Zeppelins—ontsagwekkende reuse in die lug

“MY PA was ’n radiobediener aan boord van ’n zeppelin, en hy het elke oomblik daarvan geniet”, het Ingeborg Waldorf aan Ontwaak! gesê. Trouens, vroeg in die 20ste eeu is die meeste mense in die wêreld met ontsag vervul deur hierdie reuselugskepe. Waarheen hulle ook al gegaan het, het hulle opspraak verwek.

Die vroeë deel van die 20ste eeu was die era van die reuselugskepe. Hulle het ’n belangrike plek op die wêreldtoneel ingeneem weens hulle skouspelagtige prestasies—en weens net sulke skouspelagtige rampe. Toe die Hindenburg in 1937 by Lakehurst, New Jersey, VSA, neergestort het, het die era tot ’n skielike einde gekom. Maar daardie era het ’n fassinerende geskiedenis.

Van warmlugballonne tot lugskepe

Uitvinders het eeue lank ’n manier gesoek wat die mens in staat sou stel om te vlieg. Die agtiende-eeuse Fransmanne Joseph-Michel en Jacques-Étienne Montgolfier het opgemerk dat rook opstyg en die gevolgtrekking gemaak dat rook ’n spesiale eienskap moet besit wat dalk gebruik kan word om die mens te help vlieg. Hulle het dus ’n groot sak van papier en linne gemaak en dit oor ’n rokerige vuur gehou. Dorpenaars wat bymekaargekom het om na die eksperiment te kyk, was verbaas toe die sak in die lug opstyg. Dit was Junie 1783—en die Montgolfier-broers het die warmlugballon uitgevind. Vyf maande later het die eerste bemande vlug in ’n Montgolfier-ballon plaasgevind.

Maar die nadeel van ballonne was dat dit saam met die wind gedryf het en nie in enige spesifieke rigting gestuur kon word nie. ’n Metode van aandrywing was nodig om die ballon stuurbaar te maak. Die eerste persoon wat stygkrag met aandrywing gekombineer het, was die Fransman Henri Giffard, wat in 1852 ’n stoomaangedrewe lugskip gevlieg het. Giffard het nie warm lug gebruik om stygkrag te voorsien nie, maar waterstof, ’n gas wat ligter is as lug.

Ongeveer tien jaar later, het ’n Duitse leëroffisier na Noord-Amerika gegaan om die Burgeroorlog waar te neem, waar albei kante ballonne gebruik het om vyandelike posisies te verken. Sy eerste ballonvaart hoog bo die Mississippi-rivier het die offisier so beïndruk dat sy naam daarna onuitwisbaar verbind geraak het met lugskepe. Hy was graaf Ferdinand von Zeppelin.

Graaf Zeppelin se reuselugskepe

Volgens party verslae het Zeppelin ’n ontwerp vir ’n lugskip met ’n aluminiumraamwerk by ’n Kroatiese uitvinder, David Schwarz, gekry. Die idee van ’n lugskip wat groot genoeg sou wees om baie passasiers of ’n swaar vrag te dra, het Zeppelin gefassineer. Sy lugskepe was uniek weens hulle ontsaglike grootte en sigaarvorm. Zeppelins het ’n metaalraamwerk gehad wat met materiaal oorgetrek is.a Binne of onder die raamwerk was ’n skuit, of gondel, vir die bemanning. Passasiers is in die gondel of in die lugskip se binneruimte geakkommodeer. Stygkrag is voorsien deur waterstof, wat geberg is in ’n aantal kompartemente—gasselle of gassakke—wat binne die raamwerk geleë was. Aandrywing is deur enjins voorsien wat aan die raamwerk gemonteer is. Terwyl graaf Zeppelin met lugskepe geëksperimenteer het, is hy as waaghalsig en eksentriek beskou. Maar die graaf sou uiteindelik sukses behaal.

Graaf Zeppelin het die leër verlaat en hom op die ontwerp en bou van lugskepe toegespits. Sy eerste zeppelin het in Julie 1900 sy eerste vlug naby Friedrichshafen, Duitsland, onderneem. ’n Skare mense het al langs die Bodenmeer gestaan terwyl die silindervormige vaartuig van sowat 127 meter 18 minute lank oor die water gevlieg het. Die Luftschiffbau Zeppelin GmbH, ’n maatskappy wat lugskepe gebou het, is gestig en ander lugskepe het gevolg. Die graaf is toe nie meer as eksentriek beskou nie; hy was ’n wêreldberoemde figuur. Die keiser het hom die grootste Duitser van die 20ste eeu genoem.

Die wêreld se eerste passasierslugdiens

Graaf Zeppelin het sy reuselugskepe gesien as ’n manier waarop Duitsland oppermag in die lug kon verkry. Gedurende die Eerste Wêreldoorlog het die Duitse weermag zeppelins gebruik om op die vyand se gebied te spioeneer en selfs om bomme af te gooi. Om die waarheid te sê, die skadelikste lugaanval van daardie oorlog is uitgevoer deur ’n zeppelin wat oor Londen gevlieg het.

