Zoova kacimɛn i ndɛ ng’ɔ kan’n
Zoɛl nin Amɔs be fluwa’m be nun ndɛ cinnjin mun
BIBLU’N nun fluwa nga be flɛ i Zoɛl, Zoɛli bɔbɔ yɛ ɔ klɛli ɔ. Sanngɛ, w’a kɛnmɛn i bɔbɔ i su ndɛ lele. Ndɛ kan ng’ɔ kannin’n yɛle kɛ ɔ ti ‘Pɛtiɛli i wa.’ (Zoɛl 1:1) Kɛ mɔ Zoɛli w’a kɛnmɛn i bɔbɔ i ndɛ lele’n ti’n, e siman afuɛ nga i nun yɛ ɔ klɛli fluwa’n i sa trele. Sanngɛ, e kwla bu i kɛ, kɛ Oziasi yoli Zida famiɛn’n i afuɛ ngwlan m’ɔ́ jú’n, yɛle kɛ afuɛ nga be flɛ i 820 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, yɛ ɔ boli Ɲanmiɛn nuan ijɔlɛ bo ɔ. ?Ngue ti yɛ Zoɛli w’a kɛnmɛn i bɔbɔ i ndɛ lele ɔ? Atrɛkpa’n, like nga ti yɛ ɔ yoli sɔ’n yɛle kɛ, ndɛ nga Ɲanmiɛn fa wlɛli i nuan kɛ ɔ kan’n, i li yɛ ɔ yoli i cinnjin kɛ ɔ kan naan sran’m be ti ɔ.
Famiɛn Oziasi kunngba’n i blɛ su’n, Ɲanmiɛn sunmannin Amɔsu m’ɔ ti Zidafuɛ’n, m’ɔ ti ‘nnɛn kankanfuɛ nin sikomɔru fie difuɛ’n,’ kɛ ɔ ko ijɔ i nuan. (Amɔs 7:14) Zida lɔ yɛ Zoɛli dili i junman’n niɔn. Sanngɛ Amɔsu liɛ’n, Ɲanmiɛn sunmɛnnin i Izraɛli akpasua blu’m be su. Afuɛ nga be flɛ i 804 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, kɛ Amɔsu sɛli i sin Zida lɔ’n, yɛ ɔ guɛli i fluwa’n i klɛlɛ’n i bo ɔ. Fluwa sɔ’n i nun ndɛ’n i wlɛ wunlɛ timan kekle, kpɛkun i nun kannganlɛ yo fɛ.
‘CUEKEE! NGUE CƐN LIƐ YƐLE NGA!’ ?NGUE TI YƐ BE KPAN SƆ Ɔ?
(Zoɛl 1:1–4:21)
Aolia nun’n, Zoɛli wun kɛ ndro nin lalo mun, ɔ nin klannan mun, ɔ nin aɛcɛ’m b’a bo. Kakaa fafa sɔ’n, be fa be sunnzun sran mɔ “be sɔnnin kpa, be yo wlɛ,” ɔ nin ‘safuɲrɛn.’ (Zoɛl 1:4; 2:2-7) I sɔ’n ti’n, Zoɛli koko se kɛ: ‘Cuekee! Ngue cɛn liɛ yɛle nga! Anannganman i ya cɛn’n yɛ w’a mantan yɛ. Cɛn sɔ’n bá, Anannganman’n m’ɔ kwla like kwlaa yo i ninnge’m be sacilɛ m’ɔ guguli kɛ ɔ́ sáci be’n yɛ bé bá ɔ.’ (Zoɛl 1:15) Zoova se Siɔnfuɛ mun kɛ: ‘An sa amun sin bla min sin. Kɛ ɔ o yɛ’n, i blɛ nin a sinman. Amun tu amun klun bla.’ Sɛ be yo sɔ’n, ‘bé yó i annvɔ.’ Kpɛkun, ɔ́ fúan kakaa fafa nga “be fin mɛn’n i nglo lɔ be bali’n.” Sanngɛ, kwlaa naan Zoova i cɛn dan’n w’a ju’n, ɔ́ ‘fɛ́ i wawɛ’n ɔ́ mán sran’m be kwlaa.’ Kpɛkun, ɔ́ ‘yó abonuan sa mun ɲanmiɛn su lɔ, yɛ ɔ́ yí atrɛ asiɛ’n su wa.’—Zoɛl 2:12, 18-20; 3:1-4.
