A bi hônba yak ikété wonyu

1. Inyuki tison i Silô yosôna i yé ikété maéya?

SAMUEL a nôgda ndutu i bôt ba Silô. A yé ndik wengoñle tison yosôna i yé ikété maéya. Minlénd mi bôda ni mi boñge mi nlôl i mandap bebee le momasôna, inyule ba ñee basañ, balôm, bon bôlôm ni lôkisañ yap, i ba ga tehe ha bé. Di nyi le litén li Israel li nimis 30 000 ma bisônda i béba ndôm bôt ba Filistia ba mbép bo i gwét. Ndi Israel a bi bôk ndugi a nimis 4 000 di bisônda i gwét bipe.​—1 Samuel 4:1, 2, 10.

2, 3. Mambe mandutu ma nlona tison i Silô hison, ma boñ ki le i nimis lipém jé?

² Ndi hala a yé ndigi jam jada ikété ngandak mandutu i i nkwél Lôk Israel. Bibéba bi bon bi Prisi keñi le Éli, Hofni bo Finéhas, ba bi nyodi i Silô ni Nkuu malômbla. Nkuu malômbla u mbéna yén i homa mpubhaga nu lap, tole ndap libadô i ba bé gwélél kiki témpel. Nkuu unu u yé yimbne le Yéhôva a yé toi ni bôt bé. Bôt ba Israel bana ba nyoñ Nkuu, ba nkena wo i gwét, ba hoñlak le u ga ti bo masoda kayéle ba yémbél gwét. Ndi hala a yé bijôñ. Bôt ba Filistia ba nkadal Nkuu malômbla, ba nol ki Hofni bo Finéhas.​—1 Samuel 4:3-11.

³ Nkuu malômbla u yé i lap i Silô hala a yé mbôgôl ni mbôgôl ñwii nano. Hala a yé ki bisai bikeñi inyu tison i Silô. Ndi nano, wo unu u ta ha bé. Kiki ba nlegel Éli, nu a gwé 98 ñwii ñwin u, a sodla munu yééne yé, a kwo ni mbus, a wo. Nkia wé, nu a bi nimis nlôm i nlélém kel, yak nye a nwo i ngéda a mba a gwal. Ilole a nwo, a nkal le: “Lipém li nyodi i Israel.” Ni maliga, tison i Silô y’a ba ha bé nlélém.​—1 Samuel 4:12-22.

4. Kii yigil ini i ga niiga bés?

⁴ Lelaa Samuel a nhônba mam ma wonyu mana? Baa hémle yé y’a bana ngui jôga inyu boñ le a hôla bôt ba litén ba ba nimis bisai ni matééda ma Yéhôva? Ngim mangéda, bés bobasôna di mboma mandutu ni wonyu, bi bi noode hémle yés i len ini. Jon, di béñge kii ipe di nla nigil mu ndémbél i Samuel.

A “ba boñok mam ma téé sép”

5, 6. (a) Kii ñañ u mpôdôl téntén inyu ngéda i 20 ma ñwii? (b)  Kii Samuel a pégi i boñ mu ngéda i?

⁵ Hanano, ñañ u mpôdôl Samuel, ndi u mpot téntén inyu Nkuu malômbla, inyu unda bés lelaa bôt ba Filistia ba bi nok ndutu ni wo, letee ba ba nyéksaga i timbis wo. Ngéda ñañ u ntémb u pôdôl Samuel, 20 ma ñwii ma mal tagbe. (1 Samuel 7:2) Kii a mboñ mu ñwii mi nwominsôna? Bibel i nkal bés.

⁶ Di nyi le ilole mana 20 ma ñwii ma mbôdôl, “lipôdôl li Samuel li ke ni bisu i pam yak Israel yosôna.” (1 Samuel 4:1, MN) Ñañ u nkal bés le ngéda ñwii mi, mi mal tagbe, Samuel a nyoñ lem i yuuga bitison baa bi Israel hiki ñwii, inyu sañgal mindañ ni ngimanôgla. I mbus, a témb i tison yé le Rama. (1 Samuel 7:15-17) Jon di nla kal le mu ngéda i yosôna, Samuel a bé yaga a pégi ngandak inyule a bééna lem i yuuga bitison.

