Сәрбәст чыхыш

ОЛА БИЛСИН, нитгинин үзәриндә чох чалышмысан. Әтрафлы мәлумат топламысан. Материалы мәнтиги ардыҹыллыгла тәртиб етмисән. Рәван чыхыш етмәк дә алыныр. Бәс динләјиҹиләр диггәтләри јајындығы үчүн нитгинә ара-сыра гулаг асырларса, о заман чыхышыны нә дәрәҹәдә уғурлу һесаб етмәк олар? Әҝәр онлар диггәтләрини чыхыша ҹәмләјә билмирләрсә, онларын үрәјинә нә дәрәҹәдә тәсир едә биләҹәксән?

Проблемин көкү нәдәдир? Буна мүхтәлиф амилләр сәбәб ола биләр. Әксәр һалларда проблем натигин сәрбәст чыхыш едә билмәмәсиндәдир. Башга сөзлә, натигин өз гејдләринә чох тез-тез бахмасында вә ја чыхышынын рәсми олмасындадыр. Әслиндә бу проблемләр билаваситә нитгин неҹә һазырланмасы илә бағлыдыр.

Әҝәр әввәлҹә нитги башдан-ајаға кими јазыб, сонра ону план һалына салмаг истәсән, сәрбәст чыхыш етмәк, чох еһтимал ки, чәтин олаҹаг. Нә үчүн? Чүнки дејәҹәјин сөзләри бирҹә-бирҹә сечмисән. Һәтта чыхыш заманы пландан истифадә етсән дә, чыхышы һазырлајаркән истифадә етдијин сөзләри јадына салмаға чалышаҹагсан. Јазылы материалын дили нисбәтән рәсми, ҹүмләләрин исә гурулушу ади данышыгдакындан мүрәккәб олур. Бүтүн бунлар чыхышда да өз әксини тапаҹаг.

Чыхышы сөзбәсөз јазмагданса, чалыш ки, белә едәсән: 1) мөвзуну вә ону ачыгламаға көмәк едәҹәк әсас бәндләр сеч. Гыса нитг үчүн ики әсас бәнд кифајәт едир. Узун нитгләрдә исә дөрд вә ја беш әсас бәнд ола биләр. 2) Һәр әсас бәндин алтында мөвзуну ачыглајаркән истифадә едәҹәјин әсас ајәләри гејд ет, һәмчинин нүмунәләри вә әсас дәлилләри ҝөстәр. 3) Чыхыша неҹә башлајаҹағын үзәриндә дүшүн. Бир-ики ҹүмләни јазмаг да олар. Чыхышын јекунуну да планлашдыр.

Чыхыша һазырлашмаг чох ваҹибдир. Анҹаг ону сөзбәсөз тәкрарлајараг әзбәрләмәјә чалышма. Сәрбәст данышмаг үчүн чыхыша һазырлашаркән әсас диггәти сөзләрә јох, ифадә едәҹәјин фикирләрә јөнәлтмәк лазымдыр. Фикирләри о вахта гәдәр тәкрарламаг лазымдыр ки, зеһниндә онлар арасында мәнтиги әлагә гурулсун. Әҝәр чыхыш мәнтиги ардыҹыллыгла тәртиб олунубса вә јахшы планлашдырылыбса, бу, чәтин олмајаҹаг, чыхыш заманы фикирләр асанлыгла вә тәбии олараг бир-биринин ардынҹа ҝәләҹәк.

Сәрбәст чыхышын үстүнлүкләри. Сәрбәст чыхышын үстүн ҹәһәтләриндән бири одур ки, баша дүшүлән дилдә данышаҹагсан. Белә олдугда, инсанлар ешитдикләринә даһа һәвәслә һај верирләр. Чыхыш ҹанлы олаҹаг вә беләликлә дә динләјиҹиләрдә даһа чох мараг ојадаҹаг.

