‘Die ingrypendste veranderinge’

“Die 20ste eeu het die ingrypendste en verreikendste veranderinge van enige eeu in die mensegeskiedenis gesien.”—The Times Atlas of the 20th Century.

WANNEER mense op die 20ste eeu terugkyk, stem baie ongetwyfeld saam met Walter Isaacson, hoofredakteur van die tydskrif Time, wat gesê het: “In vergelyking met ander eeue was dit een van die verbasendste nog: besielend, by tye vreesaanjaend, altyd fassinerend.”

Gro Harlem Brundtland, voormalige eerste minister van Noorweë, sê eweneens dat hierdie eeu al “die eeu van uiterstes” genoem is, “waarin menslike verdorwenheid ondenkbare laagtepunte bereik het”. Sy sê dat dit “’n eeu van groot vooruitgang [en in party plekke] ongeëwenaarde ekonomiese groei” was. Maar terselfdertyd staar arm stedelike gebiede ’n droewige toekoms van “oorbevolking en siekte-epidemies” in die gesig “wat met armoede en ’n ongesonde omgewing verband hou”.

Politieke omwentelinge

Toe die 20ste eeu begin het, het die Mantsjoe-vorstehuis in China, die Ottomaanse Ryk en verskeie Europese ryke groot dele van die wêreld beheer. Die Britse Ryk alleen het oor ’n kwart van die aardbol gestrek en het oor 1 uit elke 4 mense op die aarde regeer. Lank voor die einde van die eeu was al hierdie ryke bloot geskiedenis. “In 1945”, sê The Times Atlas of the 20th Century, “was die era van imperialisme dood.”

Die einde van kolonialisme het toegelaat dat die golf van nasionalisme wat tussen die 17de en 19de eeu deur Europa getrek het ook ander wêrelddele tref. The New Encyclopædia Britannica sê: “Ná die Tweede Wêreldoorlog het nasionalistiese ywer in baie Europese lande verflou . . . In Asië en Afrika het nasionalisme egter vinnig toegeneem, hoofsaaklik as ’n reaksie teen kolonialisme.” Uiteindelik, volgens The Collins Atlas of World History, “het die Derde Wêreld op die geskiedenistoneel verskyn, en ’n era wat vyf eeue tevore met die begin van Europese uitbreiding aangebreek het, het nou tot ’n einde gekom”.

Namate ryke verbrokkel het, het onafhanklike nasies hulle plek ingeneem—waarvan heelparty demokratiese regeringsvorme gehad het. Die demokratiese regerings het dikwels groot teenstand gekry, soos van magtige totalitêre regerings in Europa en Asië gedurende die Tweede Wêreldoorlog. Hierdie regimes het persoonlike vryheid beperk en het streng beheer oor die ekonomie, die media en die weermag uitgeoefen. Hulle pogings om wêreldoorheersing te verkry, is uiteindelik gestuit, maar slegs ná ’n geweldige verlies van geld en menselewens.

’n Eeu van oorlog

Ja, iets wat die 20ste eeu veral van alle vorige eeue onderskei, is oorlog. Aangaande die Eerste Wêreldoorlog skryf die Duitse geskiedkundige Guido Knopp: “Die 1ste Augustus 1914: Niemand het gedink dat die 19de eeu, wat vir Europeërs ’n lang tydperk van vrede was, op daardie dag tot ’n einde gekom het nie; en niemand het opgelet dat die 20ste eeu eintlik toe eers begin het nie—met ’n tydperk van oorlog wat drie dekades geduur het en getoon het wat die mens aan sy medemens kan doen.”

Hugh Brogan, ’n geskiedenisprofessor, het ons daaraan herinner dat “die impak van daardie oorlog op die Verenigde State ontsaglik, skrikwekkend, was, en dit word vandag nog [in 1998] gevoel”. ’n Geskiedenisprofessor aan die Harvard-universiteit, Akira Irije, het geskryf: “Die Eerste Wêreldoorlog het in baie opsigte ’n nuwe tydvak in die geskiedenis van Oos-Asië en die Verenigde State ingelui.”

Ons kan verstaan waarom The New Encyclopædia Britannica sê dat die Eerste en Tweede Wêreldoorlog “die groot keerpunte van die 20ste-eeuse geopolitieke geskiedenis is”. Dit sê dat die “Eerste Wêreldoorlog tot die val van vier groot keiserlike vorstehuise gelei het . . . , wat tot die Bolsjewistiese Revolusie in Rusland gelei het, en . . . die grondslag vir die Tweede Wêreldoorlog gelê het”. Dit verduidelik ook dat die wêreldoorloë feitlik “ongeëwenaard was wat die slagting, bloedvergieting en verwoesting betref”. Guido Knopp sê eweneens: “Wreedheid en onmenslikheid het die ergste verwagtinge oortref. In die loopgrawe . . . is die saadjies gesaai vir ’n era waarin mense as voorwerpe beskou is en nie as individue nie.”

