Dengue—’n Koors weens ’n byt — Wagtoring

Dengue—’n Koors weens ’n byt

Deur Ontwaak!-medewerker in die Filippyne

’NMUSKIET land ongemerk op die dogtertjie se kaal arm. Die insek deurboor haar vel en suig haar bloed. Ná ’n paar oomblikke kyk die moeder na haar dogter en sien die muskiet raak. Met ’n vinnige klap is hy weg. Is dit die einde van hom? Miskien nie. Die muskiet is dalk weg, maar sy kort indringing in die kind se bloedstroom het ongewenste organismes agtergelaat wat siekte kan veroorsaak.

Binne twee weke ondervind die kind kouekoors, hoofpyn, pyn agter die oë, geweldige pyn in haar gewrigte en ’n hoë koors. Namate die siekte vorder, ontwikkel sy ’n rooi uitslag en raak sy heeltemal uitgeput. Sy het dengue opgedoen, ’n koors weens ’n muskietbyt.

Maar die kind kan die ernstiger vorm van die siekte, dengue- hemorragiese koors (DHK), kry, veral as sy voorheen ’n dengue-infeksie gehad het. Met DHK lek die haarvaatjies, wat bloeding deur die vel tot gevolg het. Inwendige bloeding kan voorkom. Sonder behoorlike behandeling kan die pasiënt geweldige skok en bloedsomloopversaking ondervind, wat tot ’n vinnige dood lei.

Presies wat is dengue? Kan dit jou raak? Hoe kan jy jouself en jou gesin beskerm? Kom ons kyk.

Wat is dengue?

Dengue, wat ook breekbeenkoors genoem word, is net een van ’n hele paar siektes wat deur ’n muskietbyt veroorsaak kan word. Die eintlike oorsaak van die siekte is ’n virus. ’n Besmette muskiet (dit wil sê, ’n muskiet wat voorheen ’n besmette mens gebyt het) dra die virus in sy speekselkliere. Wanneer hy iemand byt om bloed te kry, word die virus na die mens oorgedra.

Daar is vier soorte denguevirusse. Besmetting met die een soort maak ’n mens nie immuun teen die ander drie soorte nie. As ’n slagoffer ná een infeksie weer deur ’n muskiet gebyt word wat ’n ander soort oordra, kan die gevolg DHK wees.

“Twee vyfdes van die wêreld se bevolking” loop gevaar

Volgens die Wêreldgesondheidsorganisasie (WGO) loop 2,5 miljard mense, “twee vyfdes van die wêreld se bevolking”, gevaar om dengue op te doen. Asiaweek het berig: “Meer as 100 tropiese en subtropiese lande het gevalle van dengue aangemeld, en daar is elke jaar tienmiljoene aangemelde gevalle, en 95% van diegene wat besmet is, is kinders.”

Dit is nie duidelik wanneer dengue vir die eerste keer op die wêreldtoneel verskyn het nie. ’n Verslag oor “kniekoors” in Kaïro in 1779 verwys heel moontlik na dengue. Sedertdien is gevalle van dengue regoor die wêreld aangemeld. Veral sedert die Tweede Wêreldoorlog, en aanvanklik in Suidoos-Asiê, het al hoe meer mense dengue begin opdoen. Veelvuldige soorte van die virus het begin versprei, en dit het tot die gevaarliker hemorragiese soort gelei. ’n Publikasie wat deur die WGO uitgegee word, sê: “Die eerste werklike epidemie van hemorragiese koors in Asië is in 1954 in Manila herken.” Ander lande het gevolg, in die besonder Thailand, Viëtnam, Maleisië en aangrensende gebiede. Die sterftesyfers van hierdie vroeë epidemies in Suidoos-Asië het gewissel van 10 tot 50 persent, maar namate daar meer oor die siekte geleer is, het hierdie syfers gedaal.

Sedert die sestigerjare het ’n verslapping in programme om die virusdraende muskiet te beheer tot ’n drastiese toename in dengue bygedra. Namate dengue versprei het, het DHK ook versprei. Voor 1970 het net 9 lande epidemies gehad, maar teen 1995 het hierdie syfer tot 41 gestyg. Die WGO skat dat 500 000 mense jaarliks as gevolg van DHK in die hospitaal opgeneem moet word.

