“Ka Oni Karaga Nga Gbegberẽpai Fu Boro Ku Ba Gbegberẽpai Wa Sa Ya”
“Ka oni karaga nga gbegberẽpai fu boro ku ba gbegberẽpai wa sa ya. Oni niberẽ kina agu apai iri aira bangiri aboro dunduko.”—AROMO 12:17.
1. Gini sino rengbe ti aboro dunduko?
HO GUDE atura wirinai ni, gupai dedede gu wirinai i niturani re nimangihe nga ka tura gu kurai re a. Si nafu kina gberarago nga, anga kina agude sa nairabape te. Dungu sosono aboro namanga wakina gure. Ho boro amanga yó ni na gbegberẽpai, i nagbata gene ka irabape. Nirengo, dungu sosono aboro airanga bape nga ka karaga kina gu bangisapai i nimangi yó nani te, ono i namangaha nibirĩ. Isoke i rengbe ka mangaha ngba gu gene nga kaa mera na rimo gu boro re watadu ka kiso gene weneapai beni. Ka i vura kaa mangaha kina rogo gini ngbatunga gene, gupai i aida ka mangaha nga ka irabape.
2. (a) Tipagine ndikidi aKristano asovura ti ni kuti nyemu irabape? (b) Agini asanahe ani nika karagapai sani na gini kapita rogo Ziazia Kekeapai ani ka wisigoho?
2 Wa vura duhe nga gu nyemu irabape du ti aboro ima nyaka, ndikidi aKristano nasovura nyanyakii ka zanga mangaha. Kuba gure, i namanga asadatise nyanyakii ka irisa gu ga Pauro arugute nayaa: “Ka oni karaga nga gbegberẽpai fu boro ku ba gbegberẽpai wa sa ya.” (ARomo 12:17) Gine nika fõngbaduraniyo ani raki ringbisihe kuti gu nyanyakipa andiko nga ga mangapai re? Ada si aidanga ani karaga gbegberẽpai fuyó ya? Gini undo duho ti zanga karaga boro gbegberẽpai kuba gbegberẽpai? Tipa ani rengbe ka karagapai sa agu asanahe re, ani wisiginga tiiworo afugo Pauro yo ka bi wai ARomo kapita 12 ayugo gupai nga, pa zanga karaga boro gbegberẽpai kuba gbegberẽpai nigupai daada, na si nipa nyemuse, na nibawenepai ka mangaha. Ani nika wisigo agi apai du biata re nibasasa.
“Si Du Mi Akpara ti ni fu Roni”
3, 4. (a) Tona ti ARomo kapita 12, ginipai Pauro aasakapai tipaha, na gine nga nyakapa gu fugo ko agumbaha nga “si du”? (b) Gine si aidi si ngia sangbana ga Mbori nunga kurii agu aKristano nadu Roma yo?
3 Tona ti kapita 12, Pauro afura tipa riiapai biata duna ngbanyaa dagbaha nga gu namanga ariapai rogo gu raka nga ga Kristano. Ko afura tipa gaani pagume na Yekova, na akuarani aidipase, na agu aboro adunga na ani ti idapase ya, gbiati abazogo. Rogo ARomo 12:1, Pauro ayugu gupai yo ngawee bakere ndupai kinaho tipa ka sovura kuti nyemu manga irairaapai, kodihe kuti nyemu irabape. Ko akehe ki yaa: ‘Si du mi akpara ti ni furoni, awirina, mbiko ga Mbori inaapai.’ Oni kparia gu fugo nga “si du,” du rogoyo nga, “nibipa gipai re.” Gupai nzunzu Pauro aagumbaha nga, ‘Nibipa gupai saki mi rogoyo furoni re, mi nazungodi roni oni mangi gupai mi andu ka gumbaha furoni re.’ Gine Pauro asakirogoyo fu agu aKristano nadu Roma yo re?
4 Rogo gu bambata akapita 11 du rogo gu waraga Pauro akehe re, ko afura tipa gu mamu nazaki fu ndikidi aYisaraere na aGendiria i ye kadu ni abazogo na Kristo rogo ga Mbori Kindo, nga gu maabangirise ndikidi aYisaraere adianga ha kugume ya. (ARomo 11:13-36) Aboro arengbe ka gbia gu mamu re mbiko kina “ga Mbori inaapai.” Wai si aida aKristano mangipai kuti gu ga Mbori weneringise arẽnga aboro tipaha re ya? Si naida i du na tambuahe tipaha si ki sa yó i mangi gupai Pauro agumbaha fuo gure ki yaa: “Oni fú tironi ni unga ũmotumo, ni ziazia ha, si ngba fu Mbori, si nga boro gaoni mangapai.” (ARomo 12:1) Wai nzunzu ka agu aKristano re arengbe ka fu tiyó ni “ũmotumo” fu Mbori?
