Fugo Yekova Niungaha

Memeapai Rogo agu Akitabu Nga Yoere na Amosa

YOERE afura tipa tiko nga ko angia “wiri Petuere.” (Yoere 1:1) Yoere aafuranga tipa kura apai gbe rogo gu kitabu duna rimoko riihe ko akehe te, ono ko agumba kina gu pangbangaa nadu ngbako sa. Ko agumba gako sangbanebi bara rogo gu garã nangia 820 M.B.K., agarã ribua fuo Uziya da nibakindo kurii Yuda. Tipagine Yoere aidanga ka fura tipa tiko ti ni ya? Gu ndupai duho nga ko aaida ka nyakasa kina gu pangbangaa nadu ngbako, angianga ka fura tipa kina tiko ya.

Berewe a, ti gu regbo nangia ga Uziya, Amosa, nga gu boro naaraka Yuda yo ni “babanda anya [na] ni babanda agu angua duwa birikita,” ko ada ninebi. (Amosa 7:14) Yoere agumba sangbanebi Yuda yo, ono Yekova akedi Amosa tigako ku nodiyo koyo gu kindo aduni nga ga aYisaraere nadu na angbatunga bawe. Amosa anyasi gi gako sangbanebi re rogo gu garã nangia 804 M.B.K fuo karaga ko tiko ku Yuda yo. Ko ake gu kitabu re rogo gu fugo du taata ka giarogoyo, na si kidu nibawenehe.

“AKO RUNGO DU TIPA GU RAGO RE!”—TIPAGINE?

(Yoere 1:1–3:21)

Gupai Yoere abihe rogo gako yuguyugupai yo adu nga paye ayere, na paye abakirigba ka ti na rago. Ko aringbisipa agu ayere re kuti “badungu aboro nga airaome” na kidu ni “airanyaka.” (Yoere 1:4; 2:2-7) Yoere afura kini ukaga omeko niyaa: “Ako rungo du tipa gu rago re! Bambiko rago Yekova nambeda, si naye wa gu gbarasahe du be gu Ko du na tandu pai dũ.” (Yoere 1:15) Yekova arugu agu aboro naaraka Siona yo ki yaa: “Oni karaga tironi kono du mi ni na kpotoroni yo dunduko.” Si adu nga ka i mangihe wo, “nunga” yó mangi Yekova amanga ko ki gbisi agu aboro naye “nodiyo” yo re tuturũu, nga agu aboro duwa abakirigba na ayere. Wa si avura duwo, si adu nga mbata fu ye gu bakere uru nga ga Yekova re, ko “aúka [toroko auka] ku ri aboro dunduko” na ki “yugu iiriwoapai angbangbaturũ yo na auru kpotosende.”—Yoere 2:12, 18-20, 28-31.

Yekova ayambu gu rikaaboro re sa vura niyaa: “Oni táki gaoni marã sopabino wa abaasape, na gaoni marã kuya ngua wa abaso,” na ki mbakaditironi sa vura. Ko agumba gupai fuyó nga i ye “ku rogo ga Yosefata ngboongboorago yo,” yo i nika sapangbangaa yó ni na ki gbarasi yó. Ono si adu nga “aboro aráka [araka] Yuda yo nye anye kindi.”—Yoere 3:10, 12, 20.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—Ginihe nga “rago Yekova”? Rago Yekova nga gu regbo Yekova nika sarangbangaa rogoho kurii avurako tipa ka gbarasa yó, ono si nikangia regbo bata fu ndikidi airisiko. Nikpiapai, kina gu bangisa regbo re naye kurii aBabera rogo gu garã nangia 539 M.B.K. ti gu regbo aMadio na aParaso azihe. (Yesaya 13:1, 6) Gu kura “rago Yekova” ima mbeda. Ti gu regbo nikangiaha re, ko nika sarangbangaa kuti “Babera,” nga bariwara ngbii zire pambori.—Yugoti 18:1-4, 21.

2:1-10, 28—Wai gu sangbanebi nadu tipa paye abakirigba na ayere adigi? Pangbangaa ho rogo Ziazia Kekeapai naringbisanga pai furani tipa badungu abakirigba nga agura nati kurogo gu ringara nga ga Kanana wa agura peke yo para rogo gu kitabu nga ga Yoere te. Sidu tie, gu zubohe Yoere afura tipaha re angia sangbanebi nga ga gu regbo natona rogo gu garã nangia 33 F.B.K. ho Yekova atona uka ziazia toro ni kurii ga Yesu abawiriki i tona tungusapa gu pangbangaa nafu kina gberarago fu agu abarumbatayo nga ga zire apambori yó. (Amokedi 2:1, 14-21; 5:27-33) Kina gu momu re du berani areme wa ani amanga gu sunge duwa kina gure.

