova” ori va jw.org, wiira munkhalihere naskola nnyu ophwanya waakhuliha wookhweya wa makoho okhanle iye opakeliwa ni ni amudhi-ye aahiidho makoleeka-ye a ontekoni. (2 Tim. 2:24, 25) Wookhidherani wa khuta yoosoma ya eliivuru Mphwanye Ekumi Yoohimala! nthokorerye mphantta oni: “Atthu Akinaku Anlotta Wiira.” Muntumererye naskola nnyu olotta itthu ohundhe iye arumeelaka moolumo-ye. Vakhala wiira onireerela, nhoovelele onkhalihera munleelaka enamuna yooreerela waaleela atthu akina dhookhupali-dhe. Ndho akhala wiira nnawaadhya okathi wiira munhudhihe naskola nnyu a Biibiliya nrumeelaka inamuna idha, elo onoonkhalihera okhala oolikane ene wiira aakihera waamini-we.
Muntumererye naskola nnyu a Biibiliya waaleela atthu akina itthu onhudha iye, munhudhihaka moopora woopaka elo (Moone ettima 17)c
18. Mun’ya owerya dhai onkhalihera naskola nnyu a Biibiliya opacera olaleerya ni muloko? (Matheyo 10:27)
18 Yeesu aahaatumererya ahudheri-ye waalaleerya atthu akina ihapari dhooreera. (Munsome Matheyo 10:27.) Vaavo naskola a Biibiliya ompacera iye olaleerya vamodha ni muloko, elo enninkhalihera otepa onroromela Yehova. Ndho mun’ya owerya dhai onkhalihera naskola nnyu a Biibiliya okhalana yoolukama elo? Akhala wiira muloko nnyu ennilaleiwa wiira enookhala ekampaanya, munkhalihere naskola nnyu a Biibiliya woona etthu onreerela iye opaka wiira akhale namalaleerya. Munleele naskola nhu wiira tivookhweya olaleerya okathi wa ekampaanya. Nitho muntumererye naskola nnyu opaka ipaarti dha mithukumano dha eriyari ya esumana dheidho dhinoonihera moopora woovara nteko woolaleerya. Ndho mwapaka elo, ennookhalihera naskola nnyu ohudha waaleela atthu akina dhookhupali-dhe mwa enamuna yookhweya.
MOONIHERE WIIRA MUNNINROROMELA NASKOLA NNYU
19. Yeesu oonihenre dhai wiira anaaroromela ahudheri-ye, ndho hiyo nin’ya owerya dhai ontakiha?
19 Ahinaakuve orowa wiirimu Yeesu aahaaleela ahudheri-ye wiira aantthikela okhala vamodha naawo. Masi awo khiyaawere wiiwasasa wiira Yeesu aalotta okathi aaya iye otthikela wiirimu. Nnaamwi ahudheri ale yahaawenrye wiiwasasa itthu dhootheene, Yeesu aanikhupali wiira awo yaanitthuna onhakalaliha Yehova. (Yohani 14:1-5, 8) Yeesu aanidhuwela wiira waanitthuneya ovira okathi wiira ewerye wiiwasasa saana itthu dhikina, nkhama nlipelelo na wiirimu. (Yohani 16:12) Nittharaka ntakihero na Yeesu, nihaana omoonihera naskola nhu wiira ninnikhupali wiira onnitthuna onhakalaliha Yehova.
Vaavo naskola a Biibiliya ompacera iye olaleerya vamodha ni muloko, elo ennikhalihera otepa onroromela Yehova
20. Nrokora Chifundo oonihenre dhai wiira aaninroromela naskola-ye a Biibiliya?
20 Nihihiye okhala oolipelela ni okhupali wiira naskola nhu onoowerya opaka marukunuso ootthuneya wiira apacera opaka itthu dhooloka. Moone ntakihero nimodha na nrokora Chifundo, yoowo onkhala oMalawi. Owo aahipacera onsomiha Biibiliya mwali mmodha aaitthaniwa Alinafe eettela ekerexa Katoolika, arumeelaka eliivuru Mphwanye Ekumi Yoohimala!. Nuumala othokorerya yoosoma 14, Chifundo aahinkoha naskola-ye moopora oonela iye orumeela ilatarato okathi wa onkokhorela Muluku. Alinafe aahinanariwa ni aahaakhula airaka: “Elo yoothanla ya khuta ntthu!” Nrokora Chifundo uupuwela wiira Alinafe aanhiya onsoma Biibiliya. Masi moopisa nrima Chifundo khaahin’ye onsomiha Alinafe, owo aanikhupali wiira nuuvira okathi aawerya wiiwasasa saana mwaha ole. Nuumala ovira miyeeri vakhaani, nrokora Chifundo aahimpakela Alinafe nikoho niiri yoosoma 34 nenno nni: “Itthu nhundhe nnyu mBiibiliyani voohima dha Yehova, dhookhalihenreni dhai mpakha olelo?” Alottaka moopora owo aakhunle iye, Chifundo onlotta wiira: “Alinafe aahilotta itthu dhawaatta dhandhivela. Mwa ntakihero, owo aalontte wiira Anamoona a Yehova khampaka itthu Biibiliya onlotta iye wiira ti dhootakhala.” Moottharelana Alinafe aahihiya orumeela ilatarato ni aahipaka marukunuso apatisiwa.
21. Nin’ya owerya dhai onkhalihera naskola nhu a Biibiliya othanla onrumeela Yehova?
21 Nnaamwi ari Yehova ‘oniiriha wunnuwa,’ hiyo nookhalana nritti wa onkhalihera naskola nhu a Biibiliya orowa vahoolo. (1 aKor. 3:7) Ohiya pahi onhudhiha naskola nhu ele Muluku ontthuna iye wiira apake, hiyo ninnipaka itthu dhootheene ninwerya nhu wiira ninkhalihere. Ohiya-vo, nininkhalihera wunnuwihera ompheta Yehova ni ninnitumererya ompweha Yehova nipuro noopacera. Nitho ninninhudhiha ohihiya onroromela Yehova okathi onviriha iye mixankiho. Ndho vaavo naskola nhu a Biibiliya onoona iye wiira ninniroromela, elo enninkhalihera ophwanya ikuru wiira awerye opaka marukunusu ni othanla onrumeela Yehova.
NCIPO 55 Muhiwoove, Atthu Awo!
a Nuumala Nikodeemu okumana ni Yeesu, aahiviriha iyaakha piili ni nuusu nlelo ahihiye okhala nhooleli a ayuuda. (Yohani 7:45-52) Ereferensiya emodha enlotta wiira Nikodeemu aahaakhulela okhala nhudheri, nuumala Yeesu okhwa.—Yohani 19:38-40.
b OLEELIHERIWA WA EFOOTU: Pheeduru vamodha ni atthu akina enhiyaka nakoso yaamweetta awa a ociya ni othumiha ihopa wiira entthare Yeesu.
c OLEELIHERIWA WA EFOOTU: Nrokora mmodha ankhaliheraka naskola-ye a Biibiliya odhuwela olaleerya.