Fugo Yekova Niungaha

Memeapai Rogo gu Buku Nga Bambata Pai— Bambata Paparaha

GU BUKU nga Bambata Pai, si nafura tipa wai zegino aye kadu, na wai Mbori ambakadi kpotosende tipa aboro rengbe ka raka auruhe, na wai boro aye ka tona ka raka auruhe. Sidu, gu rimo i afuhe fuhe rogo gu Ziazia Kekeapai nga Septuagint nga Genesis, si nigu rimo daada tipaha, mbiko rogoyo nga “tonatonapai” watadu “batika.” Mose ake gi buku re rogo gu ngbakungbo nangia Sinai, ki wiri nyasa kekehe gbe rogo gu garã nangia 1513 Mbata fu Gaani Regbo.

Gu buku nga Bambata Pai nagumba gupai fu rani nadu tipa gu zegino nadu mbata fu Ime Akangbii, gupai namangi wa gu regbo nadu fuo Ime Akangbii atona, na pa wai Yekova Mbori andusunge na Abarayama, Yisaka, Yakobo, na Yosefa. Gi papara kekepai re nika kusa memeapai tona rogo Bambata Pai 1:1 ki da kurogo kapita 11:9, nga gu regbo Yekova atona ka mangasunge na gu iriiripa bakumba nangia Abarayama.

GU ZEGINO NADU MBATA FU IME AKANGBII

(Bambata Pai 1:1–7:24)

Gu tonatona afugo du rogo Bambata Pai nga, “ho rago aenge ni,” si nafura tipa gu regbo naima du bakuru kusayo mbata fu dungu abirioni agarã. Agu apai fura yo tipaha namangi rogo agu ‘a’uru’ kusaahe, watadu abagizo kparakpara regbo asunge kusaahe re, i ringbisipaha a wa ka si adu fu gu boro kaa nganaha wa ka ni aduho auru kpotosende. Ti digido gu sita uru, Mbori akusi kumba. Zavura gupai nga, fuöho aturanga te pa Paradiso ki gbere mbiko gu basasangbaa nangia ga kumba, Yekova agumba agu afugo naye na maabangirise. Gu bambata sangbanebi du rogo Ziazia Kekeapai, kina boro ho nafura tipa ‘tunga,’ nga gu kumba si adu nga ko nika gbarasa sangbana ingapai na ki mburu rii Satana.

Vuru gu 16 kama agarã nangbe fuo gu regbo re, Satana aduna diabese rogo nyaga aboro dunduko kusayo ti Mbori kpara kusayo kina bete ruruyo gbua, wa Ebere, Enoka, na Noa. Nikpiapai, Kaina aimi ruru wirinako nangia Ebere. Ziazia Kekeapai naya aboro “ki tona ka kpara ti rimo Yekova,” nga gu nawira gupai nga, i anakparanga ti rimoko rogo irisa te. Remeke agumba wene siakasiaka afugo nga gu naayugopa gu zuũ nadu ti ragoko, niya ko wee ko aimi gu paranga kumba nazubo ko na kpata ka banda tiko be gi paranga re. Fuo agu awiri Mbori nangia agu amaraika nangia abasasangbaa rogodi adee ni adiayo na ki batika diangbadiangba akumba i anayamba yo nga abaworimo, apai kini mo ka gbera auru kpotosende kisusi. Wa si avura du wo, gu ruru kumba nangia Noa ambakadi bakurungba, na niwingbaduse, ko aza kura aboro tipa gu Ime Akangbii nambedi ka ye, na ko ki bati behe gbiati gako aborokporo ho si aye ni.

