Ndɛ Wie’m be nun Yiyilɛ
1. ?Ngue yɛle Babilɔnin Klɔ Dan’n?
?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ “Babilɔnin Klɔ Dan’n” ɔ ti Ɲanmiɛn sulɛ wafa nga be timan su’n be kwlaa be nzɔliɛ-ɔ? (Sa Nglo Yilɛ 17:5) Maan e fa e ɲin e sie i sa ti mɔ e kwla se sɔ’n be nun wie’m be su:
Ɔ o mɛn’n i lika kwlaa. Biblu’n kan Babilɔnin Klɔ Dan’n i ndɛ se kɛ ɔ ti “sran kpanngban kpa, ɔ nin nvlenvle’m be nunfuɛ mun” be su. Yɛ “ɔ sie asiɛ’n su famiɛn mun.”—Sa Nglo Yilɛ 17:15, 18.
Ɔ kwlá yoman politikifuɛ mun annzɛ aata difuɛ mun. Afin Biblu’n se kɛ, kɛ be nunnunnin i’n ‘asiɛ’n su famiɛn mun’ nin ‘aata difuɛ mun’ be kali lɛ.—Sa Nglo Yilɛ 18: 9, 15.
Ɔ saci Ɲanmiɛn dunman. Be flɛ i kɛ tekle bla. Afin ɔ nin awa mun be di junman likawlɛ naan ɔ́ ɲán sika annzɛ ninnge wie mun ekun. (Sa Nglo Yilɛ 17:1, 2) Ɔ lakali nvlenvle kwlaa be nunfuɛ mun. Yɛ ɔ kunnin sran kpanngban.—Sa Nglo Yilɛ 18:23, 24.
Like suanlɛ 13 i ndɛ ja 6 su’n
2. ?Blɛ benin nun yɛ ɔ fata kɛ Mesi’n bla-ɔ?
Biblu’n seli kɛ lele mɔ Mesi’n fá bá’n lemɔcuɛ 69 sín.—Kanngan Daniɛli 9:25 nun.
?Blɛ benin nun yɛ lemɔcuɛ 69 boli i bo-ɔ? Ɔ boli i bo afuɛ 455 K.N.K. nun. Blɛ sɔ nun’n, Neemin m’ɔ ti nvle siefuɛ’n ɔ ɔli Zerizalɛmun lɔ naan ɔ́ yó naan ‘Zerizalɛmun sin i osu’n nun ekun yɛ be kplɛn i uflɛ.’—Daniɛli 9:25; Neemin 2:1, 5-8.
?Blɛ nɲɛ yɛ lemɔcuɛ 69 dí-ɔ? Biblu’n nun’n, ɔ ju wie’n, cɛn ba kun’n ɔ ti afuɛ kun. (Kalɛ 14:34; Ezekiɛli 4:6) Lemɔcuɛ kun’n, ɔ ti afuɛ nso. Ɔ maan lemɔcuɛ 69 ɔ dili afuɛ 483 (69 x 7).
?Blɛ benin nun yɛ lemɔcuɛ 69 ɔ wieli-ɔ? Kɛ e bo afuɛ 483 i kalɛ bo afuɛ 455 K.N.K. su’n, ɔ tɔ afuɛ 29 nun.a Afuɛ sɔ’n nun yɛ be yoli Zezi i batɛmun yɛ ɔ kacili Mesi-ɔ.—Liki 3:1, 2, 21, 22.
Like suanlɛ 15 i ndɛ ja 5 su’n
3. Ayre yolɛ wafawafa nga mmoja ndɛ’n o nun’n
Ayre yolɛ wafa wie’m be nun’n, be fa sran’n i mmoja’n be di junman. Klisifuɛ’m be kplinman ayre yolɛ wafa sɔ’m be nun wie’m be su. I wie yɛle kɛ Klisifuɛ’m be manman mmoja, yɛ be kplinman su kɛ be fa be mmoja’n be sie naan i sin’n be fa wla be nun ekun.—Mmla’n 15:23.
