Ons beskou die wêreld
Uitstel en gesondheid
“Uitstel kan jou siek maak”, sê ’n studie waaroor die koerant Vancouver Sun berig gelewer het. ’n Studie onder 200 Kanadese universiteitstudente wat bespreek is by ’n onlangse konferensie van die Amerikaanse Sielkundevereniging wat in Toronto, Kanada, gehou is, “het bevind dat uitstellers hulle aan soveel druk onderwerp wanneer hulle uitstel om iets te doen, dat hulle aan meer stresverwante siektes as ander ly. . . . Met die eksamen wat al hoe nader gekom het, het spanning onder uitstellers kwaai toegeneem. Hulle onbesorgde gesindheid het plek gemaak vir gereelder hoofpyne, rugpyn, verkoues, slaapprobleme en allergieë. Hulle het meer asemhalingsprobleme, infeksies en migraine gekry.”
’n Vis wat rotse klim!
’n Span Brasiliaanse igtioloë, wetenskaplikes wat visse bestudeer, het ’n spesie van die Suid-Amerikaanse bodemsalm waargeneem wat gereeld die skynbaar onmoontlike regkry deur teen ’n nat, gladde, vyf verdieping hoë krans onder ’n waterval op te klim, berig die tydskrif Natural History. “Die navorsers het die vier sentimeter lange vis se vermoë om teen ’n waterval op te klim, in die snelvloeiende varswaterstrome van Espirito Santo in oostelike Brasilië waargeneem.” Die bodemsalms het hulle twee groot paar vinne gebruik om aan die onderkant van die waterval vas te klou en stadig teen die 15 meter hoë krans op te beweeg “met kragtige sywaartse bewegings”, terwyl hulle elke nou en dan gerus het. “Die wetenskaplikes dink dat hierdie gedrag help om bevolkings in die afgeleë hooglande in stand te hou”, sê die berig. Maar bodemsalms is nie die enigste visse wat rotse kan klim nie; ander spesies sluit tropiese dikkoppe en Asiatiese modderkruipers in.
Soutbestande tamaties
“Navorsers het die wêreld se eerste tamatie wat in soutwater kan groei, geneties gemanipuleer—’n prestasie wat een van die grootste probleme in die landbou kan help oplos”, sê washingtonpost.com. Die soutbestande tamatie is gemanipuleer met ’n geen uit ’n plant wat familie is van die kool. Die ingeplante geen stel die tamatieplant in staat “om sout in opgaarholtes weg te bêre, sodat die plant kan floreer in grond wat andersins vir die meeste gewasse ongeskik sou wees”. Volgens die berig “kan die geneties gemanipuleerde tamatie groei in grond wat natgelei word met water wat sowat 50 keer meer sout as gewoonlik bevat”. Daar word gehoop dat hierdie soutbestande plante sal kan groei in grond wat nie gereeld reën kry nie. Die berig sê verder dat “nog ’n moontlike gebruik van die gemanipuleerde tamaties (of ander gewasse wat ook soutbestand gemaak is) is om beskadigde grond te herwin deur die sout te absorbeer”.
Kinders met selfmoordneigings
Oproepe deur kinders met selfmoordneigings na hulplyne van die Britse welsynsorganisasie ChildLine het van 346 in 1990/91 tot 701 in 1998/99 verdubbel, berig The Guardian van Londen. “Volslae wanhoop” is “deur afknouery, seksuele molestering, liggaamlike mishandeling, sterfgevalle en eksamenspanning veroorsaak”. Volgens die welsynsorganisasie “is dit gevaarlik om die algemene beskouing te hê dat selfmoordpogings net ’n manier is om aandag te soek. Daar steek geen waarheid in die mite dat dié wat oor selfmoord praat, nie selfmoord pleeg nie. Baie kinders met selfmoordneigings wat ChildLine geskakel het, het gesê dat hulle nog mismoediger gevoel het omdat ouers of oppassers skynbaar nie omgegee het nie.” Ná ’n eerste selfmoordpoging “is gesinne so verlig dat hulle kind dit oorleef het . . . dat hulle aanneem dat die probleem verdwyn het. Dan gebeur dit ongelukkig weer”, gewoonlik binne ’n paar maande ná die eerste poging. Hoewel vier keer meer meisies as seuns selfmoord probeer pleeg het, was die moontlikheid baie groter dat die seuns hulle lewe sou neem. Die meeste kinders met selfmoordneigings wat geskakel het, was 13 tot 18 jaar oud, maar die jongste was net 6.