7, 8. (a) Umbe ñwin Samuel a nlegel litén i mbus 20 ma ñwii ma bôlô i ngui? (b) Kii litén li mboñ ngéda Samuel a mal ti bo hogbe?

⁷ Ndéñg ni ngitelepsép i bon ba Éli i ntômbôs hémle i bôt ba litén. I nene le hala a ntinde ngandak i bégés bisat. I mbus 20 ma ñwii ma bôlô i ngui, Samuel a nlegel litén ñwin unu: “Ibale ni nsômbôl témb yak Yéhôva ni miñem minan nwominsôna, wee héana bakén ba banyambe ikété nan, yak ni bi-Astarôt, ndi ni ti ki Yéhôva miñem minan, ni gwélél ndik nyetama, ndi a’ sôñ bé i moo ma bôt ba Filistia.”​—1 Samuel 7:3.

⁸ “Moo ma bôt ba Filistia” ma ñét ngandak i ngii litén. Bôt ba Filistia ba nyi le ba nla tét litén li Djob kiki ba ngwés, inyule ba mal yémbél ntôñ gwét u Israel. Ndi Samuel a nti litén hogbe, a kalak bo le mam ma nla héñha ibale ba ntémb yak Yéhôva. Ndi baa ba gwé toi ngôñ i boñ hala? Samuel a nkon maséé i tehe le ba nhéya bisat gwap inyu “gwélél ndik Yéhôva nyetama.” Samuel a naña litén jolisôna i likoda i Mizpa, tison i i yé i ngii dikôa, i ñombok u Yérusalem. Litén li nkodba, li sôga je, li tam ki le ba bi bégés bisat ngandak.​—Añ 1 Samuel 7:4-6.

9. (a) Bôt ba Filistia ba ntehe pôla i boñ kii? (b) Kii litén li Djob li boñ ngéda li ntehe béba i ntiige bo bebee?

⁹ Ndi ngéda bôt ba Filistia ba nok ngan i likoda likeñi lini, ba ntehe hala kiki pôla inyu leñ gwét. Ba ñep ntôñ wap gwét i Mizpa inyu tjé bagwélél ba Yéhôva. Lôk Israel i nok bañ le béba jam i yé tiige bo bebee, ba nkon woñi, ba kal Samuel le a soohe inyu yap. Samuel a mboñ hala, a sem ki sesema. Ngéda Samuel a yé boñ jam lipubhaga lini nyen bôt ba Filistia ba mbet inyu jôs tison i Mizpa. Ha nyen Yéhôva a ntimbhe masoohe ma Samuel, a unda ki hiun hié hikeñi. “Yokel nu, Yéhôva a bémés mbambat keñi inyu jôs bôt ba Filistia.”​—1 Samuel 7:7-10.

10, 11. (a) Inyuki mbambat Yéhôva a nleñ bôt ba Filistia i nlama ba tôbôtôbô? (b) Gwét bi Mizpa bi nsôk lelaa?

¹⁰ Baa u ntehe bôt ba Filistia kiki disii di boñge di di nke i solop i mbus banyañ bap i ngéda mbambat i mbam? Heni, bôt ba Filistia ba yé lôs, ba bak ki mintôô mi bôt ba gwét. Ndi mbambat i, i yé tôbôtôbô. Baa liyôgbe likeñi li mbambat ini jon li nkônha bo woñi? Baa inyule mbambat i mbam, ki le ngii i nhénd bé? Tole inyule i nôôga ni ngui letee ni i ngii dikôa? To i ba yaga lelaa, mbambat ini i nha lisanda ipôla bôt ba Filistia. Mukété yubda i, bisamal a nyila bôô. Bôt ba Israel ba jôp bo nyuu, ba lôlak i Mizpa, ba bép bo gwét, ba noñ ki bo ngandak kilôméta, letee ni homa wada nu a yé i nwelmbok u Yérusalem.​​—1 Samuel 7:11.

