Die doring van die diereryk

DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN BRITTANJE

DIE Tyne-vallei in die noorde van Engeland was in digte mis gehul, en die gekras van kraaie is ver in die stilte van die aandlug gehoor. Ek het al langs ’n bospaadjie gestap toe ’n effense geritsel tussen die dooie blare—’n kleureprag van rooi, bruin en geel—my aandag trek. Ek het ’n paar kort, dun agterpootjies gesien net voordat dit in ’n skeur in die droë oewer van ’n stroom verdwyn het.

Toe ek van nader kyk, sien ek ’n krimpvarkie wat sy lêplek sorgvuldig voorberei, ’n klein holte waarin hy sy winterslaap sal deurbring. Die diertjie het alreeds blare, droë gras en varings daarin gedra. Hy was besig om sy bed te maak waarin hy die koue winterdae en -nagte sou omslaap.

Dit is maklik om hierdie oulike, klein diertjie uit te ken wat in die heuwels, veld en boswêreld voorkom. ’n Krimpvarkie se kop en nek is met growwe, bruinwit hare bedek, maar sy opvallendste kenmerk is sy beskermende jassie van penne met geel punte. Die skerp penne is ongeveer twee sentimeter lank en groei straalsgewys uit sy growwe pels om die romp te bedek. Elke pen het tussen 22 en 24 groefies in die lengte daarvan en groei byna loodreg uit ’n halfronde basis. Naby die basis van elke pen het dit ’n dun nek wat skerp gebuig is. Dit beteken dat ’n krimpvarkie ongedeerd daarvan sal afkom as hy ver val omdat die penne só gebuig is dat dit nie deur sy vel sal steek nie. Wat ’n wonderlike ontwerp is dit tog!

Wanneer die krimpvarkie skrik, verdedig hy hom deur in ’n bal op te krul. Sterk spiere trek sy stekelrige vel styf oor sy hele liggaam, in langs die kante en afwaarts voor en agter, amper soos die intrekkoord van ’n sagte leersak. Hierdie beskermende pels bedek die kop, die stert, die pote en die onderkant van sy lyf met ’n mantel van stekelrige penne. Die diertjie kan ’n geruime tyd in hierdie verdedigingsposisie bly.

Wanneer dit skemer word, is die krimpvarkie gewoonlik honger. Sy aandete, wat uit insekte en wurms bestaan, kan ook aangevul word met muise, paddas, rotte, akkedisse en soms met neute en bessies. Die krimpvarkie kan baie goed hoor. ’n Mens kan ook sien dat hy ’n skerp reuksin het as jy na sy spits neus en nat neusgate kyk.

Natuurlike en onnatuurlike vyande

Buiten vosse en ratels het krimpvarkies nie baie natuurlike vyande nie. ’n Ratel kan ’n krimpvarkie maklik met sy kragtige voorpote ooprol sonder dat die penne hom seermaak. Iets wat ek al verskeie kere gesien het, is ’n krimpvarkie se vel—waarskynlik die enigste oorblyfsels van ’n ratel se aandete. ’n Vos kan daarenteen nie verby die penne kom nie, maar sal dalk probeer om die krimpvarkie in die water te rol, waar hy sal verdrink as hy nie sy lyf reguit maak nie. Omdat die krimpvarkie ’n goeie swemmer is, is die kans goed dat hy ’n skuilplek, tussen die rotse of in ’n gat in die oewer, sal vind voordat die vos hom kan vang.

Sigeuners en party ander plattelanders eet krimpvarkies wat in klei gebak is. Wanneer die klei afkoel en afgebreek word, kom die penne uit en bly die gaar vleis agter—“’n heerlike gereg”, volgens Jean-Paul Clébert se boek The Gypsies. Vandag is dit hartseer om te sien dat baie krimpvarkies op paaie doodgery word. Hulle is veral kwesbaar net nadat hulle uit hulle winterslaap wakker geword het en na kos begin soek. Maar as ’n krimpvarkie ondanks al hierdie natuurlike en onnatuurlike vyande bly lewe, het hy ’n lewensduur van ongeveer ses jaar en kan hy tot 25 sentimeter lank word.

Voortplanting, winterslaap en eetgewoontes

Krimpvarkies paar tussen Mei en Julie en ’n tweede keer later in die seisoen. Die dratyd is vier tot ses weke, en die werpsel kan uit drie of vier kleintjies bestaan, wat elk minder as 30 gram weeg. Hulle is die eerste twee weke kwesbaar omdat hulle blind en doof gebore word. Dan word hulle sagte hare geleidelik met penne vervang. Hulle ontwikkel ook die vermoë om heeltemal op te krul. As hulle skrik gemaak word voordat hulle dit kan doen, sal hulle skielik in die lug opspring en ’n harde sisgeluid maak. Hierdie verrassingstaktiek skrik baie roofdiere af.

Vet wat die krimpvarkie in die warm maande opgebou het, sal hom tydens sy winterslaap voed. Gedurende hierdie tyd daal sy liggaamstemperatuur skerp en is sy asemhaling skaars waarneembaar. Die dier het ’n spesiale klier wat sy liggaamstemperatuur gedurende die winterslaap monitor. As die liggaamstemperatuur gedurende die winterslaap aansienlik daal, sal die klier meer hitte vrystel, genoeg om die dier te waarsku om ’n warmer, meer beskutte lêplek te vind. Tydens sy winterslaap is die krimpvarkie nooit heeltemal uit voeling met die buitewêreld nie. Hy is bewus van enige geluide naby hom en dit laat hom effens beweeg.

As ’n krimpvarkie in ’n tuin aangehou word, sal hy kort voor lank teen ’n muur, ’n heining of selfs ’n geutpyp opklim om te ontsnap, aangesien hy ver vir kos moet soek. Om dié rede bly hy wild en maak ’n mens nie maklik ’n troeteldier van hom nie. Dit is ook maar goed, aangesien krimpvarkies in die natuur gewoonlik oortrek is met vlooie. Maar die doen en late van hierdie oulike bewoner van die Britse platteland is ’n fassinerende aspek van die diereryk waarvoor ek altyd dankbaar is teenoor ons Skepper, Jehovah God.

[Prent op bladsy 15]

’n Krimpvarkie wat in ’n bondeltjie opgerol is

[Prent op bladsy 16]

Prentjie van ’n krimpvarkie deur Beatrix Potter uit haar kinderboek “The Tale of Mrs. Tiggy-Winkle”, 1905

[Prent op bladsy 16]

’n Gewone krimpvarkie, een week oud

[Prente op bladsy 17]

’n Afrika-dwergkrimpvarkie