Бу ҹүр чыхыш едәндә динләјиҹиләрлә һеч бир манеә олмадан ҝөзләрлә тәмас гураҹаг, бунун да сајәсиндә фикирләрини онлара даһа јахшы чатдыраҹагсан. Һәр ҹүмләјә ҝөрә гејдләринә бахмадығын үчүн динләјиҹиләр мөвзуну јахшы билдијини вә дедикләринә өзүнүн дә сәмими-гәлбдән инандығыны ҝөрәҹәкләр. Беләликлә, сәрбәст чыхыш едәркән үрәкдән, тәбии, сәмими данышаҹаг вә чох еһтимал ки, динләјиҹиләрин үрәјинә јол тапаҹагсан.

Сәрбәст чыхыш, һәмчинин вәзијјәтә ујғунлашмаға да имкан верир. Бу заман материалда лазым ҝәләндә дәјишиклик етмәк олар. Туталым, чыхыш едәҹәјин ҝүн, сәһәр сәнин мөвзуна бирбаша аидијјәти олан мараглы хәбәр ешидирсән. Чыхыш заманы ону гејд етмәк јахшы олмаздымы? Јахуд чыхыш едәркән аудиторијада чохлу мәктәбјашлы ушагларын олдуғуну ҝөрүрсән. Онлара ујғун нүмунә чәкмәк вә мөвзунун онлара да аид олдуғуну ҝөстәрмәк неҹә дә јахшы оларды!

Сәрбәст чыхышын башга үстүн ҹәһәти одур ки, адам бејнини ишләдир. Һисс едәндә ки, динләјиҹиләр дедикләрини баша дүшүр, натиг руһланыр, фикирләри даһа ҝениш изаһ едир вә вурғуламаг мәгсәдилә мүәјјән мәгамлары тәкрар едир. Һәмчинин динләјиҹиләрин марағынын зәифләдијини ҝөрәндә фикри башга јердә олан адамлара данышмаг әвәзинә, проблеми арадан галдырмаг үчүн мүәјјән аддымлар ата билир.

Бәзи тәһлүкәләр. Ону да билмәк лазымдыр ки, сәрбәст чыхышын өзүнүн тәһлүкәләри вар. Онлардан бири вахтдан кәнара ҹыхмагдыр. Әҝәр чыхыш заманы нитгә чохлу әлавә мәлумат дахил етсән, вахтында гуртара билмәјәҹәксән. Бу баш вермәсин дејә, нитгин һәр бәндинә нә гәдәр вахт ајырдығыны планда гејд ет. Сонра бу вахта риајәт ет.

Диҝәр тәһлүкә өзүнә архајын олмагдыр. Бу, хүсусилә дә тәҹрүбәли натигләрин проблемидир. Ачыг мәрузә илә чыхыш етмәјә вәрдиш етмиш бәзи натигләр үчүн ағылларына ҝәлән бир нечә фикри бир-бири илә әлагәләндириб, ајрылмыш вахт әрзиндә тәгдим етмәк һеч дә чәтин дејил. Лакин тәвазөкарлыг вә Јеһованын, Даһи Нәсиһәтчинин, тәлим програмында иштирак етдијимизи баша дүшмәк бизи тәшвиг едәҹәк ки, һәр тапшырыға дуа едәрәк јахшы һазырлашаг (Јешаја 30:20; Ром. 12:6-8).

Ола билсин, сәрбәст чыхыш етмәкдә тәҹрүбәси олмајан натигләри даһа чох нараһат едән одур ки, демәк истәдикләри фикри бирдән унударлар. Бу горхунун сәнә јахшы данышмагда ирәлијә доғру аддым атмаға мане олмасына јол вермә. Јахшы һазырлаш вә Јеһовадан Өз руһу илә сәнә көмәк олмасыны хаһиш ет (Јәһ. 14:26).