Zoova yia nvlenvle mun kɛ be nin i be wa kpanza su. Ɔ se be kɛ: ‘Amun tokpo dandan’n mɔ nannin’m be cuɛn’n, an fa be bo tokofi. Amun wlɔsɔ mun’n, an fa be bo cua’ naan an siesie amun wun be wa kun alɛ. Zoova se be ekun kɛ “be jaso be bla kongo nga be flɛ i kɛ Anannganman Di Jɔlɛ Kongo nun.” I liɛ’n, bé kán be afiɛn jɔlɛ, kpɛkun ɔ́ núnkun be. ‘Sanngɛ Zida liɛ’n, sran’m be ko wieman nun le.’—Zoɛl 4:10, 12, 20.
Ɲanmiɛn ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
1:15; 2:1, 11; 3:4; 4:14—?Ngue yɛle ‘Zoova i cɛn’n?’ Zoova i cɛn’n yɛle blɛ nga ɔ́ núnnún i kpɔfuɛ m’ɔ dili be jɔlɛ’n, kpɛkun ɔ́ dé i sufuɛ kpa mun’n. Afuɛ nga be flɛ i 539 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, Babilɔnifuɛ’m be wunnin Zoova i cɛn’n i nuan like. Afin, Medifuɛ mun nin Pɛrsifuɛ’m be kwlali be. (Ezai 13:1, 6) ‘Zoova i cɛn’n,’ i kun ekun w’a mantan koko. Blɛ sɔ nun’n, ɔ́ núnnún “Babilɔni klɔ dan’n.” Babilɔni klɔ dan’n yɛle Ɲanmiɛn sulɛ wafa nga be ti tɛ’n, be kwlaa.—Sa Nglo Yilɛ 18:1-4, 21.
2:1-10; 3:1—?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn nuan ndɛ m’ɔ kan kɛ kakaa fafa’m bé bó’n, ɔ kpɛnnin su ɔ? Biblu’n i lika fi kleman kɛ kakaa’m be boli Izraɛli mɛn wunmuan’n nun kɛ nga Zoɛl fluwa’n fa kan’n sa. Sanngɛ, kɛ afuɛ nga be flɛ i 33 nun Zoova fɛli i wawɛ’n mannin Zezi i sɔnnzɔnfuɛ klikli mun’n, sa ng’ɔ juli’n yɛ atrɛkpa’n, Zoɛli fa sunnzun kakaa’m be bolɛ’n niɔn. Kɛ ɔ fɛ i lɛ’n, be boli jasin fɛ’n. Jasin sɔ mɔ be boli’n yoli maan Zuifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be kpɛnngbɛn’m b’a wunman be wun fɛ. (Sa Nga Be Yoli’n 2:1, 14-21; 5:27-33) Junman kunngba sɔ mɔ e di i andɛ’n, ɔ ti e cenjele.
3:5—?Kɛ be se kɛ ‘be kpan flɛ Anannganman’n,’ i bo’n yɛ benin? Kɛ be se kɛ be kpan flɛ Anannganman’n [“be kpan flɛ Zoova’n,” NW], yɛle kɛ be si i dunman’n, kpɛkun be yomɛn i finfin. Asa kusu’n, i bo’n yɛle kɛ be fa be wla’n guɛ i su.—Rɔmfuɛ Mun 10:13, 14.
4:14—?Ngue yɛle ‘Jɔlɛ Dilɛ Kongo’n?’ Nán lika jrɛiin kun sa ɔ. Ɔ ti jɔlɛ mɔ Zoova yia sran mun di be’n, i nzɔliɛ. E blɛ liɛ nun’n, ɔ ti nvlenvle’m be nun mɔ Ɲanmiɛn wá cúɛn kɛ be cuɛn nzan nzan cuɛnwlɛ’n nun sa’n, i nzɔliɛ.—Sa Nglo Yilɛ 19:15.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
1:13, 14. Kɛ ɔ ko yo naan y’a fite nun’n, ɔ ti cinnjin kpa kɛ e kaci e nzuɛn’n mlɔnmlɔn, naan e si kɛ Zoova kunngba cɛ yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn ɔn.
