Asanahe be Agedihe

ADezire Yekova Naadia agu Angua Kaza I Amangihe Rogo Kure?

Bangua karagapai nga aDezire Yekova naadianga kure wa gu tooni te. Ani idi gupai nyanyakii nga gu ga Mbori ndika du tipa kure, si ni gu ndika du tipa ariaha tipa si niringbisitihe na agu aberãpai nga gu aboro atambuhe kini gbisi fuo kuraha te. Si ki vura du wo, vovo akango nakura kindi mbiko i rengbe awere ka mbakada kure kurogo bangua apaparaha biama na ki rengbe ka mbakada kura ahe rogo agu apaparaha du biama re. Rogo diaberã tipa dia ngbatunga gu ngua kaza re, si naida Kristano bi gu kura apai susi gu gbua nga ka bi kina pa agu aundo watadu gu gbegbere sangbana gu ngua kaza re narengbe ka ye nani. Gupai si aida ni ni nibakibangirini tipaha nga pa gupai Baibiri agumbaha na pa gupai rengbe gipai re ka du nani re kurii gani ngbanya dagba ni na Mbori Tanduapai-dũ.

Gu bangua apai du tipa wisigoho ni kina taataha. Tipa undo rani ani bi gupai duhe tini wo, ani wisiginga bete kuruapai rogo Baibiri yo, rogo gu kuru pangbanga nga ga aboro, na rogo gu pangbanga nga ga kusa angua kaza.

Yekova Mbori agumba gupai fu gu titarani nangia Noa nga i du wa ka i amanga kure ni gu he duni kparakparaha. (Bambata Pai 9:3, 4) Kusa, ga Mbori andika fu aYisaraere ayugu padu kure ni ziaziaha: “Ka gu boro dagba ngbatunga aYisaraere yo watadu dagba kungba aboro . . . ri kure nya [“ngbatunga kure dunduko,” NW ], mi azínga kuti gu boro niri kure.” Ni basa ga Mbori ndika, boro Yisaraere anirengbe ka birikosi gu kura aboro; si du Mbori agbia gupai tini kuti ni nga: “[Mi] ki kpara ni ku sa yo ti gani aboro.” (Pa Amotumo 17:10) Kusa, pati gu dunguratise nga gu nadu Yerusarema yo, amokedi na abaakumba arũndika nga ani du wa ka ani ‘ne kure.’ Mangaha wo a na nyanyakipaha wa kina ne wasiwasi kodaba na iriso kpiahe.—Amokedi 15:28, 29.

Ginipai pa “ne” kure aayugoho ti gu regbo nadu kusayo re? AKristano anaringa kure, singia iwo kure watadu gu duni kputakputaha te; i anaringa pasio gu nyaa a kureru naaukanga ya te. Si aidi a i ne agu ariahe nga gu i koda kure kurogo, wa ngbatunga gu nga ka pasa tudukure na kura pasio. Dia kure kutii kpotoseyo rogo ngbatunga agu agene gumbayo paha re anidu nga basa ga Mbori ndika.—1 Samuere 14:32, 33.

Dungu agu aboro nadu mbata kusayo anabakanga bangiriyo tipa pa ri kure te, a wa rengbe ani ka bihe ti gu kekekekeapai nga ga gu bake kuruapai nangia Tertullian (rogo ue kama agarã na biata kama agarã ti Gaani Regbo). Ni karaga ko pai sa gu zire kitangbaangase nga aKristano anari kure, Tertullian agumbapa agu angbatunga nga aguyo nanazio bakure ni hia yo kure. Ko agumba gupai a nga “ho i anayugo apai ni bangimbaro yo, [bete] agu aboro nanidu na gomoro kure nga ga ngbaduse anidi iwo kure nga ga agu aboro i asaringbangayo . . . ni ngua kaza tipa gayo imawirianya.”