Karagapai sa gu Sanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

Kapita 1:16—Wai Mbori arengbe ka kusa imarago rogo bambata uru baraho ko amanganga agu ahe ni duna imaha ti ni ya da kina rogo gu biama uru? Gu fugo Ebere i asaha nga “fu” rogo veresi 16, anga rogoyo kina sa na gu fugo nga “ka kusa he” nga gu i amangisunge nani rogo Bambata Pai kapita 1, veresi 1, 21, na 27 rogo pa-Ebere te. Gu “ngbangbaturũ” gumba yo paha nga gu nakoda agu ahe duna imaha ti ni re aima duho nikusikusihe bakuru yo mbata fu “bambata uru” tona. Ono imaha adanga ku auru kpotosende te. Rogo bambata uru, “imarago . . . [a]du” mbiko nzere imarago arimi rogo dubo ki kuru ku tiivuruhe yo ku auru kpotosende tipa aboro rengbe ka bihe wa ka i aduho. Wa kpotosende aake kirikiri wa karinga, si atona ka kusa uru na yuru. (Bambata Pai 1:1-3, 5) Ono guhe gu imarago re anaye ti vuroho, adunga gbaiga fu boro auru kpotosende te wa ka ni aduho. Ono tie, rogo gu biama regbo kusaahe, bakere ariapai amangi. Mbori asa uru na diwi gbiati akerekuru “ami nihasi rago ku auru kpotosende.” (Bambata Pai 1:17) “Mbori ki fu bakere imaahe” na gu rogoyo nga, ka aboro arengbe arengba ti gu regbo re ka bi gu bakere imaahe re auru kpotosende wa ka i aduho.

Kapita 3:8—Ya mo Yekova Mbori anafura kina boro ku ngba Adamu? Ziazia Kekeapai nayugo gupai nga, ho Mbori anafura ni na aboro, ko anafura na yo ti agu aregbo re dunduko rogo maraika yo. (Bambata Pai 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Abasapungbanga 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22) Ga Mbori bangbasia bagumbapai kubako angia bangisa Wiriko, i ayambu ko nga “Pai.” (Yoane 1:1) Si nawiraha gbe nga, Mbori anafura na Adamu gbiati Eva rogo “Pai” yo.—Bambata Pai 1:26-28; 2:16; 3:8-13.

Kapita 3:17—Rogo gini gene i atiwa kpotosende, na tipa bagizo regbo wai? Gu motiwa i atiwa kpotosende nani ayugu gupai nga, pa sopaha nika du nikpakarakpakara sunge. Sangbana gu motiwa i atiwa kpotosende nani, nga gu nasaha si kusi akiwe na asakokoso, aima imisa atita Adamu bakere gbe si ki sa bavungu Noa nangia Remeke ko yaa, “ani abi wasa be gi ko re . . . [be gu ima naye mbiko] gaani sunge na saberani, nga gu naye mbiko gu sende Yekova atiwa ha.” (Bambata Pai 5:29) Fuo Ime Akangbii, Yekova afu maku fu Noa na awiriko, kini gumba Gako ringbisapai fuyo ya i hiisi kpotosende. (Bambata Pai 9:1) Si nawira gupai tie nga, gu regbo re du Mbori adi gu motiwa re kusayo.—Bambata Pai 13:10.

Kapita 4:15—Wai Yekova “[a]moi yuguyuguhe ti Kaina”? Ziazia Kekeapai ayanga wee Mbori amoi yuguyuguhe watadu gbagbahe ti vuro kpoto Kaina te. Si nawira, gu yuguyuguhe re angia gu ndiko ko arũhe aboro ki ima inopai tipaha na kini irisihe tipa boro ka irabape Ebere ti Kaina.

Kapita 4:17—Wari Kaina abi diako ni? Adamu “[abatika] akumbagude na adegude.” (Bambata Pai 5:4) Sidu, Kaina adi dee sa dagba adawiriko nidiako watadu wiri dawiriko watadu wiri tameko. Kusa, gu Ndiko Mbori arũhe fu aYisaraere, asogo gupai nga boro di dawirini.—Pa Amotumo 18:9.