2:12, 13. Nzuɛn kacilɛ mlɔnmlɔn’n, ɔ fin be awlɛn’n nun. Nɛ́n i yɛle be ‘wun tralɛ’m be nun titilɛ’n.’ Sanngɛ, yɛle be ‘awlɛn ba’n i kacilɛ’n.’
3:1-5. ‘Zoova i cɛn dan sroesroe’ nun’n, saan ‘sran kwlaa ng’ɔ kpan flɛ Anannganman’n [“ɔ kpan flɛ Zoova’n,” NW], yɛ ɔ́ fíte nun’ ɔn. Kɛ e si kɛ Zoova fɛ i wawɛ’n man sran’m be kwlaa, i gbanflɛn nin talua mun o, i ngbɛnngbɛn mun o, i yasua mun o, i bla mun o, ɔ maan be kan ‘Ɲanmiɛn i abonuan sa m’ɔ yoli’n,’ ɔ yo e fɛ dan! (Sa Nga Be Yoli’n 2:11) ?Kɛ mɔ Zoova i cɛn’n su mantan’n ti’n, ɔ fataman kɛ ‘e nzuɛn’n yo kpa, yɛ e fa e wun mantan Ɲanmiɛn?’—2 Piɛr 3:10-12.
4:4-8, 19. Zoɛli seli kɛ Ɲanmiɛn wá dí nvle nga be mantan Zida’n be jɔlɛ, afin be yoli Ɲanmiɛn i nvle nunfuɛ’m be tɛtɛ dan. Kɛ nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’n fa kannin’n sa’n, Nɛbikadnɛzali m’ɔ ti Babilɔni famiɛn’n wa nunnunnin Tir klɔ’n. I sin’n, Alɛkzandi le Grand wa nunnunnin Tir klɔ’n i bue nga nzue sin yiɛ i’n. Be kunnin sran akpiakpi kpanngban, kpɛkun be yoli sran 30.000 be atɛ. Ɔ maan, sran sɔ’m be kacili sran uflɛ’m be kanga. Like kunngba’n yɛ Alɛkzandi nin be nga be sinnin i osu’n, be yoli Filistifuɛ mun ɔn. Afuɛ ya kpɔlɛ nnan ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, Edɔmu kacili lika srololo. (Malasi 1:3) Kɛ mɔ Ɲanmiɛn nuan ndɛ sɔ’m be kpɛnnin su’n ti’n, e lafi Zoova su kpa. Afin, i sɔ’n kle kɛ like ng’ɔ se kɛ ɔ́ yó’n, ɔ yo. Asa ekun’n, i sɔ’n yi like nga Zoova wá yó nvlenvle nga be kle i sufuɛ’m be yalɛ andɛ’n i nglo.
4:16-21. ‘Ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii nin asiɛ’n be o kejelɛ,’ kpɛkun Zoova bú nvlenvle’m be fɔ. “Sanngɛ Anannganman ti i sran’m be sasafuɛ,” ɔ́ yó maan bé trán mɛn klanman nun. ?Kɛ cɛn mɔ Zoova wá dí mɛn tɛ ng’ɔ o yɛ’n i jɔlɛ’n w’a mantan koko’n ti’n, ɔ fataman kɛ e jran cinnjin kpa kɛ é fá e wun é mántan Zoova?