Maar burgerlike lugskipentoesiaste het die potensiaal van ’n passasierslugdiens besef. Gevolglik is die Deutsche Luftschiffahrts-Aktien-Gesellschaft (Duitse Lugskipvervoermaatskappy), die wêreld se eerste passasierslugdiens, in 1909 gestig. In latere jare is hierdie diens uitgebrei na lande buite Europa. Die zeppelins Graf Zeppelin en Hindenburg het retoervlugte vanaf Duitsland na Rio de Janeiro en na Lakehurst onderneem.

Zeppelinkoors het die Verenigde State beetgepak. Toe die Graf Zeppelin vir die eerste keer in 1928 vanaf Friedrichshafen oor die Atlantiese Oseaan na die ooskus van die VSA gevlieg het—waartydens die lugskip beskadig is—het president Coolidge op die Wit Huis se grasperk uitgehardloop om na die kolossale lugskip te kyk. New York se entoesiasme het geen perke geken nie; die stad het die bemanning van die Graf met ’n konfettiparade verwelkom.

Aan boord van die Hindenburg

Om in ’n lugskip te vlieg, was anders as om in ’n moderne vliegtuig te vlieg. Stel jou voor jy gaan aan boord van die Hindenburg, wat drie keer langer as ’n makrostraler en so hoog soos ’n 13-verdiepinggebou was. Jy sou nie ’n sitplek aangewys word nie, maar ’n kajuit met ’n bed en wasgeriewe. Dit sou nie nodig wees om vir die opstyging jou sitplekgordel vas te maak nie. Jy kon eerder in jou kajuit bly of deur die sitkamer of promenade stap en by die vensters uitkyk wat selfs oopgemaak kon word. Al hierdie passasiersfasiliteite was in die groot binneruimte van die lugskip geleë.

Volgens die boek Hindenburg—An Illustrated History, het 50 passasiers maaltye in die eetkamer geëet en by tafels gesit wat gedek was met wit tafeldoeke en die beste eetgerei en breekgoed. Op ’n tipiese vaart oor die Atlantiese Oseaan het die kombuispersoneel 200 kilogram vleis en pluimvee, 800 eiers en 100 kilogram botter gebruik om maaltye voor te berei in die kombuis wat toegerus was met ’n elektriese stoof, oonde, ysmasjien en yskas. Daar was ’n klein vleuelklavier in die sitkamer, waar ’n lugwaardin na die passasiers omgesien het.

Die Hindenburg is vir gemak gebou, nie vir spoed nie. Met ’n kruisspoed van bykans 130 kilometer per uur en op ’n hoogte van 200 meter het die Hindenburg in 1936 sy vinnigste Noord-Atlantiese oorvaart in byna 43 uur voltooi. Die vlug was gewoonlik heel kalm. Op een vlug vanaf Lakehurst was ’n dame so moeg toe sy aan boord van die lugskip gegaan het, dat sy in haar kajuit gebly het om te slaap. Later het sy die vlugkelner geroep en daarop aangedring om te weet wanneer die lugskip uiteindelik sou opstyg. Die verwarde vlugkelner het verduidelik dat hulle alreeds meer as twee uur lank in die lug is. “Ek glo jou nie”, het sy hom toegesnou. Die dame is eers oortuig toe sy na die sitkamer gegaan het en die kus van Nieu-Engeland ’n paar honderd meter onder haar deur die venster gesien het.

Die beroemdste lugvaartuig wat ooit gevlieg het

Die zeppelinera het in 1929 ’n hoogtepunt bereik toe die Graf Zeppelin om die wêreld gevlieg het. Die lugskip het amptelik vanaf Lakehurst vertrek en in 21 dae van wes na oos om die aardbol gevlieg en geland by Friedrichshafen, by Tokio—waar ’n kwartmiljoen mense bymekaargekom het om dit te verwelkom—en ook by San Francisco en Los Angeles. Twee jaar later het die Graf weer geskiedenis gemaak toe dit na die Noordpool gevlieg het om ’n Russiese ysbreker te ontmoet. Hindenburg—An Illustrated History sê: “Teen dié tyd het die Graf Zeppelin ’n byna mistieke reputasie gehad. Waar dit ook al gegaan het, het dit opspraak verwek. ’n Mens kan waarskynlik sê dat dit ongetwyfeld die beroemdste lugvaartuig is wat ooit gevlieg het—en dit sluit die hedendaagse Concorde in.”