5. (a) Wai rengbe boro ka fu tiní ni “ũmotumo” fu Mbori? (b) Gini bangua arugute si aida si moipai kurii gu raka nga ga Kristano?
5 Pauro asakirogoyo ki yaa: “Ka oni ríngbisi nga tironi na gi zegino re ya, ono oni sá tironi asa ni mbakada berãroni berewe, oni kpária pa gu he nga ga Mbori nyemu he du ni wene he, [du] nzunzu, [na] ni ziazia ha.” (ARomo 12:2) Kuba gupai nga i mbu gu sino mangaapai nga ga zegino si naaruga yo, si aidi i aria tiyó fuo ga Kristo gene berã. (1 AKorindo 2:16; AFiripoio 2:5) Si naida gu bangua arugute re yugutihe rogo gu raka nga ga ndikidi aKristano dunduko kodihe na ani areme.
6. Riimburu gu ga Pauro sakapai du rogo ARomo 12:1, 2, gine nafõngbaduraniyo ani he irabape?
6 Wai gu ga Pauro sakapai du rogo ARomo 12:1, 2 aundo rani? Wakina agu aKristano nadu nimbedimbediyo nitoro Roma yo re, ani na tambuahe tipa gu dungu mangimangiapai nga ga nunga Mbori namangihe na ko amangaha a kindi tipa rani. Nisangbana gupai re, ngbaduraniyo nafõrani ani naamangasunge fu Mbori na omerani dũ, na agu ahe dũ du berani, na agu abirĩ inohe du berani. Gu nyemu mangasunge fu Mbori naye ngbaduraniyo re nafõrani a ani naaberã wa Kristo, angianga wa aboro zegino ya. Padu ani na gu berã nga ga Kristo namanga ariapai rogo wai ani amanga kura aboro, nga akuarani aidipase na aguyo angianga akuarani aidipase ya. (AGaratio 5:25) Nikpiapai, ka ani aaberã wa Kristo, ani sovura aso kuti nyemu irabape.—1 Petero 2:21-23.
“Ka [Gaoni] Nyemuse Du Nga Ni Biriki Ya”
7. Gini ngbatunga nyemuse fura yó tipaha rogo ARomo kapita 12?
7 Anga ani nahe karaga gbegberẽpai kuba gbegberẽpai mbiko si nga gu rurupai si aida ani mangihe sa te, ono ani namangaha wo a bambiko si nga sino nyemuse. Ani wisigingo wai gu mokedi nangia Pauro abi wai nyemuse asa boro ní mangipai. Rogo gu buku nga ARomo, Pauro amangisunge na gu fugo nga “nyemuse” (nga a·gaʹpe rogo pa-Giriki) bara dunguhe ho ko aafura ni tipa ga Mbori nyemuse na gu nga ga Kristo. (ARomo 5:5, 8; 8:35, 39) Ono tie, rogo kapita 12, Pauro amangisunge na gu fugo nga a·gaʹpe ngba kura gene kia wa ko aafura tipa gu nyemuse aboro ayugoho fu akurayó aboro. Fuo Pauro fura tipa agu agamahe nga ga toro ya si nibakiakia na kidu be kura aidipase, ko afura tipa gu sino si aida aKristano dunduko sonosihe. Ko ayaa: “Ka [gaoni] nyemuse du nga ni biriki ya.” (ARomo 12:4-9) Pa yugo ani nyemuse fu kura aboro nga bangua sino aKristano. (Marako 12:28-31) Fugo Pauro nangarasa rani ani naayugo kina boro ndikidi nyemuse fu aboro.
8. Wai rengbe ani ka yugo gu nyemuse zanga biriki?
8 Kurigure, Pauro afura tipa wai boro ayugo nyemuse angianga rogo biriki ya ho ko ayani wee: “Oni né gu pai ane nga gbegberẽpai; oni zí tironi kuti gu pai ngba angba.” (ARomo 12:9) Rogo pa-Giriki yo, agu afugo i asaha nga “oni né gu pai ane . . . ” na “oni zi tironi kuti . . ,” si nga nyanyaki afugo. I rengbe ka sa gu fugo nga, “oni né gu pai ane . . . ” nga ka “soga pai asoga gbe.” Anga si naida ani sogo kina sangbana gbegberẽpai sa te, ono si naida gupai a nga ani sogo gbegberẽpai asoga. (Atambuahe 97:10) Gu fugo Giriki i asaha nga “oni zi tironi kuti . . ,” rogoyo nzunzu nga “oni diko tironi kuti . . . ” Gu Kristano duna ndikidi nyemuse, ní nadiko tiní kuti wene sino watadu ka zio tiní kuti manga wene sino ka ba za ní ti ni adunga ya.