2:32—Gine nga “kpara ti rimo Yekova”? Ka kpara ti rimo Yekova nga ka ino gupai nga, Yekova nga rimo Mbori, kini yugu gaani bakere irisa tipa gu rimo re, na kini kido kutiko.—ARomo 10:13, 14.

3:14—Gini rago nangia “ngboongboorago ba siaapai”? Si narukuba ga Mbori sapangbangaa. Ti regbo gu Bakindo aYuda nangia Yosefata, nga gu rimo du rogoyo nga “Yekova nga Basapungbangaa,” Yekova abatasi aYisaraere be gu rikaaboro naasovura kutiyo nigbandaka ko gayó ariivura kusayo. Sidu, i nayamba gu rago re nga “ga Yosefata ngboongboorago.” (Yoere 3:2, 12) Ti gi gaani regbo re, si narukuba gu ba i nika gbirisa arikaaboro rogoho wakina bapirã imekakue.—Yugoti 19:15.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

1:13, 14. Ndikidi saberã gbiati ida kuti Yekova ya ko nga ndikidi Mbori nigu nyanyakipa apai si aidaha tipa ka gbia bata.

2:12, 13. Si naida ndikidi saberã du nigupai naye kina boro ngbaduraniyo. Si nakodapa ‘siro ani kpotorani yo,’ angianga ‘siro ani gaani aremu’ ya.

2:28-32. Agu aboro “[na]kpara ti rimo Yekova i abáta abata” rogo “gu bakere iiriwo rago nga ga Yekova.” Nairiwo gu ngbarago du ani nani ka bi gupai nga, Yekova nauka gako toro kurii ngbatunga arikaaboro dunduko nga aparanga na sosono aboro, akumba na adee, i niigumbapai wa anebi nitaka yó pande “agu apai du na tandu nga ga Mbori”! (Amokedi 2:11) Wa ga Yekova uru ambeda, ya mo si aidanga ani kii rogo “manga ziazia apai na sinombori” tee?—2 Petero 3:10-12.

3:4-8, 19. Yoere agumbapai nisangbanebi ki yawee agu aboro nadu pati Yuda kirikiri, i asapangbangaa yó asapa mbiko rungosi yó ga Mbori siasia aboro. Gu sangbanebi re aima dati rengo nga, gu Bakindo Babera nangia Nebukadenesara agbarasi gu bakere gbata nangia Tura. Kusa, ho gu Aregizanda Pako Akii Gbe azi gayó kisanga ni na gako akutu abanzengere, ko aimi gu nyanyakipa aboro nadu yo na ki bagi aboro gu ringara re wa 30,000 ni akanga. Kina gu bangisapai re Aregizanda na agu aboro nadibako amangi aFereseto a nani. Bara rogo biama kama agarã M.B.K., Edome adu nigbarasigbarasihe. (Maraki 1:3) Pa digo gu sangbaanebi re nanyakasa gaani idapase kuti Yekova nigu boro nga guni nitapepai kini mangihe. Si nayugo wai a Yekova nika manga fu agu arikaaboro narungosi airisoko areme.

3:16-21. ‘Angbangbaturũ na kpotosende azigizo tihe,’ na arikaaboro agbia ga Yekova kere sapangbangaa agbia. “Ono Yekova nga nyanyaki bagbuko fu gako aboro,” na ko afu nyenye unga fuyó rogo paradizo. Ya mo si aidanga ani du mbembedii naako wa gako rago ambeda tipa ka sarangbangaa kurii gi gbegberẽ zegino re tee?

“ONI MBÁKADI TIRONI KA GBIA GAONI MBORI!”

(Amosa 1:1–9:15)

Amosa adu na pangbangaa ngbako fu agu arikaaboro nake pati aYisaraere kirikiri na fu aYuda gbiati aYisaraere a. Ko afura tipa pa gbarasa Suria, Fereseta, Tura, Edome, na Moaba mbiko gu gbegberẽ apai i aamanga ga Mbori aboro nani. Si adu nga i nika gbarasa aboro Yuda bambiko “i agindiga ga Yekova rugute.” (Amosa 2:4) Na ginipai tigaha nadu tipa gu kindo nangia ga aYisaraere nadu na angbatunga bawe? Gaha ingapai akodi rungosi rungorungo aboro, wasiro, na kini mangi ga Mbori anebi gbegberẽe. Amosa azayo ki yawee Yekova “ambúsa agu abamotumo nga ga Betere” na ko “agbárasa gu bambu du tipa ragozere na gu bambu du tipa faarago.”—Amosa 3:14, 15.

