Gini Boro Nzunzu Rẽ Kadu Nibarumbatayo Areme?

Rogo 1940, fudifudiapai adu rogo gu Bambu Rondo nga ga aNgirisi tipa gu sunge nga ga barumbatayo. Rogo kura uru sa, gu bakumba nangia David Lloyd George garãko adu nga 77, na nangbembatayo fu aNgirisi na diabese ti regbo Bambata Vura Nga ga Zegino, adu bambu rondo yo na kini degatuko kuti gu sakapai abaakumba aasakaha. Ko angia gu boro naima ino apai tipa birĩ zogarago tipa dungu agarã, sidu, agi apai re asako ko wisigo agu asunge wenengai nangia ga kikindigipa aboro. Dagba agu apai ko agumbaha fu ga aNgirisi aBoro Rondo rogo Merekoko ti rameru 8, ko ayaa: “Aboro-ringara nambakada tiyo tipa ka mbu kura gayo apai dunduko ka mangapai tipa gayo ringara ho bi yo gupai ni nga abarumbatayo kina ti ni beyo nirengo, na ho aIrangbii ayugo gupai ni ziazia i aida ka mangaha na ho du gi rikaaboro ni re na gu kido nga, gayo abarumbatayo namanga asadatise amanga nirengo ka manga gupai ngba gbe wa rengbe omeyo nani.”

AGU afugo nga ga Lloyd George nayugo gupai ziazia nga, aboro naida gayo abarumbatayo du ni agu aboro ima rẽ tipa gayo asunge na kini mangi ndikidi ruru asadatise nirengo ka mbakada apai tipa gayo azogo. Kumba sa nga bamangisunge rogo gu rondo nga ga ba-waraga agumbaha tigako wa gere: “Ho aboro aba-waraga ni fu boro tipa ni du ni bazogo, i naba-waraga fu gu boro i akidopa gayo raka ku beni awere, na kumbatayo, na gu raka nga ga wiriyo a.” Pa banda boro ngbatunga gu kido nga ga kura aboro kuti ni re nga banarupa sunge nirengo. Tipagine duhe ti ni wo?

Gi gaani zegino re na dungu fudifudiapai rogoho adunga ziga tipaha ya. Nikpiapai, gini barumbatayo naayugunga gupai nga, ni na bakere tatamana tini gbiati ome nga gu rengbe ka sa ni ni di kuondiko gbiati vura kusayo? Gini boro dagba agu abarumbatayo du areme duna mosoro watadu tandu beni gbiati nunga ka fu riahe gbiati gigiri ime fu aboro, na ka ngerafuo pa wasa kpotoyo? Gini boro duho na gu inohe beni gbiati nyanyaki diaberã tipa ka banda kpakpurago na ka mbakada agu apaparaha nagbere? Gini boro duho rẽ, na duna ome beni ki rengbe ka sa aboro dunduko i raki nigbangaha na kidu na ngbarago?

Aboro Arengbanga ka Manga gu Sunge re Te

Rengo ngaha nga, kura abarumbatayo aima manga apai na bete diabese. Ono wa vura duhe wo, bakere gbe, i rengbe ka mangasunge tipa kina bete agarã gbua, na fuo gure gini ngbatunga aboro niyee ka dia ba yo? Boro sa dagba agu abazogo narẽ gbe na zogarago nangia Bakindo Soromo, nga gu kumba nazogo gu ringara aYisaraere nadu mbata, awisigi gi sanahe re. Ko ada kuti gu digisopai nga: “Mi ki sogo gu gi sunge mi amangi tii uru no, wa du he ya mi ambù he fu gu boro nikadu fuo re. Da ini he watadu ni adú ni iratatamana watadu ni irangbaangbaa? Ono ni azóga agu ahe dunduko mi amangi he na agu apai mi ayugu gi tatamana rogo tii uru no. Gere a nga kina kungba pai.”—Batungusipai 2:18, 19.

Soromo ainongaha singia gu boro nika dia bako ni asusa kumbatayo na gako wene sunge watadu ni nika gburuwaha dunduko kusande te. Tipa Soromo, gupai nga ga dia bazogo kusayo kini moi guni kubani, angia “kungba pai.” Gu kura asasa fugo Ziazia Kekeapai nafura tipa gi gene mangaapai re ya si nga “kungbo dogatise,” watadu ya “rogoyo ti ni te.” Gu kuraha nayaa: “Wiri berã rogo gupai re te.”