‘SIESIE WƆ WUN MINNDƐ MIN MƆ N TI ƝANMIƐN’N’
Amɔsu kan ndɛ man nvle nga be mantan Izraɛli’n. Yɛ ɔ kan man Zida nin Izraɛli wie. Ɲanmiɛn waan ɔ́ wá núnnún Siri nin Filisti, ɔ nin Tir, ɔ nin Edɔmu, ɔ nin Moabu mɛn’n. Afin, be yoli i nvle nunfuɛ’m be tɛtɛ dan. Zoova wá núnnún Zidafuɛ mun wie, afin ‘mmla ng’ɔ fa mannin be’n, be yoli i finfin.’ (Amɔs 2:4) ?Yɛ sa tɛ benin yɛ Izraɛli akpasua blu’m be yoli ɔ? Sa tɛ sɔ’m be nun wie yɛle kɛ aɲinkpli ti’n, be le yalɛfuɛ’m be ninnge mun wue kekle su, kpɛkun be bo tekle. Asa ekun, be yo Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be finfin. Ɔ maan, Amɔsu se be kɛ Zoova ‘sa wá kán sraka yiwlɛ nga be o Betɛli lɔ’n mun,’ kpɛkun ‘ɔ́ búbú ayrɛ blɛ sua mun nin auɲɛyɛ blɛ sua mun.’—Amɔs 3:14, 15.
Ɲanmiɛn tuli Izraɛlifuɛ’m be fɔ lelee, sanngɛ b’a yaciman amuin sɔlɛ. I sɔ’n ti’n, ɔ seli kɛ: ‘Siesie wɔ wun minndɛ min mɔ n ti Ɲanmiɛn’n.’ (Amɔs 4:12) Zoova i balɛ’n i bo’n yɛle kɛ i sa wá kán be, afin ‘bé wá trá be bé kɔ́ Damasi sin mmua lɔ kpa.’ Yɛle kɛ, bé fá be kɔ́ Asiri lɔ. (Amɔs 5:27) Betɛli lɔ amuin ɲrun jranfuɛ kun tanndannin Amɔsu ɲrun, sanngɛ srɛ w’a kunman Amɔsu. Zoova se Amɔsu kɛ: ‘Min nvle Izraɛli w’a blo kɛ ɔ ti tɔ sa. Sa nga i nunfuɛ’m be yo’n, n su yaciman wie fi cɛman be kun.’ (Amɔs 8:2) Sɛ Izraɛlifuɛ’m be ko fia blɔlɔ [yɛle kɛ sheol] lɔ o, sɛ kusu be ko fia oka fleiin kpa’m be su o, jɔlɛ nga Ɲanmiɛn wá dí’n, ɔ su to fuanman be. (Amɔs 9:2, 3) Sanngɛ, Zoova se kɛ ɔ́ wá yó maan i nvle nunfuɛ’m bé sá be i sin be osu laa’n nun. I waan: ‘Min sran nga be trali be lomuɛn’n, ń fá be ń sá be sin. Be klɔ mɔ be bubuli be’n, bé kplán be uflɛ bé trán su ekun. Bé tá viɲi bé nɔ́n i nzan’n. Bé dí fie bé dí su ninnge.’—Amɔs 9:14.
Ɲanmiɛn ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
4:1—?Ngue ti yɛ Amɔsu fa Samali mmla mun sunnzun “Bazan oka’n su nannin mun” ɔn? Bazan lika kpɛtɛkplɛɛ sɔ m’ɔ ti nglonglo’n, ɔ o Galile jenvie’n i wia afiliɛ lɔ lika’n nun. Lika sɔ’n yo like ye ti, ɔ ti nnɛn tawlɛ klanman. Amɔsu fali Samali mmla mɔ be tran pɔɔ nun’n, ɔ sunnzunnin Bazan lɔ nannin mɔ b’a cɛn luklɔɔ’n. Bla sɔ’m be mianmian be ‘wun mun’ kɛ be di yalɛfuɛ’m be lufle naan be bɔbɔ b’a kwla ɲan be wun.
5:5—?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ Izraɛlifuɛ’m be ‘wɔ Betɛli’ lɔ ɔ? Like ti’n, yɛle kɛ Zeroboamu kpɛli nannin ba sɔlɛ ba Betɛli lɔ. Ɔ maan, klɔ sɔ’n yoli sika ɔkwlɛ nannin ba sɔlɛ’n i bo bia. Atrɛkpa’n, Gilgali nin Beɛr-Seba be yoli sika ɔkwlɛ nannin ba’n, i sɔwlɛ wie. Kɛ ɔ ko yo naan Izraɛlifuɛ’m b’a fite nun’n, ɔ fataman kɛ be tu ajalɛ be wɔ lika sɔ’m be nun be ko sɔ amuin. Sanngɛ, Zoova i sin atin yɛ ɔ fata kɛ be fa ɔ.
