Octubre
Sábadu 1 de octubre
«¿Tu laa maʼ runibiáʼ xquendabiaaniʼ Jehová para gusiidiʼ laabe yaʼ?». Peru laanu la? maʼ nánnanu ximodo riníʼ ique Cristu (1 Cor. 2:16).
Ora gunibiaʼnu Jesús, zinándanu modo riníʼ ique. Ne ra jma gunibiaʼnu laabe ne guiníʼ íquenu modo riníʼ íquebe jma zaca xhamígunu laabe. Peru ¿ximodo zanda chinándanu ejemplu stiʼ Jesús yaʼ? Guzéʼtenu ni bíʼnibe. Para laabe jma risaca nga gacanebe xcaadxi que gúnibe ni riuuláʼdxibe (Mat. 20:28; Rom. 15:1-3). Cumu zacá nga guníʼ íquebe la? bíʼnibe stale cosa pur laacaʼ ne biʼniʼ perdonarbe laacaʼ. Ne qué nidxiichibe nagueenda ora guníʼcabe mal de laabe (Juan 1:46, 47). Ne qué ñúnibe menu ca binni ni qué ñuni ni jneza dxiqué (1 Tim. 1:12-14). Nabé risaca chinándanu ejemplu stibe, purtiʼ guniʼbe: «Sicaríʼ nga zanna binni nácatu discípulo stinneʼ: pa nadxiisaatu» (Juan 13:35). Nga runi, guiníʼ íquenu ndiʼ: «Cásica Jesús, ¿ñee runeʼ stipa chuaaʼ tobi si né ca hermanu stinneʼ la?». w20.04 24 párr. 11
Domingu 2 de octubre
Zuni santificarcaʼ nombre stinneʼ (Is. 29:23).
Neca nabézanu lade binni ni qué gapa respetu ne riníʼ mal de lá Jehová zanda guni defendernu ni dxandíʼ: naca Jehová santo, runi ni jneza, nachaʼhuiʼ ne nadxii binni. Zanda gusihuínninu racaláʼdxinu guni mandar Dios laanu ne gábinu binni laasibe nga jma jneza modo runi mandarbe ne laasibe zedanebe paz ne zacanebe chuʼ guiráʼ ni bizaʼbe nayecheʼ (Sal. 37:9, 37; 146:5, 6, 10). Ora rudiʼnu estudiu, gatigá rábinu binni Dios nga runi mandar guiráʼ xixé ni nuu. Dxandíʼ, Jehová nga napa derechu guni mandar guiráʼ xixé ni nuu lu universu. Yanna, neca risaca nga guininu de ca ley stiʼ Jehová ni jma racaláʼdxinu nga gacanenu binni gannaxhii Bixhózenu ne cadi gucheenecaʼ laabe. Nga runi, caquiiñeʼ guluinu binni pabiáʼ sicarú ca cualidad stiʼ Jehová ne guiénecaʼ tu clase de binni nácabe ora gunadiágacabe labe (Is. 63:7). Pa gúninu nga la? zacanenu binni gannaxhii Jehová ne zuzuubacaʼ stiidxabe purtiʼ qué racaláʼdxicaʼ gucheenecaʼ laabe. w20.06 6 párr. 16; 7 párr. 19
Lunes 3 de octubre
¿Tu bizáʼ ruaa binni? ¿Ñee cadi naa, Jehová, nga zanda guneʼ cani la? (Éx. 4:11).
Nabé sicarú modo guyáʼ cerebru stinu. Dxi nuunu ndaaniʼ jñaanu, bizulú guyáʼ cerebru stinu modo maca gudixhe Dios cha ni. ¡Ne cada minutu guca formar stale mil célula ndaaniʼ cerebru stinu! Ca investigador ca nacaʼ ti binni huaniisi napa biaʼ ti gayuaa mil millón de neurona, laacani nga ti tipu célula especial ni nexheʼ chaahuiʼ ndaaniʼ ti órgano ni nanaa ti kilu arondaʼ. Ti cosa risaca ni randa runi cerebru stinu nga ora rininu. Para ganda guininu ti diidxaʼ si la? napa xidé guniibi cerebru stinu biaʼ ti gayuaa músculo ni nápanu lu lúdxinu, ndaaniʼ yánninu, guidi ruaanu, xpéchunu, ne quijada stinu. Maca nexheʼ modo guiniibi cada músculo riʼ para ganda guiree laʼnaʼ ni guininu. Ti estudiu ni guca lu iza 2019 ná maca riene ca baʼduhuiiniʼ ni deruʼ gule caadxi diidxaʼ nachucu. Estudiu riʼ rusihuinni dxandíʼ ni riníʼ stale investigador: ralenenu capacidad de gunibiaʼnu ne guizíʼdinu stale idioma. Rihuinni dxichi, ti regalu stiʼ Dios nga randa rininu. w20.05 22, 23 párr. 8, 9
Martes 4 de octubre
Cabézabe guicaabe guidxi ni napa base naguidxi, ti guidxi ni biʼniʼ diseñar ne ni bicuí Dios (Heb. 11:10).
Guyuu Abrahán dispuestu gusaana guiráʼ ca cosa galán ni napa ndaaniʼ guidxi Ur. ¿Xiñee yaʼ? Purtiʼ gulézabe ti «guidxi ni napa base naguidxi» (Heb. 11:8-10, 16). Guidxi ni guleza Abrahán guicaa nga Reinu stiʼ Dios, lu Reinu ca nga nuu Jesucristu ne 144,000 xpinni Cristu ungidu. Apóstol Pablo guníʼ zeeda gaca Reinu riʼ «guidxi stiʼ Dios ni nabani —Jerusalén ni nuu guibáʼ—» (Heb. 12:22; Apoc. 5:8-10; 14:1). Bisiidiʼ Jesús ca discípulo stiʼ guinábacaʼ gueeda Reinu riʼ para gaca ni ná Dios «ndaaniʼ guidxilayú, cásica raca ni guibáʼ» (Mat. 6:10). Qué ganna Abrahán ximodo peʼ chiguni Reinu stiʼ Dios dxiiñaʼ. Ne stale siglu guca ni ti «secretu sagradu» (Efes. 1:8-10; Col. 1:26, 27). Peru gúnnabe zaca caadxi binni ni za de laabe rey, purtiʼ Jehová peʼ gudxi ni laabe (Gén. 17:1, 2, 6). w20.08 2, 3 párr. 2-4
Miércoles 5 de octubre
Cadi guixéletu de Señor, fe ni nápatu Cristu naquiiñeʼ gacaneni laatu gápatu stipa ne guzuhuaatu dxiichiʼ casi ti yaga ni napa xcu gueteʼ (Col. 2:6, 7).