Диҝәр натигләр сөзләрә ҝөрә һәддән артыг нараһатчылыг кечирдикләриндән сәрбәст чыхыш етмирләр. Дүздүр, сәрбәст чыхыш заманы сөз сечими вә грамматик гајдалар һазыр мәтн үзрә охунан нитгләрдәки кими дәгиг олмаја биләр, лакин ҹанлы данышыг дили бүтүн гүсурларын үстүнү өртүр. Инсанлар баша дүшүлән сөзләрлә вә садә ҹүмләләрлә дејилән фикирләрә даһа тез һај верирләр. Јахшы һазырлашсан, лазыми ифадәләр өз-өзүнә ҝәләҹәк. Анҹаг бу, онлары әзбәрләмәјин јох, фикирләри лазым олан гәдәр тәкрарламағын сајәсиндә мүмкүн олаҹаг. Һәм дә ади сөһбәтләрдә јахшы данышсан, сәһнәдә оларкән дә тәбии олараг белә данышаҹагсан.

Гејдләр неҹә апарылмалыдыр? Вахт кечдикҹә вә тәҹрүбән артдыгҹа, чыхышын һәр бәнди үчүн плана ҹәми бир нечә сөз дахил едәҹәксән. Асанлыгла истифадә етмәк үчүн бунлары, еләҹә дә охумаг истәдијин ајәләри бир вәрәгә јазмаг олар. Тәблиғә һазырлашаркән әксәр һалларда садә планы јадда сахламаг лазым ҝәлир. Әҝәр тәкрар башчәкмә етмәк үчүн һансыса мөвзу илә бағлы арашдырма апармысанса, балаҹа вәрәгә гыса гејдләр едиб Мүгәддәс Китабын арасына гојмаг олар. Јахуд «Мүгәддәс Китаб әсасында сөһбәт етмәк үчүн мөвзулар»дакы планлардан вә ја «Мүгәддәс Јазыларын әсасында мүлаһизә» (рус.) китабындакы материалдан истифадә едә биләрсән.

Анҹаг сәнә бир-ики һәфтә әрзиндә һәм ҝөрүшләрдә бир нечә һиссәни апармағы, һәм дә мәрузә илә чыхыш етмәји тапшырыбларса, даһа әтрафлы гејдләр апармаг лазым ҝәлә биләр. Нәјә ҝөрә? Һәр тапшырыгдан габаг материалы јада салмаг үчүн. Һәтта бу һалда да чыхыш заманы гејдләриндән һәддиндән артыг асылы олсан — һәр ҹүмләдә онлара бахсан, сәрбәст чыхышын үстүнлүкләриндән фајдалана билмәјәҹәксән. Гејдләрин әтрафлы оларса, планын әсасыны тәшкил едән сөзләри вә ајәләри ишарәлә ки, бахан кими онлары ҝөрә биләсән.

Тәҹрүбәли натиг әсасән сәрбәст чыхыш етмәли олса да, башга үсуллардан да фајдалана биләр. Ҝиришдә вә јекунда динләјиҹиләрлә јахшы тәмас гурмагла јанашы, тәсирли, диггәтлә сечилмиш сөзләрдән дә истифадә етмәк лазымдыр. Буна ҝөрә дә бир нечә ҹүмләни әзбәрләмәк пис олмазды. Јахшы олар ки, фактлары, рәгәмләри, ситатлары вә ајәләри охујасан. Белә етмәк чыхышы даһа тәсирли едир.

Дәрһал ҹаваб вермәк тәләб олунанда. Һәрдән габагҹадан һазырлашмаға имкан олмадан етигадымызы изаһ етмәк тәләб олунур. Мәсәлән, хидмәтдә етиразла үзләшә биләрик. Бәзән гоһумларымызла, иш јериндә вә ја мәктәбдә оларкән охшар вәзијјәт јараныр. Дөвләт мәмурлары етигадымыз вә ја һәјат тәрзимизлә бағлы биздән изаһат тәләб едә биләр. Мүгәддәс Јазылар бизи тәшвиг едир: «Малик олдуғунуз үмид барәсиндә сиздән һесабат истәјән һәр кәсә һәмишә мүлајимликлә вә еһтирамла ҹаваб вермәк үчүн һазыр олун» (1 Пет. 3:15).

