Die tamatie—’n Baie veelsydige “groentesoort”
DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN BRITTANJE
“WAT sou ek tog sonder tamaties gedoen het!” roep die Italiaanse huisvrou uit. Tallose ander kokke oor die hele wêreld voel ook so. Ja, die tamatie kom in resepte van baie kulture voor. Tuiniers kweek meer tamaties as enige ander kossoort. Maar is tamaties vrugte of groente?
Plantkundig gesproke is die tamatie ’n vrug, want dit is ’n saaddraende bessie. Maar die meeste mense dink daaraan as ’n groentesoort, aangesien dit gewoonlik saam met die hoofgereg van ’n maaltyd bedien word. Hierdie smaaklike kossoort het ’n fassinerende geskiedenis.
Kleurvolle geskiedenis
In Mexiko het die Asteke die tamatie as voedselgewas gekweek. Gedurende die vroeë 16de eeu het terugkerende Spaanse veroweraars dit na Spanje geneem en na aanleiding van die Nahuatl-woord tomatl, het hulle dit tomate genoem. Kort voor lank het Spaanse gemeenskappe in Italië, Noord-Afrika en die Midde-Ooste hierdie nuwe lekkerny geniet.
Later in daardie eeu het die tamatie Noord-Europa bereik. Aanvanklik is daar gedink dat dit giftig is en is dit as ’n ornamentele struik geplant. Hoewel dit ’n lid van die nastergalfamilie is, met giftige stingels en blare wat ’n sterk reuk het, is die vrug heeltemal onskadelik.
Hierdie nuweling in Europa was heel waarskynlik geel, want die Italianers het dit pomodoro (goue appel) genoem. Die Engelse het dit tomate en later tomato genoem, maar die term “liefdesappel” het ook algemeen geword. Van Europa af het die tamatie die lang reis terug oor die Atlantiese Oseaan na Noord-Amerika gemaak, waar dit gedurende die 19de eeu uiteindelik ’n belangrike kossoort geword het.
Merkwaardige verskeidenheid en gewildheid
As jy enigiemand vra watter kleur tamaties is, sal hy heel waarskynlik sê dat dit rooi is. Maar het jy geweet dat sekere soorte geel, oranje, pienk, pers, bruin, wit of groen kan wees, en dat party selfs strepe het? Hulle is nie almal rond nie. Party is plat of pruim- of peervormig. Hulle kan so klein soos ’n ertjie wees of so groot soos ’n man se vuis.
Hierdie gewilde kossoort word so ver noord as Ysland en so ver suid as Nieu-Seeland gekweek. Die Verenigde State en lande in Suid-Europa is groot tamatieprodusente. In koeler klimaatstreke word daar op kweekhuise staatgemaak, en in droë gebiede word die gewas gekweek deur middel van hidroponiese metodes—dit wil sê in ’n grondlose oplossing van voedingstowwe.
Die tamatie bly die amateurtuinier se gunstelingplant. Dit groei maklik, en ’n paar plante voorsien genoeg tamaties vir ’n klein gesin. As jy min plek het, kan jy soorte soek wat spesiaal gekweek is om op stoepe en in vensterbakke te groei.
Voorstelle en gesondheidswenke
Koue het ’n nadelige uitwerking op die smaak van tamaties; dit moet dus nie in die yskas gebêre word nie. Om ’n tamatie vinniger te laat ryp word, kan jy dit op ’n sonnige vensterbank sit of jy kan dit ’n paar dae lank by kamertemperatuur saam met ’n ryp tamatie of piesang in ’n bak of in ’n toe bruinpapiersak hou.
Tamaties is goed vir jou gesondheid. Dit bevat vitamiene A, C en E, sowel as kalium, kalsium en minerale soute. Navorsers het ontdek dat dit ook ’n uitstekende bron van likopeen is, ’n kragtige anti-oksidant, wat na bewering die gevaar van sekere siektes verminder, soos kanker en hartsiekte. Tamaties bestaan uit 93 tot 95 persent water, en mense wat hulle gewig dophou, sal bly wees om te weet dat dit baie laag in kilojoules is.
Heerlik en veelsydig
Watter soort tamatie sal jy koop? Die bekende rooi soort kan in slaaie, soppe en souse gebruik word. Die klein rooi, oranje of geel kersietamatie, wat baie soet is omdat dit ’n hoë suikerinhoud het, is heerlik as ’n mens dit rou eet. As jy ’n pizza of pastagereg maak, sal die ovaalvormige pruimtamatie met sy ferm vleis dalk ’n goeie keuse wees. Die groot vleistamatie—so genoem weens sy digte tekstuur—is ideaal om as vulsel te gebruik en mee te bak. Onryp tamaties, wat soms kenmerkende strepe het, maak uitstekende tamatie-atjar (relish). Ja, tamaties voeg ’n unieke geur en kleur by ’n groot verskeidenheid heerlike groente-, eier-, pasta-, vleis- en visgeregte. As jy nie vars tamaties in die hande kan kry nie, sal jy ongetwyfeld talle verwerkte tamatieprodukte in jou plaaslike winkel vind.
Elke kok het sy of haar eie tamatieresepte, maar hier is ’n paar wenke wat jy kan probeer.
1. Maak ’n vinnige en kleurvolle aptytwekker deur snye tamatie, mozzarella en avokado oor mekaar te sit. Besprinkel met ’n slaaisous van olyfolie en swartpeper, en garneer met basielkruid.
2. Maak ’n Griekse slaai deur stukke tamatie, komkommer en fetakaas met swart olywe en gekapte uie te meng. Voeg sout en peper by en bedien met ’n slaaisous van olyfolie en suurlemoensap.
3. Maak ’n Mexikaanse salsa van varsgekapte tamatie, uie, groen brandrissies en koljander wat met ’n bietjie lemmetjiesap gemeng is.
4. Maak ’n eenvoudige maar smaaklike tamatiesous vir pasta deur ’n blik gekapte tamaties, ’n knippie suiker (of tamatiesous), ’n bietjie olyfolie, ’n gemaalde knoffelhuisie, ’n paar kruie, soos basielkruid, lourierblaar of oreganum, in ’n pan te sit en ’n bietjie sout en peper by te voeg. Bring die mengsel op kookpunt, en laat dit dan ongeveer 20 minute lank prut totdat die sous verdik. Gooi dit oor gekookte pasta wat gedreineer is.
Die veelsydige tamatie is net een voorbeeld van die wonderlike verskeidenheid kossoorte wat vir ons gebruik geskep is.