Sanngɛ i wafa wie’m be o lɛ mɔ Klisifuɛ’m be kwla kplin su-ɔ. Klisifuɛ kun kwla kplin su kɛ dɔɔtrɔ’m be niɛnniɛn i mmoja’n nun annzɛ be fɛ i mmoja’n be sin mannzin kun nun naan b’a yi i nun fiɛn’n. Asa’n Klisifuɛ kun kwla kplin su kɛ be fɛ i mmoja’n wie kpɛkun be fa dɔɔtrɔ’m be nzue wafa wie be kaci i. Asa ekun’n Klisifuɛ kun kwla kplin su kɛ kɛ bé yó i opele’n, be fa mannzin wie be sɔ i mmoja ng’ɔ gua’n, kpɛkun be ka lɛ be yo i sanwun naan be fa wlɛ i nun ekun. Asa kusu’n kɛ bé yó sran kun opele’n be kwla fa mannzin kun be yo naan i awlɛn ba’n yaci silɛ blɛ kun nun, kɛ ɔ ko yo naan i mmoja’n w’a guaman dan’n ti. Klisifuɛ kun kwla kplin su kɛ be yo i sɔ wie. Sɛ be waan bé fá Klisifuɛ kun i bɔbɔ i mmoja’n bé yó i ayre’n, i bɔbɔ yɛ ɔ fata kɛ ɔ kle ajalɛ ng’ɔ́ fá’n niɔn. Wie liɛ’n wafa nga dɔɔtrɔ kun fa sran mmoja di junman’n ɔ nin dɔɔtrɔ uflɛ liɛ timan kun. Ɔ maan kwlaa naan Klisifuɛ kun w’a se kɛ ɔ́ kplín su annzɛ ɔ kplinman su’n, ɔ fata kɛ ɔ usausa nun kpa. Ɔ kwla usɛ i wun kɛ:
?Yɛ sɛ be se min kɛ bé fá min mmoja’n bé sín mannzin wie nun kpɛkun i sin’n bé fá wlá min kplo’n nun ekun’n nin? ?Wafa sɛ yɛ ń bú i sɔ mmoja liɛ’n niɔn? ?Ń sé kɛ, kɛ mɔ w’a dun mmua w’a fin min nun w’a fite’n ti’n ɔ fata kɛ be “guɛ i ase”?—Mmla’n 12:23, 24.
?Yɛ sɛ be waan bé fá min mmoja’n wie bé kó dí su junman kpɛkun be fá wlá min kplo’n nun ekun’n nin? ?I sɔ’n sánngan min akunndan? ?Annzɛ kusu ń kplín su?
Like suanlɛ 39 i ndɛ ja 3 su’n
4. Sɛ yasua kun nin i yi be waan bé títí nun’n
Ɲanmiɛn Ndɛ’n se kɛ ɔ fataman kɛ yasua kun nin i yi be titi nun. Sɛ be titi nun kusu’n, be leman atin be jaman sran uflɛ. (1 Korɛntifuɛ Mun 7:10, 11) Sa wie’m be kwla yo maan Klisifuɛ kun kwla se kɛ ɔ nin i wun annzɛ i yi bé títí nun.
Sɛ bian’n i ɲinfu ɔ niɛnmɛn i awlobofuɛ’m be lika’n: Sɛ yasua’n kplinman su kɛ ɔ́ níɛn i awlobofuɛ’m be lika’n, naan i ti’n be leman ninnge cinnjin nga be sa miɛn i wun’n, bla’n kwla se kɛ ɔ nin i bé títí nun.—1 Timote 5:8.
Sɛ yasua’n bo i yi’n annzɛ bla’n bo i wun’n tɛtɛ kpa’n: Sɛ yasua kun bo i yi annzɛ bla kun kwla bo i wun lele maan ɔ tɔ su tukpacɛ annzɛ i nguan o wie nuan’n, i sɔ’n kwla yo maan be titi nun.—Galasifuɛ Mun 5:19-21.
Sɛ yasua kun annzɛ bla kun yo maan i yi annzɛ i wun kwlá suman Zoova mlɔnmlɔn’n: Sɛ i sɔ sa’n ju’n be kwla se kɛ bé títí nun.—Sa Nga Be Yoli’n 5:29.
