Ndikidi AKristano Nairisa Fugo Mbori — GU BA AWARAGA DU ROGO INTERNET nga ga Ngbaõbambu Sinziri

Ndikidi AKristano Nairisa Fugo Mbori

“Ga pai nga rengo.”—YO. 17:17.

ONI GBATA AKARAGAPAI SA AGI APAI RE:

Gu sakapai i amangihe Yerusarema yo rogo gu garã nangia 49 F.B.K., wai si adu kia ti gu abangbembatayo rogo pambori amangaha?

Ada nangia agu akumba nasongodi Fugo Mbori tifuo kpio amokedi?

Gini ngbatunga wisigo Ziazia Kekeapai ruru aKristano amangihe bara ti digido gu garã nangia 1800, na tipagine gipai re adu ti ni na wene sangbanaha?

1. Ho oni sakipai ni na aDezire Yekova nibambataha, gini nyanyakipa pai sa oni abihe tiyo nga gu nasa gupai nga i du kia ti kura akanisa?

ONI berẽnga pa gu bambata regbo oni asakipai na boro sa dagba aDezire Yekova rogo Ziazia Kekeapai. Ginipai oni atingidaha tipa gu regbo re? Badungu rani rengbe ka ya gu bangisapai ani atingidaha nga i amangisunge na Ziazia Kekeapai ka karagapai kuti gaani asanahe. Nairiwo gu ngbarago oni adu nani ka wirikapai tipa ga Mbori ringbisapai tipa kpotosende, gupai ninaamanga ho boro akpi ni, na gu maabangirise du tipa kpikpi aboro!

2. Gine nga bete ndu agu apai nasa roni oni bi Ziazia Kekeapai na nyanyakipaha?

² Ono tie, wa oni aandu kumbatayo na gaoni wirikapai, oni aye ka ino gupai nga, oni ima rengba ka wirika badungu apai rogo Ziazia Kekeapai susi gu gbua nga si nakaragapai kuti gaoni asanahe tipa raka, kpio, na raka kumbatayo. Oni atona kaa bi Ziazia Kekeapai na nyanyakipaha mbiko si nga gu buku duna bakere undo ti ni rogo zegino dunduko. Regbo agu arugute nga ga Ziazia Kekeapai asusanga te, na agu aboro namangapai kutini nikadu na diabese na ngbarago rogo gayo raka yo. (Oni gedi Atambuahe 1:1-3.) Ndikidi aKristano ima ida kuti Ziazia Kekeapai, i ‘adianga ha wa ga aboro pai te, ono ni ga Mbori pai.’ (1 Tesa. 2:13) Bete wisigopai tipa wai agu aboro naadu kusayo amangisunge na Ziazia Kekeapai watadu wai aguyo aká ka mangasunge nani nika yugo gu kparakparapai furani du dagba agu aboro nairiso fugo Mbori na agu aboro airisongo ho ya.

I ANYASI RIIPA KPAKARAPAI

3. Gini kpakarapai naaida ka gbarasapa gu kodatise nga ga dungurati rogo sa kama agarã, na tipagine si adu ti ni nikpakarapai ka nyasa riipaha?

³ Agarã bawe na biata asusi tifuo mbedayo gu bambata Gendiria nangia Korunerio naayeranga tiko ya. Badungu aGendiria atona ka dani aKristano. Ti gu regbo re, kpakarapai akuru nasa gu kodatise nga ga aKristano rogo dungurati si du ngbapai. Gu sanahe nakuru nga, Ya mo si naida aGendiria yeretiyo ringbisihe kuti gu sino nga ga aYudo mbata fu i zi bapatiza? Gi sanahe re aima nyaka fu aYudo i karagapai kutini. Agu aYudo nanaairiso ga Moize aNdiko arengbanga ka ndu kua aGendiria yo te, ka ani agumbanga gu tie nga ka kodatiyo naayo ya. I anaarungosi agu aYudo nangia aKristano nikerehe tipa mbuyo gu pambori nangia ga aYudo. Ka i atona berewe kaa dia agu aGendiria naayeranga tiyo re ya kugume wa awirinayo, ka gure aye na bakere rungosiro berewe gbe fuyo.—Gara. 2:11-14.

4. Ada naadungura tiyo tipa ka nyasa riipa gu kpakarapai re, na gini asanahe narengbe ka ye ku berã aboro yo tipa gu sakapai re?

