In die skadu van ’n sluimerende reus
Vulkane was nog altyd ’n bron van geheimsinnigheid. Hulle kan eeue lank sluimer, en dan skielik ontwaak op ’n manier wat beide skouspelagtig en dodelik is. ’n Vulkaanuitbarsting kan binne minute ’n gebied verwoes en lewe uitwis.
NIEMAND twyfel dat vulkane gevaarlik is nie. Hulle het gedurende die afgelope drie eeue al honderdduisende lewens geëis. Die meeste van ons woon natuurlik op ’n veilige afstand van hierdie sluimerende reuse, maar miljoene van die aarde se bewoners lewe naby aktiewe vulkane. Quito, die hoofstad van Ecuador, is byvoorbeeld nie ver van Pichincha, ’n vulkaan wat noordwes van die stad geleë is nie. Popocatepetl, wat “berg wat rook” in die taal van die Asteke beteken, is sowat 60 kilometer van Mexikostad. Groot stede soos Auckland, in Nieu-Seeland, en Napels, in Italië, is aan of naby die voet van ’n vulkaan geleë. Daar is altesaam miljoene mense wat met die moontlikheid saamleef dat die aarde se kragte onder hulle voete geweldig kan begin dreun en ’n slapende reus kan ontwaak.
’n Gevaarlike reus
Die inwoners van Napels lewe al ongeveer 3 000 jaar saam met die berg Vesuvius. Hierdie berg is slegs 11 kilometer van Napels geleë. Dit is eintlik ’n keël binne die rand van die eertydse Monte Somma. Vesuvius word beskou as een van die gevaarlikste vulkane op aarde. Aangesien sy basis onder seespieël lê, is die berg baie groter as wat dit lyk.
Die berg Vesuvius het ’n lang geskiedenis van aktiwiteit. Dit het al meer as 50 keer uitgebars sedert die welbekende uitbarsting in 79 G.J., wat die stede Pompeji en Herkulaneum vernietig het. Sowat 4 000 mense het omgekom in ’n verwoestende uitbarsting in 1631. Gedurende daardie tyd het die woord “lawa” in gebruik gekom. Dit is afgelei van die Latynse woord labi, wat “om te gly” beteken, en dit is ’n gepaste beskrywing van die lawa wat teen die steil hange van Vesuvius afgeloop het.
Deur die eeue heen het Vesuvius aktief gebly. Dit het in 1944 tydens die Tweede Wêreldoorlog uitgebars en Geallieerde troepe met aswolke begroet. Die nabygeleë dorpe Massa en San Sebastiano is verswelg, asook die beroemde funikulêr, of kabelspoorkar, wat gewild gemaak is in die Italiaanse volkslied “Funiculì, Funiculà”.
Vandag lyk dit asof die inwoners van Napels met hulle daaglikse lewe voortgaan sonder om hulle veel te steur aan die gevaar wat so naby is. Toeriste verwonder hulle aan die geskiedkundige en boukundige landmerke. Winkels en kafees wemel van mense, en wit seile is oral te sien in die Golf van Napels. Vesuvius bly ’n gewilde aantreklikheid en word as ’n vriendelike metgesel beskou eerder as ’n gevaarlike sluimerende reus.
Auckland—’n stad van vulkane
Die hawestad Auckland, Nieu-Seeland, is besaai met vulkaniese keëls. Trouens, die meer as eenmiljoen inwoners woon tussen 48 klein vulkane. Oeroue vulkaniese valleie vorm twee hawens, waar eilande die oorblyfsels van vulkaniese aktiwiteit is. Die sigbaarste eiland is die 600 jaar oue Rangitoto, wat uit die water verrys met dieselfde simmetriese kontoere as Vesuvius. Toe die eiland gebore is, is ’n nabygeleë Maori-dorpie onder as begrawe.
Aucklanders het al geleer om saam met hulle vulkane te lewe. Die vulkaankeël wat Maungakiekie genoem word, is vandag ’n openbare park en skaapplaas en is in die middel van Auckland. Party vulkane is nou mere, parke of sportterreine. Een van hulle is ’n begraafplaas. Baie inwoners verkies om teen die hange van ’n vulkaan te woon sodat hulle die pragtige uitsig kan geniet.