5. Cɛn dilɛ mun
Klisifuɛ’m be faman be wun wlaman cɛn dilɛ nga be jɔman Zoova klun’n be nun. Sanngɛ cɛn dilɛ’m be nun’n, ninnge nga e kwla yo be sa trele wie’m be nun’n, Klisifuɛ kun bɔbɔ yɛ ɔ kle ajalɛ ng’ɔ́ fá’n niɔn. Maan e fa e ɲin e sie i sa wie’m be su e nian.
Sɛ be yo wɔ mo nin cɛn dilɛ’n. A kwla yo sran’n i kwla. Sɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ sí sa nga ti yɛ a diman cɛ’n wie’n a kwla yiyi nun kle i.
Sɛ ɔ wun annzɛ ɔ yi m’ɔ timan Zoova i Lalofuɛ’n, ɔ yia ɔ kɛ a nin i osufuɛ’m be ko di like cɛn dilɛ blɛ nun’n. Sɛ a kplin su kɛ á kɔ́’n yiyi nun kle ɔ wun annzɛ ɔ yi kɛ sɛ a ju lɔ naan be su yo like wie mɔ nin Biblu’n nun ndɛ’n be kɔman likawlɛ’n a su yoman wie.
Sɛ ɔ junman su kpɛn’n uka ɔ sika’n su cɛn dilɛ blɛ’n nun’n. Sɛ á sɔ́ nun annzɛ a su sɔman nun’n ɔ wo ɔ bɔbɔ sa nun. Sanngɛ usa ɔ wun kɛ: ‘?Sɛ n kplin su’n min junman su kpɛn’n ɔ́ sé kɛ n di cɛn’n wie? ?Annzɛ kusu junman nga amun dili m’ɔ yo i fɛ’n i ti yɛ ɔ su fa sika sɔ’n mán amun?’
Sɛ be cɛ ɔ like cɛn dilɛ blɛ’n nun. Wie liɛ’n sran ng’ɔ cɛ ɔ like’n, ɔ si kɛ a diman cɛn’n wie, sanngɛ i like kan yɛ ɔ su fa cɛ wɔ-ɔ. Atrɛkpa’n ɔ su yi i klun ufue’n i nglo. Sanngɛ wie liɛ’n ɔ kwla yo sɔ naan ɔ́ sá ɔ nían, annzɛ kusu ɔ́ yó sɔ naan a fa ɔ wun wla cɛn dilɛ sɔ’n nun wie. Ɔ fata kɛ a bu i kwlaa sɔ’n i akunndan nian sɛ á sɔ́ like sɔ’n nun-o. I kwlaa yoli-o, e kunndɛ kɛ é fá ajalɛ ng’ɔ jɔ Zoova klun mɔ e akunndan’n su buman e fɔ’n.—Sa Nga Be Yoli’n 23:1.
Like suanlɛ 44 i ndɛ ja 1 su’n
6. Tukpacɛ m’ɔ sa ndɛnndɛ’n
Kɛ mɔ e klo e wiengu mun ti’n, e nian e wun su kpa naan y’a faman tukpacɛ y’a saman be. Ɔ maan sɛ e si kɛ tukpacɛ wie m’ɔ sa’n o e wun’n, annzɛ sɛ ɔ yo e kɛ i sɔ tukpacɛ o e wun’n, ɔ fata kɛ e nian e wun su. Like nga ti yɛ e yo sɔ’n yɛle kɛ Biblu’n se e kɛ: “Klo ɔ wiengu kɛ a fa klo ɔ bɔbɔ wun’n sa.”—Rɔmunfuɛ Mun 13:8-10.
?Wafa sɛ yɛ e kwla nanti ndɛ sɔ’n su-ɔ? Sran nga tukpacɛ wie m’ɔ sa ndɛndɛ’n o i wun’n ɔ su seman kɛ ɔ́ tɔ́ sran nun. Sɛ sran’m be su yo fɛtri kan naan be awlobo’n i sasalɛ ti’n be yiɛmɛn i wie’n ɔ su faman ya. Sɛ ɔ fata kɛ be yo i batɛmun’n, ɔ fata kɛ ɔ kan i tukpacɛ’n i ndɛ kle asɔnun kpɛnngbɛn’m be lika siesiefuɛ’n, naan b’a kwla fa ajalɛ wie mun naan tukpacɛ’n w’a saman sran onga nga bé wá yó be batɛmun’n. Asa’n sɛ sran kun bu i kɛ tukpacɛ wie m’ɔ sa’n wo i wun’n naan ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ bó sran wie soman’n, maan ɔ wɔ dɔɔtrɔ naan be ko niɛnniɛn i mmoja’n nun. Sɛ ɔ yo sɔ’n, ɔ́ klé kɛ i wiengu’m be ndɛ lo i naan ‘ɔ bumɛn i ninnge liɛ’m be ngunmin be akunndan, naan ɔ bu i wiengu’m be liɛ’n i akunndan wie.’—Filipufuɛ Mun 2:4.