Zavura gupai nga i agbia ambusa nibadunguhe, agu airisi kpiaahe nangia aYisaraere re anye kindi na kina nyakarii. Amosa aya fuyó wee: “Oni mbákadi tironi ka gbia gaoni Mbori!” (Amosa 4:12) Tipa aYisaraere tigayo, gu rago nga ga Yekova adu fuyó nga i nikadu “ni zizi [yó] ku gii Damaseke yo,” gure nga ku Asuria yo. (Amosa 5:27) Amosa agbiatiko na kere sogote be gu boromotumo nangia ga Betere ko ono ko aagundenga beko te. Yekova aya fu Amosa wee: “Digida rago da ku ri gimi aboro aYisaraere; mi ambú nga pai fu yo berewe te.” (Amosa 8:2) Amurö watadu abaagangara, si arengbanga ka banda yó be gu sarangbangaa nga ga Yekova wagu sa te. (Amosa 9:2, 3) Ono wa si avura duwo, kidohe adu kinaho kindi tipa ka karagayo berewe ku kpuyo yo. Yekova ayaa: “Mi akáraga gu zizi yo dagba gimi aboro aYisaraere yo, i ki dua gu gbarasigbarasi abaakporo berewe ki niraki rogo ho; i arũka bakakue aati yo ki nimbiri gaha imekakue, i asòpa abino ki niri zuzu ahe.”—Amosa 9:14.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

4:1—Ada furayo tipa yó nga “anaabagara Basana”? Basana angia sosono gangara sende na kpasakpasa riihe yo nadu ku uroyo ti gu Baime nga Gariraya. Anyaa anaazugo rogo gu rago re wenengai gbe, kodihe na abagara a. Gu wene nvuo nadu rogo gu rago re, si nasa gupai a nga anyaa nizugo wenengai. Amosa aringbisi agu adee nga ga Somorona yo kuti agu anaabagara nga ga Basana ra, nga agu adee naakpinyemu dodoroma raka. Zanga kapa, agi adee re anaasosoda “akumbaayo” i naabiriko agu aboro payo adu kusende tipa i naaye na aũkumuko fuyó.

5:5—Rogo gini gene si adu nga ka aYisaraere “gbáta nga Betere ya”? Yerobama atona gu irisombori nangia ga wiri bagara Betere yo. Natona ti gu regbo re ka ndu kumbatayo, gu bakporo re ada niba nga ga zire irisombori. Si nawira gupai gbe nga, Girigara na Bera-saba aima da a ni agu aba irisombori nga ga abasamungu kuti ndikidi pambori. Tipa ka bata be gu gberangbii i aima fura tipaha kumbatayo re, si aaida aYisaraere mbu nduge ka iriso kungbo ambori rogo agu aba re na ki tona ka gbata Yekova.

7:1—Ginihe nangia “ga bakindo anvuo”? Si nawira wa si nafura tipa gu marã-ngbeti bakindo aringbisihe tipa gako abandu-ri-afarasi na tipa anyaa. Si adu nga i tumo gu marã-ngbeti re “ti rago kura akpe ahe nga ga yangara rũkurũku ahe.” Fuani, aboro kini mo ka ke gayó aũati tie. Ono tie, mbata fu i mangi gipai re, si adu nga ayere nika ye ki riti gayó rukuruku ahe kodihe na gayó akpepasio.

8:1, 2—Ginihe gu “baga du na zuzu angua nga ga faarago” ayugopaha? Si ayugu gupai nga gu rago nga ga Yekova aambeda. Gu zuzu ngua nga ga faarago, i anaadunguraha ti regbo ke ahe nga ga garã atiyo. Ho Yekova asa Amosa ni ko bi gu “baga du na zuzu angua nga ga faarago,” si ayugu gupai nga digido regbo ima mbeda fu aYisaraere. Sidu, Mbori agumbapai fu Amosa ki yaa: “Digida rago da ku ri gimi aboro aYisaraere; mi ambú nga pai fu yo berewe te.”