Muskietlokmiddel
’n Sakeonderneming in Singapoer vervaardig ’n toestel wat sonder die gebruik van insekdoders met muskiete afreken. Dit is ’n 38 sentimeter hoë swart plastiekkissie wat “hitte en koolstofdioksied afgee, baie soos ’n menseliggaam dit doen”, berig The Economist van Londen. Aangesien muskiete hulle slagoffers vind deur liggaamshitte en koolstofdioksied in die asem waar te neem en daarop af te pyl, laat die toestel “muskiete verkeerdelik dink dat hulle kos gaan kry”. Die kissie word elektries verhit, en dit stel koolstofdioksied uit ’n klein houertjie vry. Flikkerende ligte lok die insek by ’n gleuf in die kissie in. ’n Waaier waai hom dan ondertoe tot in ’n poel water, waar hy verdrink. Die toestel kan 1 200 muskiete in ’n nag vang en kan verstel word om die nagtelike Anofeles-muskiet, wat malaria dra, as teiken te hê, of die Aedes-muskiet, wat bedags voorkom en die draer van geelkoors en dengue is. Nog ’n voordeel is dat onskadelike insekte soos skoenlappers nie doodgemaak word nie.
Mans aangespoor om vis te eet
Die moontlikheid om prostaatkanker te kry, is vir mans wat groot hoeveelhede vetterige vis soos salm, haring en makriel eet, twee tot drie keer kleiner as vir mans wat selde vis eet, sê navorsers van die Karolinska-instituut in Stockholm. Die 30 jaar lange studie onder 6 272 mans het risikofaktore soos rook in aanmerking geneem. Die navorsers het tot die slotsom gekom dat “sogenaamde omega 3-vetsure [wat veral in olierige vis aangetref word] blykbaar die groei van prostaatkanker vertraag”. Dieselfde vetsure “verminder ook die gevaar om ’n hartaanval te kry”, sê die berig. Daarom raai deskundiges mense aan om “een of twee keer per week” vis te eet.
Ryssemels red bome
Ryssemels, ’n plaasvervanger vir brandstof in noordelike Peru se baksteenfabrieke, help voorkom dat talle bedreigde johannesbroodbome vir vuurmaakhout afgekap word, berig Peru se koerant El Comercio. Die feit dat 21 steenmakers ryssemels, ’n afvalproduk van die landbou, gebruik, het ook die vrystelling van koolstofdioksied help verminder. En die oonde is 15 persent doeltreffender gemaak deur die mure met ’n mengsel van sand, messelklei en melasse te pleister—wat isolasie verbeter en sodoende hitteverlies verminder. Eksperimente word ook gedoen om die as van ryssemels by die baksteenmengsel te voeg, in die hoop dat dit die eindproduk sterker sal maak. “Hierdie gebruik verminder ook besoedeling en probleme met die berging van afvalprodukte”, sê El Comercio.
Geestesgesondheid en kinders
“Statistiek toon dat een uit vyf kinders teen die ouderdom van 11 ’n geestesgesondheidprobleem sal hê”, sê die koerant The Gazette van Montreal, Kanada. “As ’n mens goeie geestesgesondheid wil geniet, moet jy die maatskaplike, liggaamlike, geestelike en emosionele aspekte van jou lewe in ewewig hou.” Volgens Sandy Bray, ’n koördineerder van gemeenskapsonderrig vir die Kanadese Vereniging vir Geestesgesondheid, moet ons net so besorg wees oor ons geestesgesondheid as oor ons liggaamlike gesondheid. Bray sê: “Hoe meer ons geestesgesondheid as onbelangrik beskou, hoe meer geneig is ons om terneergedruk en angstig te word en aan geweldige spanning te ly.” Ouers word aangespoor om daadwerkliker op te tree om hulle kinders verstandelik gesond te hou, deur tyd in te ruim om saam met hulle kinders te wees en deur maaltye saam te eet. Ander wenke om almal te help om goeie geestesgesondheid te handhaaf, sluit in dat ’n mens genoeg slaap kry, gesond eet, fiks bly, tyd maak om die dinge te doen wat jy geniet, tyd saam met vriende deurbring, lag, jou hulp aanbied, pluimpies gee en aanvaar, werklik na ander luister en jou nie te streng veroordeel wanneer jy ’n fout maak nie.
Die koste van oorbevissing
“’n Studie het aan die lig gebring dat die mens groter verwoesting in die see aangerig het as wat ooit tevore besef is, met duisende spesies wat weens oorbevissing uitgesterf het”, sê The Times van Londen. “Die doeltreffendheid waarmee die mensdom groot seediere en skulpvis gejag het, het in so ’n mate voedselkettings ontwrig en ekosisteme vernietig dat die seë vir goed verander is”, het die navorsingsprojek getoon. Toe kaptein John Smith in 1607 die waters van Chesapeake-baai aan die ooskus van die Verenigde State ingevaar het, was ’n kanon wat oorboord geval het, volgens die berig “duidelik sigbaar in meer as nege meter diep water”. Die navorsers het hierdie helder water van vroeër toegeskryf aan “ontsaglike oesterriwwe [wat] elke drie dae al die water in die baai gefiltreer het en sodoende die hoeveelheid mikrobes en wier beheer het”. Destyds “was daar baie gryswalvisse, dolfyne, lamantyne, Noord-Amerikaanse otters, seeskilpaaie, alligators en reusagtige Atlantiese steurvisse” in die gebied. Nou is daar “baie min van die spesies” wat vroeër onderhou is.