Nuuruʼ sti cosa ni caquiiñeʼ gucáʼnanu: ni riníʼ ca apóstata. Dede dxi bizulú guyuu congregación stiʼ ca xpinni Cristu la? huaquiiñeʼ Binidxabaʼ stale binni para gusirá fe stiʼ ca xpinni Cristu ni naca fiel. Nga runi caquiiñeʼ gánnanu pora nga caníʼ tuuxa ni dxandíʼ ne pora nga cusiguii. Zanda iquiiñeʼ ca xhenemígunu Internet ne ca red social para gucaacaʼ laanu maʼ cadi gápanu confianza Jehová ne maʼ cadi gannaxhiinu ca hermanu stinu. Gucáʼnanu ca guendarusiguii riʼ, purtiʼ zeedacani de Binidxabaʼ (1 Juan 4:1, 6; Apoc. 12:9). Para guni huantarnu ora gucaalú Binidxabaʼ laanu la? caquiiñeʼ gápanu confianza Jesús ne gápanu confianza laabe nga caquiiñeʼ Jehová para guni cumplir ni maʼ guníʼ. Laaca caquiiñeʼ gápanu confianza mozo ni nuu xpiaaniʼ ne ni runi jneza ni maʼ gulí Jehová para guni dirigir organización stiʼ (Mat. 24:45-47). Pa guidúʼndanu Biblia guiráʼ dxi la? zaca confianza ca jma naguidxi ne zaca fe stinu naguidxi casi ti yaga ni napa xcu gueteʼ. De laani nga guníʼ apóstol Pablo lu textu ni cadúʼndanu yannadxí. w20.07 23, 24 párr. 11, 12
Jueves 6 de octubre
Binni ruuyaʼ ni rihuinni si, peru Jehová ruuyaʼ ni nuu ndaaniʼ ladxidóʼ binni (1 Sam. 16:7).
Cumu binni ruchee laanu la? nagueendaca runi juzgarnu xcaadxi pur modo rihuinni (Juan 7:24). Peru qué zanda gánnanu ximodo peʼ ti binni pur ni guidúʼyasinu. Guzéʼtenu ti ejemplu. Neca guizáʼ nanna ti doctor, qué zanda diʼ gánnabe xi guendahuará napa ti binni pa guyadxísibe laa. Naquiiñeʼ gucaadiaga chaahuibe laa para gánnabe xi cayaca ne xi cayuni sentir. Zándaca guinabaʼ doctor ca laabe guireebe ti radiografía para gannaʼ xi nápabe. Peru pa qué guni doctor ca ni la? gadxé ni gábibe binni ni huará ca. Zacaca nga laanu, qué zanda guiénenu ximodo peʼ ti hermanu pa guidúʼyadxisinu laa. Nga runi, caquiiñeʼ gúninu stipa pur gunibiáʼ chaahuinu binni. Laanu qué zanda gúninu ni runi Jehová, purtiʼ laa zanda ganna xi nuu ndaaniʼ ladxidóʼ binni peru laanu coʼ, nga runi qué zanda guiénenu laacaʼ modo runi Jehová ni. Peru zanda gúninu stipa pur chinándanu ejemplu stibe. Rucaadiaga Jehová ca xpinni, ruuyabe xi guiráʼ bizaacacaʼ ne modo nuucaʼ, ne riabe laacaʼ. w20.04 14, 15 párr. 1-3
Viernes 7 de octubre
Gusihuinni riníʼ ique jneza (Rom. 12:3).
Caquiiñeʼ gácanu humilde, purtiʼ ca binni orgulloso rusihuínnicaʼ cadi jneza modo riníʼ íquecaʼ. Nabé ruyúbicaʼ tíndecaʼ ne rudxiibacaʼ laca laacaʼ. Ne modo riníʼ íquecabe ne ni rúnicabe stale biaje runiná ni laacabe ne laaca runiná ni xcaadxi. Pa qué guchaacabe modo riníʼ íquecabe la? zusicahui ne zaguite Binidxabaʼ xquendabiaanicabe (2 Cor. 4:4; 11:3). Ca binni humilde la? jneza modo riníʼ íquecaʼ. Qué ruuyacaʼ laacaʼ casi tuuxa ni jma risaca, ne riénecaʼ nuu tu laa jma risaca que laacaʼ (Filip. 2:3). Ne laaca nánnacaʼ «rudxiideche Dios ca binni orgulloso, peru rácabe nachaʼhuiʼ né ca binni humilde» (1 Ped. 5:5). Nga runi, ca binni ni riníʼ ique jneza, qué racaláʼdxicaʼ gudxiideche Dios laacaʼ. Para cadi gusaana de gácanu humilde la? caquiiñeʼ gúninu ni ná conseju riʼ: «Lagusaana modo gúcatu dxiqué ne ca cosa ni bíʼnitu ne laguibani modo cusiidiʼ Dios laatu». Caquiiñeʼ gúninu stale stipa para guizíʼdinu jma de Jesús ne chinándanu ejemplu stiʼ biaʼ ra gándatiʼ (Col. 3:9, 10; 1 Ped. 2:21). w20.07 7 párr. 16, 17
Sábadu 8 de octubre
Ti cuerpu la? tobi si ni peru napa ni stale parte (1 Cor. 12:12).
Ti privilegiu nga gácanu parte de congregación stiʼ Jehová. Riuʼnu nayecheʼ ne rápanu guendariuudxi ora runi adorarnu Jehová né ca hermanu ne ca hermana stinu. Peru ¿ñee risaca cada tobi de laanu ndaaniʼ congregación la? Guníʼ apóstol Pablo zeeda gaca congregación casi ti cuerpu ne ca ni nuu ndaaniʼ ni zeeda gaca ca parte napa cuerpu ca (Rom. 12:4-8; 1 Cor. 12:12-27; Efes. 4:16). Ti cosa ni zanda guizíʼdinu de ejemplu ni biquiiñeʼ Pablo nga risaca cada tobi de laanu ndaaniʼ familia stiʼ Jehová. Ndiʼ nga ejemplu biquiiñeʼ Pablo: «Cásica ti cuerpu napa stale ndaa, peru gadxé gadxé ni runi cada ndaa, zaqueca nga laanu, neca stálenu, nácanu ti cuerpu si purtiʼ nuunenu Cristu tobi si, peru cada tobi de laanu nácanu ti ndaa de cuerpu que ni caquiiñeʼ gacané xcaadxi laa» (Rom. 12:4, 5). Ni guníʼ Pablo né ca diidxaʼ riʼ nga risaca cada tobi de laanu neca gadxé gadxé dxiiñaʼ nápanu ndaaniʼ congregación. w20.08 20 párr. 1, 2; 21 párr. 4
Domingu 9 de octubre
Gunabadiidxaʼ Jehová laabe: «¿Ximodo gúniluʼ ni yaʼ?» (1 Rey. 22:21).
