Lyme-siekte—Is jy in gevaar?

TERWYL vigs groot opslae in die nuus maak, word Lyme-siekte skaars genoem. Tog is Lyme-siekte besig om vinnig te versprei. Trouens, ’n paar jaar gelede het The New York Times Magazine gesê dat dit “naas vigs die siekte is wat die vinnigste in die [Verenigde State] toeneem”. Berigte uit ander lande toon dat die siekte ook in Asië, Europa en Suid-Amerika versprei.

Wat is Lyme-siekte? Hoe versprei dit? Is jy in gevaar?

Bosluise, herte en jy

Sowat 20 jaar gelede was daar ’n raaiselagtige toename in artritisgevalle in en om die dorp Lyme, Connecticut, wat in die noordoostelike deel van die Verenigde State geleë is. Die slagoffers was meestal kinders. Hulle artritis het met veluitslag, hoofpyne en gewrigspyne begin. Een inwoner het egter gesê dat haar “man en twee van die kinders [weldra] met krukke moes loop”. Kort voor lank is meer as 50 mense in daardie gebied aangetas, en binne jare het duisende aan dieselfde pynlike simptome gely.

Navorsers het besef dat hierdie siekte van ander siektes verskil en het dit Lyme-siekte genoem. Die oorsaak? Borrelia burgdorferi—’n spiraalvormige bakterie wat in bosluise voorkom. Hoe versprei dit? Iemand wat deur die bos stap, kan ’n besmette bosluis saam met hom terugbring. Die bosluis deursteek die persoon se vel en spuit die bakterie wat die siekte veroorsaak in die ongelukkige wandelaar in. Aangesien hierdie besmette bosluise dikwels op herte reis, lewe en paar en aangesien meer mense hulle op plattelandse gebiede vestig waar herte floreer, is dit geen wonder dat daar ’n toename in Lyme-siekte is nie.

Simptome en probleme

Die eerste simptoom van Lyme-siekte is gewoonlik ’n veluitslag (bekend as erythema migrans, of EM) wat met ’n klein rooi vlekkie begin. Met verloop van dae of weke vergroot die kenmerkende vlekkie tot ’n ronde, driehoekige of ovaalvormige veluitslag wat so groot soos ’n muntstukkie kan wees of wat oor jou hele rug kan versprei. Koors, hoofpyn, ’n stywe nek, liggaamspyne en moegheid gaan dikwels met die veluitslag gepaard. As dit nie betyds behandel word nie, ly meer as die helfte van die slagoffers aan pynlike of geswelde gewrigte, wat maande lank kan duur. Tot 20 persent van die onbehandelde pasiënte kry op die ou end chroniese artritis. Hoewel dit nie so algemeen is nie, kan die siekte ook die senuweestelsel aantas en hartprobleme veroorsaak.—Sien die bygaande venster.

Baie deskundiges meen dat dit moeilik is om Lyme-siekte te diagnoseer omdat die eerste, griepagtige simptome daarvan soos dié van ander infeksies is. Boonop kry 1 uit elke 4 besmette persone nie ’n veluitslag nie—die enigste kenmerk eie aan Lyme-siekte—en baie pasiënte kan nie onthou of hulle deur ’n bosluis gebyt is nie omdat sy byt gewoonlik pynloos is.

Die diagnose van die siekte word verder bemoeilik omdat die beskikbare bloedtoetse van teenliggaampies onbetroubaar is. Teenliggaampies in die pasiënt se bloed toon dat die liggaam se immuunstelsel indringers gewaar het, maar party toetse kan nie aandui of daardie indringers die bakterieë van Lyme-siekte is nie. ’n Pasiënt kan dus positief getoets word vir Lyme-siekte terwyl sy simptome in werklikheid deur ander bakteriese infeksies veroorsaak word. Gevolglik raai die Nasionale Gesondheidsinstituut in die Verenigde State (NIH) dokters aan om hulle diagnose te baseer op ’n bosluisbyt wat deur die pasiënt onthou word, die pasiënt se simptome en ’n deeglike uitskakeling van ander siektes wat tot daardie simptome aanleiding kon gegee het.

Behandeling en voorkoming

As dit betyds gediagnoseer word, kan die meeste pasiënte met welslae met antibiotika behandel word. Hoe gouer die behandeling begin, hoe vinniger en volkomer sal die herstel wees. Moegheid en pyn kan etlike maande ná die behandeling nog voortduur, maar hierdie simptome sal afneem sonder dat meer antibiotiese behandeling nodig is. Maar die NIH waarsku dat “’n aanval van Lyme-siekte geen waarborg is dat die siekte nie weer in die toekoms sal kop uitsteek nie”.