Hoewel die siekte buite tropiese gebiede minder bekend is, het reisigers na streke waar die gevaar bestaan om dit op te doen in party gevalle besmet geraak en die siekte saam met hulle huis toe gebring. Teen die einde van 1996 het The New York Times byvoorbeeld van denguegevalle in die Verenigde State vertel—in Massachusetts, New York, Oregon en Texas.

Besondere gevare van DHK

Soos vroeër gemeld is, is DHK die lewensgevaarlike vorm van dengue. Een van die gevare van DHK is dat mense dink dat dit nie ernstig is nie. Baie sien dit verkeerdelik aan vir griep. Maar as behandeling uitgestel word, kan die siekte tot die ernstiger stadium oorgaan waarin die bloedplaatjietelling skielik daal, bloeding begin (inwendig of deur die tandvleis, neus of vel) en die bloeddruk daal. Die pasiënt kan inmekaarsak. Teen die tyd dat gesinslede besef dat die toestand ernstig is, is hy reeds in skok. Hulle jaag met hom na die hospitaal. Daar vind die dokters dat hy reeds bloedsomloopversaking ondervind. Weens die kritieke situasie word binneaarse vloeistofvervanging toegedien.

Hoe om jou gesin te beskerm

Wat kan gedoen word om die gevolge van hierdie siekte tot die minimum te beperk? As die gesin in ’n gebied woon waar dengue algemeen voorkom en ’n gesinslid ’n hoë koors het wat langer as ’n dag voortduur, sal dit vir die gesin verstandig wees om ’n dokter te raadpleeg. Dit is veral belangrik as die sieke ander denguesimptome het, soos ’n uitslag of spier- en gewrigspyn of pyn agter die oë.

Die dokter sal dalk ’n bloedtoets doen. Nie-hemorragiese dengue sal moontlik net eenvoudige behandeling vereis. Maar as toetse aandui dat dit DHK is, sal die dokter waarskynlik versigtige vloeistofbeheer aanbeveel. Dit kan mondelikse rehidrasieoplossings insluit, soos dié wat vir diarree gebruik word, of in kritieker gevalle, binneaarse vloeistofvervanging met Ringer-oplossing, soutoplossings of ander. Wanneer die dokter gevalle van skok behandel, sal hy moontlik sekere geneesmiddels voorskryf om die bloeddruk te laat styg en die vlak van die bloedplaatjies te herstel.

As daar aansienlike bloeding is, sal dokters miskien geneig wees om ’n bloedoortapping aan te beveel. Party sal dit dalk gou aanbeveel sonder om aan die alternatiewe te dink. Maar buiten dat dit teen God se wet is, is dit gewoonlik onnodig (Handelinge 15:29). Ondervinding het getoon dat die versigtige beheer van die bloedsomloopstelsel se vloeistofvolume van die begin van die siekte af die belangrikste faktor in die behandeling is. As die pasiënt en die dokter hierin saamwerk, kan dit help om konfrontasies oor die kwessie van ’n bloedoortapping te vermy. Dit alles beklemtoon die belangrikheid van vinnige optrede wanneer iemand vermoed dat hy DHK het.—Sien die venster “Wat is die simptome?”

Voorsorgmaatreëls

Een van die hoofdraers van die denguevirus is die Aedes aegypti-muskiet. Hierdie spesie kom algemeen voor in tropiese en subtropiese gebiede regoor die wêreld. (Sien bygaande kaart.) Aedes aegypti-muskiete floreer in digbevolkte gebiede. Een van die vernaamste maniere om die siekte onder beheer te hou, is om die muskiet te beheer.

