Gbata Gene Tipa Wene Barumbatayo

“Ya mi foro mo guari kusayo, ani ima nyasa na mo. Nirimo Mbori, mo guari kusayo!”—Si angia fugo Oliver Cromwell ko akehe; Leopold Amery, nga kumba sa dagba agu abororondo nadu rogo gu Zogarago Nga ga aNgirisi adihe ka gumbaha fu gayo bazogo.

Adiwi aima da muambe fuo tona gu gberesarago nangia ga Ue Vura Nga ga Zegino, na ka si andunga wenengai kubara aNgirisi yo gbiati agu aboro nangbe na yo ya. Tipa Leopold Amery gbiati kura aboro rogo gu zogarago re, i aida i di gayo barumbatayo kusayo ki moi gu vovo ko kubako. Sidu, rogo Merekoko ti rameru 7, rogo 1940, tii gayo Bambu Rondo yo, gu Bakumba nangia Amery agumba agu afugo du kuari re fu gayo Bazogo nangia Neville Chamberlain. Arame biata fuo gu regbo re, gu Bakumba nangia Chamberlain re ambu sunge, na Winston Churchill ki di bako.

NGBATUNGA aboro na zingo tiyo tipa gu boro nikaa mangasunge fuyo nibarumbatayo, ono anga sia kina kungbo boro gbua nibarumbatayo rengbe kuho te. Zavura kina kporo, si naida baagude rẽ arẽ na gu gako sunge nga ga ngerafuo kpuko tipa wa ka diako gbiati awiriko rengbe kadu na ngbarago. Oni berẽnga pa wai tie si aida gu boro du nga guni rẽ kadu nibarumbatayo fu rikaaboro watadu fu aboro rogo zegino dunduko angianga kina kurii bangisa kporo sa ya! Si du si airiwonga ti ni tirani ka bi gupai nga, si nikpakarakpakarapai fu aboro i bi wene barumbatayo ya.

Nisangbana gupai re, tipa dungu akutu agarã, dungu aboro i amoi yo ni abakindo, dungu a’aria zogarago ngbaome namangi, dungu aboro i amoi yo tingba zogarago, dungu awaraga i abaha fu aboro tipa zogarago, dungu aboro i aimi yo tingba sunge zogarago, na dungu a’aria asino zogarago i amangi. Abakindo, abazogo, wiri abakindo, agu abazogo nazoga aboro ngbaome, aduna ome beyo nga ga zogarago na akurayo ki dihe beyo. Agu a’ariapai aboro amaanga bangiriyo tipaha ya arogodi nyanyaki abazogo kusayo rii gayo ambata. (Oni bi gu sanduki du ti kpewaraga 5 du riihe nga, “Dia Boro Kusayo Tingba Zogarago Wa Ikpirogumba.”) Wa i nivura kaa manga agi apai re, pa bi yo wene barumbatayo ningia gasigasipai.

“Si Naida Ani Nye Kindi Kina Kutiibe gu Gbegbere Zogarago Du Awere re”—Watadu Si Naida Ani Gbata Kuraha?

Si du si airiwonga ti ni tirani ka rugatirani na gupai nga, dungu aboro adunga berewe na maabangirise tipa ka bi wene barumbatayo ya. Rogo kura aringara, oni rengbe ka kpariapa gu berã nga ga du sakparakpa gbiati gu zanga maabangirise du aboro nani tipa abarumbatayo ti regbo ba-waraga. Geoff Hill, nga bakeke apangbangaa rogo Afirika ayaa: “Ho aboro aino gupai ni nga i na ome beyo ka aria gu gberarago du yo nani rogo gayo raka te, padu yo sakparakpa watadu pa ká yo tipa ba-waraga namaapai kina kumbatayo. . . . Rogo Afirika, ho aboro abanga waraga ni ya, anga si nirengo ngawee apai nandu andu wenengai kubarayo yo te. Dedede, si nayugopa gu kpee aboro akparaha tipa undo nga agu aboro naberãha ya anga boro ho nadegatuni kuti gayo akpe-rungo te.” Teketeke wa kina gure a, bakeke apangbangaa Amerika yo akepai tipa gu ba-waraga i apido regboho kumbatayo ki yaa: “Wa ka i niyanga gu boro rẽarẽ nibarumbatayo, ni du ru tipa i ba-waraga funi.” Ko agbia gupai kuti ni nga: “Anga ngbatunga boro ho nga guni rẽ te. Ka ani rengbenga ka bi ni te. Si naida ani nye kindi kina kutiibe gu gbegbere zogarago du awere re.”

Ya mo si nirengo nga, ngbatunga aboro na kura boro beyo te, ono i nika “nye kindi kina kutiibe gu gbegbere zogarago du awere re” nga ga kpakpa abarumbatayo re? Ya mo gu rengo nga agu abarumbatayo nga aboro arẽnga ka nyasa riipa agu azingo nga ga gayo azogo te, si nga gopai ya ani arengbanga berewe kadu na wene barumbatayo berani kumbatayo tee? Oó. Bawene barumbatayo kisusi kinaho watadu ni kina ti ni. Gu papara kekepai naye fuo gere nika sakapai tipa gi boro nga bawene barumbatayo fu ngbatunga aboro re na ki sakipai a tipa wai gako sunge nika fu undo fu dungu aboro duku apai tipa yo nibakiakia, kodihe na oni a.

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 3]

Kuari ku gerebee yo: Neville Chamberlain Kuari ku kumbabee yo: Leopold Amery Kusende: Winston Churchill

[Credit Lines]

Chamberlain: Photo by Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)