¹¹ Bini gwét bi nhéñha ngandak mam. Ibôdôl ha, ntel Samuel a yé nkéés, bôt ba Filistia ba nsuhlana isi Lôk Israel. Litén li Djob li bi bôdôl témbna bitison gwé ndék ni ndék.​—1 Samuel 7:13, 14.

12. (a) Bibuk bini le Samuel a “ba boñok mam ma téé sép” bi nkobla le kii? (b) Bimbe bilem bi mboñ le bôlô yé i num matam malam?

¹² Mbôgôl ni mbôgôl ñwii i mbus ngéda, ñôma Paul a nsima Samuel ikété nsoñgi u bakéés ni bapôdôl ba hémle, ba ba “ba boñok mam ma téé sép.” (Lôk Héber 11:32, 33) Ni maliga, Samuel a nhôla toi bôt i témb boñ ma ma téé sép, ni ma ma yé loñge i mis ma Djob. Bôlô yé i num matam malam inyule a mbem Yéhôva ni wongut, a téñbege i nson wé yak ikété wonyu. A yé ki mut a nyi ti mayéga. Kiki ba nyémbél gwét i Mizpa, Samuel a nyoñ ngok, a téé yo kiki yom i mbigda, inyu hôñlaha litén mahôla Yéhôva a bi ti bo.​—1 Samuel 7:12.

13. (a) Bimbe bilem bi mbéda bés ibale di nyéñ kôna Samuel? (b) U nhoñol le imbe ngéda di nlama bôdôl sal inyu bana bilem bi Samuel?

¹³ Baa yak we u nyéñ ‘boñ mam ma téé sép’? Ibale hala, u nlama nigil i bana wongut ni suhulnyu i Samuel, u bak ki mut a nyi ti mayéga. (Añ 1 Pétrô 5:6.) Njee yés a nla kal le a gwé bé ngôñ ni bilem bini? Samuel a bi bana bilem bi, a unda ki gwo i ngéda a bé mañge, jon hala a bi hôla nye i ngéda a bi yik boma mam ma wonyu i niñ yé.

‘Bon boñ ba nhiumul bé manjel moñ’

14, 15. (a) Imbe wonyu Samuel a nkôhna ngéda a “mañap”? (b) Baa Samuel a yé isañ bon nu ba kôli ôm nsohi kiki Éli? Toñol.

¹⁴ Ngéda ñañ u mpôdôl ki Samuel, “a mañap.” Samuel a gwé minañak mi bon bôlôm ima ha ngéda i, Yôel bo Abiya. Samuel a ntéé bo kiki bahôla bé mu bôlô yé i nkéés loñ. Ndi ngoo ngandak le ba nwéha nye nyuu. To hala kiki Samuel a yé maliga ni mut telepsép, bon bé ba ngwélél bitel gwap inyu yéñe yap botama. Ba nkôdi mbagi, ba yoñok bitek.​—1 Samuel 8:1-3.

¹⁵ Kel yada, mimañ mi Israel mi nlo i tjelene mpôdôl Samuel nu a ñun. Mi nkal nye le: ‘Bon boñ ba nhiumul bé manjel moñ.’ (1 Samuel 8:4, 5) Baa Samuel a nyi bilem bibe bi bon bé? Ñañ u nkal bé bés. Ndi maselna ni Éli, Samuel a ta yaga bé isañ bon nu ba nla ôm nsohi. Yéhôva a bi kodol Éli, a kokse ki nye inyule a bi tjél kônd bon bé inyu ngitelepsép yap, a ti ki bo lipém iloo Djob. (1 Samuel 2:27-29) Kekikel, Yéhôva a nléba bé ntén hihôha u yak Samuel.

16. (a) Mambe mahoñol bagwal ba bon ba ba ta bé manôgla ba nla bana? (b) Lelaa bagwal ba nla kôhna hogbe ni maéba i ndémbél i Samuel?