¿Ximodo zanda chinanda ca ni napa xiiñiʼ ejemplu stiʼ Jehová ne gácacaʼ humilde yaʼ? Ora zanda, guinabadiidxacabe ca xiiñicabe ximodo rábicaʼ caquiiñeʼ gaca xiixa dxiiñaʼ. Ne pa ganda la? guicaacabe sugerencia sticaʼ. Rusihuinni Jehová humilde laa ora rapa paciencia. Dede ora rinabadiidxaʼ ca xpínnibe laabe né respetu xiñee chigúnibe xiixa. Guietenaláʼdxinu ximodo bicaadiágabe Abrahán ora gunabadiidxaʼ laabe xiñee chigunitilube Sodoma ne Gomorra (Gén. 18:22-33). Ne cadi guiaandaʼ laanu xi bíʼnibe dxi bixidxi Sara, xheelaʼ Abrahán, ora binadiaga zaca xiiñiʼ neca maʼ huaniisi. Lugar de nidxiichibe la? biʼniʼ tratarbe laa né respetu. Pa nápaluʼ xiiñiluʼ o ancianu de congregación lii, ¿xi zanda guiziidiluʼ de ejemplu stiʼ Jehová? Guníʼ ique xi rúniluʼ ora rinabadiidxaʼ xiiñiluʼ o tuuxa hermanu lii xiñee cacaaluʼ xiixa decisión. ¿Ñee nagueendaca riguu jnézaluʼ laabe la? ¿O rúniluʼ stipa guiéneluʼ laabe? Rihuinni dxichi ribeendú ca familia ne congregación ni galán ora rinanda ca ni napa autoridad ejemplu stiʼ Jehová. w20.08 10 párr. 7-9
Lunes 10 de octubre
Rihuinni pabiáʼ nadipaʼ poder stinneʼ ora huaxiéʼ stipa nápaluʼ (2 Cor. 12:9).
Ora bizulunu biʼniʼ estudiarnu Biblia la? zándaca bidiʼnu lugar gacané xcaadxi laanu purtiʼ racaláʼdxinu guizíʼdinu jma (1 Cor. 3:1, 2). Peru ¿yanna yaʼ? Pa maʼ zinenu stale iza ndaaniʼ xquidxi Jehová ne maʼ nápanu stale experiencia, zándaca cadi casi ziuunu zudiʼnu lugar gacanécabe laanu, jmaruʼ si pa ni guni ni ca cadi tan xadxí de caziidiʼ de Jehová. Peru riquiiñeʼ Jehová hermanu ne hermana para gudii stipa laanu (Rom. 1:11, 12). Ndiʼ nga ti cosa ni caquiiñeʼ gánnanu pa racaláʼdxinu guicaanu poder ni rudii Jehová. Gastiʼ naca de padé nga zeeda tuuxa, pabiáʼ stipa napa, pa guyé ti scuela risaca o napa stale bueltu, ni jma risaca nga gaca tobi humilde ne gapa confianza Jehová. Nga runi, gápanu confianza Jehová, guizíʼdinu de ca binni ni riete lu Biblia ne gudiʼnu lugar gacané ca hermanu stinu laanu. Ne pa guni sentirnu nuunu débil la? zudii Jehová stipa laanu. w20.07 14 párr. 2; 19 párr. 18, 19
Martes 11 de octubre
Racaláʼdxidu guni cada tobi de laatu dxiiñaʼ né gana, cadi gácatu nachaabaʼ, sínuque chinándatu ejemplu stiʼ ca binni ni gucuaa promesa stiʼ Dios, purtiʼ gúpacaʼ fe ne paciencia (Heb. 6:11, 12).
Zanda gaca nagana para laanu gápanu paciencia ora guni predicarnu ca familia stinu. Lu Eclesiastés 3:1, 7, zeeda ti principiu ni zanda gacané laanu, racá ná: «Nuu [...] tiempu para cadi guininu ne tiempu para guininu». Neca zanda gucaʼnu binni guiziidiʼ jma de Dios pur conducta stinu la? siempre ruyúbinu guinínenu binni de Stiidxaʼ Dios (1 Ped. 3:1, 2). Runi predicarnu ne rusíʼdinu né stale gana, peru nápanu paciencia guiráʼ binni, dede né ca familia stinu. Nuu stale ejemplu de dxiqué ne de tiempu riʼ ni rusihuinni zanda gápanu paciencia. Tobi de laacabe nga Habacuc, gucalaʼdxiʼ hombre riʼ niree cosa malu, ngue runi guniʼbe ca diidxaʼ riʼ: «Lu puestu de guardia stinneʼ ziaanaʼ» (Hab. 2:1). Apóstol Pablo guníʼ racalaʼdxiʼ gunduuxeʼ ministeriu stiʼ. Neca zacá, gúpabe paciencia ora bidiibe «testimonio completu de ca noticia galán» (Hech. 20:24). w20.09 11, 12 párr. 12-14
Miércoles 12 de octubre
Qué niníʼ ique Jesús ñuu lugar stiʼ Dios, ne ñácabe biaʼca laa (Filip. 2:6).