⁴ Rogo gu garã nangia 49, F.B.K., amokedi gbiati agu abaakumba naadu Yerusarema yo nangia agu aYudo i aima yera yó ‘adungura tiyo na abaakumba ka baka bangiriyo ti gi pai re.’ (Amo. 15:6) Gu sakapai i adungura tiyo ka mangaha re aangianga kungbo sakapai gbua te, i amangisunge na Ziazia Kekeapai rogo gu gayo sakapai re tipa ka nyasa riipa gu kpakarapai re. Agu aboro dunduko naadu ba gu sakapai yo re, i afuku gayo abipai. Wai i arengbe ka nyasa riipa gu kpakarapai re? Ya mo i arengbe ka mbu kina gu iraira bipai nga ga aboro si du na ome kurii gayo diaberã? Ya mo agu abaakumba naangera kurii apai re arengbe ka pido ariapai mangi mbataano Yisaraere yo tipa aKristano i kini ru ka manga diaberã? Watadu i aidi gbua kuti kungbopai tipa ka dakuti yangarapai?

5. Gu sakapai i amangihe Yerusarema yo rogo 49 F.B.K., rogo gini nyanyakipa agene duhe kia ti agu asakapai nga ga aboro kanisa?

⁵ Ba agu asakapai yo nga ga abangbembatayo rogo pambori, gupai ninaamanga gbe nga i nada kutipai nga gu i aidanga aida kutini ya, ono i namangaha wo tipa ka dakuti digisopai. Gupai ninaamanga amanga gbe nga bete yó naida ka sa aboro i da kina kuti gayo bipai. Pai wa gure aamanganga rogo gu sakapai i amangihe Yerusarema yo te. Gu sakapai naadu Yerusarema yo, i amangi gu diaberã nga gu agu aboro dunduko naadu pati ni adaada kutini. Wai si arengbe kadu wo? Si adu wo bambiko wa si avura du nga i adu na gayo abipai nibakiakia, i dunduko naairisa Fugo Mbori, na i amangisunge na Ziazia Kekeapai tipa ka nyasa riipa gu kpakarapai re.—Oni gedi Atambuahe 119:97-101.

6, 7. Wai i amangisunge na Ziazia Kekeapai ka nyasa riipa gu kpakarapai naadu tipa yeratise re?

⁶ Agu afugo du rogo Amosa 9:11, 12 naundo yó i nyasi riipa gu kpakarapai re. Agu afugo re du i adipai rogoho ki kehe rogo Amokedi 15:16, 17, nga gu nayaa: ‘Mi akaraga tire fuo agi apai re, mi ki dua ga Dawidi kporo berewe nati; gu nakpataka mi ki dua ha berewe, mi ki nyakasi he, ya yangara aboro gbata Gbia, na aGendiria dunduko, nga agu yo yambu yo rimore ti yo.’

⁷ Ono boro rengbe ka ya gi veresi re ayanga wee agu aGendiria naada ni aKristano, ka i avuranga ka yera yó ya, ka si adunga napai te te. Kina rengo du. Ono agu aYudo nangia aKristano aima rugatiyo na gipai re wo. Tipagine? Bambiko agu aYudo nangia aKristano anaabi agu aGendiria i aima yera yó wa awirinayo angianga wa aGendiria ya. (Gate 12:48, 49) Nikpiapai, ringbisihe kuti gu sasa fugo Ziazia Kekeapai Bagster asa i ayambaha nga Septuagint, Esetere 8:17 nayaa: “Dungu aGendiria ayere tiyo ki sa tiyo ni aYudo.” Sidu, ho Ziazia Kekeapai afura ni tipa yangara aYisaraere (aYudo na agu aboro naasa tiyo kurogo gu pambori nga ga aYudo i aima yera yó) kodihe na “aGendiria” (agu aGendiria nga azanga yeratise) nga i nika du nga boro sa ti rimo Mbori, si aima du gbaiga fuyo nga si aaidanga agu aGendiria naida kada ni aKristano yere tiyo ayera mbata te.

8. Tipagine si aaida agu aYudo nangia aKristano du ti ni na wingbaduse ka manga gu diaberã i amangihe?

⁸ Fugo Mbori na gako toro asa agu aKristano re i da kutipai kina kubanisa. (Amo. 15:25) Wa si avura du nga gu diaberã re arengbe arengba ka ye na bakere rungosiro fu agu aYudo nangia aKristano, aguyo naadu niruruyo apekefuo agu arugute mburuhe aaru rii Ziazia Kekeapai niwingbaduse.—Amo. 16:4, 5.