¹⁶ Ñañ u nkal bé bés too Samuel a nwas le hison, nduña, tole wonyu, bi yuu nye i ngéda a nok maboñok mabe ma bon bé. Ndi ngandak bagwal i nla nok mahoñol Samuel a bééna ha ngéda i. I dilo tjés dibe dini, boñge ba nôgôl bé bagwal bap, ba nkolba yak bo. Hala a nyila bo kiki kon. (Añ 2 Timôtéô 3:1-5.) I bagwal ba nok nya njôghe i, ba nla kôs hogbe ni maéba i ndémbél i Samuel. A nwas bé le maboñok mabe ma bon bé ma suhus hémle yé to ndék. U hôiga bañ le, yak ngéda bibuk ni bikodlene bi ntihba ha bé minledek mi miñem mi boñge, ndémbél ilam i bagwal i nla tihba miñem nwap. Bagwal ba gwé ki pôla i kônha Tata wap Yéhôva maséé, ndik kiki Samuel.

“Tééne bés kiñe”

17. (a) Kii mimañ mi bôt mi Israel mi mbat Samuel? (b) Lelaa Samuel a nleege jam li?

¹⁷ Bon bôlôm ba Samuel ba nyi bé le huluk yap ñem ni libak le ba ntôñ ndik bomede bi nke lona bo bikuu. Mimañ mi bôt mi Israel mi nkal ki Samuel le: “Hanano tééne bés kiñe le i kééhak bés kiki bii biloñ bipe gwobisôna.” Baa Samuel a ntehe le nyemhe wap u ñunda le ba ntjél nye? Ngo hala a yé môm ma ñwii le a nkéés litén inyu Yéhôva. Ndi nano, Lôk Israel i gwé ha bé ngôñ ni yañga mpôdôl, ndi ni kiñe i i ga ba ki nkéés wap. I matén ma nkéña bo, ma gwé bikiñe. Jon yak Lôk Israel i mbat yap yap kiñe! Lelaa Samuel a nleege jam li? Di ñañ le: “Ndi jam lini li lémél bé Samuel.”​—1 Samuel 8:5, 6.

18. Lelaa Yéhôva a nti Samuel hogbe, a yeelak ki le béba i Israel i yé keñi?

¹⁸ Béñge lelaa Yéhôva a ntimbhe Samuel ngéda a nsoohe nye inyu jam li: “Emble kiñ bôt ikété mam momasôna ba nkal we; inyule ha we bé nyen ba ntjél, ndi men ba ntjél le me ane bañ ngii yap.” Kinje hogbe Samuel a nkôs! Ndi to hala, litén li yé i lôôha yan Nyambe nu ngui yosôna. Yéhôva a nkal mpôdôl wé le a béhe Lôk Israel le ngôñ yap i bana mut binam kiki kiñe, i ga lona bo bikuu. Samuel a mbéhe bo, ndi to hala ba nkônde kal nye le: “To! kiñe y’a ba ndigi ngii yés.” Kiki a nôgôl Djob jé hiki ngéda, Samuel a nke a téé i kiñe Yéhôva a mpohol.​—1 Samuel 8:7-19.

19, 20. (a) Lelaa Samuel a nôgôl Yéhôva i ngéda a nkal nye le a hoo Saulô môô inyu téé nye kiñe i Israel? (b) Lelaa Samuel a nkônde hôla litén li Yéhôva?

¹⁹ Lelaa Samuel a nôgôl Djob? Baa a nôgôl nye ni njôô i ñem, a boñok hala to laa to laa? Baa a nwas le wonyu i babaa nye, kayéle a tééda hiun mukété kété yé ñem? To! A nhoo Saulô môô, a neebe ki le nu mut nyen Yéhôva nyemede a mpohol. Samuel a nsambla Saulô inyu unda le a nleege nye loñge, ni le a nsuhus nyemede isi kiñe. I mbus, a nkal litén le: “Baa ni ntehe mut Yéhôva a bi tep? Numpe a ta bé kiki nye ikété loñ yosôna.”​—1 Samuel 10:1, 24.