Jesús nga binni ni jma napa poder despué de Jehová. Peru neca zacá, qué riníʼ íquebe jma risácabe que biaʼ nácabe. Laanu, ca ni rúninu ni ná Jehová, nácanu humilde casi Jesús, ne rusihuínninu dxandíʼ xpinni Cristu laanu purtiʼ nadxiisaanu (Luc. 9:48; Juan 13:35). ¿Xi caquiiñeʼ gúninu pa ruluíʼ nuu guendanagana ndaaniʼ congregación ne riníʼ íquenu cadi jneza modo cayuni tendércabe ni? Lugar de gaca quejarnu, gácanu humilde ne gacanenu ca ni runi dirigir laanu (Heb. 13:17). ¿Xi zacané laanu gúninu ni yaʼ? Guiníʼ íquenu ndiʼ: «¿Ñee naroʼbaʼ peʼ guendanagana ni cayuuyaʼ la? Pa caquiiñeʼ gaca chaahuiʼ ni, ¿ñee yanna nga caquiiñeʼ gaca ni la? ¿Ñee naa nga caquiiñeʼ guneʼ chaahueʼ ni la? Peru ¿ñee dxandíʼ racalaʼdxeʼ chuʼ congregación tobi si la? o gusisaca xcaadxi naa?». Para Jehová la? jma risaca nga gácanu humilde que gápanu stale habilidad ne jma risaca chuʼnu tobi si que gúninu jma lu xhiiñabe. Nga runi, gúninu stipa para gácanu humilde ora gúninu ni ná Jehová. Zacá zúninu stipa chuʼ congregación tobi si (Efes. 4:2, 3). w20.07 4, 5 párr. 9-11
Jueves 13 de octubre
Para ná Jesús rabi laacabe: «Cadi guidxíbitu. Laché, lagabi ca bicheʼ checaʼ Galilea; raqué zuuyacaʼ naa» (Mat. 28:10).
Bisisaca Jesús ca «gunaa ni rudii de ni napa para» gacanecaʼ laabe (Luc. 8:1-3). Cadi bidii si Jesús lugar gacanécabe laa, sínuque laaca bisiidibe laacaʼ cosa risaca de ni chiguni Dios. Gúdxibe laacaʼ zátibe ne ziásabe de lade gueʼtuʼ (Luc. 24:5-8). Laaca gucanebe ca gunaa riʼ chuʼcaʼ listu para dxi gúʼyacaʼ laabe gacanabe ne gátibe (Mar. 9:30-32; 10:32-34). Ne dxi gunaaze ca xaíque yuʼduʼ Jesús ne bisaana ca apóstol stiʼ laa la? qué nusaana ca gunaa riʼ laabe dxi cayátibe lu yaga que (Mat. 26:56; Mar. 15:40, 41). Ca primé binni ni biʼyaʼ laabe dxi biásabe de lade gueʼtuʼ nga caadxi gunaa fiel. Gúdxibe laacaʼ gábicaʼ ca apóstol stibe maʼ biásabe de lade gueʼtuʼ (Mat. 28:5, 9, 10). Ne lu Pentecostés de iza 33, dxi biaba espíritu santu luguiáʼ caadxi xpinni Cristu, zándaca nuu gunaa ládecabe. Pa zacá ni la? gucuaa ca gunaa riʼ privilegiu para guiniʼcaʼ de «ca cosa ni biʼniʼ Dios né poder stiʼ» lu gadxé gadxé idioma (Hech. 1:14; 2:2-4, 11). w20.09 23 párr. 11, 12
Viernes 14 de octubre
Guyuu cuidadu lii ne biiyaʼ chaahuiʼ ximodo cusiidiluʼ (1 Tim. 4:16).
Ora rusíʼdinu binni racanenu laacaʼ guilacaʼ ne gácacaʼ discípulo stiʼ Cristu. ¿Xiñee yaʼ? Lu Mateo 28:19, 20 guníʼ Jesús «laché», «lagacané binni [...] gaca discípulo stinneʼ» ne «lacuunisa laacaʼ». Nánnanu nabé risaca chúʼnisa binni purtiʼ ndiʼ nga tobi de ca cosa ni caquiiñeʼ gúnicaʼ para guilacaʼ. Ti binni ni racalaʼdxiʼ chúʼnisa naquiiñeʼ guni cré guti Jesús pur laa ne biásabe de lade gueʼtuʼ para ganda guilá. Nga runi gudxi apóstol Pedro ca xpinni Cristu: «Bautismo ni culá laatu yanna [...] pur biasa Jesucristu de lade gueʼtuʼ» (1 Ped. 3:21). Ne dede dxi riuunisa tuuxa la? napa esperanza de guibani para siempre. Para gacanenu binni gaca discípulo, naquiiñeʼ gácanu «ti maestru ni nanna gusiidiʼ» (2 Tim. 4:1, 2). ¿Xiñee yaʼ? Purtiʼ Jesús guníʼ «laché», «lagacané binni [...] gaca discípulo stinneʼ» ne «lacuunisa laacaʼ». Gudxi apóstol Pablo Timoteo cadi gusaana de guni dxiiñaʼ riʼ ne laacaʼ gúdxibe laa: «Purtiʼ ra gúniluʼ ni zalaluʼ ne zulaluʼ ca ni gucaadiaga lii». w20.10 14 párr. 1, 2
Sábadu 15 de octubre
Dede yannadxí zácaluʼ pescador de binni (Luc. 5:10).
Biziidiʼ apóstol Pedro chuulaʼdxiʼ gaca pescador de binni. Ne cumu gucané Jehová laabe la? bíʼnibe dxiiñaʼ riʼ jneza (Hech. 2:14, 41). Ti cosa ni rucaa laanu guni predicarnu nga purtiʼ nadxiinu Jehová. Pa chuʼ ora guiníʼ íquenu qué zanda gúninu xiixa, zanda gacané guendarannaxhii riʼ laanu gudxíʼlunu ni. Ora biʼniʼ invitar Jesús Pedro gaca pescador de binni la? gúdxibe laa ca diidxaʼ riʼ: «Maʼ cadi guidxíbiluʼ» (Luc. 5:8-11). Cadi cadxibi Pedro pur ni guizaaca pa gaca discípulo, sínuque guizáʼ cadxagayaabe purtiʼ cadi xadxí de biquiiñeʼ Jesús poder stiʼ para guinaazecabe stale benda, ngue runi guníʼ íquebe qué runi merecerbe guninebe Jesús dxiiñaʼ. Yanna, ¿lii yaʼ? ¿Ñee riníʼ íqueluʼ xi guiráʼ naquiiñeʼ gúniluʼ para gácaluʼ discípulo stiʼ Cristu la? Pa zacá riníʼ íqueluʼ, biyubi gannaxhiiluʼ jma Jehová, Jesús ne binni, ne nga zucaa lii guicaaluʼ invitación stiʼ Jesús para gácaluʼ pescador de binni (Mat. 22:37, 39; Juan 14:15). w20.09 3 párr. 4, 5
Domingu 16 de octubre
Laché ne lagacané binni de guiráʼ guidxi gaca discípulo. Lagusiidiʼ laacaʼ (Mat. 28:19, 20).