In 1919 is die Volkebond gestig om nog sulke rampspoedige oorloë te vermy. Omdat hy misluk het in sy doel om wêreldvrede te bewaar, is hy deur die Verenigde Nasies vervang. Hoewel die VN daarin geslaag het om ’n derde wêreldoorlog af te weer, kon hy nie die Koue Oorlog voorkom, wat dekades lank gedreig het om op ’n kernslagting uit te loop nie. Hy het ook nie kleiner konflikte regoor die wêreld, soos in die Balkan, voorkom nie.

Namate die aantal nasies in die wêreld toegeneem het, het dit ook al hoe moeiliker geword om vrede tussen hulle te bewaar. Wanneer ’n mens ’n kaart van voor die Eerste Wêreldoorlog met ’n moderne een vergelyk, toon dit dat ten minste 51 lande in Afrika en 44 lande in Asië wat vandag bestaan aan die begin van die eeu nie eers bestaan het nie. Van die huidige 185 lede van die Verenigde Nasies het 116 nie as onafhanklike lande bestaan toe dit in 1945 gestig is nie!

“Een van die dramatiesste skouspele”

Teen die einde van die 19de eeu was die Russiese Ryk die grootste landmag ter wêreld. Maar hulle was vinnig besig om hulle steun te verloor. Volgens die skrywer Geoffrey Ponton het baie mense gedink dat “revolusie, en nie hervorming nie, nodig was”. Hy voeg by: “Maar dit het ’n groot oorlog, die Eerste Wêreldoorlog, en die gevolglike chaos geverg om die eintlike revolusie aan die gang te sit.”

Die magsoorname in Rusland deur die Bolsjewiste op daardie stadium het die grondslag gelê vir ’n nuwe ryk—wêreldkommunisme wat deur die Sowjetunie ondersteun is. Hoewel die Sowjetryk te midde van ’n wêreldomvattende oorlog tot stand gekom het, het dit nie op die slagveld tot niet gegaan nie. Down With Big Brother, ’n boek deur Michael Dobbs, beweer dat die Sowjetunie teen die laat sewentigerjare “’n reusagtige multinasionale ryk was wat alreeds onomkeerbaar besig was om te kwyn”.

Nogtans was sy ondergang skielik. Die boek Europe—A History, deur Norman Davies, sê: “Die spoed waarteen dit ineengestort het, het al die ander groot omwentelinge in die Europese geskiedenis oortref”, en “dit het weens natuurlike oorsake gebeur”. “Die opkoms, ontwikkeling en ondergang van die Sowjetunie” was volgens Ponton waarlik “een van die dramatiesste skouspele van die twintigste eeu”.

Eintlik was die val van die Sowjetunie net een van ’n reeks ingrypende veranderinge in die 20ste eeu wat verreikende gevolge gehad het. Politieke veranderinge is natuurlik niks nuuts nie. Dit vind al duisende jare lank plaas.

Een verandering op die gebied van regering gedurende die 20ste eeu is egter veral betekenisvol. Wat hierdie verandering is en hoe dit jou persoonlik raak, sal later bespreek word.

Maar kom ons ondersoek eers van die prestasies van die wetenskap in die 20ste eeu. Professor Michael Howard maak die volgende gevolgtrekking in verband hiermee: “Vir die volke van Wes-Europa en Noord-Amerika het dit gelyk of hulle alle rede gehad het om die twintigste eeu as die begin van ’n nuwe en gelukkiger era in die geskiedenis van die mensdom te begroet.” Sou hierdie vooruitgang tot die sogenaamde lekker lewe lei?

[Tabel/Prente op bladsy 2-7]

(Sien publikasie vir oorspronklike teksuitleg)

1901

Koningin Victoria sterf nadat sy 64 jaar regeer het

Toe die wêreld-bevolking 1,6 miljard was

1914

Aartshertog Ferdinand word vermoor. Die Eerste Wêreldoorlog breek uit

Die laaste tsaar, Nikolaas II, saam met sy gesin

1917

Lenin lei Rusland in ’n revolusie in

1919

Die Volkebond word gestig

1929

Die val van die Amerikaanse aandelemark lei tot die Groot Depressie

Gandhi sit sy stryd om Indië se onafhanklik-heid voort

1939

Adolf Hitler val Pole binne, en die Tweede Wêreldoorlog begin

Winston Churchill word in 1940 die eerste minister van Groot-Brittanje

Die Slagting

1941

Japan bombardeer Pearl Harbor

1945

Die Verenigde State gooi atoombomme op Hirosjima en Nagasaki. Die Tweede Wêreldoorlog eindig

1946

Die Verenigde Nasies se Algemene Vergadering hou sy eerste sitting

1949

Mao Tse-toeng proklameer die Volksrepubliek van China

1960

Sewentien nuwe Afrikanasies word gevorm

1975

Einde van die Viëtnam-oorlog

1989

Die Berlynse Muur word afgebreek toe Kommunisme sy houvas verloor

1991

Die Sowjetunie verbrokkel