²⁰ Samuel a mbok mis mé, ha i ngii bibomb bé, ndi i ngii bilem bilam bi mut Yéhôva a mpohol. Iloole a yéñ lémél litén li li mpala héñha mahoñol, nye a nyéñ ndugi ke ni bisu i téñbe ni Djob. (1 Samuel 12:1-4) A nkônde ki gwel nson wé ni maliga, a tinak litén li Djob maéba inyu yémbél manoodana ba mboma i pes mbuu, a tinak ki bo makénd i téñbe ni Yéhôva. Maéba mé ma ntihba miñem nwap, jon litén li nyemhe Samuel le a soohe inyu yap. A ntimbhe bo ni bini bibuk bilam: “Inyu yem memede ki, hala a ba nonok ni me i boñ Yéhôva béba, le me nwas i soohe inyu nan; ndi m’a niiga bé njel i yé loñge.”​—1 Samuel 12:21-24.

21. Lelaa ndémbél i Samuel i nla hôla i ngéda u nwo nyuu inyule mut numpe nyen a nkôhna bisai tole nson u tôbôtôbô ikété likoda?

²¹ Baa u ma wo nyuu le mut numpe nyen a mpohlana inyu kôhna bisai tole mbegee i tôbôtôbô ikété likoda? Ndémbél i Samuel i ntibil yaga hôñlaha bés le kekikel, di kil bañ mut njôñ, to téédana nye hiun mukété miñem nwés. (Añ Bingéngén 14:30.) Djob a gwé ngandak bibôlô bi maséé inyu hiki ngwélél wé nu a ntéñbe ni nye.

“W’a ee Saulô letee ni ngéda mbe?” 

22. Inyuki Samuel a kôli bok mis mé i ngii bilem bilam Saulô a bééna i bibôdle?

²² Samuel a kôli bok mis mé i ngii bilem bilam bi Saulô; a yé toi mut tôbôtôbô. A yé mpémba mut ni mbôñgô ntel, a gwé mankénd, a bak mut pék. Ndi to hala, i bibôdle, a gwé ñem nsôhga, a nkatba bé to. (1 Samuel 10:22, 23, 27) U héya mana makébla, a gwé jada li tôbôtôbô: Kunde i pohol, hala wee ngap i pohol imbe njel a ngwés noñ, ni i yoñ makidik mé nyemede. (Ndiimba Mbén 30:19) Baa a ga yi gwélél likébla lini?

23. (a) Imbe lem lam Saulô a mbôk a nimis? (b) Lelaa a ñunda le a yé ngôk?

²³ Hala a yé ngoo, ndi ngéda mut binam a ntip kôhna kunde, lem lam i bisu a mbéna nimis i yé ñem nsôhga. Hala a nom bé, Saulô a mbôdôl yila ngôk. A mpohol i yan mambén ma Yéhôva Samuel a nkal nye. Kel yada, Saulô a nimis wongut yé, a sem i sesema Samuel a lamga sem. Samuel a nkodol nye ni ngui, a pot ki i bisu bi ngéda le ane i ga yégle bé ikété lihaa li Saulô. Iloole Saulô a nwas le mana maéba ma kodol nye, a nkônde ndogop ngandak ngélé.​—1 Samuel 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) Lelaa Saulô a ndogbene Yéhôva i ngéda a nke i jôs Lôk Amalek gwét? (b) Lelaa Saulô a nleege bikodlene? (c) Mambe makidik Yéhôva a nyoñ?