Maʼ gudixhe íquenu iquiiñenu tiempu stinu, stipa stinu ne guiráʼ ni nápanu para gacanenu «ca ni nachaʼhuiʼ ladxidóʼ ni maʼ nuu para guicaa guendanabani ni qué zaluxe» (Hech. 13:48). Zacá rinándanu ejemplu stiʼ Jesús ora guníʼ: «Guendaró stinneʼ nga guneʼ ni ná ni biseendaʼ naa ne guiluxe xhiiñaʼ» (Juan 4:34; 17:4). Ni jma racaláʼdxinu nga gundúʼxenu dxiiñaʼ ni maʼ gucuaanu (Juan 20:21). Ne racaláʼdxinu guiráʼ ca hermanu stinu dede ca inactivu guninecaʼ laanu dxiiñaʼ riʼ dede ora gueeda fin (Mat. 24:13). Naquiiñeʼ guietenaláʼdxinu cadi fácil dxiiñaʼ bidii Jesús laanu. Peru cadi stúbinu nuunu purtiʼ biʼniʼ prometerbe ziuube gaxha de laanu. Rúninu ni ná mandatu ni bidii Jesús laanu ne cayacanenu binni gaca discípulo purtiʼ rúninenu Dios dxiiñaʼ casi discípulo stiʼ Cristu (1 Cor. 3:9; 2 Cor. 2:17). Nga runi zanda gúninu dxiiñaʼ riʼ. Guizáʼ galán guni cumplirnu né privilegiu riʼ ne gacanenu xcaadxi gúnini (Filip. 4:13). w20.11 7 párr. 19, 20
Lunes 17 de octubre
Ne ra ziniisi Jesús, ziyaca ti binni nuu xpiaaniʼ ne ziyuulaʼdxiʼ Dios ni rúnibe ne zaqueca binni (Luc. 2:52).
Nuu biaje pur ca decisión ni guicaa ca padre zanda gacanecaʼ o guninacaʼ ca xiiñicaʼ. Pa cadi jneza ca decisión ca la? zapa ca xiiñicabe guendanagana. Peru pa jneza ca decisión ni guicaacabe la? zabani ca xiiñicabe nayecheʼ. Laaca naquiiñeʼ guicaa ca xiiñicabe decisión jneza. Ne decisión jma galán naquiiñeʼ guicaanu nga gúninu ni ná Jehová, Bixhózenu ni nuu guibáʼ (Sal. 73:28). Cumu racalaʼdxiʼ bixhoze ne jñaa Jesús gacanecaʼ ca xiiñicaʼ gúnicaʼ ni ná Jehová, ngue runi gucuaacaʼ decisión ni bisihuinni laani nga ni jma risaca para laacaʼ (Luc. 2:40, 41, 52). Laaca gucuaa Jesús decisión ni gucané laa guni cumplir né dxiiñaʼ ni bidii Jehová laa (Mat. 4:1-10). Guca Jesús ti hombre nachaʼhui, nadxibalú ne qué nixeleʼ de Dios, gúcabe casi racalaʼdxiʼ ca xpinni Cristu gaca ca xiiñicaʼ. w20.10 26 párr. 1, 2
Martes 18 de octubre
Naquiiñeʼ guyadxiluʼ ni nuu nezaluluʼ (Prov. 4:25).
Guiníʼ íquenu ni cazaaca chonna xpinni Cristu: ti hermana maʼ huaniisi cayetenalaʼdxiʼ ca cosa galán ni bizaaca lu xquendanabani. Tiempu riʼ jma nagana raca para laabe gúnibe caadxi cosa, peru cayúnirube ni ná Jehová (1 Cor. 15:58). Guiráʼ dxi riníʼ íquebe maʼ nuunebe familia stibe ndaaniʼ Paraísu. Sti hermana cayetenalaʼdxiʼ pabiáʼ bininá tuuxa de congregación laa, peru caníʼ ique guni perdonar laabe ne cadi gapa xiana (Col. 3:13). Ne ti hermanu cadi cusiaandaʼ ca cosa malu ni biʼniʼ dxiqué, peru cayuni stipa cadi guixeleʼ de Jehová (Sal. 51:10). ¿Xiñee casi ngueca nga ni caníʼ ique guionnaʼ xpinni Cristu riʼ? Purtiʼ guiónnacaʼ cayetenaláʼdxicaʼ ni bizaacacaʼ dxiqué, peru qué rudiicaʼ lugar cueeni gana laacaʼ. Lugar de nga la? ruyadxícabe delante, ca cosa galán chiguizaaca despué. ¿Xiñee risaca gúninu ndiʼ yaʼ? Purtiʼ cásica ti binni qué zanda sáʼ derechu pa puru atrá cayuuyadxí la? laanu laaca qué zanda gúninu ni ná Jehová pa siempre maʼ cayetenaláʼdxinu ni bizaacanu dxiqué (Luc. 9:62). w20.11 24 párr. 1-3
Miércoles 19 de octubre
Biʼniʼ burla ne biʼniʼ menu laabe (1 Sam. 17:42).
Ora biʼyaʼ Goliat David la? guníʼ ique nabé débil laabe. Dxandíʼ nga jma nasoo Goliat, napa guiibaʼ ne nanna tinde. Neca nahuiiniruʼ David gupa confianza Jehová ne bidii Jehová poder laa para guuti Goliat (1 Sam. 17:41-45, 50). Bidxaagalú David sti guendanagana ni ñándaca nucaa laa ñuni sentir débil o qué risaca. Gúcabe ti siervu leal stiʼ Saúl, rey ni gulí Jehová para guni mandar guidxi Israel. Primé la? biʼniʼ respetar Saúl laabe. Peru ra gudiʼdiʼ tiempu, guca rey riʼ orgulloso ne gupa envidia David. Biʼniʼ tratar laabe mal ne dede gucalaʼdxiʼ ñuuti laabe (1 Sam. 18:6-9, 29; 19:9-11). Neca cadi jneza modo biʼniʼ tratar Saúl David la? biʼniʼ respetar David laabe, purtiʼ nanna laabe nga rey ni gulí Jehová (1 Sam. 24:6). Gupa David confianza zudii Jehová stipa ni caquiiñeʼ para gudxiilú guendanagana ni cadiʼdiʼ (Sal. 18:1, encabezamiento). w20.07 17 párr. 11-13
Jueves 20 de octubre
Tiempu ra mayaca gueeda fin, zadindené rey del sur rey del norte (Dan. 11:40).