Ander lande het ook ’n groot toekoms vir stywe lugskepe in die vooruitsig gestel. Brittanje het ’n vloot silwer reuse in gedagte gehad om die uithoeke van sy ryk te verenig deur gereelde vlugte na Indië en Australië te onderneem. In die Verenigde State was die Shenandoah die eerste stywe lugskip wat helium gebruik het om stygkrag te voorsien en nie ontvlambare waterstof nie. In die geval van die Akron sowel as die Macon kon klein vliegtuie, wat in die lugskip se binneruimte geberg is, tydens die vlug op die lugskip land en daarvandaan opstyg. Die Macon met sy radio-aanpeiltoerusting het die wêreld se eerste ten volle funksionele vlieënde vliegtuigdraer geword.

Skouspelagtige rampe

“Ja, my pa het dit regtig geniet om te vlieg”, het Ingeborg Waldorf gesê, wat aan die begin genoem is. “Maar die gevare het hom gekwel.” Haar pa het gedurende die Eerste Wêreldoorlog gevlieg, maar dit was selfs in vredestyd gevaarlik om in ’n lugskip te vlieg—ondanks al die beroemde prestasies. Hoe so?

Die weer was een van die zeppelin se grootste vyande. Van die eerste 24 lugskepe wat deur graaf Zeppelin en sy maatskappy gebou is, is 8 deur die elemente vernietig. In 1925 is die Amerikaanse lugskip Shenandoah deur sterk winde uitmekaargeskeur terwyl dit gevlieg het. En twee ander lugskiprampe wat deur slegte weer veroorsaak is—die Akron in 1933 en die Macon minder as twee jaar later—het uiteindelik die einde beteken van Amerika se era van reusagtige stywe lugskepe.

Brittanje het hulle hoop op die R 101 gevestig. In 1930, tydens sy eerste vlug vanaf Brittanje na Indië, het die R 101 niks verder gekom as Frankryk nie, waar dit in slegte weer ingevlieg en neergestort het. Een skrywer sê dat “sedert die Titanic in 1912 gesink het, daar geen ramp was wat die Britse publiek so geskok het nie”. Die bloeityd van Brittanje se stywe lugskepe het tot ’n einde gekom.

In die Duitse zeppelinbedryf was daar nietemin nog baie vertroue in die toekoms van die lugskip. Toe vind die ramp plaas wat die wêreld geskud het. In Mei 1937 het die Hindenburg vanaf Frankfurt na New Jersey gevlieg. Toe dit gereedgemaak het om by die Lakehurst-vlootlugstasie te land, het ’n vlammetjie skielik boaan die buitenste omhulsel, naby die stert, verskyn. Waterstof in die gasselle het die lugskip vinnig in ’n vuurbol verander. Ses-en-dertig mense het gesterf.

Vir die eerste keer was nuuskameramanne teenwoordig om ’n ramp te verfilm terwyl dit voor hulle oë afspeel. ’n Nuusfilm van 34 sekondes oor die ramp—die tyd vandat die eerste vlammetjie verskyn het totdat die reus op die grond neergestort het—is regoor die wêreld vertoon, tesame met die emosiebelaaide kommentaar van die omroeper: “Dit is aan die brand, dit bars uit in vlamme . . . O, die mensdom en al die passasiers!” Die era van die reuselugskepe het meer as 30 jaar lank geduur; in sekere sin het dit binne 34 sekondes geëindig.

’n Nuwe geslag zeppelins

Daar is vandag nog in Friedrichshafen baie belangstelling in zeppelins. Die Zeppelinmuseum bied besoekers die geleentheid om die verlede aan boord van ’n herboude deel van die Hindenburg te herleef. ’n Museumgids, wat die oorspronklike Hindenburg in 1936 by die Olimpiese Spele in Berlyn gesien het, het vir Ontwaak! gesê: “’n Mens kan nie beskryf hoe jy gevoel het wanneer jy ’n zeppelin gesien het nie. Dit was ’n oorweldigende gevoel.”

’n Nuwe geslag zeppelins is glo onderweg, wat met die nuutste tegnologie toegerus is. Die nuwe zeppelins, wat kleiner as hulle reusagtige voorlopers is, is ontwerp vir “eksklusiewe, rustige en omgewingsvriendelike toerisme”. Sal hulle dieselfde hoogtes bereik as hulle voorlopers, die ontsagwekkende reuse in die lug? Net die tyd sal leer.

[Voetnoot]

[Prent op bladsy 10]

Graaf Ferdinand von Zeppelin

[Erkenning]

Foto’s op bladsy 10: Archiv der Luftschiffbau Zeppelin GmbH

[Prente op bladsy 11]

Boeing 747

Hindenburg

Titanic

[Prente op bladsy 12, 13]

Links na regs: Die “Graf Zeppelin” oor Philadelphia; die beheerkamer; die sitkamer vir die gaste

[Erkenning]

Archiv der Luftschiffbau Zeppelin GmbH

[Prente op bladsy 14]

Die “Hindenburg”-ramp by Lakehurst in 1937 het daartoe bygedra dat die era van die reuselugskepe tot ’n dramatiese einde gekom het

[Erkenning]

Foto’s: Brown Brothers