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Gu gberarago Yekova adu nani kuti aYisaraere, kuti aYuda na kuti agu arikaaboro nadu sita patiyo kirikiri, ko aya tipaha wee: “Mi asá nga gaha mbusa te.” Ba ho rengbe boro ka gbu be ga Yekova sarangbangaa rogoho wa sa te.—Amosa 9:2-5.

2:12. Si aidanga ani ba gberarago ti agu aboro namangasunge nyanyakii wa abazakigene, agu ababiapai ninaata ata, amokedi, watadu agu aboro namangasunge Beteere yo nizungadi ani yó i mbu mangasunge kindo ti aregbo dũ tipa i ye ka raka kina ngbatunga gu raka aboro aya tipa wee si nga wene raka te. Kuba gure, si naida ani ngarasi yó i niindu na gayó wene sunge kumbatayo kindi.

3:8. Wakinagu aboro nidu na gunde ti gu regbo i naagia fugo bahu u nipokadi, kinawo a Amosa agunde ti gu regbo Yekova aya fuko wee: “Mo ndù ka gumba pai fu gimi aboro.” (Amosa 7:15) Si naida gunde ti Mbori sa rani ani tungusi gu pangbangaa nga ga Kindo kakaka.

3:13-15; 5:11. Mbiko ga Mbori undohe, gu babanda anyaa nangia Amosa pako aakiongo re ya, ko aima rengba ka “gumba pai” fu agu aboro nangia airakumuko naabakanga bangiriyo tipa gu rago nga ga Yekova ya. Yekova rengbe ka undo rani kinawo ani takipande gu pangbangaa nga ga Kindo ka si vura du nga gu dagbarago ani atungusapai rogoho si nikerehe vurũ.

4:6-11; 5:4, 6, 14. Zavura gupai nga awiri aYisaraere aaidanga ka ‘karaga tiyó’ koyo du Yekova ni te, Amosa anaazungadi yó kindi tipa i “gbáta Yekova” tipa ka nye niungayo. Wa duhe nga Yekova nambu gi gbegberẽ zegino re si niindu kumbatayo kindi, si naida ani zungadi agu aboro du rogoho tipa i ariatiyo koyo du ko ni.

5:18, 19. Kpi “nyemu gu rago nga ga Yekova” zanga mbakada ani tirani tipaha nzunzu nga pamungo. Gu boro namanga wa gure ní wakina gu boro naora be bahu ki da ti kina kube urisi, fuo bitikpa ní be urisi, kina woo ki da de ní. Si naida ani duna tatamana kini “ngére dedede” rogo toroyo na ki mbakaditirani tipa gu uru re.—Ruka 21:36.

7:12-17. Si naida ani takipande ga Mbori pangbangaa kakaka zanga gunde.

9:7-10. Wa agu aYisaraere naadunga niruruyo ya avura du ni atita iriʹiripa abaakumba na ni atita gu ga Mbori siasia aboro ko akusiyo ringara Ezipeta yo, si aasanga yó i du niruru aboro bangiri gayó Mbori te, ono i adu wakina aboro Etiopia. Paru ani nigigiri rani bangiri gu Mbori du nikparakpara ko abingo pa ngbatunga te, ono si nabipa ‘gunde tiko, na kini mangi rurupai.’—Amokedi 10:34, 35.

Gupai Si Aida Ani Mangihe

Uru sapangbangaa kuti gi ga Satana zegino re ima mbeda. Mbori ima uka gako ziazia toro kurii airisoko tipa i ruho ka gumba paye gako uru fu arikaaboro. Ya mo si aidanga ani undo kura aboro i ye ka ino Yekova na kini ‘kpari nirimoko tee’?—Yoere 2:31, 32.

Amosa azungadi aboro ki yaa: “Oni sógo gbigbitapai, ki nikpi nyemu wenepai, ki nimbakadi ruru sarangbanga ba ngbanga bakporo yo.” (Amosa 5:15) A wa ga Yekova rago ambeda wa pai, si adu nipatatamana ka ani mbedi naako na ki kpara tirani ti gi gbegberẽ zegino re na gaha wasiwasi mangaapai. Tipa ka dakuti gipai re, si naida ani wirikipai be agu akitabu nga Yoere na Amosa.—AEbere 4:12.

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 4]

Yoere ayaa: “Rago Yekova nambeda”

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 7]

Wakina Amosa, si naida ani naatakapande ga Mbori pangbangaa kakaka zanga gunde