9. Gini rugute Pauro anaanyakasaha dedede?
9 Wo Pauro anaafura tipa gu kura yuguyugu nyemuse. Ko ayaa: “Oni nisambua agu yo narungosi roni; oni sambua yo, ka oni tiwa nga yo ya.” “Ka oni karaga nga gbegberẽpai fu boro ku ba gbegberẽpai wa sa ya.” “Abadiangba, ka oni mangi nga boro ti pai fu roni ya.” “Ka gbegberẽpai di nga be roni ya, oni di adia be gbegberẽpai ni wenepai.” (ARomo 12:14, 17-19, 21) Afugo Pauro nayugo wai ziazia si aida ani naamanga agu aboro adunga na ani ti idapase ya.
“Oni Nisambua agu Yo Narungosi Roni”
10. Rogo gini gene rengbe ani ka fura wenengai kubara agu aboro yo narungosi rani?
10 Wai ani amanga agu afugo Pauro nayaa: “Oni nisambua agu yo narungosi roni”? (ARomo 12:14) Yesu aya fu apefuoko wee: “Oni kpí nyemu avuraroni, ki kpari tipa aguyo narungosi roni.” (Matayo 5:44; Ruka 6:27, 28) Sidu, gene sa dagba agu akuraha ani afura ngbaha wenengai kubara agu aboro yo narungosi rani nga nikpara ani kpee fu Mbori tipa yó, kini zungodiko ko zaki berãyo kuti rengo ka singia i narungosi rani bambiko zingo inohe. (2 AKorindo 4:4) Nirengo, si rengbe arengba ka kpakara bangiri boro nga ní sana Mbori ko fu maku fu gu boro narungosi ní. Ono tie, wa ani kaa aria berã rani si duwa ga Kristo, kinawo bakere gbe ani ka rengba ka kpinyemu avurarani. (Ruka 23:34) Gine rengbe kadu nga sangbana yugo gu ngbatunga nyemuse re?
11. (a) Gine rengbe ani ka wirikaha be gu kpiapai nangia ga Setefano? (b) A wa ga Pauro raka ayugoho, gini aʹariapai rengbe abarungosi aboro ka mangaha rogo gayó raka?
11 Setefano angia boro sa dagba agu aboro nakparikpee tipa abarungosiko, na Mbori ki gi gako kpee. Ngbutuko fuo Pendekote rogo gu garã nangia 33 F.B.K., agu aboro naasogote aKristano azi Setefano, ki gbefe ko kugii Yerusarema yo ki sopodi ko yo ni ambia ki imiko. Mbata fu ko kpi, ko apoi kuari ki yaa: “Gbia, ka mo gédi nga gi ingapai re fu yo ya.” (Amokedi 7:58–8:1) Kumba sa dagba agu akumba Setefano akpari tipa yó rogo gu uru re angia Saura, nga gu kumba naima ida gupai nga i imi Setefano aimo na ko ki bihe nibangiriko. Kusa, fuo zingisa yó Yesu bekpio, ko akuru fu Saura. Gi kumba nanaarungosi apefuo Kristo mbata re asa tiko niboro sa dagbayó na ki da nigu mokedi nangia Pauro, na ko nake waraga fu aRomo. (Amokedi 26:12-18) Ringbisihe kuti ga Setefano kparakpee, si nawira Yekova aazionga pa gu ingapai nga ga rungosi aboro kuti Pauro te. (1 Timoteo 1:12-16) Iiriwopai ngaha te ka bi gupai nga Pauro azungodi aKristano ki yaa: “Oni nisambua agu yo narungosi roni”! Ti vuro agu apai nanaamanga, Pauro aima ino gupai nga kura abarungosi aboro kinaho rengbe arengba ka sa tiyó niga Mbori amoyambu. Wakina gure a, kura aboro kinaho ti gi gaani regbo re rengbe ka sa tiyó ni aidipase mbiko gu sino mangaapai nga ga pazereda i abihe ti ga Yekova amoyambu.