GU KPARAKPARAPAI DU GBAIGA

9. Ginipai nasa gupai nga ziree yugopai gberesi ndikidi pambori, na gine nyanyakipa yugopai nga ga aKristano i gberesi he?

⁹ Gu mokedi nangia Pauro ayawee, fuo kpio amokedi, ziree yugopai agberesapa ndikidi irisombori. (Oni gedi 2 ATesaroniko 2:3, 7.) Ko agumba gupai nga agu aboro duadu na asunge beyo rogo dungurati, i aduadu dagba agu aboro yo nikaa ‘idanga pa ziazia yugopai ya.’ (2 Tim. 4:3) Pauro atingidi agu abaakumba naadu ti ragoko ki yaa: ‘Akumba agúari dagba roni tigaoni a, ki nigumba irairaapai, ka gbefa abawiriki fuo yo.’ (Amo. 20:30) Gu buku nga The New Encyclopædia Britannica nagumbapa gu bangua ndupai ziree yugopai arimi ti ni ku dagba aKristano. Si nagumba gupai nga kura bete aKristano i araba yó rogo gu dudunguroo wirikapai tipa raka nga ga aGiriki atona kaa mangasunge na gi gayo dudunguroo wirikapai re kaa sakapai nani tipa gu gayo ida nga ga aKristano. Gipai re asayo i du na ngbarago tipa gu inohe i adu nani re, na i ki berẽ gupai nga si narengbe ka undo apagano i dani aKristano. Nikpiapai, gu nyanyakipa ida nga ga aKristano i agberesihe na gu bipai nga ga apagano, si nga gu yugopai du tipa Yesu Kristo. Ziazia Kekeapai naya ko nga Wiri Mbori, agu aboro naakpinyemu gu yugopai nangia ga aGiriki ayugo gupai nga ko nga Mbori.

10. Wari abangbembatayo rogo pambori arengbe ka gbia karagapai ni kuti gayo sanahe naadu tipa Kristo?

¹⁰ I asakipai tipa gipai re ba gu dungu asakapai yo nangia ga apambori. I arengbe arengba ka gbia karagapai niipo tipa gipai re rogo Ziazia Kekeapai, ono dunguyo aabi agu apai du rogo Ziazia Kekeapai naapa ha kusende. Badungu yo aima manga gayo adiaberã riyo yo tipa gupai re mbata fu i ndu tipa sakapai rogo gayo akanisa, na i aaidanga ka aria gayo diaberã te. Gu diaberã i amangihe ba agu asakapai yo re, mburuhe aadunga rii Ziazia Kekeapai te.

11. Ada duna pagbia kurii agu adiaberã nga ga abangbembatayo rogo pambori, na tipagine duhe ti ni wo?

¹¹ Tipagine i aamanganga sunge na Ziazia Kekeapai ti ni ba gi gayo sakapai re yo ya? Wene bawirikipai nangia Charles Freeman ayawee, si adu wo mbiko gupai Ziazia Kekeapai agumbaha aadunga na ngbanya na gu gayo bipai nga Yesu nga Mbori re te. Afugo Yesu nitiko ayugu gupai nga Mbori kii tiko. Wa gene aadunga be agi abangbembatayo rogo pambori re i ká afugo Yesu ya, sino atitase gbiati agu abipai nga ga aboro paha anyaki bangiriyo susi gu nga ga Ziazia Kekeapai. Zavura areme, badungu abangbembatayo rogo pambori nabihe nga agu apai gu gayo abavugahe nga Abarani agumbaha nyakipaha ki susi Fugo Mbori. Ka si du nga oni asakipai tipa gu yugopai nga ga Tirinita na siminario, oni ima kparia gipai re.

12. Gini maapai kurii agu abazogo nangia ga aRomo yó adu nani?

¹² Agu abazogo nangia ga aRomo yó aima du na bakere maapai kurii gu sakapai re. Nikpiapai, bakerepa bayugupai nangia Richard E. Rubenstein akepai tipa gupai namangi ba gu sakapai naadu Nicaea yo. Ko aya gu vovo bazogo nangia Kostatino asa abisopu ni aira kumuko. Mbata fu garã sa, ko akaraga agu ahe dunduko i arogodihe beyo, ngbatunga gu duwa gayo kanisa, gayo asunge, na gayo ataarimo. Ko afu agu amomu fu abisopu nga gu naadu be apagano. Nisangbana gipai re, Kostatino adu na rengba beko kadu namaapai kurii agu adiaberã i amangihe rogo gu gayo sakapai naadu Nicaea yo, isoke singia ka ariaha. Na Charles Freeman akepai berewe ki ya, tifuo gu gayo sakapai re, gu bazogo re atona kadu na pagbia kurii kanisa. Ko afu pagbia fu kanisa na ko kidu na pagbia kurii gaha yugopai.—Oni gedi Yakoba 4:4.