Ngbatunga gu mangimangiapai re arunga tipa aKristano te, (ka si vura du nga gu kura aRomo anamangaha tipa pa du kpotose wenengai vurũ): “Zavura kure anyaa, ani naakodanga ha kurogo gaani riahe te,” wogu Tertullian akehe. ARomo anamangasunge na gu riahe nadu na kure rogo ka asada gu kakuti idapase nga ga ndikidi aKristano. Tertullian agbia gupai kuti ni nga: “Awere, mi nasana roni, gini ngbatunga pai ngaha, nga ho ini oni gupai ni wenengai [nga aKristano] nika gunde agunde be kure anya, oni rengbe ka berã gupai nga i na ngbaduse tipa kure aboroo?”

Areme, kina bete aboro gbua rengbe ka berã gupai nga agu andika nga ga Mbori Tanduapai-dũ nasoga pa kure ka bafungua fu gu berã fuyo nga i di kure kutii kpotoyo yo. Wa vura duhe nga aDezire Yekova naida nirengo kaa raka kindi, ani aima kpara tirani ka duna irisa tipa gu ga Yekova ndika du tipa kure. Gere nayugo ginipai nibipa gu sunge amunganga nga gu du awere re?

Wa pa fu kure kutii kpotoseyo arengbe na arago dunduko fuo Ue Vura nga ga Zegino, aDezire Yekova abi gupai nga gere adunga kuti ga Mbori ndika te—na ani a kindi na kina gu bangisa ida re. Wa vura duhe wo, aboro nitambu ngua kaza kini gbisi fuo kuraha vuru gu regbo susi. Areme, i amanganga bakere fu kure kutii kpotoseyo na ndikidi kure dunduko te, ono i namangaha na gu sa dagba bangua apaparaha: (1) Red cells [zamba kure]; (2) white cells [pusi kure]; (3) platelets [mbusuru kure]; (4) plasma (serum), nga gu ime he kure asungo rogo. Nibi gupai du tipa boro kaza, abafungua rengbe ka gumba gupai nga ni di zamba kure, pusi kure, mbusuru kure, watadu gu ime he kure asungo rogo. Fu gi kikindigi apaparaha re kutii kpotoseyo nafu gene tipa gupai nga i kparaka gi bangisa kure re kutii kpoto dungu aboro kaza yo. ADezire Yekova idi kuti gupai nga dia kure nabaha watadu gu bangua apaparaha du biama re nga basa ga Mbori ndika. Gu nyakipaha berewe nga, kakuti gi ga Baibiri yugopai re aundo yo be dungu kereapai, kodihe na ngbatunga akaza wa kaza ende na AIDS [SIDA] nga gu rengbe aboro ka diaha ti kure.

Ono tie, wa duhe nga i rengbe ka sa kure kurogo dungu apaha susi gu bangua apaparaha gumba yo paha kuari re, asanahe nakura tipa agu apapara kure di yo ho ti gu bangua apaparaha re. Waigu i amangasunge na ngbatunga agu apaha re, na ginipai si aida aKristano wisigipaha ho i adiaberã ni tipaha?

Kure nga kpakarakpakara he. Zavura kina gu paparaha i ayambaha nga plasma, nga gu ime he kure asungo rogo—90 rii kama nga gaha nga kungbo ime—natinda badungu ahe kaa ta nani wa hormones, tikpo, enzymes, na rigo, kodihe na minerals na sukara. Gu ime he kure asungo rogo re natinda ngbatunga apurotini wa albumin, nga guhe nasa kure si kputa, na gu kura ahe nga gu nasovura kuti akaza. Agu aboro duna inohe tipa gu ime he re nakparaha na kini mangisunge na agu apurotini nga gaha. Ni kpiapai, gu nga clotting factor VIII [guhe nasa kure si kputa] i nafuhe fu agu aboro duna gu kaza tiyo nga gu kure aga ti boro behe taata. Watadu kangia boro gbia kura kaza, amunganga rengbe ka gumba gupai funi nga i rũ ni na gu ime ngua nga gamma globulin, nga gu i akusihe ti gu ime he kure asungo rogo nga ga agu aboro ka gu kaza re azionga yo ya. I namangasunge na gu kura apurotini nga ga gu ime he kure asungo rogo re ni ngua kaza, ono gu gumba yo paha kuari re nayugopa wai rengbe yo ka sa papara kure (gu ime he kure asungo rogo) kurogo kura apaparaha.a