Ti kura aregbo, aboro namanga zuũ tipa ka dia abazogo kusayo rii mbata-zogarago. Aboro aimi wene abarumbatayo baraho agi abarumbatayo re aamanga gayo asunge amanga ni. Abraham Lincoln, nangia gu ga Amerikani bazogo aboro aabi ko na irisa, aya ti kura regbo fu agu aboro naadegatuyo kutiko wee: “I sia re mi mangi nyanyakipa sunge tipa regbo ngbutuko, na wa ru mi barabangironi re, i fu bakere pagbia watadu gu ome fere nga gu nika imanga ya si ki go.” Bagizo gako sunge adu rengo niguruhe. Wa Lincoln avura manga weneapai tipa aboro na kidu na nyemu ka manga agu akuraha, ko azogorago tipa agarã gbua biama. Gu kumba naaida ariapai rogo zogarago, aimi Lincoln ti tonatona regbo gako ue zogarago.

Zavura agu abazogo nga aboro rẽ nazogarago gbe, i arengbanga kadu naa kido tipa banda gayo raka kumbatayo te. Fuo duhe tie were, ya mo oni rengbe kadu naa kido ya i rengbe ka banda gaoni? Ziazia Kekeapai nayaa: “Ka oni nikída nga kuti abarumbatayo ya, kuti wiri boro, nga gu ni adu nga undahe be ni a ya. Ho ongani niguari ni, ni ki karaga tini ku rogo gani sende; ti kina gu uru re gani berã pa apai ki nyasi.”—Atambuahe 146:3, 4.

Agu arugute Ziazia Kekeapai afuhe fu rani tipa ani he kido kuti agu abarumbatayo nga aboro rengbe kadu nimbumbuhe tipa ani dihe kugume. Ono tie, Ziazia Kekeapai ayanga wee ngbatunga aboro nika zanga duna wene nyenye barumbatayo azanga nyeanye kindi te. Yesaya 32:1 nayaa: “Oni ngére, bakindo azóga rago na rurupai.” Yekova Mbori, nga Bakusi aboro, ima sia “bakindo,” nga Barumbatayo, nga gu kumba nika zoga kpotosende dunduko bambeda. Da du nga ko? Gu sangbanebi nga ga Ziazia Kekeapai nayugo ko.

Gu Boro Rẽ Nzunzu Kadu Nibarumbatayo

Mbata fu agarã kutu ue bakuru kusayo, maraika aya fu paranga dee ni Yuda rimori angia Maria wee: “Mo nikadu na mobara rukumburo yo, ki batika gude, ki yambu rimoko nga Yesu. Ko adú ni bahe, i ayá ti ko Wiri Mbori nga Bahe; Gbia Mbori amáa ko ni bakindo a wa titako adu nangia [Davide], ko ki zogo ngbatunga Yakoba azoga kindi; gako ngbi adíga nga te.” (Ruka 1:31-33) Ii, Yesu boro Nazareta nga gu Bakindo nebi agumbapai tipa ko kumbatayo rogo Ziazia Kekeapai re.

Agu akpia Yesu i naakekaha dedede rogo apambori, si naayugo ko nifogo gude, nigu gude du nirurungbura ni be zingo ri wene riahe, watadu nigu rurungbura boro nambupai zanga kango tipa agu apai dunduko namanga. Agi akpia ko re asanga boro ni du naa kido kutiko ni Bazogo te. Ono tie, gu ndikidi Yesu Kristo du pako rogo Ziazia Kekeapai, angia gu boro nasono ki da nigu kumba nadu na ome tiko, kpotoko kidu niwenehe, na ko kidu zaaza na kidu na wene berãpai. Na ko aduna kura asino tiko a nasako tipa ko rẽ kadu nibarumbatayo. (Ruka 2:52) Bete apapara bangua asinoko gudu kusende re.

Yesu akakuti gako ruru mangaapai rogo apai dunduko. Gako ruru mangapai adu niyuguyuguhe, si du ko aru ti ni gbaiga ka sana asogo ko i yugunga gu gopai fuko naduho narengbe tipa i kitangbaanga mbikoho nga ko mangi irairapai. I arengbanga te. (Yoane 8:46) Gako ayugopai zanga biriki azomia dungu aperengo watadu ruru aboro i sa tiyo ni apefuo ko.—Yoane 7:46; 8:28-30; 12:19.