“Oni Dú Zezeredi na Aboro Dũ”
12. Gini ngbanyaa du dagba agu afugo du rogo ARomo 12:9 na 12:17?
12 Pauro afu rugute tipa wai si aida ani naamanga akuarani aidipase na agu aboro adunga na ani ti idapase ya. Ko ayaa: “Ka oni karaga nga gbegberẽpai fu boro ku ba gbegberẽpai wa sa ya.” Gu fugo re nga ruru digisidigisi gu fugo ko agumbaha mbata fu gure nga: “Oni né gu pai ane nga gbegberẽpai.” Nirengo, wai ka boro yawee ni nasoga gbegberẽpai asoga ka singia ní nika karaga gbegberẽpai kuba gbegberẽpai? Pa manga ní he wo rengbe kadu nga gu nyemuse ‘duna biriki.’ Fuo gure, Pauro ayaa: “Oni niberẽ kina agu apai iri aira bangiri aboro dunduko.” (ARomo 12:9, 17) Wai ani amanga agu afugo re?
13. Wai du ani amangapai “bangiri aboro dunduko”?
13 Mbata kusayo, rogo gu ga Pauro waraga ko akehe fu aKorindo, ko afura tipa gu rungosi nagbia amokedi. Ko ayaa: “I sa rani ni aũ ngana he fu zegino, fu amaraika na fu aboro. . . . I nasenga rani, ani ki fu maku; i narungosi rani, ani ki hi he. I nagberẽsa rimorani, ani ki zungadi yo.” (1 AKorindo 4:9-13) Teketeke a, aboro gi zegino re nasinzirirago kurii ndikidi aKristano. Ho agu aboro du pati rani abi gu weneapai ni ani amangaha zavura ho aboro amanga rani ni gbegberẽe, si rengbe ka sa yó i tona kaa bi gaani pangbangaa na irisa.—1 Petero 2:12.
14. Ani rengbe ka hipai fu aboro ki da nani wari?
14 Ono tie, ani rengbe ka hipai fu aboro ki da nani wari? Si naida ani mangihe a wa rengbe omerani nani. Pauro aya fu akurako aKristano wee: “Oni dú zezeredi na aboro dũ, kina ro tigamo ka si du wa ka mo mangi he.” (ARomo 12:18) Agu afugo nga “kina ro tigamo” na “ka si du wa ka mo mangi he,” si nayugo gupai nga, anga si taata boro du na pazereda na akurani ti aregbo dunduko te. Nikpiapai, ani arengbanga ka basa ga Mbori zinahe tipa ka banda kina pazereda dagbarani na aboro te. (Matayo 10:34-36; AEbere 12:14) Wa vura duhe wo, ani namanga gupai amanga rengbe ani ka mangaha ki zanga mbupa manga rurupai tipa gu nduhe nga ‘kadú zezeredii na aboro dũ.’
“Ka Oni Mangi nga Boro ti Pai fu Roni Ya”
15. Gini ndupai gumbayó ho rogo ARomo 12:19 si aida ti ni ani he irabape?
15 Pauro afu gu kura ndupai si aidanga ti ni ani iribape ya; ki yawee bambiko si nga bawene gene kisusi. Ko ayaa: “Abadiangba, ka oni mangi nga boro ti pai fu roni ya, kina ongo aonga fu zinga; bambiko si ni keke he ya, ‘Pa ira bape nga gimi, mi akaraga pai, Gbia nipoi wo.’” (ARomo 12:19) Gu Kristano namanga asadatise ka irabape, ní nigu boro nagu-sa-apai. Si wo bambiko ní nadia gu sunge ku beni nga ga Mbori. (Matayo 7:1) Kurigure, wa ní adia apai ku beni wa gere, si nayugo gupai nga ní na idapase kuti ga Yekova kidohe te nga gu nayaa: “Pa ira bape nga gimi.” Nigupai dukia ti gure, ndikidi aKristano na gu kido tiyó nga, Yekova ‘asarangbangaa asara niruruhe tipa gako siasia aboro.’ (Ruka 18:7, 8, NW; 2 ATesaroniko 1:6-8) I na umbasitise, sidu ki kini mbupa irabape kina kube Mbori.—Yeremaya 30:23, 24; ARomo 1:18.
16, 17. (a) Gu fugo nga ‘ka ba kingiri we kurii boro,’ rogoyo nga gine? (b) Ya mo oni nitironi abinga weneringise si nazeresi ngbadu gu boro yo adunga ti idapase na ani ya? Oni funga kpiapai.