A wa kina gu rengbe yo ka kusa dungu ahe nibakiakia ti gu ime he kure asungo rogo, i rengbe a ka mangasunge na gu kura bangua apapara kure nga (zamba kure, pusi kure, mbusuru kure) tipa ka kpara gu kura rukutu apaparaha kusayo. Ni kpiapai, pusi kure rengbe ka du nga mburu gu ngua kaza nga interferons na interleukins, nga gu ngua kaza i amangasunge nani tipa husa gu kura akaza nga gu naye be agbiro watadu gu kaza nga cancer. I rengbe ka mangasunge na mbusuru kure tipa ka kusa gu ngua kaza nahusa oro. Na i nambakada gu kura angua kaza nga gu duna (kandara bete) ahe rogo nga gu duna apapara kure rogo. Ngbatunga gu sunge amunganga re nga dia kure kutii kpotoseyo te; si nakoda kina apapara kure dedede. Ya mo aKristano rengbe ka ida pa gi papara kure re rogo sunge amunganga? Anga ani rengbe ka pehe te. Baibiri afunga futufutuapai tipaha te, sidu Kristano du wa ka ni mangi diaberã ki duni rugurugu ni be gani sangbakpotoyo ku barabangiri Mbori.

Gu kurayo gudu ho rengbe ka ka agu ahe dunduko nga gu i adihe ti kure (zavura agu apaparaha du tipa banda kpoto boro be kaza tipa bete regbo vurũ). Gure nga gu gene i agiarogo gu ga Mbori ndika yo nga gu nayaa, ani ‘ne kure.’ I naberãha ki ya gako ndika nga gu ko afuhe fu aYisaraere aida gupai nga gu kure i nikusihe ti ungahe du wa ka i ‘ukaha ku sande wa ime.’ (Pa Fu Rugute ni Ue he 12:22-24) Tipagine du gure tini ni gupai ru aru? Wenepai, tipa ka mbakada gu ngua kaza nga gamma globulin, na agu ahe nasa kure si kputa, na agu akuraha, si naida gupai nga i dungura kure na ki mangisunge he. Sidu, gu kura aKristano naka ngbatunga agu ahe re, a wa kina gu i aka gupai nga ga dia ndikidi kure kutii kpotoyo yo watadu gu banguaha du biama. Si naida ani irisi gayo diaberã nga ga sangbakpotoyo.

Gu kura aKristano nadiaberã tigayo kia. I naka gupai a nga ka dia ndikidi kure, zamba kure, pusi kure, mbusuru kure, watadu gu ime he kure asungo rogo. Si ki vura du wo, i rengbe ka idaha fu bafungua tipa ko mangisunge yo na gu papara kure nga gu i nidihe ti bangua apaparaha. Zavura herẽ a, kparakapai rengbe ka duho. Gu kura Kristano rengbe ka ida gupai nga i rũ ni na gu ime ngua kaza nga gamma globulin, ono ni rengbe ka idapa gupai a nga i rũ ni na gu ime ngua kaza i nidihe ti zamba kure watadu pusihe, watadu ni arengbanga ka idaha te. Ono tie, kurii agi apai dunduko re, ginipai rengbe ka ndu na kura aKristano tipa i digisihe kuti gupai nga i rengbe arengba ka dia apapara kure?

Agu “Asanahe be Agedihe” nga gu nadu rogo gu Ngbaõbambu Sinziri nga ga Banzinga ti rameru 1, rogo 1990, agumba gupai nga gu purotini nga ga gu ime he kure asungo rogo (apaparaha) naguari ti kure gu dee duna mobara kurogo gu kparakpara gene kure nga ga kpedakpeda wiiri vuriyo. Ngba gi gene re, nagude nafu kura ahe fu wiiri, nga gu nasovura kuti kaza. Ho zamba kure nga ga gu kpedakpeda gude re akpi ni, gaha sunge tinda oxygen nagbisa kumbatayo. Gu kuraha kini mo ka da ni guhe i ayambaha nga bilirubin, nga gu nasusa rogo mbukuse kurogo nagude na si kini kuru kusayo sa na agu abiriko du tii kpotoriyo. Gu kura aKristano rengbe ka diaberã nga wa duhe nga apapara kure rengbe arengba ka susa ti boro kurogo kura ni rogo gi gene re, i rengbe arengba ka dia gu papara kure nga gu i nidihe ti gu ime he kure nasungo rogo watadu ti kure.

