Bamboesorrel—’n besonderse instrument van die Filippyne

DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN DIE FILIPPYNE

ORRELS bestaan al meer as 2000 jaar in die een of ander vorm. Verskillende tegnieke is al gebruik om hulle te bou, maar alle orrels het die rye pype wat deel uitmaak van die meganisme wat klank voortbring. Dit is gewoonlik van hout en metaal gemaak. Maar die orrel waarvan ons jou wil vertel, het pype wat hoofsaaklik van bamboes gemaak is. Altesaam 832 van sy 953 pype wat klank voortbring, is van bamboes. Die ander is van metaal. Daarbenewens is daar sommige pype wat net as versiering dien.

Hoe werk die bamboesorrel? Dit werk volgens dieselfde beginsel as ander pyporrels. Twee soorte pype word gebruik, en lug word daarin gepomp om musiek voort te bring. Labiaalpype—met halfsirkelvormige gate naby die punt waar dit met die speeltafel verbind—bring klank voort op min of meer dieselfde manier as ’n fluit. Tongpype—met ’n vibrerende plaatjie aan die binnekant—bring klank voort op ’n wyse soortgelyk aan ’n klarinet of ’n saksofoon. Omdat die meeste van die pype van bamboes gemaak is, het hierdie orrel buitengewone akoestiese eienskappe.

Die orrel word gebou

In 1816 het ’n Spaanse sendeling, Diego Cera, aan hierdie bamboesorrel begin bou. Waarom is bamboes gebruik? Die relatiewe armoede van die gebied was dalk die rede waarom goedkoop materiaal gebruik moes word. En die bouer van die orrel wou ongetwyfeld geskikte plaaslike materiaal gebruik.

In 1816 is stukke bamboes gesny en ongeveer ’n jaar lank onder die sand langs die see begrawe. Die stukke wat hierdie blootstelling aan insekte en die elemente oorleef het, is as duursaam genoeg beskou en in die bou van die orrel gebruik. Oor die volgende klompie jare is die verskillende dele van die orrel aanmekaargesit. Toe die grootste deel daarvan in 1821 voltooi is, is daar gesê dat dit “die beste en die eerste van sy soort in die land is”.

Dit oorleef teëspoed

Die lewe van die bamboesorrel was nie maklik nie. In 1829 is die dorp Las Piñas, waar die orrel gevind kan word, deur aardbewings getref. Die dak van die gebou waarin die orrel gestaan het, is vernietig, en die orrel is waarskynlik ’n tyd lank aan wind en weer blootgestel. In 1863 het ’n buitengewoon sterk aardbewing verdere skade aan die orrel gedoen. Van die pype is vervang, maar insekte het dit mettertyd beskadig. In 1880 het nog ’n katastrofiese aardbewing die gebou waarin die orrel gestaan het erg beskadig, en voor die gebou heeltemal herstel kon word, het ’n tifoon die gebied getref. Teen daardie tyd het verskeie stukke van die orrel rondgelê.

Deur die jare heen is pogings aangewend om die orrel te herstel, maar een van hierdie pogings het permanente skade tot gevolg gehad. ’n Herstelwerker het dele van die bamboespype afgesaag om stemkleppe te installeer. Dit het die instrument se toonhoogte permanent verander. En ondanks die herstelwerk het die orrel nog verder verniel.

Die orrel het ook oorloë oorleef. Las Piñas was die toneel van skermutselings tussen Filippyners en Spanjaarde gedurende die laat 1890’s, en tussen Filippyners en Amerikaners gedurende die Filippyns-Amerikaanse Oorlog. Verslae uit 1911 tot 1913 toon nietemin dat besoekers ondanks die orrel se agteruitgang daarna kom kyk het.

Gedurende die jare 1941 tot 1945 het die Tweede Wêreldoorlog die Filippyne getref. Tydens die Japannese besetting het die markies Y. Tokoegawa, ’n familielid van keiser Hirohito, aandag aan die orrel gegee. Hy het gereël dat gedeeltelike herstelwerk gedoen word, maar daarna is daar baie jare lank nie veel aan die instrument gedoen nie.

In die sewentigerjare het mense daarop aangedring dat die orrel herstel moet word. Van die honderde bamboespype was 45 weg en 304 buite werking. ’n Voëlnes is binne-in een gevind. Kon enigiets gedoen word om die orrel te kry sodat dit weer soos voorheen kon speel?

Herstelwerk

In Maart 1973 het ’n hoogaangeskrewe buitelandse firma met die herstelprojek begin. Die pype is na Japan verskeep en die res van die orrel na Duitsland. ’n Spesiale vertrek is daar gebou om die Filippynse klimaat te simuleer. In hierdie vertrek is die herstelwerk gedoen.

Die doel was om alles so na as moontlik aan die oorspronklike ontwerp te hou. Uiteindelik is die herstelwerk voltooi. Pype wat in Japan herstel is, is na Duitsland gevlieg. Die hele orrel is aanmekaargesit en getoets. Toe, op 18 Februarie 1975, het dit tydens ’n konsert van een uur groot genot aan ’n Duitse gehoor verskaf.

Kort daarna is die orrel in twaalf kratte verpak, en die hele 5626 kilogram is goedgunstiglik deur ’n Belgiese lugredery na die Filippyne teruggevlieg. Dit het ’n groot verwelkoming gekry in Las Piñas, die dorp waar dit gehuisves sou word. Dertigduisend mense het na ’n optog gekyk met sierwaens wat gebeurtenisse uit die instrument se verlede uitgebeeld het.

Teen 9 Mei 1975 was die bamboesorrel gereed vir sy inwydingskonsert. ’n Duitse orrelis het saam met Filippynse musikante gespeel met die herontvangs van die bamboesorrel in die Filippyne.

Waardeer jy die gawe van musiek wat ons Skepper ons gegee het? Sou jy graag iets wou hoor wat ’n bietjie anders is? As jy ooit die geleentheid het om die bamboesorrel in Las Piñas te hoor, sal jy ongetwyfeld hierdie spesiale Filippynse musikale vermaak geniet.