Kapita 5:24—Rogo gini gene Mbori ‘adi Enoka’? Si ziazia nga, Enoka adu ngba kpio be avurako, ono Mbori aidanga ko imi be agi avurako re te. Gu mokedi nangia Pauro akepai ki yaa: “Mbori adi Enoka ya ka ko bi nga kpio ya.” (AEbere 11:5) Anga rogo gipai yo re nga Mbori adi ko ku ngbangbaturũ yo, yo ko aaraka ni kindi te. Yesu nangia bambata boro ka dakpa ku ngbangbaturũ yo. (Yoane 3:13; AEbere 6:19, 20) Pa dia yo “Enoka ya ka ko bi nga kpio ya” avura du nga Mbori asako ko bi gu yuguyugupai anebi naabihe na si ki ta du wa gere, Mbori ki digisi gako raka mbu ko ko nibi gu yuguyugupai re. Fuo du apai wa ngbatunga gure tipa Enoka, ko aimanga te, na ki zanga “bi kpio,” be avurako.

Kapita 6:6—Gu fugo nga Yekova ki ‘bira tiko’ wa ko akusi aboro, rogoyo nga gine? Gu fugo Ebere i asaha herẽ nga ‘bira tiko,’ rogoyo nga ko a’aria gako berã watadu ka aria gupai ko aidi ka mangaha. Yekova nga rengberengbe boro sidu, ko amanganga pai niingahe rogo kusa aboro te. Ono tie, ko a’aria gako berã nibipa gupai nadu tipa gu gbegbere aboro nadu mbata fu Ime Akangbii. Mbori asa tiko ti du ni Bakusi aboro kuti gu nga bagbarasi aboro mbiko gu rago nagbere tiko be gayo gbegbere mangimangiapai. Gu rengopai nga, ko abanda bete aboro, si nayugo gupai nga, ko abira tiko tipa kina agu aboro sa nasa tiyo nigbegbere aboro.—2 Petero 2:5, 9.

Kapita 7:2—Riimburu ginipai i anaino agu anyaa nadu nigigiri ra ti ni na agura naadunga nigigiri ra ya? Si adu riipa agu anyaa aboro arengbe ka tumo na ami rogo irisombori, si adunga riipa agu anyaa aboro arengbe ka ri ra na agura i arengbanga ka ri ra ya te. Mbiko anyaa angianga ga aboro riahe mbata fu Ime Akangbii te. I aye ka tona gumba gu fugo nga “birikobiriko he” na ‘gigiri he’ tipa riahe kina tingbafuo fu yo ga Mose Ndiko fu aYisaraere, na si ki digi ho gu ndiko re adigi ni a. (Amokedi 10:9-16; AEfeso 2:15) Si nawira gupai tie nga, Noa aima ino agu anyaa nada tipa fu motumo na ami rogo iriso Yekova. Ngbutuko fuo ko zoro kusayo kurungba yo, ko “[a]dua bamotumo fu Yekova, ko ki rogo agu ra dagba gigiri anya na dagba gigiri azire dunduko, ki tumo na ami ni zozo amotumo auru bamotumo.”—Bambata Pai 8:20.

Kapita 7:11—Wari gu ime na’akangbii re aye ni? Rogo ue regbo kusaahe, watadu ue “uru,” ho Mbori ambakadi rago ni ‘ariyo,’ ‘ime adu tiiheyo’ na gu kuraha kidu ‘barihe ku ariyo.’ (Bambata Pai 1:6, 7) Gu ‘ime nadu tiiheyo,’ angia gu ime naima du auru kpotosende. Gu ime nadu ‘barihe ku ariyo,’ angia gu bakere ndomo nadu rogo wege ariyo niasiasihe auru kpotosende, kingia “bakere dudungura ime.” Agi aime re du nakusuko ku auru kpotosende ti rago Noa.

Agu Apai Rengbe Ani ka wirikaha:

Kapita 1:26. Wa duhe nga Mbori amangi aboro nikpiako, i na gu tandu beyo nga ga yugo asino Mbori. Nirengo, si naida ani mangi asadatise ka sonosa ngbatunga agu asino du wa nyemuse, inapai fu aboro, weneringise, wene sino, zerangbaduse, niyugo asino gu Boro namangi rani.