Maʼ guca cumplir casi guiráʼ ni riete lu profecía ni caníʼ zadinde chupa rey: rey del norte ne rey del sur, nga runi zanda chuʼnu seguru laaca zaca cumplir sti ndaa de laani. Para guiénenu profecía ni zeeda lu capítulo 11 stiʼ Daniel, naquiiñeʼ gánnanu caniʼni de ca gobernante ne ca gobiernu ni huacaalú xquidxi Jehová. Neca huaxiéʼ xpinni Dios nuu lu guidubi Guidxilayú la? nabé rizananda ca gobiernu laacaʼ. ¿Xiñee yaʼ? Purtiʼ ni racalaʼdxiʼ Binidxabaʼ ne ca xpinni nga gunitilucaʼ ca binni ni runi ni ná Jehová ne ni ná Jesús (Gén. 3:15; Apoc. 11:7; 12:17). Naquiiñeʼ chuʼ profecía stiʼ Daniel de acuerdu né xcaadxi profecía ni zeeda lu Biblia. Ne naquiiñeʼ guni estudiarnu xcaadxi parte de lu Biblia para guiene chaahuinu profecía stiʼ Daniel. w20.05 2 párr. 1, 2
Viernes 21 de octubre
¿Ximodo guibani ca ni maʼ guti yaʼ? Ya, ¿xi clase cuerpu guiasanécabe yaʼ? (1 Cor. 15:35).
Tiempu riʼ, gadxé gadxé ni runi cré binni rizaaca ca ni maʼ guti. Peru ¿xi rusiidiʼ Biblia yaʼ? Ora rati tuuxa la? riuʼdxuʼ cuerpu stiʼ. Peru Jehová, ni bizáʼ universu, zanda gusibani binni ne gudii laabe cuerpu ni caquiiñebe (Gén. 1:1; 2:7). Biquiiñeʼ apóstol Pablo ti ejemplu para gusiene ora rusibani Dios binni de lade gueʼtuʼ qué rudiibe laacaʼ ngueca cuerpu, sínuque zanda gudiibe cada tobi de laacaʼ ti cuerpu ni racaláʼdxibe. Guníʼ Pablo de «ti biidxiʼ» ni rudxiibaʼ tuuxa ne ra tidiʼ tiempu rácani ti yagahuiiniʼ. Ne maʼ gadxé yagahuiiniʼ riʼ de biidxiʼ ni bidxiibacabe que. Laaca guníʼ Pablo «nuu cosa guibáʼ ne nuu cosa lu guidxilayú». ¿Xi riníʼ ca diidxaʼ riʼ yaʼ? Riniʼni binni ni nabeza lu Guidxilayú riʼ nápacaʼ ti cuerpu de beela, peru ca ni nuu guibáʼ nápacaʼ ti cuerpu de espíritu, casi ca ángel (1 Cor. 15:36-41). w20.12 10 párr. 7-9
Sábadu 22 de octubre
¿Padxí nga gusaana de guidxibeʼ ne chuaaʼ xizaa ne gusaana de chuʼ ladxiduáʼ triste guiráʼ dxi pue? (Sal. 13:2).
Guiranu racaláʼdxinu guibáninu galán ne gápanu paz. Peru zándaca nuu xpinni Cristu cayuni sentir casi biʼniʼ sentir rey David, hombre ni guníʼ ca diidxaʼ ni zeeda lu textu ni cadúʼndanu yannadxí. Nuu cosa ni rucaa laanu chuʼnu xizaa ne ni qué zanda gucueezanu. Riuʼnu xizaa purtiʼ guiráʼ iza jma caru guendaró, lari ne para cuí ti yoo. Laaca qué zanda gucueezanu ora gucaa ca compañeru de dxiiñaʼ o de scuela laanu gúninu ni cadi jneza o ni qué riuulaʼdxiʼ Dios. Ne laaca qué zanda gucueezanu para maʼ cadi chuʼ binni malu neza ra nabézanu. Guiráʼ ni bizéʼtenu riʼ rusihuínnini pabiáʼ feu nuu Guidxilayú riʼ, purtiʼ stale binni qué rinanda ca conseju zeeda lu Biblia. Binidxabaʼ, dios stiʼ Guidxilayú riʼ, nanna zudii stale binni lugar gucueeza ca «preocupación stiʼ guidxilayú riʼ» laacaʼ para cadi gúnicaʼ ni ná Jehová (Mat. 13:22; 1 Juan 5:19). Nga runi, nuu stale problema ni runi estresar binni. w21.01 2 párr. 1, 3
Domingu 23 de octubre
Tuuxa ni nanalaʼdxiʼ hermanu stiʼ la? naca tobi ni ruuti, ne laatu nánnatu nin ti binni ni ruuti qué zacaa guendanabani ni qué zaluxe (1 Juan 3:15).
Laaca guníʼ apóstol Juan cadi naquiiñeʼ gaca nanaláʼdxinu ca hermanu stinu. Pa qué guzúʼbanu diidxaʼ, zanda quiteʼ Binidxabaʼ laanu (1 Juan 2:11). Nga peʼ nga ni bizaaca caadxi hermanu ni bibani ra maʼ ziluxe primé siglu. Biyubi Binidxabaʼ ximodo gaca nanaláʼdxisaa ca hermanu ne cadi chuʼcaʼ tobi si. Para dxi bicaa Juan ra nucaabe, caadxi hermanu de congregación riníʼ íquecaʼ modo riníʼ ique Binidxabaʼ. Tobi de laacabe nga Diótrefes, cuxhélebe ca hermanu de congregación. Qué ñuni respetarbe ca superintendente viajante ni ruseendaʼ grupu ni zániru. Cumu nabé orgulloso laabe la? gucaláʼdxibe niládxibe ca hermanu ni runi tratar galán ca ni qué riaba laabe bien (3 Juan 9, 10). Dede yanna racalaʼdxiʼ Binidxabaʼ cadi chuʼ xquidxi Dios tobi si. Cadi gaca nanaláʼdxinu ca hermanu stinu para cadi guxheleʼ Binidxabaʼ laanu. w21.01 11 párr. 14
Lunes 24 de octubre
Ne ora maʼ guiluxe gudiicabe testimonio, zucaalú bestia salvaje que laacabe, zuni ganar ne zuuti laacabe (Apoc. 11:7).