7:1—?Ngue yɛle ‘ijre klikli nga be kpɛ m’ɔ ti famiɛn’n i liɛ’n?’ Atrɛkpa’n, yɛle lapo nga be tua fa man famiɛn’n naan w’a niɛn i nnɛn kpanngɔ fufuɛ nin i nnɛn’m be lika’n. ‘Kɛ be kpɛ ijre’n m’ɔ bo fulɛ bo uflɛuflɛ’n,’ yɛ be tua lapo sɔ’n niɔn. I sin’n, yɛ nvlefuɛ’m be kwla ti be fie’m be su ninnge mun ɔn. Sanngɛ kwlaa naan b’a yo sɔ’n, lalo’m be bo, be di fie’m be su ninnge mun nin ijre onga mun.
8:1, 2—?Ngue yɛ ‘waka mma blowa gbogbo’n’ ti i nzɔliɛ ɔ? Ɔ ti Zoova i cɛn mɔ w’a mantan koko’n i nzɔliɛ. Kɛ waka mma’m be blo’n, nn ɔ ka be tilɛ. Ɔ maan, “waka mma blowa gbogbo” mɔ Zoova fa kleli Amɔsu’n, ɔ kle kɛ Izraɛli nvle’n i nunnunlɛ’n w’a mantan. Ɔ seli Amɔsu kɛ: ‘Min nvle Izraɛli w’a blo kɛ ɔ ti tɔ sa. Sa nga i nunfuɛ’m be yo’n, n su yaciman wie fi cɛman be kun.’
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Zoova fali Izraɛli nin Zida, ɔ nin nvle nsiɛn nga be sin yia be’n, be wun ya. I sɔ’n ti’n, ɔ seli be kwlaa sɔ’m be kɛ: ‘Ɔ maan e nin be y’a ɲɛn i.’ Jɔlɛ nga Zoova di’n, ɔ to fuanman sran fi le.—Amɔs 9:2-5.
2:12. Titi atin bofuɛ mun nin akpasua sunianfuɛ mun, ɔ nin nvle sunianfuɛ mun, ɔ nin ngaliɛ difuɛ mun, ɔ nin Betɛli lɔfuɛ’m be kplin be ɲin di be junman mun. Ɔ fataman kɛ e bubu be sa sin kɛ be di mɛn kɛ sran kwlaa be yo’n sa’n. Sanngɛ, ɔ fata kɛ e wla be fanngan naan b’a yaciman be junman’n i dilɛ.
3:8. Kɛ sran kun ti asɔmɔli kpanlɛ’n, srɛ kun i. I kunngba’n, kɛ Zoova seli Amɔsu kɛ ‘ɔ wa kɛn i nuan su ndɛ kle Izraɛlifuɛ mun’n,’ w’a kwlá sisimɛn i bo. (Amɔs 7:15) Ɔ fata kɛ e sro Ɲanmiɛn naan e bo i Sielɛ’n i jasin fɛ’n juejue su.
3:13-15; 5:11. Izraɛlifuɛ’m be aɲanbeun ti’n, be buman Zoova i cɛn’n i ndɛ. Sanngɛ Zoova fanngan nun’n, Amɔsu m’ɔ ti nnɛn kankanfuɛ’n, ɔ kwla kannin Zoova i ‘ndɛ’n juli Zakɔbu osufuɛ’m be ɲrun.’ E kusu’n, sɛ bɔbɔ e jasin fɛ’n bowlɛ’n ti kekle sɛ’n, Zoova kwla uka e naan y’a bo i Sielɛ’n i jasin fɛ’n.