Kapita 2:22-24. Mbori nga gu boro nambakadipai tipa pa rogatise. Gu kodatise nga ga rogatise nga nyenye pai na niziaziaha, kumba nga bariikporo.

Kapita 3:1-5, 16-23. Pa gbia ani ngbarago naruriipa ida ani na pa ga Yekova bakere pagbia na kini irisihe rogo gaani raka.

Kapita 3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. Fugo Yekova nada nirengo ti aregboho dunduko.

Kapita 4:3-7. Rago angba ti Yekova na ga Ebere gamahe mbiko ko angia ruru kumba na kidu na idapase. (AEbere 11:4) Ono tipa Kaina tigako, a wa gako mangaapai aayugoho, ko adunga na idapase te. Gako mangaapai angbanga te, ko angia gu boro nanakpi akurani akpi, kini sogo yo na ki imi wirinako. (1 Yoane 3:12) Kurii gure, si nawira ko aduna kina ngbarangbara berã gbua tipa fu gamahe na ho ko aafuhe ni, ko aafuhe gbua sakparakpa. Ya mo si aidanga ani fu gaani amotumo nga ga sambuo Yekova na ngbaduraniyo dunduko na kini fuhe na ruru berã kugiihe na ruru sino mangaapai tee?

Kapita 6:22. Wa Noa avura dia dungu agarã kaa mbakada kurungba, ko amangi kina gupai nzunzu Mbori azinahe fuko ko mangihe. Si ki ta du were, i ki batasi ko na gako aborokporo be Ime Akangbii. Yekova nafura fu rani areme rogo keke Fugo ko na kini yugu gene fu rani rogo gako riigbu. Si nipa undo fu rani ani degeturani kuti fugo ko na kini irisi agu apai gako riigbu agumbaha.

Kapita 7:21-24. Yekova agbarasanga gbegbere aboro kodihe na gu ruru yo te.

NGBATUNGA ABORO ARIMI VOVO REGBO

(Bambata Pai 8:1–11:9)

Fuo digo gu zegino nadu mbata fu Ime Akangbii, ngbatunga aboro arimi kurogo vovo regbo. Mbori aidihe fu aboro i niri pasio anyaa ono ki za yo ti ri kure. Yekova a’asiahe tipa i imi gu boro ka imi kurani na ki sigira gu mokido nangia ga wangu, kini kidohe ya ko ayenga na kura Ime Akangbii berewe te. Awiri Noa biata ada ni atita agu aboro dunduko du areme auru kpotosende, ono gu titako nangia Nimeroda asa tiko “ni nyanyaki bamangianya bara bangiri Yekova [“ni boro sogote kuti Yekova,” NW].” Kuba gupai nga aboro gbandaka ka hiiso kpotosende, i adiberã ka dua bakporo rimoho angia Babera gbiati ngbaõbambu tipa rimoyo wo mbikoho. Yekova akandasi gayo berã ho ko avundu fugo yo ni na ki gbandaka yo yasika auru kpotosende.

Karagapai sa gu Sanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

Kapita 8:11—Kangia gu Ime Akangbii re aima imo angua kusayo, wari mbipo abi kpe kpakari ni? Apai ue navura manga. Gi ngua gumba yo paha herẽ ni kpakari re, si angia gu ngua i ayambaha rogo pa-Ngirisi nga olive, nga gu ngua zuzuhe awira zuzu kpakari, ono anga kpakari nangiaha te, si nga gu ngua agumbanga ka kpi ni ipo ya, sidu, si avura nye kindi nikina ungaha tii ime yo tipa bete adiwi ti regbo Ime Akangbii. Ho ime augudi ni kusayo, gu ngua nangia olive re adu kinaho kindi rii ugu sende na ki rengbe ka kusa fogo kpehe. Gu kura uepai nga, gu kpe olive mbipo aye nani fu Noa re, avurangia kpe gu vovo wirihe natona ka sona ti zendehe fuo uguda ime.