Yesu ara na goko fu Mbori rogo apai dunduko. Ko angia gu boro naima diaberã nyanyakii ka nyasa na gu sunge Mbori afuhe fuko si ki da ti gupai nga, anga boro aduho watadu daimona narengbe ka ká na ko watadu narengbe ka dingiso ko ti mangaha te. Pa kere azubo ko na akpata agundesinga ko te. (Ruka 4:28-30) Mbugo-kpotose gbiati gomoro azeresanga kpotokoyo ti gako sunge a te. (Yoane 4:5-16, 31-34) Wa abakureako avura gindigo ko ti kura regbo, ko ambunga mangapai tipa ka da ti gako sásá te.—Matayo 26:55, 56; Yoane 18:3-9.

Yesu anaberãpa aboro aberã bakere gbe. Ko afu riahe fu agu aboro nadu na gomoro. (Yoane 6:10, 11) Ko afu wasa fu agu aboro nadu na bakere gberarago tiyo. (Ruka 7:11-15) Ko ahasi bangiri airavurari berewe, ki zaki tu airangbiängä, na ki husi agu aborokaza nadu na zingo tipa husa yo be awokote. (Matayo 12:22; Ruka 8:43-48; Yoane 9:1-6) Ko angarasi gako amokedi nangia ngangara abamangisunge. (Yoane, kapita 13-17) Ko ayugu gopai kadu nigu “wene babanda akandoro” nanangerafuo gako akandoro.—Yoane 10:11-14.

Yesu aduna nyemu mangasunge tiko. Ko azundu ndu gako amokedi tipa ka yugo nyanyakipa pai fuyo i wirikihe. (Yoane 13:4-15) Kina boro ko a nitiko, nduko anabiriko abiriko wa ko anatungusa wene pangbangaa kini ta rogo agu agene nadu na anvutu ngbaha ringara aYisaraere yo. (Ruka 8:1) Zavura ho ko asogima ongoda ni ‘nisako nvuo yo,’ ko ambupa ongoda ki guari ka yugopai fu gu rimbasa aboro naye fuo ko tipa kura arugute berewe. (Marako 6:30-34) Rogo gi gene re, ko amoi kpiapai nga ga mangasunge zanga nyomoro fu aKristano dunduko.—1 Yoane 2:6.

Yesu anyasi gako sunge na ki guari kusayo auru kpotosende. Nimosoro tipa gako ruru mangapai, Yekova Mbori afu gu zogarago nga ga bakindo fuko gbiati gu unga zanga kpio ngbangbaturũ yo. Ziazia Kekeapai naya tipa Yesu fuo zingisa yo ko bekpio wee: “Kristo azingi dagba akangba ko akpi nga berewe te. Kpio afu nga ri ko berewe te.” (ARomo 6:9) Oni rengbe kadu tie naa kido ya ko nga gu Barumbatayo ngba kisusi tipa ngbatunga aboro. Fuo Kristo Yesu ye na agu apai dunduko du auru kpotosende kutii gako arugute, ndupai adunga ho tipa i fu pagbia nga ga zogarago fu kura boro te, watadu wiri ndupai arengbanga kadu ho tipa dia ko kusayo ka ye na kura barumbatayo kubako te. Anga boro ho nika imoko wa ko amanga gako sunge te, na anga boro ho a arẽnga ya nika dia ba ko ka gbarasapa gako sunge te. Ono ginipai nzunzu ko ka mangaha si fu undo fu ngbatunga aboro?

Agu Apai Gi Vovo Barumbatayo re Nika Mangaha

Atambuahe kapita 72 napepa wai fu rani gi Bakindo nga rengberengbe boro zanga kpio re nika zogarago kumbatayo. Rogo veresi 7 na 8, ani nageda gupai yo nga: “Rurupai zuga ti ragoko, zereda ki du kpaima, daho diwi ka adu nga ni ho ya! Ko zogo rago tona ti gu baime dati kura baime, tona ti gu Di dati digida kpotosende!” Tiibe gu gako zogarago nga ga undohe re, agu aboro nika raka auru kpotosende adu na nyenye ngbarago mbiko ba yo angba nyeanye kindi. Ko agbarasa agu aũvura dunduko duho areme na ki di zavura nyemu sovura a kusayo ngbadu aboro yo. Agu aboro nazubo akurayo areme wa kere abahu watadu namangaapai na akurayo wa aurisi watadu kere anya-rinde, i aima aria asinoyo ti gu regbo re naabaha dunduko. (Yesaya 11:1-9) Zereda adu kpaima.