16 Pa ira ani bape kuti vura rani nanyakasa ngbaduniyo kuti rani, ono pa manga ani ní rogo weneringise nazeresa ngbaduniyo. Oni kparianga afugo Pauro fu agu aKristano nadu Roma yo. Ko ayaa: “Ka vuraro du na gomoro, mo . . . rigi ni ariga, ka ni du na gomoro ime, mo ki fu he afu fu ni ni mbiri he, bambiko manga mo wo, mo ka ba guta mbusa ti ni ku ri ni [“ka ba kingiri we kurini,” NW].” (ARomo 12:20; Asanza 25:21, 22) Rogo gupai yo re nga gine?
17 Gu fugo nga “ka ba kingiri we kurini,” si nga fugo masaku i aye nani ti sunge kusa marã rogo gbigiwi bakuru kusayo. I anaamaa woronzo kurogo gbigiwi, na i kini moi akingiri we tiihe yo na riihe. Gu kingiri we i anaamaaha kuriihe anaakiiso faa-we tipa gu woronzo re zaraga, marã ki kuru kusayo rogoho kina mirĩhe ki nye. Teketeke a, wa ani amanga weneringise fu gu boro nasoga rani, ani rengbe arengba ka sa gu ngbaduni duwa mbia re si “zaraga” wene asino ní ki kuru wa gu marã akura kusayo rogo woronzo. (2 Abakindo 6:14-23) Nirengo, dungu agu aboro du rogo gu dungurati nga ga aKristano asa tiyó kurogo ndikidi irisombori mbiko gu weneapai ga Yekova amoyambu amangihe fuyó.
Ndu Gupai Ani Airanga Bape ti ni Ya
18. Tipagine duhe ti ni nirurupai, nipa nyemuse na nigu mangapai nga umbasitise ka he karaga gbegberẽpai kuba gbegberẽpai?
18 Rogo gi gaani guru sakapai riipa gupai du rogo ARomo kapita 12 re, ani ima bi dungu gu nduapai si aidanga ti ni ani “karaga . . . gbegberẽpai fu boro ku ba gbegberẽpai wa sa ya.” Nibambatapai, pa zanga karaga ani gbegberẽpai kuba gbegberẽpai nigu rurupai si aida ani naamangaha. Nibi gupai nga, Mbori abi nunga rani, ruhe aru na ki daada ani fu tirani fu Yekova na kini irisi gako arugute na ngbaduraniyo dunduko, kodihe na gu zinahe du tipa kpinyemu avura rani. Niuepai, pa zanga ani karaga gbegberẽpai kuba gbegberẽpai nigu mangaapai nga ga nyemuse si aida ani naamangaha. Pa zanga ani karaga gbegberẽpai kuba gbegberẽpai ono kini oro fuo pazereda, nasa gupai nga ani sa kere sino aboro i ye kadu ni airisi Yekova. Nibiatapai, pa zanga ani karaga gbegberẽpai kuba gbegberẽpai nigu bawenepai kisusi si aida ani naamangaha. Pa ira ani bape nigu mangaapai nga ga gu-sa-apai, bambiko Yekova nayaa: “Pa ira bape nga gimi.” Fugo Mbori nafu rugute furani berewe kini yaa: “Ho ruka naye ni, pa wasiro naye a; ono tatamana du fu agu yo du ni bayee yo.” (Asanza 11:2) Sidu, pa mbu ani kina Mbori ko iribape nigu mangaapai nga ga umbasitise.
19. Ginipai ani ka wisigoho rogo gu paparaha naye fuo gere?
19 Pauro agurusi gako sakapai tipa wai si aida ani naamanga fu aboro. Ko aya fu aKristano wee: “Ka gbegberẽpai di nga be roni ya, oni di adia be gbegberẽpai ni wenepai.” (ARomo 12:21) Gini gbegberẽ apai ani agbiatirani nani areme? Wai rengbe ani ka diabehe? Ani nika karagapai sa agi asanahe re na kuti agu akuraha duwa kinaha rogo gu paparaha naye fuo gere.
Oni Rengbe ka Sakarogoyo?
• Gini arugute du rogo ARomo kapita 12 i anyakasaha?
• Gine nika fõngbaduraniyo ani he irabape?
• Gini weneapai rengbe ani ka gbiaha gbiati kura aboro ka ani he “karaga . . . gbegberẽpai fu boro ku ba gbegberẽpai”?
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 24]
ARomo kapita 12 nafura tipa gu pagume du dagba Kristano
• na Yekova
• na akurani aidipase
• na agu aboro adunga ti idapase na ní ya
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 25]
Ginipai rengbe ani ka wirikaha be gu bawiriki nangia Setefano?