Lu Primera Guerra Mundial, guzananda gobiernu stiʼ Alemania ne Gran Bretaña ca xpinni Dios purtiʼ qué ninacaʼ ñecaʼ lu guerra. Ne biseguyoo gobiernu stiʼ Estados Unidos ca hermanu ni runi dirigir predicación. Ra bíʼnicabe ndiʼ guca cumplir profecía ni zeeda lu Apocalipsis 11:7-10. Despué, dede lu ca iza stiʼ 1930 ne jmaruʼ si lu Segunda Guerra Mundial, nabé nadipaʼ modo bicaalú rey del norte xquidxi Dios ne qué ñabe laacaʼ. Biʼniʼ prohibir Hitler ne ca xpinni dxiiñaʼ stinu. Biiticabe stale xpinni Jehová ne biseendacabe stale de laacaʼ lu ca campu de concentración. Bicueeza rey del norte ca sacrificiu ni raca para Dios ne qué ñuni respetar santuariu stibe, ndiʼ raca significar biʼniʼ prohibir rey riʼ dxiiñaʼ de gaca predicar (Dan. 11:30b, 31a). Hitler, xaíque stiʼ Alemania, biʼniʼ jurar zunduuxe xquidxi Dios ni nuu ndaaniʼ guidxi Alemania. w20.05 6 párr. 12, 13
Martes 25 de octubre
Lagannaxhiisaa cásica nadxiitu familia stitu. Primeca laatu nga gusihuínnitu runi respetartu xcaadxi binni (Rom. 12:10).
Pa gannaxhiinu ca hermanu de congregación qué zuyúbinu tídinu lúcabe. Cadi guiaandaʼ laanu qué ñacalaʼdxiʼ Jonatán nidiʼdiʼ lú David ne laaca qué ñuuyabe laa casi ti enemigu (1 Sam. 20:42). Chinándanu ejemplu stiʼ Jonatán ne cadi guidúʼyanu ca hermanu stinu casi ti enemigu pur ca habilidad galán ni nápacaʼ. Lugar de nga la? gúninu ni guníʼ Pablo: «Lagusihuinni humilde laatu ora guiníʼ íquetu jma risaca xcaadxi que laatu» (Filip. 2:3). Cadi guiaandaʼ laanu guiráʼ hermanu racané ndaaniʼ congregación. Pa humilde laanu, zadúʼyanu ca cualidad galán ni napa ca hermanu stinu ne zacané ejemplu stícabe laanu (1 Cor. 12:21-25). Ora rannaxhiisaanu racanenu chuʼ xquidxi Dios tobi si ne rusihuínninu dxandíʼ xpinni Jesús laanu, ne pur nga ziuulaʼdxiʼ binni guni ni ná Jehová. Peru ni jma risaca nga zusisácanu Jehová purtiʼ «Bixhózenu laa ne riá laanu ne riguixhedxí ladxidoʼno» (2 Cor. 1:3). w21.01 24 párr. 14; 25 párr. 16
Miércoles 26 de octubre
Cadi parte de guidxilayú riʼ laatu, nga runi nanalaʼdxiʼ guidxilayú laatu (Juan 15:19).
Tiempu riʼ, nuu binni ni runi menu laanu, ni runi burla ne ruuyaʼ laanu casi binni ni qué ganna gastiʼ ne ni qué risaca. ¿Xiñee yaʼ? Purtiʼ qué rúninu ni rúnicabe. Jma nga rusisácacabe binni ni naca orgulloso, ni riníʼ ique jma risaca que xcaadxi ne ca ni qué ruzuubaʼ diidxaʼ. Peru laanu, rúninu stipa pur gácanu humilde, nadóʼ ne guzúʼbanu diidxaʼ. Laaca qué riuʼnu lu política nin lu ejércitu stiʼ ti guidxi. Cumu qué rinándanu ni runi binni la? riníʼ íquecaʼ qué risácanu (Rom. 12:2). Neca riníʼ ique binni mal de laanu, riquiiñeʼ Jehová laanu para guni ti dxiiñaʼ nabé galán. Cayacanebe gaca predicar lu guidubi Guidxilayú, ti cosa ni qué huayuudxí gaca. Laanu, ca xpínnibe, runi traducirnu stale publicación lu gadxé gadxé idioma ne riguíʼzinu cani lu guidubi Guidxilayú, ne laaca riquiiñenu Biblia para gacanenu millón de binni guibani jma galán. Ne cayaca ca dxiiñaʼ riʼ purtiʼ cayacané Jehová laanu. w20.07 15 párr. 5, 6
Jueves 27 de octubre
Cayuneʼ casi peʼ modo biʼniʼ mandar Bixhozeʼ naa (Juan 14:31).
Neca guizáʼ nuu xpiaaniʼ Jesús ne nanna guni stale cosa, runi respetar autoridad stiʼ Jehová. Cumu guizáʼ nuu xpiaanibe la? nga runi, guizáʼ galán modo bisiidibe (Juan 7:45, 46). Guizáʼ runi respetar Jehová Jesús, nga runi bidii lugar guniné laabe dxiiñaʼ dxi bizáʼ universu (Prov. 8:30; Heb. 1:2-4). Ne dede dxi biasa Jesús de lade gueʼtuʼ bidii Jehová laa «guiráʼ xixé autoridad guibáʼ ne lu guidxilayú» (Mat. 28:18). Neca nanna Jesús guni stale cosa ruyubi gacané Jehová laa, ne rúnibe ni purtiʼ nadxiibe Bixhózebe. Cadi naquiiñeʼ guiaandaʼ ca hombre ni maʼ bichaganáʼ gudixhe Jehová gácacaʼ xaíque ndaaniʼ familia, cadi purtiʼ jma risaca hombre que gunaa. Ne bisihuínnibe ni purtiʼ cabibe gunaa ne hombre para guni mandárnecaʼ Jesús guibáʼ (Gál. 3:26-29). Cásica maʼ bidii Jehová autoridad Xiiñiʼ, laaca naquiiñeʼ gudii ti hombre ni maʼ bichaganáʼ caadxi autoridad xheelaʼ. w21.02 11 párr. 13, 14
Viernes 28 de octubre
Pabiáʼ dichoso ca ni maʼ biʼniʼ huantar (Sant. 5:11).