Dit is nie maklik om muskiete op ’n wêreldskaal te beheer nie. Daar is egter dinge wat jy kan doen om die gevaar om jou huis te help verminder. Die wyfiemuskiet lê haar eiers in water. Die larwes kan in enige houer groei waarin water ’n week of wat opgegaar het, soos ou buitebande wat rondlê, blikkies wat weggegooi is, bottels of oop klapperdoppe. As ’n mens van sulke houers ontslae raak, sal jy van broeiplekke vir muskiete ontslae raak. Daarbenewens word daar aanbeveel dat jy emmers of bote onderstebo sit. Die verwydering van staande water uit geute sal ook help. Dit is interessant dat die departement van gesondheid in die Filippyne aan die begin van die 1997/98-skooljaar die gebruik van blompotte in klaskamers om dié rede ontmoedig het.

As iemand in die huis dengue opdoen, moet julle stappe doen om te voorkom dat hy deur ander muskiete gebyt word wat dalk weer die infeksie aan ander sal oordra. ’n Gebou met gaasdraad voor die vensters en deure of lugversorging kan ’n beskerming wees.

Wat van inenting? ’n Geskikte entstof is nie op die oomblik beskikbaar nie. Navorsing word gedoen om een te ontwikkel, maar dit word bemoeilik deur die feit dat algehele beskerming sal vereis dat ’n mens teen al vier soorte dengue geïmmuniseer word. Inenting teen net een kan eintlik die gevaar van DHK vergroot. Navorsers is vol hoop dat ’n doeltreffende entstof binne vyf tot tien jaar beskikbaar sal wees.

Party navorsers probeer ’n ander benadering. Deur genetiese manipulering te gebruik, hoop hulle om te voorkom dat die denguevirus hom in muskietspeeksel vermenigvuldig. As dit volgens plan verloop, sal sulke geneties gemanipuleerde muskiete ’n weerstand teen dengue aan hulle nageslag oordra. Hoewel ’n mate van vordering al gemaak is, moet ons nog sien hoe suksesvol dit gaan wees.

Dit lyk nie of dit op die oomblik moontlik is om dengue heeltemal uit te roei nie. Maar as jy en jou geliefdes praktiese voorsorgmaatreëls tref, kan dit julle help om lewensgevaarlike komplikasies te vermy as gevolg van dengue—’n koors weens ’n byt.

[Venster op bladsy 22]

Wat is die simptome?

Simptome van denguekoors sowel as dengue- hemorragiese koors (DHK)

• Skielike hoë koors

• Kloppende hoofpyna

• Pyn agter die oë

• Gewrig- en spierpyn

• Swelling van limfkliere

• Uitslag

• Uitputting

Simptome wat meer spesifiek by DHK voorkom

• Sak skielik inmekaar

• Bloeding deur die vel

• Algemene bloeding

• Koue, klam vel

• Rusteloosheid

• Skok met swak polsslag (dengueskoksindroom)

Moenie versuim om ’n dokter te raadpleeg as simptome opgemerk word nie. Kinders loop veral gevaar

[Voetnoot]

a Mediese gesaghebbendes sê dat aspirien vermy moet word omdat dit bloeding kan vererger.

[Venster op bladsy 23]

Wenke vir reisigers

Soms word reisigers na tropiese gebiede met dengue besmet, maar dengue- hemorragiese koors is baie seldsamer omdat hierdie ernstiger vorm gewoonlik opgedoen word ná ’n tweede dengue-infeksie. Hier is ’n paar veiligheidswenke vir reisigers:

• Dra langmouhemde en langbroeke

• Gebruik ’n muskietafweermiddel

• Vermy digbevolkte gebiede

• Kies huisvesting waar jy die vensters kan toemaak en die muskiete buite kan hou

• As jy ’n koors kry nadat jy teruggekeer het huis toe, moet jy vir die dokter sê waar jy gereis het

[Kaart/Prent op bladsy 23]

Gebiede waar dengue onlangs voorgekom het

Gebiede waar daar ’n kans op ’n dengue-epidemie is

Verspreidingsgebied van “Aedes aegypti”, muskiet wat ’n draer van dengue is

[Erkenning]

Bron: Sentrums vir Siektebeheer en -voorkoming, 1997

[Prente op bladsy 24]

Moontlike broeiplekke is (1) ou buitebande wat rondlê, (2) geute vir reënwater, (3) blompotte, (4) emmers of ander houers, (5) blikkies wat weggegooi is, (6) dromme

[Foto-erkenning op bladsy 21]