Patrone van goud op staal
DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN SPANJE
VÍCTOR is ’n 74-jarige man wie se gesigsvermoë agteruitgegaan het omdat hy tallose ure op klein voorwerpe gefokus het. Nogtans vonkel sy oë wanneer hy uitgevra word oor die werk wat hy 50 jaar lank gedoen het, naamlik om goud in staal in te lê. Víctor, wat op 14-jarige ouderdom begin het om sy ambag te leer, is ’n vernuftige vakman in die damasseerkuns.
“Vir my is dit meer as net ’n werk om gedamasseerde voorwerpe te maak”, verduidelik Víctor. “Ek het al soms 24 uur lank wakker gebly, heeltemal verdiep in my werk.” Terwyl hy die goed gebruikte gereedskap van sy gerespekteerde ambag hanteer, straal sy gesig wanneer hy terugdink aan die unieke kunswerke wat hy al in sy leeftyd gemaak het.
Van Damaskus na Spanje
Wat is die damasseerkuns? Dit is die proses waardeur ’n metaaloppervlak met geëtste of ingelegde patrone van goud of silwer versier word. Argeoloë het ’n aantal gedamasseerde voorwerpe in Egiptiese grafte ontdek wat uit die 16de eeu v.G.J. dateer.
Hoewel die eerste gedamasseerde voorwerpe moontlik in China of Egipte gemaak is, kom die naam van die eertydse stad Damaskus. Bekwame vakmanne in daardie Siriese hoofstad het sulke pragtige voorwerpe gemaak dat die tegniek sinoniem met die stad geword het. Damaskus het by ’n belangrike kruispad tussen die oostelike Mediterreense lande en die lande van Mesopotamië en die Ooste gelê en het dus ’n handelsentrum geword. Hierdie kommersiële belangrikheid het daartoe gelei dat die stad se tradisionele kunsvoorwerpe, soos gedamasseerde voorwerpe, na lande ver van Sirië uitgevoer is.
Binne ’n paar eeue het die damasseerkuns in Europa gevestig geraak, en teen die 16de eeu het die Spaanse stad Toledo na vore getree as die hoofsentrum van die kunsvorm. Toledaanse swaarde, wapenrusting en skilde, sowel as delikater voorwerpe, is met hierdie eiesoortige en elegante kunsvorm versier.
Skoonheid in kontraste
In die damasseerkuns van Toledo vorm die glans van ingelegde goud en silwer ’n skerp kontras met ’n pikswart agtergrond van staal. Dit kombineer ornamentele motiewe soos Kufiese skrif (eertydse Arabiese letters) met blom- en geometriese patrone wat tipies is van die Arabiese en Mudejar-kultuur. Kom saam met ons op ’n kort besoek aan Toledo om uit te vind hoe die vakmanne hierdie kunsvorm lewend hou.
Terwyl jy deur die nou, kronkelende strate van ou Toledo stap, is dit maklik om te dink dat jy in die Middeleeue is. En jy sal binnekort sien dat die damasseerkuns nie uitgesterf het nie. Jy sal opmerk dat ’n wye verskeidenheid gedamasseerde voorwerpe in die talle winkelvensters uitgestal word—borsspelde, armbande, mansjetknope, dasspelde, pildosies, vingerhoede, oorbelle en ornamentele borde. In sommige winkels kan jy selfs sien hoe ’n tradisionele vakman gouddraad behendig in die een hand hou terwyl hy dit met ’n staalpons in die ander hand op ’n metaalbasis inhamer. Dit is hoe gouddraad in staal ingelê word, en dit vorm die grondslag van die damasseerkuns.
’n Moeilike tegniek
As jy nader staan, sal jy sien dat die vakman etlike staalplate het wat in verskillende groottes en vorms gesny is. Hy kies ’n ronde staalplaat en begin met die eerste proses, kerfmerking, waartydens hy ’n kriskraspatroon van fyn lyne met ’n buryn, ’n graveerstif van getemperde staal, op die plaat maak. Daarna gebruik hy die buryn om ’n rowwe skets te maak van die ontwerp wat hy wil hê.
Nadat hy hierdie taak voltooi het, sit die vakman die staalplaat bo-op ’n verstelbare houtbasis wat met ’n harsagtige stof bedek is. Dit ondersteun en beskerm die plaat tydens die volgende proses.
Nou begin die inlegproses. Die vakman hou die gouddraad in een hand en hamer dit saggies met ’n pons in die staalplaat in totdat die hele ontwerp voltooi is. Die plaat is dalk nou met aantreklike arabeske, geometriese patrone, voëls, blomme of selfs ’n panoramiese voorstelling van die ou stad Toledo bedek. Sommige vakmanne kombineer verskeie motiewe in een ontwerp.
Die volgende stap is die vasleggingsproses, waarvoor ’n breër pons nodig is. Met presiese houe van die pons, lê die vakman die gouddraad finaal op die geëtste staaloppervlak vas.
Die detail in die ingewikkelde ontwerpe word deur die volgende stap uitgebring, wat verblouing genoem word. Die plaat word in ’n bad met bytsoda en kaliumnitraat gesit waarvan die temperatuur 800 grade Celsius is. Hierdie behandeling oksideer die metaalbasis en maak dit gitswart. Hierdie onderliggende metaaloppervlak—wat nou so donker soos ’n stuk swart fluweel is—beklemtoon die kenmerkende goue ontwerpe van damasseerkunswerke.
Laastens beitel en poleer die vakman die ontwerpe wat die plaat versier. Nadat die goue ontwerpe gebeitel is, kry dit as ’t ware lewe. Al die klein besonderhede, soos die vere van ’n voël of die kroonblare van ’n blom, word bygevoeg. Daarna word die kunswerk met ’n stuk agaat gepoleer, wat die gouddraad laat skitter teen die gitswart agtergrond. Uiteindelik verskyn ’n glinsterende prentjie!
Die unieke eienskappe van gedamasseerde artefakte is ’n kompliment vir die talle vakmanne wat hierdie antieke kunsvorm deur die eeue heen lewend gehou het. Danksy hulle werk kan ons vandag genot put uit hierdie pragtige patrone van goud en silwer op staal.
[Prent op bladsy 16]
Ornamentele swaardbriefoopmaker
[Prent op bladsy 17]
Toledo, Spanje
[Prent op bladsy 17]
Hangertjie
[Prent op bladsy 17]
Antieke juweelkissie
[Prent op bladsy 17]
Oorbelle
[Prente op bladsy 18]
Kerfmerking
Inlegwerk
Vaslegging
Verblouing
Beitelwerk
Polering
[Foto-erkenning op bladsy 16]
Alle foto’s: Agustín Sancho
[Foto-erkenning op bladsy 17]
Hoeke van bladsy, hangertjie en juweelkissie: Agustín Sancho