Naca Stiidxaʼ Dios casi ti espeju ni racané laanu gánnanu paraa caquiiñeʼ guchaʼnu ne ximodo naquiiñeʼ gúninu ni (Sant. 1:23-25). Ora guidúʼndanu Stiidxaʼ Dios, zándaca gudiʼnu cuenta caquiiñeruʼ gucueezanu laanu para cadi guidxiichinu. Zanda gacané Jehová laanu gácanu binni nadóʼ ora guni tratarnu ti binni o guidxaagalunu xiixa guendanagana ni zándaca guchiichi laanu. Zanda guiníʼ ique chaahuinu ne guicaanu decisión jneza (Sant. 3:13). Nga runi, nabé risaca guiziidiʼ chaahuinu ni zeeda lu Biblia. Nuu biaje napa peʼ xidé gacananu para guizíʼdinu gúninu ni jneza. Peru jma galán nga guizíʼdinu de ni bizaacaʼ xcaadxi binni. Nga runi caguu Santiago gana laanu guidúʼndanu ejemplu stiʼ ca xpinni Jehová casi Abrahán, Rahab, Job ne Elías (Sant. 2:21-26; 5:10, 11, 17, 18). Biʼniʼ huantar ca xpinni Jehová riʼ stale prueba ne qué nusaanaʼ de ñuucaʼ nayecheʼ. Ejemplu stícabe rusihuínnini zanda gacané Jehová laanu para guni huantarnu. w21.02 29, 30 párr. 12, 13
Sábadu 29 de octubre
Ora ruíʼ binni diidxaʼ, jneza zaree ni naguixhe ique guni; gucuaa ca conseju stiʼ binni nuu xpiaaniʼ ora cheluʼ lu guerra (Prov. 20:18).
Ora cacaa ti binni estudiu la? maestru stibe nga naquiiñeʼ gacané laabe guiénebe Stiidxaʼ Dios. Pa guni invitar ti hermanu laanu chinenu laa ti estudiu cadi guiaandaʼ laanu ziuunu para gacanenu laa (Ecl. 4:9, 10). Peru ¿ximodo zanda gacanenu yaʼ? Gaca prepararnu. Zanda guinabadiidxanu maestru ca xi guendanagana cadiʼdiʼ estudiante ca, xi capítulo chiguni estudiárcabe ne xi racaláʼdxibe gusiidibe estudiante ca dxi ca. Laaca zanda guinabadiidxanu laabe xi zanda o xi qué zanda guininu ne ximodo zanda cuʼnu gana estudiante ca. Nánnanu qué zabi diʼ maestru ca laanu guiráʼ cosa ni cadi naquiiñeʼ gánnanu de estudiante ca, peru naquiiñeʼ gucaʼdiáganu ni gábibe laanu purtiʼ zanda gacaneni laanu. Nga peʼ nga ni runi ti misionera ni láʼ Joy. Sicaríʼ guniʼbe: «Ndiʼ racané compañera stinneʼ guizaalaʼdxiʼ estudiante stinneʼ ne ganna xi guiníʼ». w21.03 9 párr. 5, 6
Domingu 30 de octubre
Pa nanalaʼdxiʼ binni laatu la? laguietenalaʼdxiʼ naa nga guca nanaláʼdxicabe primé (Juan 15:18).
Nuu biaje nanalaʼdxiʼ binni laanu purtiʼ rinándanu ni ná Dios ne qué riníʼ íquenu modo riníʼ íquecaʼ. Tiempu riʼ stale binni runi practicar pecadu sexual casi ca binni de Sodoma ne Gomorra (Jud. 7). Stale binni runi burla laanu purtiʼ qué rinándanu modo riníʼ íquecaʼ, sínuque rúninu stipa gúninu ni ná Dios (1 Ped. 4:3, 4). ¿Xi cualidad naquiiñeʼ gápanu para guni huantarnu ora gaca nanalaʼdxiʼ ne guni insultar binni laanu yaʼ? Naquiiñeʼ gápanu fe zacané Jehová laanu para guni huantarnu. Zeeda gaca fe stinu casi ti escudu ni racané laanu para ganda gusuinu «ca flecha ni cá guí ni culaa Binidxabaʼ» luguianu (Efes. 6:16). Risaca gápanu fe, peru laaca naquiiñeʼ gannaxhiinu binni. ¿Xiñee yaʼ? Purtiʼ ora nadxii tuuxa «qué ridxiichi nagueenda», «runi soportar guiráʼ cosa» ne runi huantar (1 Cor. 13:4-7, 13). Pa gannaxhiinu Jehová, ca hermanu stinu ne dede ca enemigu stinu, zacaneni laanu guni huantarnu ora gaca nanalaʼdxiʼ binni laanu. w21.03 21 párr. 3, 4
Lunes 31 de octubre
Cadi guidxiichiluʼ nagueenda, purtiʼ binni nahuati nga ridxiichi nagueenda (Ecl. 7:9).
Laaca zanda gusihuínninu nadxiinu ca hermanu stinu ra cadi gúninu caadxi cosa. Cadi gaca ofendernu pur ni gábicabe laanu. Guiníʼ íquenu ni bizaaca ante gatiʼ Jesús. Gúdxibe ca discípulo stibe naquiiñeʼ gocaʼ beela stibe ne guecaʼ rini stibe para guicaacaʼ guendanabani ni qué zaluxe (Juan 6:53-57). Stale de laacaʼ qué ñuuláʼdxicaʼ ni guniʼbe ne bisaanacaʼ laabe. Peru ca ni dxandíʼ xhamígube, gúcacaʼ leal ne qué nusaanacaʼ laabe. Neca qué ñénecabe xidé caníʼ Jesús ne qué gánnacabe xi gúnicabe la? qué ñaca ofendércabe ne qué niníʼ íquecabe cadi jneza ni guníʼ Jesús. Lugar de nga la? gúpacabe confianza Jesús purtiʼ nánnacabe siempre riníʼ ni dxandíʼ (Juan 6:60, 66-69). Nga runi, nabé risaca cadi gaca ofendernu pur ni gabi tuuxa hermanu laanu ne cadi guiníʼ íquenu guniʼbe xiixa para guninabe laanu, sínuque cuézanu né paciencia gusiénebe xiñee guniʼbe zacá (Prov. 18:13). w21.01 11 párr. 13