Kapita 9:20-25—Tipagine Noa atiwa Kanana ti ni? Si nawiraha nga, Kanana amangi wasiro kuti titako nangia Noa. Wa Ama nangia ba Kanana avura bi gipai re, ko azanga wiriko ti ni te ono ko agbandaka pangbangaaha fu kura aboro. Ono tie, tipa kura awiri Noa, nangia Seme na Yepete tigayo, i aguari ka dada kundiri bayo. I afu maku fuyo tipa gi gayo iriiri mangaapai re, ono i atiwa Kanana, na ze ki zi Ama be gi motiwa i atiwa atitako nani re.

Kapita 10:25—Wai kpotosende adu “ni kparakakparaka ha” ti rago Perege? Perege atona ka raka rogo gu garã nangia 2269 da kurogo 2030 Mbata fu Gaani Regbo. Ti ‘rago ko’ du Yekova aye na bakere kparakakparakaapai, nivundo ko fugo agu aboro naadua gu bakporo nangia Babera na ki gbandaka yo yasika auru kpotosende dunduko. (Bambata Pai 11:9) Si ki ta du were, ‘zegino kidu nikparakakparakaha’ watadu aboro zegino kidu nikparakakparaka yo ti rago Perege.

Agu Apai Rengbe Ani ka wirikaha:

Kapita 9:1; 11:9. Anga mangaapai ho rengbe ka kandasi ga Yekova aringbisapai te.

Kapita 10:1-32. Agu apangbangaa ue du tipa pa batika aboro mbata fu gu pangbangaa nga ga Ime Akangbii gbiati gu du fuoho du rogo kapita 5 na kapita 10, nakoda ngbatunga aboro dunduko ni atita gu bambata kumba nangia Adamu, rogo agu awiri Noa yo nadu biata. Aasuro, aKasado, aEbere, aSuria, na bete aboro Arabia, nga atita Seme. Aboro Etiopia, aEzipeto, aKanano, na bete aboro Afirika na aboro Arabia nga atita Ama. Aboro Putu nga atita Yepete. Aboro dunduko nga agume, na i dunduko i abatika yo i kidu kina sa bangiri Mbori. (Amokedi 17:26) Si naida gi rengo re aria gaani berã tipa wai ani abi kura aboro na wai ani amanga fuyo.

Fugo Mbori Rengbe Arengba Kadu na Ome Kurii Boro

Bambata papara gu buku nga Bambata Pai na gu kekepai rogoho nga gu bangisa pangbangaa du niruruhe tipa gu bambata pangbangaa nga ga ngbatunga aboro. Rogo gi papara Ziazia Kekeapai re, ani nagbia dudungurobipai tipa ga Mbori ringbisapai tipa ka maa aboro auru kpotosende. Nairiwo wai si afu kido fu rani ka bi gupai nga, anga asadatise ho nga ga aboro wa ga Nimeroda rengbe ka ru gene digiso ga Mbori ringbisapai te!

Wa oni ageda Ziazia Kekeapai, nga gu paparaha du tipa gedaha rogo poso, nimbakadatise tipa gu Sukuru Nga ga Siokrasia, pa wisigo oni agu apai gumba yo ho tii gu riipai nga, “Karagapai sa gu Sanahe Nga ga Ziazia Kekeapai” rengbe ka undo roni oni girogo bete agu apapara Ziazia Kekeapai du nikpakarakpakaraha. Gu sakarogopai du tii gu riipai nga, “Agu Apai Rengbe Ani ka wirikaha,” nika yugo wai rengbe oni ka gbia undo be gu geda Ziazia Kekeapai mangi oni he rogo gu poso re. Ho daha ada ni, si rengbe kadu nga mburu diapai tipa “agu apai si aidaha rogo gaoni dagbarago” ti regbo gu Dunguratise Nga ga Sunge. Nirengo, Fugo Yekova niungaha na ki rengbe ka aria gaani raka.—AEbere 4:12.