Sal daardie verontrustende vooruitsig ooit verander? In ’n nuusmededeling van die Mediese Fakulteit van die Yale-universiteit in die Verenigde State is aangekondig dat navorsers ’n proefentstof ontwikkel het wat Lyme-siekte moontlik sal voorkom. Hierdie “dubbelaksie”-entstof stimuleer die mens se immuunstelsel om teenliggaampies voort te bring wat invallende Lyme-bakterieë aanval en vernietig. Terselfdertyd vernietig dit ook die bakterieë in die bosluise wat ’n ingeënte slagoffer byt.

“Die toets van hierdie entstof”, sê dr. Stephen E. Malawista, een van die navorsers wat Lyme-siekte in 1975 ontdek het, “is ’n groot stap vorentoe in ons pogings om mense te beskerm teen die potensieel ernstige gevolge van Lyme-siekte.” Volgens The New York Times hoop wetenskaplikes dat “hierdie entstof sal help om die wildernis weer vir mense se gebruik te herwin” in gebiede waar vrees vir die siekte mense binnenshuis gehou het.

Maar intussen kan jy self ’n paar voorkomingsmaatreëls neem. Die NIH beveel aan: As jy deur gebiede stap waar bosluise volop is, moet jy in die middel van die voetpaaie bly. Dra ’n langbroek, ’n langmouhemp en ’n hoed. Steek jou broekspype in jou kouse in en dra skoene wat jou voete heeltemal bedek. As jy ligkleurige klere dra, is dit makliker om bosluise raak te sien. Afweermiddels vir insekte wat op jou klere en vel aangewend word, is doeltreffend, maar hulle kan veral vir kinders ernstige newe-effekte veroorsaak. “Swanger vrouens moet veral versigtig wees om bosluise te vermy in gebiede waar Lyme-siekte voorkom”, waarsku die NIH, “want die infeksie kan na die ongebore kind oorgedra word” en kan die moontlikheid van ’n miskraam of ’n doodgebore baba vergroot.

Sodra jy binnenshuis is, moet jy kyk of daar enige bosluise op jou en jou kinders is, veral in die dele van die liggaam waar daar hare is. Doen dit sorgvuldig, want onvolgroeide bosluise is omtrent so klein soos die punt aan die einde van hierdie sin en jy kan hulle maklik vir ’n vuil kolletjie aansien. As jy troeteldiere het, moet jy hulle nagaan voordat hulle in die huis kom—hulle kan ook Lyme-siekte kry.

Hoe verwyder jy ’n bosluis? Nie met jou blote vingers nie, maar met ’n stomp haartangetjie. Trek versigtig maar ferm naby die kop van die bosluis totdat hy die vel los, maar moenie sy liggaam druk nie. Maak daarna die bytplek deeglik skoon met ’n stukkie watte en ontsmettingsmiddel. As die bosluis binne 24 uur verwyder word, kan dit voorkom dat jy deur Lyme-siekte besmet word, sê dr. Gary Wormser, ’n Amerikaanse spesialis in besmetlike siektes.

Selfs in gebiede waar bosluise volop is, is die kanse weliswaar skraal dat jy verlammende Lyme-siekte sal opdoen. Nogtans sal dit dié skrale kans selfs skraler maak as jy hierdie eenvoudige voorsorgmaatreëls neem. Is hierdie maatreëls die moeite werd? Vra enigeen wat aan Lyme-siekte ly.

[Venster op bladsy 14]

Tekens van Lyme-siekte

Vroeë infeksie:

○ Veluitslag

○ Spier- en gewrigspyne

○ Hoofpyn

○ ’n Stywe nek

○ Kenmerkende moegheid

○ Koors

○ Gesigsverlamming

○ Ruggraatkoors

○ Kort voorvalle van gewrigspyn en -swelling

Minder algemeen:

○ Oogontsteking

○ Duiseligheid

○ Kortasemigheid

Gevorderde infeksie:

○ Artritis, onderbroke of chronies

Minder algemeen:

○ Geheueverlies

○ Probleme met konsentrasie

○ Verandering in gemoedstemming of slaapgewoontes

Een of meer van hierdie simptome kan op verskillende tye gedurende die infeksie ondervind word.—Lyme Disease—The Facts, the Challenge, uitgegee deur die Nasionale Gesondheidsinstituut.

[Prent op bladsy 15]

’n Wandeling in die bos kan jou in gevaar stel

[Prent op bladsy 16]

’n Bosluis (heelwat vergroot)

[Erkenning]

Yale School of Medicine

[Prent op bladsy 16]

’n Bosluis (ware grootte)