13. Ginipai oni nabihe nga si naasa abangbembatayo rogo pambori ka i idinga na agu arengo du rogo Ziazia Kekeapai yo ya?

¹³ Wa si avura du nga abangbembatayo rogo pambori aaidanga kuti gupai nga Yesu Kristo nga Wiri Mbori te, agu aboro payo adu kusende aima ida kuti Yesu Kristo niwiri Mbori. Si adu wo mbiko i aima rugatiyo na agu apai i aagedaha rogo Ziazia Kekeapai na ki idi kutini. Ono abangbembatayo rogo pambori aida marã na ome nga gu bazogo arengbe ka fuhe fuyo, si du i ambu mangasunge ti ni na Ziazia Kekeapai. Gu bangbembatayo rogo pambori nangia Gregory boro Nyssa abisirapa gupai agu aboro payo adu kusende apehe tipa pambori nga aguyo naadu wa ababagi arokoo, abaundamarã, ababagi ahe, gbiakuti amoyambu. Gregory aidanga na gu rengo agu aboro payo adu kusende aagumbaha nga Wiri Mbori kia ti Bako na Ba kii ti Wiri te, na i ambakadanga Wiri rogo he yo a te. Agi aboro re arengbe ka sakapai tipa agi arengo re nimangayo sunge na Ziazia Kekeapai. Si nangia gupai Gregory boro Nyssa gbiati abangbembatayo rogo pambori anaamangangaha ya. Ka i adegenga tuyo adega kuti gupai agu aboro payo adu kusende aagumbaha re!

“MORŨ” NA “RENDE” ASONO WA SA

14. Tipagine rengbe ani ti ni ka yawee bete ndikidi mbedimbedi aKristano aduadu ho auru kpotosende natona rogo bambata sa kama agarã ka ndu kumbatayo?

¹⁴ Rogo ga Yesu sanza sa, ko ayugu gupai nga tona rogo bambata sa kama agarã ka ndu kumbatayo, ndikidi mbedimbedi aKristano nika aduadu auru kpotosende ane. Ko aringbisi yó kuti wai “morũ” naasona dagba “rende.” (Mt. 13:29) Rengo ngaha nga, ani ainongo boro gini akumba watadu gbu nangia papara gu riko nga ga mbedimbedi aKristano re te. Ono ani ima ino gupai nga bete aboro adu kinaho naadu na wingbaduse ka nyakasapai kubara Fugo Mbori yo kini fura tipa agu aziree yugopai nga ga kanisa. Ani wisigingo bete akpiapai.

15, 16. Ada nangia gu bete akumba nasongodi gu yugopai nga ga Ziazia Kekeapai?

¹⁵ Gu bisopu nangia Agobard naadu rogo gu gbata nga Lyons, France yo, naaraki bangbanda agu agarã nangia 779 na 840, abisirapa iriso kpiahe, agu akanisa i aduaha fu asanto, gbiati agu amangaapai na agu iriso nga ga akanisa. Gu bisopu nangia Claudius, naaraki ti kina gu bangisa regbo Bisopu Agobard araki ti ni re, ko aká gu sino mangaapai nangia ga apambori na ko aidanga na gupai nga aboro naakpara fu asanto na kini irisi kura ahe te. Rogo 11 kama agarã, i ado gu Atidikoni nangia Berengarius naadu rogo gu gbata nga Tours, France yo kusayo rogo kanisa mbiko ko aká gu ga aKatoriko yugopai nga ho boro adia kpakuto gbiati imekakue ni, si nasatihe nibasa kurogo ndikidi kpoto Yesu na kureko. Ko ayugu gupai a nga Ziazia Kekeapai duna bakere ome ti ni susi sino aboro.