²⁴ Ni njel Samuel, Yéhôva a nkal Saulô le a ke jôs Lôk Amalek gwét. Yéhôva a nti ki nye oda le a nol yak Agag, nu a yé béba kiñe. Ndi Saulô a mbañ Agag, yak ni gwom gwobisôna bi nlôôha loñge, ki le a lamga tjé gwo. Ngéda Samuel a nlo inyu kodol nye, liboñok li Saulô li nyelel toi le a nhéñha iloo héga. Iloole a suhus nyemede, a neebe bikodlene, Saulô a nyan béba yé, a unda le a yé nginsohi, a mbôdôl yak kaaba. I mbus, a ntañ béba yé, a noode ôm bôt bape nsohi. Saulô a ntjél bikodlene, a nkal le ba ntééda mam ma inyu sémél mo Yéhôva. Ha nyen Samuel a mpot bini bibuk bi ngui: “Nun-ki, manôgla ma nloo sesema ngandak malôô.” Ni makénd, Samuel a nkodol Saulô, a kal ki nye makidik ma Yéhôva: Saulô a mba ha bé kiñe, mut numpe nyen a’ pohlana. Mut nu a yé loñge iloo Saulô.a​—1 Samuel 15:1-33.

25, 26. (a) Inyuki Samuel a ñee Saulô? (b) Lelaa Yéhôva a nkodol mpôdôl wé? (c) Kii Samuel a nigil i ngéda a nke i ndap Yésé?

²⁵ Ngimanôgla i Saulô i nlôôha tééñga Samuel. A ntégbaha u wonsôna ikété masoohe inyu jam li. A njôp yak ikété maéya inyu Saulô. Samuel a ntehe le Saulô a ban-ga ngap keñi inyu boñ ngandak mam, a ban-ga ki ngandak bilem bilam. Ndi nano, mapida mé ma nkwo ikété malép. Ñ, i mut a bé yi, a nhéñha yaga bañga bañga​—a nimis bilem gwé bilam gwobisôna, a nkolba yak Djob. Samuel a ngwés ha bé tehe Saulô kekikel. Ndi i mbus ngéda, Yéhôva a nkodol litehge li Samuel ni bini bibuk bilam: “W’a ee Saulô letee ni ngéda mbe, lakii me mal tjél nye i pot mbok ikété Israel. Yônôs toñ yoñ ni lañ, ndi u ke; m’a om we yak Yésé, mut Bétléhém, inyule me bi tehe mut ikété bon bé ba bôlôm le a bane me kiñe.”​—1 Samuel 15:34, 35; 16:1.

²⁶ Ndéñbe i bikwéha bi bôt bé yon i mboñ le bitééne bi Yéhôva bi yon. Ibale ngim mut i nimis libak jé li maliga, Yéhôva a ga pohol mut numpe inyu yônôs sômbôl yé. Jon mañ mut le Samuel a nwaa ee Saulô. Inyu noñ oda i Yéhôva, Samuel a nke i ndap i Yésé i Bétléhém, i het a mboma ngandak bon bôlôm ba Yésé, ba ba yé mimpémba. Ndi ngéda Samuel a ntehe man nu bisu, Yéhôva a nhôñlaha nye le a bok bañ mis mé i ngii lipémba jé. (Añ 1 Samuel 16:7.) Sôk i nsôk, Samuel a mboma man wé nu nsôk. Nyen Yéhôva a mpohol: Jôl jé le David!

27. (a) Kii i nhôla le hémle i Samuel i kônde nañ? (b) Lelaa u ntehe ndémbél i Samuel?

²⁷ Mu ñwii nwé mi nsôk, Samuel a nkônde tehe le Yéhôva a bé a kôli héya Saulô kiñe inyu pohol David. Saulô a nkwo ikété njôñ, a yéñ le a nol David, a yila yak mut nu a nkolba bañga base. Ndi David nye a ñunda bilem bilam kiki bo makénd, telepsép, hémle ni ndéñbe. Kiki nyemb i Samuel i nkôôge bebee, hala nyen hémle yé i nkônde nañ. A ntehe le wonyu to ndutu to yada i nloo bé Yéhôva. A nla mélés yo, a yémbél yo, tole a yilha ki yo bisai. Sôk i nsôk, Samuel a nwo, a yék ki ndémbél ilam i mut nu a bi niñ i nya i yé tôbôtôbô, a nom ki bebee le mbôgôl ñwii. Jon hala a nhélés bé bés le Lôk Israel yosôna i bi ee nunu mut telepsép! Yak len ini, bagwélél ba Yéhôva ba nlama badba le: “Baa me nkôna hémle i Samuel?”