Like suanlɛ 56 i ndɛ ja 2 su’n
7. Sika ndɛ’n ɔ nin ndɛ mɔ be kwla fa kɔ jɔlɛ difuɛ’m be ja su’n
Sɛ e nin e niaan wie annzɛ sran uflɛ e nuan sɛ sika ndɛ wie su’n, maan e klɛ e sie. I liɛ’n ndɛ kpanngban bé tó fúan e. (Zeremin 32:9-12) Kannzɛ e yo sɔ bɔbɔ’n, ndɛ kanngan wie mun be kwla tɔ e nin e niaan mun e afiɛn. Ɔ kwla yo sika ndɛ annzɛ ndɛ uflɛ. Sɛ i sɔ sa ju’n, ɔ fata kɛ be nga ndɛ o be afiɛn’n be siesie i be afiɛn ndɛndɛ. Yɛ be yo i sɔ amanniɛn su.
?Yɛ sɛ ndɛ dan wie tɔ e nin sran wie e afiɛn’n nin? Ɔ kwla e suɛn tɔnlɛ, annzɛ e lufle bulɛ. (Kanngan Matie 18:15-17 nun.) Zezi kleli e like nsan mɔ e kwla yo-ɔ.
Maan a nin sran’n amun siesie ndɛ’n amun afiɛn lɔ.—Nian ndɛ mma 15 nun.
Sɛ w’a yoman ye’n, bo su kle asɔnun’n nun aniaan kun annzɛ nɲɔn mɔ be ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n naan be ko sunman wɔ.—Nian ndɛ mma 16 nun.
Sɛ a yoli i kwlaa sɔ’n naan w’a yoman ye’n, a kwla bo su kle asɔnun kpɛnngbɛn mun siɛn’n.—Nian ndɛ mma 17 nun.
Blɛ sunman’n, ɔ flunman kɛ nán e fa ndɛ’n e wɔ jɔlɛ difuɛ’m be ja su. Afin i sɔ’n kwla saci Zoova nin asɔnun’n be dunman. (1 Korɛntifuɛ Mun 6:1-8) Sanngɛ sa wie’m be o lɛ’n saan jɔlɛ difuɛ’m be ja su yɛ be kwla siesie-ɔ. I wie yɛle bla nin bian yralɛ’n, ɔ nin sran nga ba’m bé kɛ́ i sa nun’n, ɔ nin i wunsu ndɛ wie mun ekun. Sɛ Klisifuɛ kun fa ndɛ kɛ ngalɛ’n sa’n kɔ jɔlɛ difuɛ’m be ja su’n, naan ɔ miɛn i ɲin kpa naan w’a siesie ndɛ’n amanniɛn su’n, nn w’a fɔnman Ɲanmiɛn mmla’n.
Sɛ sran kun nin sran wie la kekle nun, annzɛ ɔ nin bakanngan’m be la annzɛ ɔ yo be tɛtɛ’n, annzɛ ɔ yo nzaje sa wie, annzɛ ɔ wua sika kpanngban, annzɛ ɔ kun sran’n, sɛ Klisifuɛ kun bo su kle polisie mun’n nn w’a fɔnman Ɲanmiɛn mmla’n.
a Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 455 K.N.K. m’ɔ́ fá jú afuɛ 1 K.N.K. ɔ ti afuɛ 454. Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1 K.N.K. m’ɔ́ fá jú afuɛ 1 K.B. su’n, ɔ ti afuɛ 1. Yɛ kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1 K.B. su m’ɔ́ fá jú 29, ɔ ti afuɛ 28. Ɔ maan i kwlaa ti afuɛ 483.