Toe mense hulle in Auckland gevestig het, eers die Maori’s en toe, 180 jaar gelede, Europeërs, het hulle waarskynlik nie veel aandag gegee aan die gebied se vulkaniese verlede nie. Dit was bloot dat die gebied beskikbaar en naby die see is—en dit het vrugbare grond gehad. Hierdie laasgenoemde kenmerk geld ook vir vulkaniese grond in ander dele van die wêreld. Byvoorbeeld, in Indonesië is van die beste gebiede om rys te verbou, in die skadu van aktiewe vulkane. Die beste landbougebiede in die westelike deel van die Verenigde State het grond wat merendeels van vulkane afkomstig is. Onder die regte omstandighede kan plante in minder as ’n jaar ná ’n uitbarsting voortspruit uit grond wat onder lawa begrawe is.
Vroeëwaarskuwingstelsels
Baie wonder dalk: ‘Hou dit nie gevaar in om naby ’n vulkaan te woon nie?’ Die antwoord is natuurlik ja. Maar wetenskaplikes kan aardbewing- en vulkaanaktiwiteit noukeurig monitor. Die Amerikaanse Departement van Geologiese Opnames hou byvoorbeeld ’n ogie oor aktiewe vulkane regoor die wêreld—insluitende dié in Napels en Auckland, waar gebeurlikheidsplanne gereed is. Met behulp van satelliete van die globale posisioneringstelsel en seismometernetwerke, wat 24 uur per dag in werking is, kan wetenskaplikes magmatiese en ondergrondse beweging monitor.
Vesuvius word heeltyd gemonitor. Italiaanse owerhede is eerder oorversigtig en het noodplanne ontwikkel om ’n uitbarsting te hanteer wat so groot is soos die een wat in 1631 plaasgevind het. Deskundiges beweer dat diegene wat in die gevaarsone woon, gewaarsku en daaruit verwyder kan word voordat ’n uitbarsting plaasvind.
Auckland is geleë op wat wetenskaplikes ’n monogenetiese vulkaangebied noem. Dit beteken dat ’n bestaande vulkaan nie aktief sal word nie, maar dat ’n heeltemal nuwe een op ’n ander plek kan vorm. Deskundiges sê dat dit slegs sou gebeur ná ’n aardbewingsperiode van ’n paar dae tot ’n paar weke. Sulke voortydige waarskuwings behoort mense tyd te gee om in ’n veilige gebied skuiling te soek.
Hou die risiko’s in gedagte
Hoewel dit ’n lewensbelangrike taak is om vulkane te monitor, is dit nie van veel nut as waarskuwings geïgnoreer word nie. In 1985 is owerhede in Armero, Colombia, gewaarsku dat Nevado del Ruiz binnekort sou uitbars. Hoewel die berg, wat sowat 50 kilometer van die stad af is, gerommel en ’n duidelike waarskuwing gegee het, is die inwoners bloot aangesê om kalm te bly. Meer as 21 000 het omgekom in die modderstortings wat die stad verswelg het.
Hoewel rampe soos dié seldsaam is, word die stil tydperke tussen uitbarstings vir verdere navorsing en voorbereidings gebruik. Volgehoue waarneming, voldoende voorbereiding en openbare opvoeding kan dus help om die risiko’s te verminder wat diegene loop wat in die skadu van ’n sluimerende reus woon.
[Venster/Prent op bladsy 16]
WEES VOORBEREID!
Is jy gereed vir ’n natuurramp? Wees bewus van die risiko’s in jou gebied. Beplan vooruit waar om te ontmoet as familielede van mekaar geskei word en wie jy in kennis sal stel omtrent waar jy jou bevind. Hou noodvoorraad byderhand, insluitende kos en water, ’n noodhulpkissie, klere, radio’s, waterdigte flitse en ekstra batterye. Maak seker dat jy genoeg voorraad het sodat jy ’n hele paar dae lank vir jouself kan sorg.
[Prent op bladsy 15]
Besoekers stap naby die hoofkrater van Vesuvius
[Erkenning]
©Danilo Donadoni/Marka/age fotostock
[Prent op bladsy 15]
Napels, Italië, voor die berg Vesuvius
[Erkenning]
© Tom Pfeiffer
[Prent op bladsy 15]
’n Kunstenaarsvoorstelling van die groot uitbarsting in 79 G.J., wat die stede Pompeji en Herkulaneum vernietig het
[Erkenning]
© North Wind Picture Archives
[Prent op bladsy 16]
Rangitoto, een van Auckland se talle vulkaniese eilande
[Prent op bladsy 16, 17]
Bo en regs: Die berg Popocatepetl, Mexiko
[Erkennings]
AFP/Getty Images
Jorge Silva/AFP/Getty Images
[Foto-erkenning op bladsy 14]
USGS, Cascades Volcano Observatory