In oupa se tyd
● Die meganiese horlosie is waarskynlik meer as 900 jaar gelede in China uitgevind. Sedertdien is horlosies baie verbeter. ’n Uitstekende verbetering is in die middel-1600’s aangebring, toe die pendulum vir die eerste keer in meganiese horlosies gebruik is. Danksy hierdie revolusionêre uitvinding het horlosies so akkuraat geword dat iets nuuts op die wyserplaat verskyn het—’n minuutwyser! Die nuwe ontwerp—met sy pendulum, gewigte en betreklik swaar meganisme—het natuurlik ’n stewige, regop kas vereis. Dit het derhalwe bekend geword as ’n staanhorlosie, soms ’n oupahorlosie genoem, wat deur een horlosiekenner beskryf is as “hoogs betroubare en redelik goeie tydhouers, selfs wanneer toestande nie so gunstig is nie”.a
Hierdie gewilde horlosies is aanvanklik net in groot Europese stede, soos Londen en Parys, vervaardig. Maar mettertyd is dit selfs in die verste uithoeke van die Europese kontinent gemaak. Plaaslike kunsstyle het dus die basiese ontwerp begin versier. Die horlosie kon ’n reguit of geronde vorm hê; dit kon smal of breed wees. Dit kon van denne-, ebbe-, mahonie-, eike- of okkerneuthout gemaak word, en die kas kon met of sonder versiering wees. Die staanhorlosie het dus nie net gewildheid verwerf as ’n voortreflike tydhouer nie, maar ook as ’n elegante en deftige deel van ’n kamer se meubilering.
Daar is moontlik nog ’n rede waarom mense die staanhorlosie nog steeds so bekoorlik en aantreklik vind. Dit lyk amper menslik. “Dit is omtrent so groot soos ’n gemiddelde mens en het ’n uitdrukkingsvolle en betekenisvolle gesig”, sê die Finse navorser dr. Sinikka Mäntylä. Sy hoorbare getiktak klink selfs soos ’n hartklop. Vandag het akkurate en goedkoop kwartshorlosies meeste van hierdie groot regopstaande meesterstukke vervang. Maar selfs in ons gejaagde tye skep ’n staanhorlosie nog steeds ’n rustige atmosfeer. Die boek Keeping Time—Collecting and Caring for Clocks sê: “’n Staanhorlosie met sy reëlmatige en rustige getiktak is om die een of ander rede ook kalmerend en herinner ons aan ’n vreedsamer tyd.”
[Voetnoot]
a Die Engelse naam “grandfather clock”, soos staanhorlosies in sommige lande genoem word, kom glo van ’n gewilde liedjie uit 1876 met die titel “My Grandfather’s Clock”.
[Prent op bladsy 19]
’n Horlosie wat moontlik uit die vroeë 1800’s dateer