Ya mo gu rengopai nga aberã gbiati adiaberã nga ga sangbakpotoyo rengbe ka duna kparapai dagbaha nayugo gupai nga nyakinga pa gupai re te? Oó. Si ni banyanyakipai. Si ki vura du wo, mburupai kinaho nga gu du taata. Gupai du kuari re nayugo gupai nga aDezire Yekova naka gupai nga i fu ndikidi kure kutii kpotoyo yo kodihe na bangua apaparaha. Baibiri naruga aKristano tipa i “ne agu ahe i atumo na ni fu kpiaahe, na kure, na agu anya i akama gora, na pa meteka.” (Amokedi 15:29) Kurii gure, ho daha ni tipa apapara bangua kure, aKristano nibasasa si aida gayo sangbakpotoyo diberã fuyo tipa gupai du tipa tiyo, fuo berãyo wenengai kuriihe rogo kparakpee yo.

Dungu aboro duna nyemu gupai tiyo nga ka ida pa gu sunge amunganga nga gu nawira si afu undo fuyo niipo, zavura su sunge amunganga nga gu ini aboro ho tipa gaha kereapai vurũ, a wa duhe nirengo tipa agu angua kaza duna kure rogo. Gu Kristano naida rengo na’asada tini tipa ka duna gu bipai nga gu nakodaapai susi gu gbua du tipa kpotoni, nga gu bipai duni ringbisiringbisihe. ADezire Yekova na tambuahe tipa gu asadatise duho tipa ka ngerafuoyo na wene sunge amunganga, na i namakiapa gu bakio kerepai duho na ki ringbisihe kuti gu bakio undo nga gu rengbe gu sunge amunganga re ka mangaha. Ono tie, ho daha ni tipa agu angua kaza nga gu i ambakadihe rogo kure, i namakiapa gupai Mbori agumbaha na pa gayo ngbanya dagbayo na gaani Bafu-unga.—Atambuahe 36:9.

Nga gu maku ngaha fu Kristano tipa ni duna ngbatunga gu kido nga gu bake Atambuahe adu nani, nga guko nakepai ya: “Yekova Mbori du wa uru na vurakube; Yekova nafu undahe na taarimo. A nga wene he sa ka ko aka na ni be agu yo nata nzunzu te. Ako Yekova nga ga arimbasa ko, boro maku nga gu boro nakida kuti ro!”—Atambuahe 84:11, 12.

[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]

[Sanduki ti kpewaraga 30]

Fu Berã Tipa agu Asanahe Du fu Amunganga

Kangia i nika gba roni watadu oni ka gbia tironi na gu sunge amunganga nika ida i mangisunge na agu angua kaza i ambakadihe rogo kure, oni sanahe ki ya:

Agu aboro namangasunge bambu-ngua yo nga aguyo dunduko du tipa mangasunge re ini gupai nga mi ni guni sa dagba aDezire Yekova, nagumba gupai nga ka i funga kure kutii kpotore yo ya (nga kure nabaha, zambaha, pusihe, paparaha, watadu gu ime he kure asungo rogo ka kina gine vura manga vurũ?

Kangia i naida ka fu ngua kaza fu roni nga gu i avura mbakadaha rogo gu ime he kure nasungo rogo, zamba kure watadu pusihe, watadu papara kure, oni sanahe ki ya:

I ambakadi gu ngua kaza re rogo gu kura he sa dagba gu bangua apapara kure du biama? Kangia wo duhe, oni rengbe ka yamba rimo agu ahe du rogo fere?

Gi ngua kaza di yo ho ti kure re, gini bakioho oni ka fu fere, na rogo gini gene?

Ka sangbakpotoreyo idihe fere mi idipa gi papara kure re, gini gbegbere sangbana gi ngua kaza re narengbe ka ye nani?

Ka sangbakpotoreyo idihe fere mi ka pa gi papara kure re, gini kura ngua kaza duho rengbe oni ka mangasunge nani?

Fuo berã mi kurii gipai re dudunguroo, gini regbo rengbe mi ka tingida roni na pa gimi diaberã?