Baibiri—I Abandaha na ki Ka Nani be Aboro

“Gupai ka mi nikpinyemuhe tigimi nga i sa fugo ziazia abuku kurogo fugo aboro dunduko,” wogu Desiderius Erasmus akehe, nga gu wene bawirikipai i atambua ko gbe nangia boro Netherlands rogo gu 16 kama agarã.

GUPAI Erasmus aamaabangiri ko gbe tipaha angia aboro dunduko rengbe ka geda Kekeapai na ki girogoyo. Ono tie, abasogo Baibiri aka gi berã re nyanyakii. Nirengo, ti gu regbo re, Putu nangia gu rago nadu ni kerehe kisusi tipa agu aboro nibasasa nadu na kandara wiri tooni nyemu ino agu apai du Baibiri yo. England yo, gu rondo nga ga abakusi andika asigira ndika, nga gu nagumba gupai nga, “agu aboro dunduko nikaa geda Baibiri rogo pa-Ngirisi, i nika zanga gayo rengo nga ga du ni wiri aboro ringara, ki zanga gayo ahe, na ki zanga ungayo . . . na, ka i aandu nani kindi kumbatayo ni nyakarii, watadu ka i karaga tiyo berewe sa gedaha fuo mbu yo pai fuyo, ni bambatapai, si aaida i hasi yo ti ngua tipa samungu kuti bakindo, na fuo gure, i ki zo yo ni we tipa samungu kuti Mbori.”

Rogo gu bakere papara rago nga ga Putu, aboro gu Bapengbanga nga ga aKatoriko anaagbata agu abe-pambori kakaka “nasamungu,” wa ngbatunga gu Valdo atonaha Faranza yo, na ki kparayo tipa kaa rungosi yo bambiko gu sinoyo nangia ga tungusapai fu aboro “rogo abuku wene pangbanga na rogo agu abuku nga ga vovo ndika gbiati gu kura ziazia kekeapai, . . . mbiko tungusapai na kusa rogo agu apai gbayaga nadu rogo ziazia kekeapai [adu ni] gupai i aima zahe tini nabaha fu agu aboro angianga abarumbatayo rogo pambori ya.” Badungu akumba na adee i arungosiyo nikerehe na ki imiyo a mbiko gayo nyemu Baibiri. I amoi ungayo ngbapai tipa ka susa rogo kere mbusa kisusi tipa kina gupai gbua nga kaa pe Ga Gbia Kpee (Barani) ngbariyo watadu ka tangara Arugute Bawe ngbariyo na kaa yugoho fu awiriyo.

Ngbatunga gu futise tipa Fugo Mbori re anye kindi ngbadu dungu agu abazirago nangia aNgirisi, nga aguyo nandu rogo abakurungba ka zio North America. Rogo gu Amerika nadu mbata, “gedapai na pambori aduni kodikodihe kina sa nibakerehe gbe, si kini yugu gu sino nabaha i amoi mburuhe rii inidotise na Baibiri,” wogu gu buku nga A History of Private Life—Passions of the Renaissance apehe. Nirengo, gu tungusapai i akusihe Boston yo rogo 1767 arugu aboro ki ya: “Ka oni dunga na nyomoro rogo geda ziazia kekeapai ya. Na awiso dunduko na na anyemu dunduko, oni du wa ka oni aageda kapita sa rogo gaoni Baibiri.”

Kuti sangba gu umba rimbasa aboro nga ga Barna yo nga aguyo nawisigopa apai Ventura yo, du California yo, aAmerikani susi 90 rii kama du aboro nibasasa dagbayo na aBaibiri beyo kandara biata. Ono tie, gu wisigopai i amangihe bambeda yo nayugo gupai nga, wa vura duhe nga i nabi Baibiri kindi na nyanyakipaha, “dia regbo ka gedaha, ka wisigoho na ka manga agu apai si agumbaha . . . nga kurupai.” Dungu aboro ini agu apai du rogoyo gbua ngbarangbara. Bake waraga pangbanga sa ayaa: “Gu berã nga [Baibiri] rengbe kindi ka fu undo tipa gu fudifudiapai na abakabangirise du awere ni gupai amanganga berewe dedede ya.”

Gu Sungburasungbura Berã nga ga Aboro Zegino

Gu ida rengbe na arago dunduko nga ani rengbe arengba ka mbakada gaani apai nabaha rogo raka yo mbiko gaani berã nisarani na mbiko gu kodabee nga ga aboro. I nabi Baibiri gbua wa kina buku sa dagba gu dungu abuku nafura tipa agu aberã nga ga apambori na agu apai namangi aboro, angianga ni gu buku nga ga ndikidi apai na rengo ya.

Sidu waigu dungu aboro amanga ho i agbiatiyo ni na gu kpakarakpakaraapai gbiati fudifudiapai nga ga raka nga gu nakio kina kumbatayo? I namanga apai rogo gu bitimo nga ga toro, zanga nyanyaki andika ruru mangapai na andika nga ga pambori gbiati rugute duho beyo. I da wa kina agu akurungba adunga na akapi tini ya, nga gu “nasungbura nigiihe na kumbatayo na gu wege yugopai nga ga aboro kini ya nani, . . . mbiko gu nangahe na biriki nga ga aboro.”—AEfeso 4:14, The Twentieth Century New Testament.

Ani du wa ka ani sanahe tie ki ya, Ya mo Baibiri gbua nga kura buku nga ga pamborii? Watadu si nzunzu nga Fugo Mbori, nga gu duna gu tingidapai rogo rengbe aboro arengba ka mangasunge nani, nga gu tingidapai duna nyanyakipaha? (2 Timoteo 3:16, 17) Rẽ Baibiri arẽ na pa wisigoho? Gu paparaha naye re nika fura tipa agi asanahe re.

[Gu kpiaahe du ti kpewaraga 3]

Desiderius Erasmus

From the book Deutsche Kulturgeschichte

[Gu kpiaahe du ti kpewaraga 4]

I akpara aboro gu be-pambori Valdo atonaha tipa kaa rungosiyo mbiko gayo tungusapai rogo Kekeapai

Stichting Atlas van Stolk, Rotterdam