Һәвариләрин ишләри 4:19, 20 ајәләриндә јазылдығы кими, Петерлә Јәһјанын Синедрион гаршысында неҹә ҹаваб вердијинә диггәт јетир. Ҹәми ики ҹүмлә илә онлар өз мөвгеләрини ачыг-ајдын билдирмишдиләр. Онлар буну аудиторијаја ујғун шәкилдә — риајәт етдикләри принсипин онлара да аидијјәти олдуғуну ҝөстәрмәклә етдиләр. Сонралар Стефана гаршы јалан иттиһамлар ирәли сүрүләндә о да һәмин мәһкәмәнин өнүнә чыхарылды. Онун һазырлашмадан вердији тәсирли ҹавабы Һәвариләрин ишләри 7:2-53 ајәләриндән оху. О, материалы неҹә тәртиб етмишди? Һадисәләри тарихи ардыҹыллыгла тәгдим етмишди. Мүнасиб мәгам јетишәндә Исраил халгынын ҝөстәрдији үсјанкарлыг руһуну вурғуламышды. Јекунда Аллаһын Оғлуну өлдүрмәклә Синедрионун да ејни руһу тәзаһүр етдирдијини ҝөстәрмишди.

Етигадларын һаггында һазырлашмадан изаһат вермәк тәләб олунанда јахшы ҹаваб вермәјә нә көмәк едә биләр? Артахшаста падшаһын суалына ҹаваб вермәздән әввәл сакитҹә дуа едән Неһемјаны тәглид ет (Неһ. 2:4). Сонра ҹәлд фикриндә план һазырла. Әсас аддымлар бунлардыр: 1) ачыгламаг үчүн бир-ики фикир сеч (Фикирләри «Мүгәддәс Китаб әсасында сөһбәт етмәк үчүн мөвзулар» брошүрасындан сечә биләрсән). 2) Бу фикирләри тәсдиг етмәк үчүн һансы ајәләрдән истифадә едәҹәјини мүәјјән ет. 3) Суал верәнин јахшы гулаг асмасы үчүн сөзүнә нәзакәтлә неҹә башлајаҹағыны фикирләш, сонра данышмаға башла.

Бәс вәзијјәт ҝәрҝин оланда нә етмәли олдуғун јадына дүшәҹәкми? Иса шаҝирдләринә демишди: «Неҹә вә ја нә дејәҹәјинизин гајғысына галмајын; чүнки нә сөјләјәҹәјиниз о анда сизә билдириләҹәкдир. Чүнки сөјләјән сиз дејилсиниз, сиздә сөјләјән Атанызын Руһудур» (Мат. 10:19, 20). Бу, о демәк дејил ки, биринҹи әсрдә мәсиһчиләрә верилән мөҹүзәви «һикмәт кәламы» сәнә дә вериләҹәк (1 Кор. 12:8). Анҹаг Јеһованын мәсиһчи јығынҹағы васитәсилә хидмәтчиләринә вердији тәлимдән мүнтәзәм фајдалансан, еһтијаҹ јарананда мүгәддәс руһ лазыми мәлуматы јадына салаҹаг (Јешаја 50:4).

Сәрбәст чыхышын тәсирли олмасына шүбһә јохдур. Јығынҹагда бу ҹүр чыхыш етсән, лазым ҝәләндә һазырлашмадан ҹаваб вермәјә чәтинлик чәкмәјәҹәксән. Чүнки бу һалда да план ејни ҹүр гурулур. Ҹәсарәтли ол. Сәрбәст чыхыш етмәји өјрәнсән, хидмәтин даһа сәмәрәли олаҹаг. Һәм дә әҝәр јығынҹагларда мәрузә илә чыхыш едирсәнсә, чох еһтимал ки, динләјиҹиләрин диггәтини өзүндә сахлајаҹаг вә онларын үрәјинә тәсир едә биләҹәксән.