Atambuahe kapita 72 tona ti veresi 12 ki da kodi 14 nafura kindi niyaa: “Bambiko ko nabatasa irazingo ahe ho ni nakpara ni ku ari; na irarungo na gu ni adu nga mounda ti ni ya. Nunga rurungbura boro du ti ko na irazingo ahe a, ko nabanda unga airazingo ahe. Ko natumo ungayo be bau pai na zuu; kureyo ki du ni kikiipa he bangiriko.” Agu aboro du payo kusende, rungorungo aboro, na agu aboro apai afuda yo, i adu nipapara agu aborokporo nikaa raka na ngbarago, nikpamiakpamiayo tiibe gu Bakindo nga Yesu Kristo. Gu sino apai i kaa raka rogoho angia kina ngbarago, angianga imaa na zanga maabangirise ya.—Yesaya 35:10.

Veresi 16 nakidohe niyaa: ‘Zende ahe azúka rogo ringara kpaima; si adu wó ri abaagangara yo.’ Gomoro nga guhe dungu aboro arungo behe areme auru kpotosende. Birĩ zogarago gbiati ngbaduse nasa gupai nga ka i kparakanga riahe wenengai fu aboro dunduko ya, si kini sa dungu aboro i nakpiko be gomoro, gbe, agude. Ono tie, tiibe gu zogarago nga ga Yesu Kristo, gi fudifudipai re ago kusayo. Mbori afu maku kurii kpotosende si kusi wene ariahe. Aboro dunduko nika du na ariahe sekpese.

Oni na nyemu ka gbia ngbarago be agu amaku nika ye nisangbana gu sunge nga ga wene barumbatayo re? Ka oni aidaha, ani nangarasa roni oni wirikipai tie tipa gu Barumbatayo nika sa agu apai du auru kpotosende naabaha dunduko si ra kutii gako arugute. ADezire Yekova aduadu na ngbarago ka undo roni oni mangihe wo. Rago agberanga tironi te, mbiko kina boro Yekova Mbori nitiko naya tipa Wiriko wee: “Mi moi gi bakindo ku ri gi kparakpara ziazia bagangara nga Siona.”—Atambuahe 2:6.

[Box on page 5]

DIA BORO KUSAYO TINGBA ZOGARAGO WA IKPIROGUMBA

Dedede, bazogo rengbe ka kido ya gani azogo nika fu irisa funi na kini songodi ni ka ni mbakadi ba yo na ki ye na zereda fuyo rengbe arengba. Ono tie, ka aboro mbu kido kuti ni na gu nduhe kadu, fuöho turunga te kura boro ki sungu rii gu mbata du ni auruhe re. Agi apai naye re nga bete kpiaapai tipa agu apai nadia nyanyaki abazogo kusayo ngbaome wa ikpirogumba rii ambata-zogarago.

Raka rogo kere rungo. Bara ti digido gu 18 kama agarã, dungu aboro Faranza i amangi yo ngbaome i naafuka dungu amarã-ngbeti ono i kini raki kina kurii bete riahe gbua. Agi apai re asa aboro i aria gu zogarago nangia ga Faranza, na si ki ye na kpio fu gu gayo Bakindo nangia Louis gu 16 ko, i ki kati riko kusayo.

Vura. Bambata Vura Nga ga Zegino azogosi bete agu abazogo nadu na bakere ome tiyo kisusi. Nikpiapai, rogo 1917, gu vura i asoho St. Petersburg du Russia yo aye na ngbongi, na si ki ariatihe kurogo gu aria zogarago ngbaome namangi rogo Wegebe. Gi samungu kuti irangbii re azogosi gu Bazogo kusayo auru mbata-zogarago nangia Nicholas gu ue ko na ki ye na gu zogarago kina irangbii abanda aũkumuko rogoho tipa kparakaha. Rogo Ngbangba rogo 1918, aGermani aida zereda, ono agu Aboro Nakodibeyo ka sovura kutiyo aidanga ka mbu sovura te da kinaho ka aGermani a’aria gayo zogarago ni. Nisangbana gipai re, i amangi gu ga aGermani bazogo nangia Wilhelm gu ue ko ngbaome ko oro ku Holland yo.

Nyemu gu sino zogarago du kia. Rogo 1989, i adi agu abirĩ nangia ga zogarago gbiati ga abanzengere kusayo nanakpara dagba aringara Putu yo. Agu azogarago nanyaki wa mbia, agburuwa ho gaha azogo aká gu zogarago ni kina irangbii abanda aũkumuko rogoho tipa kparakaha ono ki sigira angbatunga kura azogarago kia.

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 7]

Yesu arigi aboro gomoro, ahusi aborokaza, na ki moi wene kpiapai tipa aKristano dunduko

[Picture Credit Line on page 4]

Lloyd George: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images