4:6-11; 5:4, 6, 14. Kannzɛ bɔbɔ blɛ sunman Izraɛlifuɛ’m b’a ‘bliman be ɲin Zoova wun lɔ’n,’ sanngɛ ɔ seli be kɛ ‘sɛ be klo kɛ bé ɲán nguan’n, Anannganman’n yɛ ɔ fata mɔ be mɛntɛn i ɔ.’ I sɔ’n ti’n, dɔ nga su mɔ Zoova te trɛ i awlɛn mɛn tɛ ng’ɔ o yɛ’n i wun’n, ɔ fata kɛ e wla sran’m be fanngan kɛ be su Ɲanmiɛn.
5:18, 19. Sɛ y’a buabuaman e wun naan ‘e wo Anannganman i cɛn’n i minndɛlɛ’ su’n, nn y’a di sinnzin. Sran ng’ɔ yo sɔ’n, ɔ ti kɛ sran mɔ i waan ɔ su wanndi asɔmɔli ɲrun, kpɛkun w’a ko fu kangale su’n sa. Kpɛkun kɛ ɔ́ wánndi kangale’n i ɲrun ɔn, wuo w’a kɛ i. Sɛ Ɲanmiɛn sulɛ nun ‘e tran minndɛ’ naan e buabua e wun sie’n, ɔ́ yó kpa mán e.—Lik 21:36.
7:12-17. Nán srɛ kun e, maan e kan Ɲanmiɛn i ndɛ’n yakpa su.
9:7-10. Sran kpɛnngbɛn kpa nga be suli Zoova ndɛnman su’n, ɔ nin be nga Zoova deli be Ezipti lɔ m’ɔ fali be kacili i nvle’n yɛ be ti Izraɛlifuɛ’m be nannan mun ɔn. Sanngɛ ɔ nin i sɔ ngba’n, Izraɛlifuɛ’m be yoli ɲin kekle. Ɔ maan, Ɲanmiɛn klun w’a jɔman be wun kɛ i klun w’a jɔman Etiopifuɛ’m be wun’n sa. I sɔ’n kle kɛ sɛ e osu’n ti sɛ ti sɛ o, nɛ́n i yɛ ɔ́ yó maan Ɲanmiɛn m’ɔ kpaman sran nun’n, i klun jɔ́ e wun ɔn. Sanngɛ, sɛ e ‘sro i yɛ e yo i klun sa’n,’ yɛ i klun jɔ́ e wun ɔn.—Sa Nga Be Yoli’n 10:34, 35.
?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ?
Cɛn nga Ɲanmiɛn wá núnnún Satan i mɛn’n, w’a mantan koko. Ɲanmiɛn fɛli i wawɛ’n mɛnnin i sufuɛ mun naan be kɛn i cɛn m’ɔ su ba’n, i ndɛ kle sran mun. ?I sɔ’n ti’n, ɔ fataman kɛ e tu e klun e bo jasin fɛ’n e uka e wiengu mun naan be si Zoova, naan be “kpan flɛ” i?—Zoɛl 3:4, 5.
Amɔsu wla e fanngan kɛ ‘nán e fa sa tɛ yolɛ’n e sie e awlɛn’n nun mlɔnmlɔn. Maan klun ufue yolɛ’n yɛ ɔ tran e awlɛn’n nun ɔn.’ (Amɔs 5:15) Kɛ mɔ Zoova i cɛn’n su mantan koko’n ti’n, ɔ fata kɛ e fa e wun e mantan Ɲanmiɛn kpa. Nán e fa mɛn tɛ nga m’ɔ saci sran’n, i atin wie fi su. Nanwlɛ, like nga Zoɛl fluwa’n nin Amɔs fluwa’n be kle e’n, ɔ kwla uka e kpa naan y’a yo i sɔ liɛ’n!—Ebre Mun 4:12.
[Foto, bue 4]
Zoɛli kannin Ɲanmiɛn ndɛ’n seli kɛ: ‘Zoova i cɛn’n w’a mantan!’
[Foto mun, bue 7]
Kɛ Amɔsu sa’n, ɔ fata kɛ e yo yakpafuɛ e kan Ɲanmiɛn ndɛ’n i juejue su.