¹⁶ Rogo 12 kama agarã, kura akumba ue akuru nakpinyemu agu arengo nga ga Ziazia Kekeapai nga Peter naadu Bruys yo na Henry naadu Lausanne yo. Peter ambu sunge abavugahe mbiko ko aabingo pai rogo Ziazia Kekeapai naasongoda gu ga aKatoriko yugopai du tipa bapatizi agude, gu yugopai nga kpakuto na imekakue nasa tihe kurogo ndikidi kpoto Yesu na kureko, kpee tipa gu kpikpi aboro, na iriso wagiwagi ngua te. Rogo gu garã nangia 1140, i aimi Peter tipa gako idapase. Henry afura tipa gu gbegberẽ mangaapai na gu ziree iriso naadu rogo kanisa. I aziko rogo gu garã nangia 1148 ku bambukiso yo, ko akpi kina koyo.

17. Gini nyanyakipa pai Waldo na apefuoko amangihe?

¹⁷ Bara ti agu aregbo i azo Peter niungako tipa bisira ko kanisa, i avungu kura boro narengbe ka gbandaka gu yugopai nga ga Ziazia Kekeapai kina kumbatayo berewe. Rimoko angia Waldo. Ko angianga bangbembatayo rogo pambori wa aPeter na Henry te, ono ko aabi Fugo Mbori na nyanyakipaha si ki sako ko fu agu ahe naadu beko tipa i sa papara Ziazia Kekeapai kurogo fugo badungu agu aboro naraka bangbanda uroyo na sudiyo rogo gu ringara nga France. Bete aguyo adu na ngbarago ka geda Ziazia Kekeapai rogo fugoyo yo na i ki fu gayo ahe a na ki mangisunge na gayo raka tipa ka fura na aboro tipa agu arengo nga ga Ziazia Kekeapai. Gipai re aangbanga ti abangbembatayo rogo pambori te. Rogo gu garã nangia 1184, gi zaaza akumba na adee re i ayambuyo kusa nga Waldenses re, papa ado yó kusayo rogo kanisa, na bisopu ki ká na akpuyo beyo. Gipai re aundoyo i gbandaka gu pangbanga nga ga Ziazia Kekeapai kurogo kura aba. Niyangaraha, agu aboro napekefuo Waldo, Peter, na Henry na agu akurayo adu rogo dungu aringara Putu yo. Kusa, rogo agu agarã nangbe fuo gure, kura aboro asongodi gu rengo nga ga Ziazia Kekeapai: John Wycliffe (naraki tona ti 1330 kuti 1384), William Tyndale (naraki tona ti 1494 kuti 1536), Henry Grew (naraki tona ti 1781 kuti 1862), na George Storrs (naraki tona ti 1796 kuti 1879).

“I AVODA NGA GA MBORI PAI TE”

18. Oni sakingo pai tipa gu wisigo Ziazia Kekeapai agu abawiriki Ziazia Kekeapai naadu rogo 19 kama agarã aamangaha, na tipagine si adu ti ni na wene sangbanaha?

¹⁸ Avura Ziazia Kekeapai aarengbanga ka rugusa pa gbandaka gu yugopai nga ga Ziazia Kekeapai te. Rogo 2 Timoteo 2:9, si naya, “I avoda nga ga Mbori pai te.” Rogo gu garã nangia 1870, badona agu abawiriki Ziazia Kekeapai naadu na wene ngbaduyo yo atona ka gbata rengo. Wai i anaamanga gi wisigopai re? Boro anikusi sanahe, i ki sakipai tipa gu sanahe re. I ani gedi agu averesi dunduko nafura tipa gupai re, fuani, ka i bi gupai nga gupai re daada bangiriyo ringbisihe kuti gu sanahe re, i ki mangi diaberã tipa karagapai ki kehe sande. Gure angia wene gene nga ga wisigopai bambiko i aapekafuo gu kpiapai nangia ga amokedi na agu abaakumba naadu rogo bambata sa kama agarã. Si nangarasa rani angarasa ka ino gupai nga gi ruru akumba naadu mbata re, gayo idapase aru rii Fugo Mbori.

19. Gini veresi du tipa gu garã nga 2012, na tipagine rẽhe arẽ ti ni?

¹⁹ Ziazia Kekeapai nga mburu gaani aida. Si nga ndu gupai Riigbu Bipasunge nga ga aDezire Yekova nasia agu afugo Yesu ti ni nayaa: “Ga pai nga rengo” nigu veresi du tipa gu garã nga 2012. (Yoane 17:17) Wa duhe nga agu aboro dunduko naida Mbori idi naayo i duwa ka i aata rogo rengo, ani dunduko mangingo ome amanga kindi tipa Fugo Mbori naangbe furani kumbatayo.

[Blurb on page 12]

Gaani veresi nga ga gu garã nga 2012 nayaa: “Ga pai nga rengo.”—Yoane 17:17