Stres—Die oorsake en gevolge
WAT is stres? Volgens een deskundige kan stres gedefinieer word as “enige fisiese, chemiese of emosionele faktor wat liggaamlike of verstandelike spanning veroorsaak”. Beteken dit dat stres uiteraard skadelik is? Nee. Soos dr. Melissa C. Stöppler sê: “Matige stres en spanning kan soms goed wees. As ons effens gespanne voel wanneer ons aan ’n projek werk of ’n taak uitvoer, spoor dit ons dikwels aan om goeie werk te lewer en ons in te span.”
Wanneer is stres dan ’n probleem? Stöppler sê: “Dit is slegs wanneer stres oorweldigend is, of nie goed onder beheer gehou word nie, dat die negatiewe gevolge daarvan na vore kom.” Beskou ’n paar algemene bronne van stres.
Die druk om ’n bestaan te maak
Koning Salomo het gesê: “Vir ’n mens is daar niks beters nie as dat hy eet en inderdaad drink en sy siel die goeie laat sien weens sy harde werk” (Prediker 2:24). Maar vir baie mense is die werksplek ’n kookpot van druk.
’n Verslag deur die Europese Agentskap vir Veiligheid en Gesondheid by die Werk het gesê dat werkers dikwels stres by die werk ondervind omdat daar onder meer swak kommunikasie tussen die bestuur en die werkers is, die bestuur die werkers min seggenskap gee in besluite wat hulle raak, daar konflik tussen kollegas is of omdat hulle onseker van hulle werk is en/of lae salarisse betaal word. Wat die redes ook al mag wees, werkende ouers wat met die druk van die werksplek te kampe het, het dalk min energie oor om aan die eise van hulle gesin te voldoen. En daardie eise kan ontsaglik groot wees. Byvoorbeeld, gedurende ’n tydperk van een jaar in die Verenigde State het sowat 50 miljoen mense ’n siek of bejaarde familielid versorg. Finansiële probleme kan ook ’n groot bron van stres in die gesin wees. Rita, ’n moeder van twee, was in ’n finansiële verknorsing toe haar man, Leandro, ’n motorongeluk gehad het wat hom in ’n rolstoel laat beland het. Rita erken: “Finansiële probleme veroorsaak spanning. Wanneer ’n mens nie die geld het om al die huishoudelike uitgawes te dek nie, het dit ’n uitwerking op jou gemoedstemming.”
Die stres wat enkelouers ondervind
Enkelouers het eweneens met hoë stresvlakke te kampe terwyl hulle in die behoeftes van hulle gesin probeer voorsien. ’n Enkelouer is dalk fisies en emosioneel uitgeput omdat sy vroeg moet opstaan om ontbyt voor te berei, kinders moet aantrek en by die skool moet aflaai, haar moet haas om betyds by die werk te wees en dan aan die eise van die werk moet voldoen. En aan die einde van ’n moeder se werksdag begin nog ’n kringloop van stres wanneer sy haar haas om haar kinders by die skool op te tel, aandete voor te berei en die huiswerk te doen. María, ’n enkelouer met vier tienerdogters, vergelyk haar lewe met ’n drukkoker en sê: “Die druk kan so erg word dat dit voel asof ek gaan ontplof.”
Kinders wat stres ondervind
Die sosioloog Ronald L. Pitzer sê: “Talle jongmense het hoë stresvlakke.” Hulle moet die fisiese en emosionele veranderinge van puberteit verwerk. Daar is ook skooldruk. Volgens die boek Childstress! is die tipiese skooldag “vol probleme en druk wat stres veroorsaak—hulle skoolwerk, sportaktiwiteite, portuurverhoudings en interaksies met onderwysers”.
In party gebiede dra die gevaar van skoolgeweld by tot gevoelens van angstigheid—om nie eers te praat van die vrees vir terroristeaanvalle en ander rampe wat talle jongmense nou ondervind nie. “As ouers gedurigdeur praat oor hoe skrikwekkend die wêreld nou is”, skryf ’n tienermeisie, “gaan dit ons bang maak.”
Ouers moet ’n bron van krag vir hulle kinders wees. Maar Pitzer sê: “Alte dikwels word kinders en tieners se pogings om intense gevoelens oor te dra deur ouers verkleineer, nie erken nie, gerasionaliseer of geïgnoreer.” In sommige gevalle kan ouers nie in hulle kinders se behoeftes voorsien nie weens die spanning wat hulle self in hulle huwelik ervaar. “Dit het gelyk of my ouers altyd baklei”, sê die jong Tito, wie se ouers uiteindelik geskei het. Soos die boek Childstress! sê, “is fisiese geweld en woordewisselings nie die enigste oorsake van trauma nie. Smeulende wrewel wat aangevoel word al word dit met heuningsoet woorde verbloem, ontstel kinders.”
Die tol wat stres eis
Hetsy jy jonk of oud is en of die stres in jou lewe deur werk of skool veroorsaak word, chroniese stres kan jou gesondheid ernstig aantas. ’n Mediese skrywer verduidelik: “Jou liggaam se stresreaksie is amper soos ’n vliegtuig wat gereedmaak om op te styg.” Ja, wanneer jy stres ondervind, styg jou hartklop en bloeddruk vinnig. Jou bloedsuikervlak neem toe. Hormone word vrygestel. “As die stres voortduur”, sê dieselfde skrywer verder, “word al die liggaam se stresorgane (die brein, hart, longe, bloedvate en spiere) chronies oor- of ondergestimuleer. Dit kan mettertyd fisiese of sielkundige skade veroorsaak.” Dit is kommerwekkend om te sien hoe lank die lys siektes is waarin stres ’n rol kan speel: hartsiekte, beroerte, immuunsiektes, kanker, spier-skelet-versteurings en suikersiekte, om net ’n paar te noem.
Wat veral kommerwekkend is, is die ongesonde manier waarop baie—jongmense in die besonder—stres die hoof probeer bied. Dr. Bettie B. Youngs sê: “Dit is baie ontmoedigend om uit te vind dat tieners, in ’n poging om pyn te ontvlug, alkohol en dwelms misbruik, stokkies draai, hulle aan misdadigheid, seksuele promiskuïteit, aggressie en geweld skuldig maak en van die huis af wegloop—dinge wat vir hulle baie groter probleme veroorsaak as dié waarvan hulle probeer ontvlug het.”
Stres is ’n werklikheid van die moderne lewe; dit kan nie heeltemal vermy word nie. Maar soos die volgende artikel sal toon, is daar baie wat ons kan doen om stres onder beheer te hou!
[Lokteks op bladsy 6]
“Die druk kan so erg word dat dit voel asof ek gaan ontplof”
[Prent op bladsy 5]
Enkelouers ondervind dikwels groot druk
[Prent op bladsy 6]
Die skool kan dikwels oormatige druk op jongmense plaas